Τα δικά μας χρόνια, του Χόρχε Γκαλάν

Την ευφρόσυνη καρποφορία εικόνων που παρέχει αφειδώς ο αφηγητής στον ακροατή του, κριτήριο μέγα για να ταυτίσεις τις ιστορίες αυτού του κόσμου με την ύπαρξη του ίδιου του κόσμου (αλλιώς, από μόνος του δεν υφίσταται), ολοένα και πιο σπάνια τη βρίσκεις στη σημερινή λογοτεχνική παραγωγή.

Τεχνικά άρτια μυθιστορήματα υπάρχουν σε πλησμονή. Υπερκατασκευές που ορίζουν ένα τοπίο πέραν του μεταμοντέρνου, είμαστε σε θέση να βρούμε δεξιά και αριστερά. Η λογοτεχνία της σήμερον (άρα και οι συγγραφείς-θεράποντες) συχνά ξεχνούν πως το αισθητικό μέρος του συγγραφικού πονήματος οφείλει να θέλγει, να κρούει κάθε κλειστή πόρτα της φαντασίας, να συνεγείρει. Εντέλει, να προκαλεί κύματα παραμυθητικού σωσμού από το πνιγηρό βυθό της πραγματικότητας.

Ύμνος στον μαγικό ρεαλισμό

Είναι ο κλασικότροπος hablador (σ.σ.: ο αφηγητής ιστοριών), αυτή η ζωντανή κιβωτός γεγονότων υπαρκτών ή μη, που θα καταφέρει να επανενοποιήσει μέσα μας τα κομμάτια του σπασμένου καθρέφτη. Ως εκ τούτου: αν μπορούσε να υπάρξει μόνο ένας χαρακτηρισμός (άρα: ιδίωμα γραφής/άρα: ευδιάκριτο χνάρι) για τον Χόρχε Γκαλάν, αυτός θα ήταν: «El hablador». Ο άνθρωπος που του αρέσει να λέει ιστορίες (ακόμη καλύτερα: ιστορίες που βγαίνουν μέσα από άλλες ιστορίες που με τη σειρά τους αποσπώνται από μια ατέλειωτη μήτρα ιστοριών). Λιγότερο στον Νοέμβριο (μτφρ. Βασιλική Κνήτου, εκδ. Ψυχογιός) όπου το ιστορικό γεγονός παίρνει τα ηνία και ο τροπισμός της γραφής δεν επιθυμεί να ξεφύγει από τον σκληρό ρεαλισμό, ίσως διότι η δολοφονία έξι Ιησουιτών και δύο γυναικών από ενόπλους κατά την περίοδο του Εμφυλίου στο Ελ Σαλβαδόρ ήταν αρκετά βαρύ από μόνο του, ο Γκαλάν θαυμάστηκε πραγματικά για την ικανότητα της αφήγησης στο Δωμάτιο στο βάθος του σπιτιού (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ψυχογιός). Σε εκείνο το μυθιστόρημα αποκαλύφθηκαν ολοκάθαρα οι καταγωγικές πηγές του: Χουάν Ρούλφο και Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές. Σαν να λέμε: ένας ύμνος στον μαγικό ρεαλισμό.

Με μακρά θητεία στη συγγραφή παιδικών βιβλίων και ποιημάτων, ο Γκαλάν, όταν αποφασίζει να γράψει μυθιστορήματα για ενήλικες αφήνει τη φαντασία του να θρέψει την πλοκή.

Στο μυθιστόρημα Τα δικά μας χρόνια (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ψυχογιός) ξαναβρίσκουμε την απόλαυση της αφήγησης, τη διαπλοκή του πραγματικού με το παραμυθητικό, τη διάθεση του συγγραφέα να μας γητεύσει με τις λέξεις του. Με μακρά θητεία στη συγγραφή παιδικών βιβλίων και ποιημάτων, ο Γκαλάν, όταν αποφασίζει να γράψει μυθιστορήματα για ενήλικες αφήνει τη φαντασία του να θρέψει την πλοκή. Το αποτέλεσμα, τότε, είναι κάτι παραπάνω από ελκυστικό. Όπως συμβαίνει σε τούτο το μυθιστόρημα που μπορεί να μην φτάνει στα ύψη του Δωματίου στο βάθος του σπιτιού, ωστόσο δεν στερείται φαντασίας και «μεθόδου» (στα μέτρα του μαγικού ρεαλισμού).

Αναζητώντας τη Μερσέδες

Τυπικά η ιστορία περιπλέκεται γύρω από τον αφηγητή, τον Ναύτη, που σπέρνει καναρόσπορους σε όλη την πόλη ελπίζοντας πως οι κουκουβάγιες θα δελεαστούν και θα του φέρουν πίσω την αγαπημένη του, την Μερσέδες. Ένα παράξενο κορίτσι που το γνώρισε τυχαία, συνδέθηκε μαζί του και ξαφνικά άρχισε να συρρικνώνεται έως του σημείου της εξαφάνισης. Έκτοτε, την αναζητεί δίχως ελπίδα να την βρει. Έχουμε, άραγε, να κάνουμε με μια ματαιωμένη ιστορία αγάπης; Για ένα προσωπικό δράμα; Το μυθιστόρημα είναι κι αυτό, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Ως άλλος κοντορεβιθούλης που αφήνει σημάδια για να γυρίσει πίσω στον χρόνο, ο αφηγητής δίνει τη σκυτάλη σε άλλα τρία βασικά πρόσωπα να αφηγηθούν τη δική τους ιστορία.

Ο ένας είναι ο Μαξιμιλιάνο, ένας σκληροτράχηλος αξιωματικός, τον οποίο πρωτογνωρίζουμε ως αήττητο μποξέρ των δρόμων, για να γίνει, τελικά, ένας δικτάτορας της χώρας. Πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο: τον Μαξιμιλιάνο Ερνάντες Μαρτίνες που κατέλαβε την εξουσία στο Ελ Σαλβαδόρ έπειτα από ένα ανακτορικό πραξικόπημα. Η θητεία του (1931-1944) ταυτίζεται με το ξεκλήρισμα των ιθαγενών (γνωστό ως La Matanza), ενώ διέλυσε την αγροτική επανάσταση του 1932, της οποίας ηγέτης υπήρξε ο Φαραμπούντο Μαρτί. Τούτος, ο φασίστας που πίστευε στον αποκρυφισμό (με δική του εμμονή χάθηκε το παιδί του), υπήρξε ο καθοδηγητής και μέντορας του Ναύτη.

Η μια ιστορία φέρνει την άλλη σε αυτό το μαγικό καρουσέλ που έχει στήσει ο Γκαλάν. Δευτερεύουσες ιστορίες με γυναίκες που έχουν μάθει να περιμένουν στωικά τους άντρες τους να γυρίσουν, αλλά αυτοί ποτέ δεν έρχονται. Οικογενειακές κατάρες σαν κι αυτή που έπληξε τη φαμίλια του Ναύτη, ο οποίος αναγκάστηκε να φύγει από τον τόπο του, μετέβη στο Σαν Σαλβαδόρ και έκανε κάθε λογής επάγγελμα για να επιβιώσει.

Πρόκειται για μια παράξενη σχέση πατέρα-γιου, μόνο που εδώ ο Γκαλάν είναι φανερό πως ανοίγει το «πλάνο» που από το μερικό, μέσω της αλληγορικής σχέσης των δύο ανδρών, μιλάει για το δράμα της χώρας του που έπεσε στα χέρια διάφορων «πατέρων» που αποδείχθηκαν αρκετά σκληροί. Η ιστορία του Ελ Σαλβαδόρ απασχολεί ιδιαιτέρως τον Γκαλάν – πολλώ δε μάλλον που είναι ένα εξόριστο τέκνο της.

Αυτό το μυθιστόρημα, όμως, είναι και η ιστορία της Γκρεγκόρια Μέντες, της τετραπέρατης παντοπώλισσας, στην οποία ο Ναύτης καταλήγει για να του προμηθεύσει τους καναρόσπορους. Η επίμονη Γκρεγκόρια είδε την οικογένειά της να χάνεται από το θανατικό που έπεσε στη χώρα (μια επιδημία ευλογιάς), αναγκάστηκε να ζήσει με τους θείους της, αλλά πολύ γρήγορα επέδειξε τρανό εμπορικό δαιμόνιο με αποτέλεσμα να γίνει μεγάλη εμπόρισσα. Τη βλέπουμε στα πάνω και τα κάτω της, και τελικά τη βρίσκουμε να συνδέεται με τον Ναύτη, να συζεί μαζί του, δίχως να είναι ο έρωτας το κινούν αίτιο της σχέσης τους.

Πληθώρα μορφών και ιστοριών

Η μια ιστορία φέρνει την άλλη σε αυτό το μαγικό καρουσέλ που έχει στήσει ο Γκαλάν. Δευτερεύουσες ιστορίες με γυναίκες που έχουν μάθει να περιμένουν στωικά τους άντρες τους να γυρίσουν, αλλά αυτοί ποτέ δεν έρχονται. Οικογενειακές κατάρες σαν κι αυτή που έπληξε τη φαμίλια του Ναύτη, ο οποίος αναγκάστηκε να φύγει από τον τόπο του, μετέβη στο Σαν Σαλβαδόρ και έκανε κάθε λογής επάγγελμα για να επιβιώσει. Η αγαπημένη του, η Μερσέδες, στο μεγαλύτερο μέρος του μυθιστορήματος υπάρχει ως αύρα, ως φαντασματική φιγούρα, για να τη βρούμε στο τελευταίο μέρος ως ηρωίδα και να μάθουμε και τη δική της ιστορία.

Ο Χόρχε Γκαλάν γεννήθηκε το 1973 στο Σαν Σαλβαδόρ του Ελ Σαλβαδόρ. Ως ποιητής και συγγραφέας έχει τιμηθεί με πολυάριθμα λογοτεχνικά βραβεία τόσο στη χώρα του όσο και διεθνώς, όπως το Premio Nacional de Novela Corta (Εθνικό Βραβείο Διηγήματος).  Το 2016 τιμήθηκε με το Βραβείο της Βασιλικής Ισπανικής Ακαδημίας για το μυθιστόρημά του Νοέμβριος.

Από το ατομικό στο συλλογικό κι από τη φαντασία στη σκληρή καθημερινότητα, ο Γκαλάν στήνει με επιδέξιο τρόπο ένα αληθινό παραμύθι, αλλά και μια φανταστική πραγματικότητα. Μέσα σ’ αυτό το ρευστό πεδίο, ο μαγικός ρεαλισμός του ανθοφορεί και μας προσφέρει πολλές σελίδες που τις διαβάζεις και τις ξαναδιαβάζεις για την ηδύτητα και την ποίηση που αναδίδουν.

Κι όμως, δεν έχουμε να κάνουμε με μια ρομαντική ιστορία, δίχως να λείπει ο έρωτας από την πλοκή, αλλά με ένα μεταβαλλόμενο πλέγμα σχέσεων μεταξύ των ηρώων και της μεγάλης Ιστορίας. Δεν λείπουν οι θρησκευτικές τελετές, ο ανιμισμός, οι δεισιδαιμονίες, ο αυταρχισμός, ο πόνος των απλών ανθρώπων, η επώδυνη καθημερινότητα, η βία της εξουσίας – εντέλει, αυτό που όρισε την ταυτότητα του Ελ Σαλβαδόρ.

Τα Δικά μας Χρόνια είναι αυτό ακριβώς που λένε: τα χρόνια των κατοίκων της χώρας που έζησαν το θαύμα και το δράμα ενός παρελθόντος που είχε μεγαλύτερη διάρκεια από ένα παρελθόν που –υπό κανονικές συνθήκες– θα έπαυε κάποια στιγμή να κανοναρχεί το παρόν και το μέλλον της χώρας. Κάτι που σ’ αυτή την περίπτωση δεν συνέβη.

Έχουμε να κάνουμε με ένα μυθιστόρημα που σε μαγνητίζει και σε βυθίζει σε μια κατάσταση ονειροφαντασίας. Άρα, ο ρυθμός του είναι ιδιαίτερος και χρειάζεται προσοχή για να μπορέσεις να τον κατανοήσεις και να τον ακολουθήσεις. Είναι αυτό ακριβώς που έκανε ο Αχιλλέας Κυριακίδης και μας πρόσφερε μια μετάφραση που αναδεικνύει στο έπακρο την ιδιαίτερη φωνή του Γκαλάν, αλλά, κυρίως, των ηρώων του μυθιστορήματος.

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η ποιητική συλλογή «Ποτέ πια εμείς» (εκδ. Μελάνι).

Τα δικά μας χρόνια
ΧΟΡΧΕ ΓΚΑΛΑΝ
Μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης
Ψυχογιός 2020
Σελ. 400, τιμή εκδότη €16,60

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JORGE GALÁN