Ο ήρεμος, σχεδόν αβασάνιστος, Ιησούς του πρώιμου Ραφαήλ στον πίνακα Μond Crusifixion, απόλυτα επηρεασμένος από τον Perugino. Ο ομιχλώδης, αποστεωμένος, ολότελα μεταρσιωμένος Ιησούς στον σταυρό του μαρτυρίου έτσι όπως τον αναπαρέστησε ο Ελ Γκρέκο. Η διαγώνια ανύψωση του Εσταυρωμένου προς τον ουρανό στον πίνακα του Ρέμπραντ The Raising of the Cross. Μα, και η εγκάρσια προοπτική του σταυρού από πάνω προς τα πάνω, όπως τον απεικόνισε ο Νταλί στον πίνακα Christ of Saint John of the Cross. Ποιος από όλους είναι ο «αληθινός» Ιησούς; 

Η απεικόνισή του είναι ένα μετείκασμα, ένα ονειρικό ομοίωμα αυτού που ο καλλιτέχνης έχει φανταστεί. Άλλος είναι ο εύμορφος, ιταλιάνικης κοπής, Χριστός του Τζεφιρέλι που ακόμη και πάνω στον Σταυρό του μαρτυρίου φαντάζει ως μοντέλο της Vogue κι άλλος ο λαϊκότροπος, ολότελα χθόνιος Ιησούς του Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Και πάλι το ερώτημα αναφύεται ολοζώντανο: ποιος είναι ο πραγματικός Ιησούς;

Κάτι έχει να μας πει επ’ αυτού ο Ζοσέ Σαραμάγκου με το Κατά Ιησούν Ευαγγέλιον (μτφρ. Αθηνά Ψύλλια, εκδ. Καστανιώτη), όπου, επιτέλους (sic), τα πάντα εκφέρονται από τον «ήρωα» και ουχί από τους «δορυφόρους» του. Το αυτό κάνει, με άλλο τρόπο, και η Κατρίν Κλεμάν που στο βιβλίο της Ο Ιησούς στην πυρά (μτφρ. Μίρκα Σκάρα, εκδ. Κόαν) παρουσιάζει την εκδοχή της Ανατολικής σοφίας για την πορεία του Ιησού προς τη Σταύρωση. Και, ναι, διαφέρει αρκετά από αυτά που ξέρουμε οι χριστιανοί από την Καινή Διαθήκη. Με όρους μάρκετινγκ, ο Ιησούς είναι ο απόλυτος ήρωας. Δεν μπορείς να τον ακουμπήσεις με ευκολία, δεν μπορείς και να τον παρακάμψεις. Κουβαλάει τη σημαντικότερη ιστορία του κόσμου που άλλος την αντιμετωπίζει με την σωτηριολογική της διάσταση κι άλλος με την παραμυθητική. 

Με όρους μάρκετινγκ, ο Ιησούς είναι ο απόλυτος ήρωας. Δεν μπορείς να τον ακουμπήσεις με ευκολία, δεν μπορείς και να τον παρακάμψεις. Κουβαλάει τη σημαντικότερη ιστορία του κόσμου που άλλος την αντιμετωπίζει με την σωτηριολογική της διάσταση κι άλλος με την παραμυθητική.

Η Amélie Nothomb είχε ένα παιδικό όνειρο: να ασχοληθεί επισταμένως με τη συγκεκριμένη ιστορία των ιστοριών και της πήρε πολλές δεκαετίες εσωτερικής ωρίμανσης, αλλά και συγγραφικής απόφασης, να πιάσει αυτό το θέμα ταμπού από την πλέον δύσκολη οπτική γωνία. Αυτή του πρωταγωνιστή. Στη Δίψα (εκδ. Στερέωμα, μτφρ. Αύγουστος Κορτώ) μαθαίνουμε τις τελευταίες ημέρες του Ιησού από τον «ίδιο». Αναλαμβάνει Εκείνος να μας μιλήσει για τα μαρτύριά του, τις σκέψεις του, την ακόρεστη δίψα του για νερό, για ζωή, για αγάπη (αδίψαστος οδεύει προς τους ουρανούς, με μιαν στυφή γεύση έλλειψης νερού αποχωρεί από το σώμα του).

Προφανώς, το όλο εγχείρημα είναι ενταγμένο σ’ αυτό που λέμε «ποιητική αδεία». Ο Ιησούς της Νothomb είναι αυτό ακριβώς: ο Ιησούς κατά την Nothomb. Πρόκειται για μυθοπλαστική κατασκευή ενός ήρωα που όχι μόνο προϋπάρχει του έργου της, αλλά που μπορεί να το καταπνίξει με την ευρύτητά του. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις το εγχείρημα μπορεί να αποδειχθεί ακυρωμένος μαξιμαλισμός, κοινοτοπία ή ιντριγκαδόρικη κατασκευή που σκοπεί να προκαλέσει. Η Nothomb ξεφεύγει και από τις τρεις σκοπέλους. Ο εσωτερικός μονόλογος που δημιουργεί είναι κάτι παραπάνω από μια πιστή αντιγραφή των προφανών. Είναι πάνω από όλα ένας στοχασμός στο πώς είναι να φέρεις ένα σώμα, τη φθαρτότητά του, τα ιζήματα που προκαλεί στο νου (ή ο νους στο μυαλό), η αιμάτινη σχέση με τον έρωτα (ναι, η λατρεία προς την Μαρία Μαγδαληνή δηλώνεται με τον προσήκοντα ερωτικό σεβασμό).

Ο εσωτερικός μονόλογος που δημιουργεί είναι κάτι παραπάνω από μια πιστή αντιγραφή των προφανών. Είναι πάνω από όλα ένας στοχασμός στο πώς είναι να φέρεις ένα σώμα, τη φθαρτότητά του.

Ο Ιησούς της Nothomb είναι ένα σώμα, ένα όργανο γεμάτο από απολήψεις συναισθημάτων, ένας παλμογράφος που καταγράφει λεπτό προς λεπτό τις αμφιταλαντεύσεις, τους πόνους, τις ελπίδες, τις μύχιες σκέψεις, αλλά και τα πρότερα σκιρτήματα. Η συγγραφέας μάς λέει ανοιχτά πως οφείλουμε να στοχαστούμε για το πώς είναι να κουβαλάμε το σάρκινο φορτίο μας και να μην το υποτιμούμε προς χάριν του αδιόρατου και μυθοποιημένου πνεύματός μας. 

Την ώρα των Παθών, ο Ιησούς με περισσή δεκτικότητα βιώνει κάθε τσάκισμα, κάθε έλλειψη, κάθε θραύσμα του εχθρικού κόσμου που έχει απόληξη το σώμα του. Ω, διψάει, διψάει πολύ. Φαντάζεται πως θα διψάει επ’ άπειρον. Και μόνο όποιος είναι σε τέτοιο βαθμό διψαλέος μπορεί να κατανοήσει την ύψιστη αξία του νερού. Πόσο όμορφο είναι να δροσίζεται κάθε εκατοστό του κορμιού σου. Σαν την ζωή, σαν τον έρωτα: μια άλλη εκδοχή της δίψας που προσπαθούν οι άνθρωποι να κατευνάσουν σε όλη τη διάρκεια του βίου τους. 

Η Amélie Nothomb (Αμελί Νοτόμπ) γεννήθηκε το 1966 στο Βέλγιο από γονείς διπλωμάτες και μεγάλωσε στην Ιαπωνία. Σπούδασε φιλολογία στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, ενώ είχε αρχίσει να γράφει από 17 ετών, όπως λέει, ολοκληρώνοντας «τρία μυθιστορήματα το χρόνο, από τα οποία δημοσιεύει μόνο το ένα». Το πρώτο της βιβλίο Υγιεινή του δολοφόνου εκδόθηκε το 1992 και έκτοτε έχουν κυκλοφορήσει είκοσι επτά μυθιστορήματά της, πολλά από τα οποία έχουν μεταφραστεί και στα ελληνικά. Το 1999 απέσπασε το Grand Prix Μυθιστορήματος της Γαλλικής Ακαδημίας για το βιβλίο της Φόβος και τρόμος. Το 2008 τιμήθηκε με το Grand Prix Jean Giono, ενώ από το 2015 είναι μέλος της Βελγικής Βασιλικής Ακαδημίας Γαλλικής γλώσσας και λογοτεχνίας.

Ο Ιησούς, εκ παραλλήλου, ενδοσκοπεί: αυτούς που έσωσε και του γύρισαν την πλάτη, άλλους που δεν κατάλαβαν, κάμποσους που τον χλευάζουν, τους ελάχιστους που τον πίστεψαν, εκείνον που δέχθηκε την εντολή του Θεού, ο οποίος επειδή δεν έχει σώμα, δεν θα μπορέσει ποτέ να καταλάβει τι πέρασε ο Υιός του μέσα στο σάρκινο πλέγμα του. Ναι, θυμώνει με τον πατέρα του, όπως θα έκανε κάθε γιος. Τι ξέρει από αγάπη ο πανάγαθος; Μόνο όποιος έχει σώμα, άρα μια δαπάνη πόνου και ελπίδας, μπορεί να κατανοήσει πλήρως την αγάπη. Δεν υπάρχει καμία εξιλέωση με τη Σταύρωση. Αποφαίνεται, εν πολλοίς: αυτό το μαρτύριο ήταν εντελώς λάθος. Ένα ξεστρατισμένο στρατήγημα. Μια έμπνευση που χάλασε στην πορεία διότι την σχεδίασε κάποιος που δεν έχει εμπειρία σώματος. 

Eντέλει, η Nothomb, καίτοι γράφει όσα το στόμα του Ιησού εκφέρουν, στην πραγματικότητα μιλάει για την αιώνια ανθρώπινη περίπτωση που περιβάλλεται από το τρίπτυχο: δίψα, αγάπη, θάνατος. Αυτά τα τρία στοιχεία συνέχουν την ανθρώπινη υπόσταση από την αρχή έως το τέλος. Αυτά καθορίζουν τη σχέση του Ιησού με τους μαθητές του, τον Ιωσήφ που τον αποδέχεται, τη μητέρα του που υπεραγαπά, τους μαθητές του που δεν διστάζει να παρουσιάσει με την πραγματική τους εικόνα κι όχι με την ωραιοποιημένη ή την καταραμένη (στην περίπτωση του Ιούδα) των αγίων γραφών. Άλλοτε πικρός και θρηνητικός κι άλλοτε περιπαιχτικός, ο μονόλογος του Ιησού είναι η εσωτερική φωνή κάθε ανθρώπου που μπορεί να μην καταλήγει σε άμεσα βασανιστήρια στα όρια της σταύρωσης, ωστόσο το τέλος στέκει πάντα μπροστά του: πεισιθάνατο, νομοτελειακό. 

Η δική της Δίψα είναι η ανθρώπινη δίψα. Η ακόρεστη ανάγκη του ατόμου να νοηματοδοτήσει το σώμα του, τα ορμέμφυτά του και τη λογική του. Εντέλει, την ύπαρξή του.

Η Nothomb δεν γράφει μια ακόμη εκδοχή ενός ανθρώπινου Ιησού. Θα ήταν αρκετά περιοριστικό πεδίο λογοτεχνικής έρευνας αν αποφάσιζε να ασχοληθεί –κι αυτή– με κάτι τόσο προφανές. Η δική της Δίψα είναι η ανθρώπινη δίψα. Η ακόρεστη ανάγκη του ατόμου να νοηματοδοτήσει το σώμα του, τα ορμέμφυτά του και τη λογική του. Εντέλει, την ύπαρξή του.

Είναι τυχερή, πάντως, που το βιβλίο της εκδόθηκε στη Γαλλία. Αν το είχε γράψει Έλληνας συγγραφέας, κρίνοντας από τις αντιδράσεις παραεκκλησιαστικών οργανώσεων σε έργα που προσπαθούν να αρθρώσουν μια άλλη εκδοχή, το αποτέλεσμα θα ήταν να ριχθεί στην πυρά δίχως δεύτερη σκέψη. Ευτυχώς, η δική της Δίψα μπορεί να μας ξεδιψάσει αρκετά. Άκρως λειτουργική είναι η μετάφραση του Αύγουστου Κορτώ.

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, η ποιητική συλλογή «Ποτέ πια εμείς» (εκδ. Μελάνι).

→ Στην κεντρική εικόνα, ο William Dafoe, ως Ιησούς Χριστός, στην ταινία του Martin Scorsese Ο τελευταίος πειρασμός (1988). 

Δίψα
Amélie Nothomb
Μτφρ. Αύγουστος Κορτώ
Στερέωμα 2020
Σελ. 160, τιμή εκδότη €13,95

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ AMÉLIE NOTHOMB