50 καλά βιβλία για το καλοκαίρι και για πάντα

Επιχειρήσαμε, στο μέτρο του δυνατού, μια επιλογή που να μην αδικεί κανένα είδος βιβλίου, χωρίς να περιοριζόμαστε από την εποχική τάση για, δήθεν, πιο ελαφρά αναγνώσματα. Έτσι, εκτός από ελληνική και μεταφρασμένη πεζογραφία, στις επιλογές μας θα βρει κανείς και σημαντικά δοκίμια, ακόμη και επιστημονικά βιβλία, από αυτά που όμως απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό. Απουσιάζουν τα βιβλία της λεγόμενης αστυνομικής λογοτεχνίας, για τα οποία έχουμε ήδη δημοσιεύσει τις ξεχωριστές προτάσεις της Χίλντας Παπαδημητρίου, τόσο για την εγχώρια όσο και για τη διεθνή παραγωγή. Ομοίως, έχουμε δημοσιεύσει πιο αναλυτικές προτάσεις για το πολιτικό και ιστορικό δοκίμιο, από τον Γιώργο Σιακαντάρη, ενώ όσοι αναζητείτε βιβλία για παιδιά μπορείτε να βρείτε μια πλούσια «βεντάλια» στις προσεγμένες επιλογές της Ελένης Κορόβηλα. Κι όλα αυτά, πάλι, είναι μονάχα μερικά από τα καλά βιβλία που φτάνουν στο γραφείο μας. Καλό καλοκαίρι, καλές αναγνώσεις!

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Εδώ και μερικά χρόνια μοιάζει να διανύουμε, στην ελληνική πεζογραφία, μια περίοδο άνθισης του μυθιστορήματος. Μυθιστορήματα αξιώσεων, με δομή και συνοχή, γλωσσική φροντίδα και επίκαιρα θέματα συναντάμε όλο και συχνότερα στις νέες κυκλοφορίες. Η Ευγενία Φακίνου με το τελευταίο της μυθιστόρημα Γράμματα στη Χιονάτη (εκδ. Καστανιώτη) είναι μια τέτοια περίπτωση. Εδώ και πολλά χρόνια έχοντας διαμορφώσει το συγγραφικό της ύφος, καταφέρνει να αποδώσει με τη μέγιστη ακρίβεια και συγκίνηση το κάθε της θέμα. Στη Χιονάτη τα ερωτήματα κυριαρχούν, το παρελθόν εισβάλλει με κάθε ευκαιρία στο παρόν της ηρωίδας και η αναζήτηση της αγάπης τοποθετείται στο κέντρο του μυθιστορήματος.

Στο δεύτερο μέρος της τριλογίας Ο Δράκος της Πρέσπας της Ιωάννας Μπουραζοπούλου, Κεχριμπαρένια έρημος, (εκδ. Καστανιώτη) η αναζήτηση ξεκινά από την περιοχή της Βόρειας Μακεδονίας και στρέφεται προς τη Μεγάλη Πρέσπα. Ο δράκος έχει πάρει τη μορφή απόκοσμης κινούμενης άμμου και έχει μετατρέψει τη λίμνη σε απροσπέλαστη έρημο. Η εικονοποιία της Μπουραζοπουλου, και σε αυτόν τον δεύτερο τόμο, είναι σαρωτική και παράλληλα καταφέρνει να γεφυρώσει με ισχυρούς αρμούς την ιστορία της με το σήμερα. Λογοτεχνία του φανταστικού άξια να προσελκύσει πολλούς αναγνώστες και να τους εισάγει στο είδος.

Αυτό που επίσης παρατηρούμε τελευταία είναι η διάρρηξη στεγανών ανάμεσα στα αφηγηματικά είδη, με συνηθέστερο φαινόμενο τον δανεισμό στοιχείων του αστυνομικού μυθιστορήματος και τη χρήση τους με τρόπο ελεύθερο και εκτός των καθιερωμένων συμβάσεων. Το μυθιστόρημα του Γιάννη Σκαραγκά Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο (εκδ. Κριτική) είναι ενδεικτικό των παραπάνω. Η ιστορία καθώς και η αφήγηση του Σκαραγκά, διατηρώντας ένα σταθερό ύφος με πολλά εμβόλιμα στοιχεία σαρκασμού και αυτοϋπονόμευσης, είναι δοσμένη με τον τρόπο ενός κλασικού αστυνομικού. Τριτοπρόσωπη εστιασμένη αφήγηση, που αλλάζει από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, προσεκτική αποκάλυψη στοιχείων και πληροφοριών, ανυποψίαστοι χαρακτήρες σε ρεμπέτικους τεκέδες και πορνεία και σκοτεινοί χαρακτήρες μέσα σε λαμπερές δεξιώσεις – όλοι μαζί στην Αθήνα της δεκαετίας του ’30.

Λίγα χρόνια νωρίτερα, όταν οι ρεμπέτες του Πειραιά γνώριζαν άνθηση (που σημαίνει βρισκόταν στον απόλυτο βαθμό εξαθλίωσης, με την πορνεία και την εγκληματικότητα να έχουν εκτοξευθεί στα «στέκια» τους) τοποθετεί τη δράση του το μυθιστόρημα του Γιάννη Τσιάντη Το κορίτσι του τεκέ – Οδοιπορικό στη Δραπετσώνα (εκδ. Μετρονόμος). Ο ίδιος ο συγγραφέας σημειώνει και δίνει το πλαίσιο: η ιστορία ακολουθεί «τη διαδρομή του προπολεμικού ρεμπέτικου ήχου του Πειραιά και της Δραπετσώνας, έτσι όπως διαμορφώθηκε στους τεκέδες, στα κακόφημα πορνεία των Βούρλων και στα προσφυγικά παραπήγματα, μέσα σε ένα κοινωνικό συνονθύλευμα προσφυγιάς, μέθης, πορνείας και φτώχειας.

Το μυθιστόρημα ταλαντεύεται μεταξύ ιστορίας και επινόησης ακολουθώντας το χρονικό μιας από τις ελάχιστες και άγνωστες τραγουδίστριες του τεκέ στα Χιώτικα της Δραπετσώνας, ενός κοριτσιού που γεννήθηκε το 1905 και έζησε στον τεκέ του Μίχαλου, στα σκληρά χρόνια του νταή Πειραιώτη».

Μεταξύ Αθήνας και Βίρτσμπουργκ, μεταξύ του χθες και του σήμερα ψάχνει τις απαντήσεις του ο ήρωας του μυθιστορήματος του Γεράσιμου Μπέκα Όλοι οι καλοί έχουν πεθάνει (μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός, εκδ. Κριτική). Αντλώντας και αυτός στοιχεία από το αστυνομικό μυθιστόρημα, ο Μπέκας ανιχνεύει την επιρροή της συλλογικής και ιστορικής μνήμης στο σήμερα. Ξεκάθαρες θέσεις τότε, διαφορετική θεώρηση σήμερα. Εγκλήματα πολέμου, σκοτεινά μυστικά και η αλήθεια που βρίσκει πάντα τον τρόπο να λάμψει ακόμα και όταν όλοι οι καλοί έχουν πεθάνει.

Κι αν στα περισσότερα μυθιστορήματα υπάρχει μια ιστορία, είτε από το παρελθόν, είτε από κόσμους μυθικά πλασμένους, που φέρει στη δομή της αντιστοιχίες με το σήμερα, συναντούμε καμιά φορά (όχι συχνά) μυθιστορήματα αποκλειστικά χτισμένα με υλικά της σημερινής επικαιρότητας. Ακόμα λιγότερο συχνά μπορούμε να μιλήσουμε, μεταξύ αυτών, για μυθιστορήματα αξιώσεων. Το μυθιστόρημα του Πάνου Καρνέζη Είμαστε πλασμένοι από χώμα (μτφρ. Πάνος Καρνέζης, εκδ. Πατάκη) είναι ένα από αυτά τα λίγα. Με καμβά της ιστορίας δύο πρόσφυγες, που καταφέρνουν και επιζούν όταν το σκάφος που τους μεταφέρει στην Ευρώπη ανατρέπεται και βυθίζεται, και οι οποίοι περιθάλπονται από έναν παρηκμασμένο ιδιοκτήτη περιοδεύοντος τσίρκου, ο Καρνέζης μιλάει για τις ενοχές, την άφεση των αμαρτιών και τη δεύτερη ευκαιρία που δίνει κανείς στον εαυτό του. Μιλά για τον έρωτα και την καθαρότητα των αισθημάτων. Για την επιβίωση σε κάθε συνθήκη.

Και μετά τον έρωτα, πώς θα επιβιώσουμε; Τον έρωτα που έχει τις ρίζες του πίσω στον χρόνο και μεταφέρεται, αντικαθρεφτίζεται, μεταγγίζεται σώμα με σώμα και ζητάει διαρκώς την απόλυτη παράδοσή μας. Σ’ αυτά και σε πολλά ακόμη –ετερογενή και αναπάντεχα– η Έλενα Μαρούτσου με το μυθιστόρημά της Θηριόμορφοι (εκδ. Πόλις) ρίχνει φως. Που σημαίνει, δημιουργεί έντεχνα και μελετημένα βαριές σκιές τριγύρω. Σκιές όπου θα φιλοξενήσουν ανομολόγητες έλξεις, εθελούσιες υποταγές και διάχυτο ερωτισμό.

Ο Μιχάλης Μακρόπουλος με τη νέα του νουβέλα H Θάλασσα (εκδ. Κίχλη) συνεχίζει και προεκτείνει τους προβληματισμούς του τόσο γύρω από τις διαπροσωπικές σχέση στις μικρές κοινωνίες όσο και στην αρχετυπική σχέση που μπορεί να αναπτυχθεί ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση. Κυριαρχία, επιβολή, συμμαχίες (με θεούς και ανθρώπους) και απέναντι πάντα η αδάμαστη Φύση, μέτρο αγέρωχο και απόλυτο για τον εκβαρβαρισμό του ανθρώπου.

Η Ρέα Γαλανάκη δεν έχει καταγραφεί στη συνείδηση των αναγνωστών ως διηγηματογράφος (αν και έχει πάρει Κρατικό βραβείο διηγήματος για τη συλλογή Ένα σχεδόν γαλάζιο χέρι), γεγονός που θα μπορούσε να εξηγηθεί τόσο λόγω των σημαντικών μυθιστορημάτων που έγραψε, τα οποία διακρίθηκαν και αγαπήθηκαν από τους αναγνώστες, όσο και από το ότι η προαναφερθείσα συλλογή της ήταν και η μοναδική της. Στον τόμο Διηγήματα (1984-2018) έχει συγκεντρώσει όλα της τα διηγήματα, μόλις έντεκα, κάποια από τα οποία όμως έχουν σημαντική χρονική απόσταση μεταξύ τους. Ακριβή και μετρημένα, τα διηγήματα της Ρέας Γαλανάκη εισάγουν τον αναγνώστη στον ιδιαίτερο τόπο της γραφής της, φανερώνοντας παράλληλα κι ορισμένες ξεχωριστές πτυχές της συγγραφικής της ιδιοσυγκρασίας.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Η Όλγκα Τοκάρτσουκ είναι αναμφίβολα η συγγραφέας που έχει κάνει τη μεγαλύτερη αίσθηση τα τελευταία χρόνια. Για το δοκιμιακό μυθιστόρημά της Πλάνητες (μτφρ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, εκδ. Καστανιώτη) που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά έχει τιμηθεί με το έγκυρο βραβείο Booker International, ενώ πρόσφατα τιμήθηκε για το σύνολο του έργου της με τη μεγαλύτερη διάκριση που μπορεί να λάβει λογοτέχνης παγκοσμίως, το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Προς ανακάλυψη! Περισσότερα για την Πολωνή συγγραφέα, στην κριτική ανάλυση του Νίκου Ξένιου. 

Σε γυναίκα, επίσης, δόθηκε το φετινό Booker, για ένα μυθιστόρημα που, όπως μαρτυρά κι ο τίτλος του, «παίζει» με το ζήτημα των έμφυλων ταυτοτήτων, ειδικότερα μέσα από τη γυναικεία προοπτική. Το Κορίτσι, γυναίκα, άλλο της Bernardine Evaristo (μτφρ. Ρένα Χάτχουτ, εκδ. Gutenberg) είναι το «συλλογικό» πορτρέτο μιας δωδεκάδας γυναικών, κατά κύριο λόγο μαύρων ή μιγάδων, κάθε κοινωνικής τάξης και σεξουαλικού «προσανατολισμού». Να σημειωθεί ότι η Εβαρίστο, από Αγγλίδα μητέρα και Νιγηριανό πατέρα, είναι η πρώτη έγχρωμη συγγραφέας που τιμήθηκε με Booker.

Επίσης έγχρωμος, αλλά από την άλλη μεριά του ατλαντικού, ο Colson Whitehead υπογράφει ένα εξαιρετικά επίκαιρο και δυνατό μυθιστόρημα, για το οποίο έχει ήδη αποσπάσει αρκετές διακρίσεις, με κορυφαία όλων το βραβείο Πούλιτζερ. Στα Αγόρια του Νίκελ (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Ίκαρος) παρακολουθούμε την ιστορία δυο αγοριών μέσα στο διάσημο αναμορφωτήριο-κολαστήριο Νίκελ που λειτούργησε για εκατόν έντεκα χρόνια στη Φλόριντα καταστρέφοντας τη ζωή χιλιάδων παιδιών. Το μυθιστόρημα του Κόλσον Γουάιτχεντ, χειμαρρώδης και συγκλονιστική αφήγηση, είναι βασισμένο σε πραγματική ιστορία. 

Η συνέχεια της περίφημης Ιστορίας της θεραπαινίδας της Μάργκαρετ Άτγουντ (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, εκδ. Ψυχογιός), μυθιστόρημα που έγινε διάσημο και μέσα από την ομότιτλη σειρά, ήρθε να εξελίξει την ιστορία τριών διαφορετικών γυναικών, δεκαπέντε χρόνια μετά. Στις Διαθήκες (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, εκδ. Ψυχογιός) η Άτγουντ μάς οδηγεί στα άδυτα του καθεστώτος της Γαλαάδ, όπου καθεμιά από τις ηρωίδες «πρέπει να αποδεχτεί ποια είναι και να αποφασίσει ως πού είναι διατεθειμένη να φτάσει γι' αυτό που πιστεύει». Για περισσότερα, δείτε τη βιβλιοπαρουσίαση του Μιχάλη Πιτένη.

Ένα λογοτεχνικό έπος χιλίων τριακοσίων σελίδων, τρία βιβλία σε ένα, η Βαλκανική Τριλογία της Olivia Manning κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση Κλαίρης Παπαμιχαήλ. Πρόκειται για μια έκδοση εξαιρετική από κάθε άποψη –τυπογραφική, μεταφραστική, αισθητική–, που μας συστήνει ένα σπουδαίο έργο μιας μάλλον παραγνωρισμένης έως πρόσφατα συγγραφέως. «Θα εκπλαγώ και, οφείλω να ομολογήσω, θα απογοητευτώ εάν το έργο στο σύνολό του δεν αναγνωριστεί ως ένα μέγιστο κατόρθωμα στον τομέα του αγγλικού μυθιστορήματος μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο». (New York Times)

Το μοναδικό μυθιστόρημα της βραβευμένης με Πούλιτζερ Αμερικανίδας Κάθριν Ανν Πόρτερ, που έγραψε κυρίως διηγήματα, πρωτοεκδόθηκε πριν από σχεδόν 60 χρόνια προκαλώντας ιδιαίτερη αίσθηση και μεγάλη απήχηση σε κοινό και κριτικούς, ώστε τρία χρόνια αργότερα να μεταφερθεί με (και οσκαρική) επιτυχία στον κινηματογράφο. Στο Πλοίο των τρελών (μτφρ. Έφη Τσιρώνη, εκδ. Κλειδάριθμος), η Πόρτερ, βασιζόμενη στις καταγραφές στο προσωπικό της ημερολόγιο κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού με υπερωκεάνιο, χτίζει έναν μικρόκοσμο χαρακτήρων που αποτυπώνουν την εποχή σε μια στιγμή που ο κόσμος κινείται σε ρυθμούς παρακμής και χαρακτηρίζεται από την άνοδο του ναζισμού. Η πλοκή εξελίσσεται τον Αύγουστο του 1931 σε ένα πλοίο που ταξιδεύει από το Μεξικό με προορισμό τη Γερμανία.

Από την άλλη, στην κλασική σειρά των εκδόσεων Μίνωας, με τα χαρακτηριστικά εξώφυλλα, έχουμε νέα προσεγμένη μετάφραση, από την Αργυρώ Μαντόγλου, του γνωστότερου μυθιστορήματος της Τζέιν Όστεν. Με το Λογική κι ευαισθησία «η συγγραφέας αποκαλύπτει την υποκρισία που διέπει την αριστοκρατία και τα ήθη της Αγγλίας εκείνης της εποχής, περιγράφοντας τον αγώνα των δύο τόσο διαφορετικών αδελφών να ζήσουν με αξιοπρέπεια χωρίς να απαρνηθούν την ανθρωπιά και τα αισθήματά τους».

Στην state of the art σειρά Orbis Literae των εκδόσεων Gutenberg προστέθηκε πρόσφατα ένα ακόμη «διαμάντι», το μυθιστόρημα Η άνοδος του Σάιλας Λάπαμ του William Dean Howells (μτφρ. Ευγενία Μίγδου). Ο Ουίλιαμ Ντιν Χάουελλς θεωρείται ο «πατέρας» του αμερικανικού ρεαλισμού, και σωστά οι εκδότες προέβλεψαν και περιλαμβάνουν στην έκδοση, εκτός από την Εισαγωγή της μεταφράστριας-επιμελήτριας, δύο επιπλέον κείμενα: ένα του συγγραφέα με τίτλο «Μια έκκληση για ρεαλισμό», καθώς και κείμενο του Χένρι Τζέιμς για τον συγγραφέα. Μια θαυμάσια φροντισμένη έκδοση για ένα κλασικό έργο της αμερικανικής πεζογραφίας.

Τον αμερικανό Stephen Crane (1871-1900), που υπήρξε μάχιμος ρεπόρτερ στη Νέα Υόρκη, τον γνωρίσαμε πρόσφατα (και μάλιστα μέσα από τρεις μεταφράσεις που βγήκαν σχεδόν ταυτόχρονα στην αγορά) από το πολεμικό μυθιστόρημά του Κόκκινο παράσημο ανδρείας, πολεμικό μυθιστόρημα που σήμερα θεωρείται κλασικό. Στην Πρώτη Γραμμή (μτφρ. Ηλίας Μαγκλίνης, εκδ. Μεταίχμιο), έχουμε, τρόπον τινά, την «ελληνική» εκδοχή, αφού ο τρομερός Κρέιν κατάφερε να βρεθεί στη χώρα μας το 1897, ως ανταποκριτής του καταστροφικού για την Ελλάδα πολέμου. Παράλληλα, βέβαια, αναπτύσσεται μια παθιασμένη ερωτική ιστορία, που χαρίζει μεγαλύτερο πλούτο και συναισθηματική ένταση στο έτσι κι αλλιώς πολύ ενδιαφέρον αυτό βιβλίο.

Ένα «πρώιμος αναρχικός» είναι ο ήρωας του συναρπαστικού μυθιστορήματος του William Goldwin Οι περιπέτειες του Κέιλεμπ Γουίλιαμς ή τα πράγματα όπως έχουν (μτφρ. Θωμάς Μαστακούρης, εκδ. Χίμαιρα). Όπως σημειώνει η Νίκη Κώτσιου στην παρουσίαση του μυθιστορήματος στην Book Press «Ο πρωταγωνιστής καταγγέλλει σπαρακτικά τη βία και την αναλγησία των ολίγων μέσ' από μια ιστορία αλλεπάλληλων εγκλεισμών και καταδιώξεων μέχρι μια κάποια δικαίωση. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη μυθοπλασία ως όχημα για να εικονογραφήσει πάγιες πολιτικές και φιλοσοφικές απόψεις του. Το αίτημα για πραγματική δικαιοσύνη, η κατοχύρωση των ατομικών και κοινωνικών ελευθεριών, η επίκληση της ηθικής και της λογικής για την εξυγίανση της πολιτικής υπήρξαν οι βασικοί άξονες της σκέψης του Γκόντγουιν, που βρίσκουν εδώ την ιδανική και άμεση έκφρασή τους».​

Από τα σπλάχνα της βικτοριανής Αγγλίας ξεπετάχτηκε το 1847 από μια εντελώς αναπάντεχη πηγή το μυθιστόρημα Ανεμοδαρμένα Ύψη (πρόλογος Ηλίας Μαγκλίνης, μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, εκδ. Ψυχογιός) που επρόκειτο να γίνει κλασικό. Η Έμιλι Μπροντέ περιγράφει τον παθιασμένο έρωτα ανάμεσα στην ατίθαση αλλά τρυφερή Κάθριν και τον τραχύ και ψυχρό Χίθκλιφ. Είναι ένας έρωτας που παρασύρει τους γύρω τους και καταστρέφει τους ίδιους. «Ο χρόνος δεν φαίνεται να έχει προσθέσει βάρος στα Ανεμοδαρμένα ύψη, τουναντίον τα έχει περιβάλει με το φωτοστέφανο του Αριστουργήματος» όπως σημειώνει ο Φώτης Καραμπεσίνης.

Με τρεις νουβέλες, υπό τον τίτλο μίας εξ αυτών, Το χαμένο Στραντιβάριους (μτφρ. Δέσποινα Τούσα, εκδ. Parsec), έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν ξανά οι Έλληνες αναγνώστες τον Βρετανό συγγραφέα John M. Falkner (1858-1932), όπου η παραδοσιακή ιστορία μυστηρίου συνδυάζεται με το μεταφυσικό δράμα, και «παρουσιάζεται η αντιπαράθεση τέχνης, έκστασης και ανηθικότητας με το καθήκον, την ευπρέπεια και το ήθος». 

Το λεπταίσθητο Άννα, σορόρ… («Άννα, αδερφή μου…») της Marguerite Yurcenar κυκλοφόρησε πρόσφατα σε μετάφραση Σπύρου Γιανναρά από τις εκδόσεις Άγρα. Μια ιστορία πάθους και έρωτα ανάμεσα σε δυο αδέρφια, «ένα είδος υπέρβασης το οποίο είθισται να εμπνέει τους ποιητές που καταπιάνονται με μια οικειοθελή πράξη αιμομιξίας».

Μια από τις νουβέλες του Vladimir Nabokov που γράφτηκαν στα ρωσικά (1932), που μεταφράστηκε στα αγγλικά πολλά χρόνια αργότερα, τη Δόξα, μας συστήνουν τα Ελληνικά Γράμματα (μτφρ. Σταυρούλα Αργυροπούλου). Πρόκειται για την ιστορία ενός νεαρού, του Μάρτιν Εντελβάις, που διέφυγε από τη μετεπαναστατική Ρωσία και καταφεύγει να σπουδάσει στην Αγγλία, με τη βοήθεια Ρώσων εμιγκρέδων. Εκεί θα πέσει στα δίχτυα ενός έρωτα που τον οδηγεί σε παράτολμες ατραπούς… «Η Δόξα είναι το έργο μου που μου δημιουργεί τη μεγαλύτερη ευτυχία [...] και ο Μάρτιν, ο ευγενέστερος, ο πλέον ακέραιος και συγκινητικός από όλους τους νεαρούς μου ήρωες». (Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ)

Το μυθιστόρημα του Γκράχαμ Γκρην Ο ανθρώπινος παράγοντας (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Πόλις) προστέθηκε πρόσφατα στα μυθιστορήματα του σημαντικού συγγραφέα που μεταφράστηκαν ξανά τα τελευταία χρόνια προσφέροντας την ευκαιρία σε νέες γενιές αναγνωστών να τον ανακαλύψουν. Σε αυτήν την περίπτωση, έχουμε ένα «κατασκοπικό» μυθιστόρημα βγαλμένο από τις εμπειρίες του συγγραφέα στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, όπως αναλύει διεξοδικά και η Χριστίνα Μουκούλη στην πρόσφατη βιβλιοπαρουσίασή της: «Υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν το καθήκον τους χωρίς δεύτερη σκέψη κι άλλοι που αμφιβάλλουν διαρκώς για το σωστό ή το λάθος των αποφάσεών τους. Εκείνοι που δεν έχουν ποτέ ενοχές κι εκείνοι που υπολογίζουν πάντα τις επιπτώσεις που έχουν οι πράξεις τους σε τρίτους».

Ένα κομβικό μυθιστόρημα της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, Η Πλήξη, του σπουδαίου Ιταλού συγγραφέα Αλμπέρτο Μοράβια (μτφρ. Ελένη Τουλούπη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα) κυκλοφόρησε πρόσφατα σε εξαιρετικά εμπλουτισμένη έκδοση, με πολλά συνοδευτικά κείμενα, εκ των οποίων το «Η Δύση πλήττει» του ίδιου του Μοράβια. «Η πλήξη που προσπάθησα να περιγράψω στο βιβλίο μου είναι σίγουρα το προϊόν μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. [...] Στην ουσία, είναι το προϊόν μιας αποξένωσης. Δηλαδή, η διάρρηξη της σχέσης ανάμεσα στον άνθρωπο και στην πραγματικότητα». (Αλμπέρτο Μοράβια, 1960). Προς ανακάλυψη!

Στην παρακμιακή Ρώμη του Μεσοπολέμου μας μεταφέρει το μυθιστόρημα Καμπάλα του Thornton Wilder (μτφρ. Άννυ Σπυράκου, εκδ. Αλεξάνδρεια). Περιγραφή του παλιού κόσμου που φεύγει, μα που ακόμη γοητεύει, μέσα από την γοητευτική όσο και αινιγματική συντροφιά της Καμπάλα, στα πλοκάμια της οποίας μπερδεύεται ο νεαρός Αμερικανός ήρωας του Γουάιλντερ. «Ένας από τους απολαυστικότερους μύθους που γέννησαν ποτέ οι λόφοι της Ρώμης» (Time)

Τρεις δραματικές ερωτικές ιστορίες που κινούνται σε τρία διαφορετικά κοινωνικά και πολιτικά πλαίσια αναφοράς, στην Τουρκία, την Κρήτη και τις Ηνωμένες Πολιτείες συνθέτουν τους Έρωτες κομμουνιστών της Λουτσιάνα Καστελίνα (μτφρ. Τόνια Τσίτσοβιτς, εκδ. Angelus Novus). Αναγνωρίσιμη φιγούρα της ευρωπαϊκής αριστεράς, η 90χρονη Ιταλίδα δημοσιογράφος και πολιτικός (που στις περσινές ευρωεκλογές είχε αποδεχθεί την πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ να είναι στο ευρωψηφοδέλτιο του κόμματος) βρίσκει την κοινή συνισταμένη και συνθέτει ένα αφήγημα με φόντο τη ζωή στην παρανομία τριών ζευγαριών που ως κομμουνιστές υπέστησαν διώξεις, φυλακίσεις, εξορία. Αληθινές ιστορίες και μυθοπλασία μπλέκονται σε ένα βιβλίο που πραγματεύεται τη ζωή ανθρώπων ασυμβίβαστων, στους αγώνες και τον έρωτα (ορισμένα πρόσωπα είναι πασίγνωστα, όπως π.χ. ο Ναζίμ Κιχμέτ).

Με πρωταγωνιστές και πάλι τα μέλη αλλά και τα φαντάσματα της δικής του οικογένειας, ο Αμερικανός David Sedaris γράφει για την δική του Καλυψώ (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Μελάνι). Ένα βιβλίο γραμμένο με το ιδιότυπο γλυκόπικρο, αυτουπονομευτικό χιούμορ του που έχει στον πυρήνα του κρίσεις μέσης ηλικίας, απώλειες, φόβους και στενούς δεσμούς που σφυρηλατούνται μέσα στα χρόνια και μέσα από βαθιές και ουσιαστικές συζητήσεις που γίνονται ανά πάσα στιγμή. Ο Σεντάρις βαδίζει προσεκτικά στον τραχύ δρόμο της προσωπικής μυθιστορίας καταφέρνοντας να φτάσει στον προορισμό του όπου και τα πιο δύσκολα είναι υποφερτά, πιο φωτεινά και εν τέλει πιο αισιόδοξα.

Μια πολύ προσωπική αφήγηση είναι και Ο τόπος της Ανί Ερνό (πρόλογος Σοφία Νικολαΐδου, μτφρ. Ρίτα Κολαϊτη, εκδ. Μεταίχμιο). Η ιστορία της Γαλλίδας συγγραφέως έχει ως αφετηρία την πατρική της Νορμανδία. Είναι μια ιστορία σταδιακής απαγκίστρωσης και αποχώρησης από όλα όσα σηματοδοτεί για την ίδια η ταπεινή πατρική κληρονομιά: η ντοπιολαλιά, οι οικογενειακές συνήθειες, οι περιορισμοί της κοινωνικής τάξης. Η κομψή γραφή δεν κρύβει τις σκληρές παραδοχές που συνεπάγονται οι επιλογές της συγγραφέως ώστε να γίνει ένα σώμα με «τους μορφωμένους αστούς» που αποδεικνύονται ο προορισμός της.

Ο Κολομβιανός Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες μας παραδίδει εννέα διηγήματα με ήρωες που βρίσκονται αντιμέτωποι με ηθικά διλήμματα, Στα Τραγούδια για την πυρκαγιά (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος) μια φωτογράφος, ένας βετεράνος του πολέμου της Κορέας, ένας συγγραφέας, άνθρωποι που έχουν υποστεί κάποιας μορφής βία έρχονται αντιμέτωποι με άβολες αλήθειες, φαντάσματα του παρελθόντος, πικρές αλήθειες, πάθη και βλέπουν τις ζωές τους να αλλάζουν εξαιτίας τυχαίων γεγονότων και συναντήσεων.

Σε έναν τόμο συγκεντρωμένη ολόκληρη η τριλογία του Κουβανού συγγραφέα Χουάν Πέδρο Γκουτιέρες. Η Τριλογία της Κούβας (μτφρ. Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη, εκδ. Μεταίχμιο) παρουσιασμένα σαν ένα λογοτεχνικό σώμα, είναι μια βουτιά στην καταραμένη όσο και πολύχρωμη, γεμάτη εκπλήξεις κι αντιθέσεις ζωή στο θρυλικό νησί από την Επανάσταση και μετά. «Βρόμικη σάρκα», «Ο έρωτας νοστάλγησε την Κούβα» και «Η βρόμικη τριλογία της Αβάνας»: τρία βιβλία γεμάτα περιπέτειες, φιλίες, έρωτα, εγκληματικότητα, ακυρώσεις των γοητευτικών χαρακτήρων που φλέγονται από τα πάθη και τις επιθυμίες τους σε μια Κούβα όπου όλα μοιάζουν να κινούνται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.

Το δεύτερο βιβλίο της «τετραλογίας της κλιματικής αλλαγής» από την Νορβηγίδα Μάγια Λούντε διαβάζεται και αυτοτελώς. Στην Ιστορία του νερού (μτφρ. Δέσποινα Παπαγρηγοράκη, εκδ. Κλειδάριθμος), η Λούντε πατά πάνω στο ίδιο μοτίβο, όπως στην Ιστορία των Μελισσών (πρώτο βιβλίο της τετραλογίας), κι απλώνει την αφήγησή της σε δυο χρόνους: το σήμερα και το όχι πολύ μακρινό μέλλον. Πρόκειται για ένα μέλλον δυστοπικό όταν όλα θα έχουν αλλάξει για τις ζωές των ανθρώπων αυτή τη φορά εξαιτίας της έλλειψης νερού. Η τετραλογία κατατάσσεται στο νέο-εφευρεθέν είδος της cli-fi (climate fiction), της λογοτεχνίας που έχει στον πυρήνα της το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις των φαινομένων στις ζωές των ανθρώπων, κι εδώ έχουμε ένα από τα καλύτερα δείγματα του είδους.

Οι τελευταίες ώρες του Ιησού πριν από τη σταύρωση μετατρέπονται σε ένα κείμενο βαθιάς εσωτερικής αναζήτησης μέσα από την προσωπική, ανθρώπινη αφήγηση του ίδιου του Ιησού, γραμμένης από την τολμηρή πένα της Γαλλίδας Αμελί Νοτόμπ. Η Δίψα (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, εκδ. Στερέωμα) γίνεται σημάδι και σύμβολο για κάποιον που έζησε με τρόπο ολοκληρωτικό αλλά πλέον οδεύει προς το θάνατο έχοντας επιλέξει την υποταγή στο πεπρωμένο του. Ευκαιρία για τους Έλληνες αναγνώστες να γνωρίσουν το «τρομερό κορίτσι» της γαλλικής πεζογραφίας, τα βιβλία της οποίας δεν έχουν βρει ακόμη στη χώρα μας το κοινό που της αναλογούν, με το καλύτερο εδώ και χρόνια βιβλίο της. Αναλυτικά, για τη Δίψα, έγραψε πρόσφατα ο Διονύσης Μαρίνος.

Είχε το θρυλικό «Revolver», το πιο ροκ δισκάδικο του Παρισιού στη Βαστίλη που πήρε διαστάσεις αστικού μύθου. Τώρα σέρνεται και ζητάει έναν καναπέ στα σπίτια των παλιόφιλων για να φιλοξενηθεί για λίγα βράδια. Ο Βερνόν Σουμπουτέξ (μτφρ. Ρίτα Κολαϊτη, εκδ. Στερέωμα) της Γαλλίδας συγγραφέα, σκηνοθέτη, μεταφράστριας και στιχουργού Virginie Depentes είναι ο τελευταίος μάρτυρας ενός κόσμου που καταρρέει, ένα φάντασμα μιας άλλης εποχής που τριγυρνά στο σήμερα και συνδιαλέγεται με τους απόκληρους της κοινωνίας. Είναι το πρώτο μέρος της ομώνυμης τριλογίας της Ντεπάντ, που έκανε μεγάλη αίσθηση στη Γαλλία, κι όπου έχει μεταφερθεί στην τηλεόραση.

Τα σποράκια που σκορπά ένας άνδρας σε αναζήτηση της αγαπημένης του λειτουργούν ταυτόχρονα και σαν σταθμοί στην πορεία προς Τα δικά μας χρόνια (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ψυχογιός). Ο βραβευμένος Χόρχε Γκαλάν από το Ελ Σαλβαδόρ αφηγείται μια ιστορία οικογενειακής κατάρας σε μια χώρα χτυπημένη από φυσικά φαινόμενα και δικτατορίες που όμως πορεύεται με πίστη στους μύθους και τα θαύματα. Όπως σημείωσε ο Διονύσης Μαρίνος στο αναλυτικό κείμενό του: «Από το ατομικό στο συλλογικό κι από τη φαντασία στη σκληρή καθημερινότητα, ο Γκαλάν στήνει με επιδέξιο τρόπο ένα αληθινό παραμύθι, αλλά και μια φανταστική πραγματικότητα».

Σε τελείως άλλο ύφος, η Σάλλυ Ρούνεϋ, μετά τις Συζητήσεις με φίλους, «επιστρέφει» φέτος με το Κανονικοί άνθρωποι (μτφρ. Μαρία Φακίνου, εκδ. Πατάκη), μυθιστόρημα σχέσεων με άρωμα καθημερινότητας, που υμνήθηκε από τον διεθνή τύπο.

ΠΟΙΗΣΗ

Με τον τίτλο Άγονη γη συστήνει ο Χάρης Βλαβιανός το αριστούργημα του Τ.Σ. Έλιοτ που στη χώρα μας είναι γνωστό κυρίως από την πρώτη του μετάφραση, του Γιώργου Σεφέρη, με τον τίτλο Έρημη Χώρα. Ο Βλαβιανός πλαισιώνει τη μετάφρασή του με έναν ιδιαίτερα κατατοπιστικό πρόλογο, όπου εξηγεί τις επιλογές του, επισημαίνει λάθη και παραλείψεις της μετάφρασης του Σεφέρη, και τοποθετεί το έργο σε ένα σύγχρονο πλαίσιο. Το έργο προσφέρεται σε δίγλωσση έκδοση, κάτι που διευκολύνει την αντιπαραβολή του ελληνικού κειμένου με το πρωτότυπο. «Θέλει τόλμη ν' αναμετρηθείς με ένα τέτοιο έργο σε ξένη γλώσσα και να το μεταφράσεις. Θέλει αυτοπεποίθηση να συγκριθείς με ένα τόσο εδραιωμένο πρότυπο στη δική σου γλώσσα και να φανείς επαρκής. Θέλει βέβαια πάνω απ' όλα μόχθο, γιατί κάθε λέξη πολλαπλά αντηχεί κι εύκολα δεν ενδίδει». (Μίλτος Φραγκόπουλος) 

«Ο τόμος αυτός περιέχει τα τελευταία ποιητικά πονήματα του πατέρα μου. Μακάρι να είχε δει την ολοκλήρωσή του - όχι γιατί θα ήταν καλύτερο το βιβλίο αν το είχε φροντίσει ο ίδιος, πιο ολοκληρωμένο και πιο γενναιόδωρο και πιο άρτια σχηματισμένο, ή επειδή θα έμοιαζε περισσότερο σ' αυτόν και στη μορφή που είχε στο μυαλό του γι' αυτή την προσφορά στους αναγνώστες του, αλλά επειδή ήταν αυτό που τον κρατούσε ζωντανό, ήταν ο μοναδικός του σκοπός και η ανάσα του η μοναδική στο τέλος». Τα λόγια του Adam Cohen (γιου του Leonard Cohen) δίνουν το στίγμα αυτού του υπέροχου βιβλίου με την ύστερη ποιητική δουλειά του σπουδαίου τραγουδοποιού και λογοτέχνη, αρκετά από τα οποία έχουν γίνει ήδη γνωστά μεταφερμένα σε τραγούδια.

Η ποίηση του Κόεν («Ποιήματα, στίχοι και επιλογές από τα Σημειωματάρια») ευτύχησε στα ελληνικά με την ευρηματική μετάφραση του Γ.-Ί. Μπαμπασάκη, ενώ εκδοτικά η Φλόγα (εκδ. Gutenberg, δια χειρός Γιάννη Μαμαή) είναι από τυποτεχνικής και αισθητικής άποψης σωστό «καλούδι», αληθινό δώρο για τους εραστές της ποίησης.

ΔΟΚΙΜΙΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ

Ιστορία

Ένα συνοπτικό βιβλίο για τα διακόσια χρόνια της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας συνέθεσε και κατέθεσε ο διαπρεπής ιστορικός Γιώργος Β. Δερτιλής με τον δηλωτικό τίτλο Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις (1821 – 2016). Ο σκοπός; Τον δηλώνει ξεκάθαρα ο ίδιος ο ιστορικός: «Αν οι έλληνες πολίτες γνώριζαν τα σφάλματα που έφεραν τις έξι πρώτες πτωχεύσεις μας, θα είχαμε αποφύγει την έβδομη. Αν οι ηγέτες μας γνώριζαν πώς φθάσαμε στους τρεις πρώτους εμφυλίους πολέμους της Ιστορίας μας, θα είχαν αποκηρύξει την εμφυλιοπολεμική δημαγωγία». Ένα πολλαπλώς χρήσιμο βιβλίο.

Μια πρωτότυπη «θεώρηση» της ελληνικής επανάστασης δίνεται μέσα από το έργο του σημαντικού ιστορικού Σπύρου Ι. Ασδραχά με τίτλο Πρωτόγονη Επανάσταση – Αρματολοί και Κλέφτες (18ος -19ος αι.), που κυκλοφόρησε πέρυσι από τις εκδόσεις ΕΑΠ, τις εκδόσεις του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Όπως σημειώνει ο ιστορικός Νίκος Θεοτοκάς, «Ο Ασδραχάς υφαίνει ένα μεγάλο ιστοριογραφικό σχέδιο, που πλέκεται συνομιλώντας με τα μεγάλα ρεύματα σκέψης και τους στοχαστές των κοινωνικών επιστημών». Ένα έργο προς ανακάλυψη.

Μονογραφία της ομότιμη καθηγήτριας στο Α.Π.Θ. Θεοδοσίας Στεφανίδου-Τιβερίου για την αρχαιολογία της Θεσσαλονίκης φέρνει τον αναγνώστη σε επαφή με τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους που συνθέτουν το πολεοδομικό συγκρότημα της αρχαίας Θεσσαλονίκης. Παρουσιάζονται με αναλυτικό τρόπο τα αρχαιολογικά κατάλοιπα αλλά και οι απόψεις γύρω από αυτά: Η αγορά με τα μνημειακά της κτίσματα, όπως το Ωδείον και η προβληματικής λειτουργίας στοά από την οποία προήλθαν οι ανάγλυφοι πεσσοί των «Μαγεμένων», τα ιερά της τεμένη, όπως αυτό του Σάραπη και της Ίσιδος ή ο μεγάλος ιωνικός ναός στον οποίο λατρεύονταν η θεά Ρώμη και ο αυτοκράτορας, το ανακτορικό συγκρότημα του Γαλερίου, προέκταση του οποίου αποτελούν η μεγάλη αψίδα (Καμάρα) και ο κυκλικός ναός (Ροτόντα), τα εκτενή νεκροταφεία με τα ποικίλου είδους ταφικά τους μνημεία, όπως είναι οι πολυτελείς σαρκοφάγοι με μυθολογικές παραστάσεις, ακόμη δύο μνημεία της θεοδοσιανής εποχής, το ένα από τα οποία βρίσκεται ακόμη –μέχρι πρόσφατα αγνοημένο– στη θέση του, γνωστό από παλιά με την αινιγματική ονομασία «το Μάρμαρο του φιδιού». Το Θεσσαλονίκη, όψεις μιας αρχαίας μητρόπολης (University Studio Press) απευθύνεται σε αρχαιολόγους που εργάζονται στην πόλη αλλά και σε όλους όσοι ασχολούνται με την ιστορία της πόλης.

Επιστήμη, ιστορία των ιδεών

Πολύ κουβέντα γίνεται τελευταία με αφορμή τα ποικίλα κινήματα για τη χειραφέτηση των γυναικών, αλλά οι περισσότεροι από εμάς συνήθως δεν ξέρουμε για ποιο πράγμα μιλάμε. Ο Φεμινισμός έχει την ιστορία του, ήδη από τον 19ο αιώνα, το νοηματικό του πλαίσιο και τις σύγχρονες μεταλλάξεις του. Για όποιον πιστεύει ότι το ζήτημα είναι «ξεπερασμένο», και εστιάζει μονάχα σε ορισμένες «ακρότητες», δεν έχει παρά να κοιτάξει τον αριθμό των γυναικοκτονιών παγκοσμίως, ακόμη και στις προηγμένες χώρες της Δύσης. Έτσι, ο τόμος Φεμινισμός – Παρελθόν και παρόν ενός κινήματος (μτφρ. Φίλωτας Δήτσας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), της Deborah Cameron, είναι ένα βιβλίο που έλειπε και καλύπτει ένα σημαντικό κενό, μια και ο «φεμινισμός, ένα από τα σημαντικότερα διανοητικά, πολιτισμικά και πολιτικά κινήματα του σύγχρονου κόσμου, παραμένει επίκαιρος όσο ποτέ».

Ο φεμινισμός είναι ένα από τα σημαντικότερα διανοητικά, πολιτισμικά και πολιτικά κινήματα του σύγχρονου κόσμου.

Ένα εμπνευσμένο μείγμα φιλοσοφίας, λογοτεχνικής κριτικής, φυσικής, και πολιτιστικής παρατήρησης είναι το έργο Ταξίδι στον χρόνο – Η ιστορία (μτφρ. Γιώργος Κυριακόπουλος, εκδ. Τραυλός) του James Gleick, σπουδαίου ιστορικού της επιστήμης και συγγραφέα διάσημων non fiction βιβλίων, κατ’ επανάληψη υποψηφίου για βραβείο Πούλιτζερ. Ένα ξεχωριστό βιβλίο με αναπάντεχες και πρωτότυπες προσεγγίσεις πάνω στο αιώνιο ερώτημα του χρόνου και της πρόσληψής του από τον άνθρωπο.

Εξαιρετικά φιλόδοξο και ιδιαίτερα πλούσιο σε πληροφορίες και προβληματισμούς είναι επίσης το βιβλίο του Ζαχαρία Γ. Σκούρα με τον χαρακτηριστικό τίτλο Ταξιδεύοντας στην εποχή του ανθρώπου – Η ζωή στον ανθρωπόκαινο (εκδ. Γερμανός). Πού και πώς αποτυπώνεται το πέρασμα του χρόνου στο Σύμπαν, στη Γη, στη Ζωή; Γιατί η ζωή είναι τόσο πολύπλοκη; Είναι τα πάντα δημιουργήματα ενός υπέρτατου Θεού, ή η τύχη "παίζει ζάρια"; Είμαστε δέσμιοι των γονιδίων και της κληρονομικότητας; Αυτά είναι ορισμένα μόνο από τα ερωτήματα που θέτει, και στα οποία επιχειρεί και απαντήσεις, ο συγγραφέας. Για μια πιο αναλυτική παρουσίαση του βιβλίου και της σκέψης του συγγραφέα, διαβάστε την πρόσφατη συνέντευξή του στην Ελένη Κορόβηλα.

Πλανήτης & περιβάλλον

Η ακτιβίστρια και δημοσιολόγος Naomi Klein υιοθετεί ενίοτε ακραίες εκφράσεις και θεωρήσεις, για να υποστηρίξει του καλούς σκοπούς για τους οποίους αγωνίζεται. Αν κρίνει κανείς από τον τίτλο, σε ό,τι αφορά το περιβάλλον η προσέγγισή της φαντάζει εντυπωσιοθηρική, αλλά η κατάσταση με την κλιματική αλλαγή έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που κάθε μέσον για την αντιστροφή της καταστροφής είναι ίσως θεμιτό. Διαβάζοντας το Στις φλόγες – το καυτό θέμα της κλιματικής αλλαγής (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Κλειδάριθμος) ο αναγνώστης θα γίνει κοινωνός σημαντικών πληροφοριών για την κατάσταση του πλανήτη αυτήν τη στιγμή, τον ρόλο και το μέλλον των κινημάτων, μαζί με πολλές γενικόλογες σελίδες καταδίκης του καπιταλισμού. Από αυτήν την άποψη, το βιβλίο της Κλάιν αποτελεί έκφραση μιας σημαντικής συνιστώσας των ανθρώπων που αγωνίζονται αυτή τη στιγμή για την αλλαγή σε πλανητικό επίπεδο.

Tο βιβλίο της Κλάιν αποτελεί έκφραση μιας σημαντικής συνιστώσας των ανθρώπων που αγωνίζονται αυτή τη στιγμή για την αλλαγή σε πλανητικό επίπεδο.

Σε τελείως άλλο κλίμα, πιο πεσιμιστικό, λιγότερο «μαχητικό», αλλά ίσως και περισσότερο ουσιαστικό, κινείται η σχετική αρθρογραφία του σημαντικού πεζογράφου Τζόναθαν Φράνζεν, που συγκεντρώθηκε σε ένα βιβλίο με τον τίτλο Το τέλος του τέλους της γης (μτφρ. Γ.-Ι. Μπαμπασάκης, εκδ. Ψυχογιός). Φανατικός παρατηρητής πουλιών, ο Φράνζεν, έχει ταξιδέψει στα πέρατα της γης, όπου πέρα από την ικανοποίηση του πάθους του οξύνει την παρατήρησή του στα μεγάλα ζητήματα της εποχής. Οι απόψεις του για την Κλιματική Αλλαγή έχουν ενδιαφέρον, αλλά οι πιο ωραίες σκηνές στις αφηγήσεις του είναι αυτές που ο συγγραφέας έρχεται σε επαφή με την άγρια φύση, όπως για παράδειγμα στον ομότιτλο διήγημα και την περιγραφή της θέασης του Αυτοκρατορικού Πιγκουίνου.

Βιβλίο υβριδικό, που κινείται ανάμεσα στην ταξιδιωτική λογοτεχνία και το οικολογικό δοκίμιο, το Υπογαία – Ένα ταξίδι στα βάθη της γης και του χρόνου του Robert Macfarlane (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο) είναι ένα εντελώς ξεχωριστό ανάγνωσμα που αφήνει πολύ δυνατό αποτύπωμα. Ο πλανήτης Γη όπως δεν τον έχουμε «ξαναδιαβάσει», μα κυρίως ένα βιβλίο που προσφέρει μια διαφορετική προοπτική στη σχέση του ανθρώπου με τη φύση.

Πολιτική, κοινωνία, πρόσωπα

Ένα από τα σημαντικότερα έργα υπεράσπισης της ελευθερίας ως πολύ σημαντικής συνιστώσας της δημοκρατικής κοινωνίας είναι το Περί Ελευθερίας, του Τζον Στιούαρτ Μιλ (μτφρ. Θεοφάνης Τάσης, εκδ. Μίνωας). Μεταξύ άλλων, ο Mill ήταν διάπυρος υποστηρικτής της ισότητας ανδρών και γυναικών, με συγκεκριμένες διακηρύξεις και πρακτικές, κάτι όχι τόσο συνηθισμένο όσο νομίζεται για άντρες του 19ου αιώνα, έστω και φιλοσόφους. Βιβλίο που δεν πρέπει να λείπει από καμιά βιβλιοθήκη, σε έγκυρη μετάφραση.

Με ένα αμετάφραστο στα ελληνικά κείμενο του Ρολάν Μπαρτ εισέρχεται στην εκδοτική σκηνή ο νεότευκτος οίκος, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, Petites Maisons («Μικρά σπίτια», στην κατά λέξη μετάφραση), αποπνέοντας φροντίδα και καλό γούστο. Το Η αρχαία ρητορική – Μνημονικό βοήθημα (μτφρ. Πάνος Αγγελόπουλος), «αποτελεί μεταγραφή ενός σεμιναρίου που δόθηκε στην Ecole Pratique des Hautes Etudes κατά το ακαδημαϊκό έτος 1964-1965. Στην απαρχή -ή στον ορίζοντα- αυτού του σεμιναρίου υπήρχε, όπως πάντα, το μοντέρνο κείμενο, δηλαδή: το κείμενο που δεν υπάρχει ακόμα», διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο.

Ο Francis Fukuyama, σημαντικός πολιτικός φιλόσοφος, είναι δυστυχώς περισσότερο γνωστός για ένα μάλλον «στραβοδιαβασμένο» άρθρο του περί «τέλους της Ιστορίας». Στο βιβλίο του Ταυτότητα – Η απαίτηση για αξιοπρέπεια και η πολιτική της μνησικακίας (μτφρ. Σταύρος Γαβαλάς, επιμ. Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος, εκδ. Ροπή) επιχειρεί να δώσει μια συνολική απάντηση στις περιοριστικές «χρήσεις» της έννοιας της «ταυτότητας» από τους λαϊκιστές πολιτικούς που διεκδικούν μια «χαρισματική» σχέση με τον λαό. Καθώς «βιώνουμε ένα ραγδαία αυξανόμενο αντιμεταναστευτικό λαϊκισμό, τη ραγδαία αύξηση του πολιτικοποιημένου Ισλάμ καθώς και την άνοδο του λευκού εθνικισμού. Καθώς βρισκόμαστε αντιμέτωποι με αυτές τις προκλήσεις, θα πρέπει να αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε την ταυτότητα με έναν τρόπο ο οποίος δεν υπονομεύει αλλά αντιθέτως υποστηρίζει τη δημοκρατία».

Το βιβλίο του μαθητή του Φρόιντ Theodor Reik με τον εύγλωττο τίτλο Η ανάγκη να μας αγαπούν (μτφρ. Ροζίνα Μπέρκνερ, εκδ. Αλεξάνδρεια), που εκφράζει κάτι καθολικό και πανανθρώπινο. Ο Βιεννέζος ψυχαναλυτής Theodor Reik υπήρξε αγαπημένος μαθητής, συνεργάτης και δια βίου φίλος του Σίγκμουντ Φρόυντ. Σε τούτο το έργο του, κάνοντας μια σαφή διάκριση ανάμεσα στην επιθυμία να αγαπούμε και στην ανάγκη μας να μας αγαπούν, πραγματεύεται τα θεμελιώδη ζητήματα που προκύπτουν από αυτή την ανάγκη.

Αφήσαμε για το τέλος ένα βιβλίο που αφορά μια μορφή των γραμμάτων και της διανόησης που κι εμείς εκτιμούμε και αγαπάμε πολύ, τον Κωστή Παπαγιώργη. Γραμμένο θα έλεγες μέσα από τα δικά του λόγια, το βιβλίο της Μυρένας Σερβιτζόγλου αποπνέει αγάπη και σεβασμό, μα κυρίως ενσυναίσθηση για τα ανθρώπινα. Με τα δικά της λόγια: «Γιατί δεν λέμε στους ανθρώπους πόσο τους αγαπάμε, πόσο τους εκτιμάμε, πόσο τους θαυμάζουμε όσο ζούνε; Κάθε φορά η ίδια ιστορία. "Μόλις πεθάνεις, αρχίζουν τα bonus χωρίς αποδέκτη", είχε γράψει ο Παπαγιώργης, πικρό και πρώιμο μοιρολόι για τον εαυτό του. Το Κωστής Παπαγιώργης - Ήταν όλοι εκεί (εκδ. Αρμός) είναι μία μονογραφία που ακολουθεί τον συγγραφέα, που αγαπήθηκε πολύ και φανατικά, στις διαδρομές του βίου του και τις συγγραφικές του περιπέτειες, αλλά πρωτίστως αποτίει την οφειλόμενη τιμή σε έναν στοχαστή που βοήθησε τον νεοέλληνα να νοικοκυρέψει τον ανοικονόμητο εαυτό του».