Για το βιβλίο του Massimo Recalcati «Τα χέρια της μητέρας – Επιθυμία, φαντασιώσεις και κληρονομιά της μητέρας» (μτφρ. Χρήστος Πονηρός, εκδ. Κέλευθος).

Της Κλημεντίνης Βουνελάκη

Με το οιδιπόδειο σύμπλεγμα στον πυρήνα της ψυχαναλυτικής σκέψης, το αίνιγμα της Σφίγγας θα επανέρχεται ολοένα για να βρει τη λύση του. Από την ανακάλυψη της παιδικής σεξουαλικότητας το 1905 από τον Φρόυντ, που ήταν επανάσταση και σκάνδαλο μαζί, ως τις μέρες μας, πλήθος ψυχαναλυτών έχουν βρεθεί αντιμέτωποι με θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τη λειτουργία του ψυχισμού. Οι ανασκαφές στον αθέατο χώρο της ψυχής αναζητούν το πρώιμο ψυχικό τραύμα και, με άλλα λόγια, την αρχή των πραγμάτων.

Για την επανέκδοση του βιβλίου της Τέτας Παπαδοπούλου «Για τον Κορνήλιο Καστοριάδη: “είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας”» (επιμέλεια, προλογικό σημείωμα και μετάφραση Τέτα Παπαδοπούλου, εκδ. Κριτική).

Του Νίκου Ξένιου

Για το βιβλίο του Massimo Recalcati «Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου - Γονείς και παιδιά μετά τη δύση του πατέρα» (μτφρ. Άννα Πλεύρη & Γιοβάνα Βεσσαλά, εκδ. Κέλευθος).

Του Γιώργου Λαμπράκου

Το βιβλίο του πολυπράγμονα Ιταλού ψυχαναλυτή Μάσσιμο Ρεκαλκάτι Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου: γονείς και παιδιά μετά τη δύση του πατέρα μου το είχε προτείνει εδώ και καιρό ένας φίλος και πατέρας με τα καλύτερα λόγια. Στο μεταξύ, έχοντας γίνει εσχάτως πατέρας κι εγώ, αποφάσισα να το διαβάσω με την επιπρόσθετη περιέργεια που σου γεννιέται όταν προσδοκάς από ένα έργο να σου μιλήσει για κάτι άκρως προσωπικό, εν προκειμένω για το πώς μεγαλώνει κανείς ένα παιδί. Ευτυχώς, το έργο του Ρεκαλκάτι δεν περιορίζεται σε αυτό, αλλά συγκροτεί μια ευρύτερη θεώρηση για τη σύγχρονη εποχή σε ό,τι αφορά, εκτός από τη σχέση γονέων και παιδιών, κρίσιμα διακυβεύματα όπως το νόημα της ζωής μετά τον θάνατο των θεών-πατέρων (επουράνιων και επίγειων), την ηθική της ανάληψης της ατομικής ευθύνης, την ιδεολογική στράτευση στον περασμένο αιώνα και τις ψυχοκοινωνικές διεκδικήσεις των νέων στην ψηφιακή εποχή.

Για τη συλλογή δοκιμίων του Θανάση Μαρκόπουλου «Ματιές ενόλω ΙΙ» (εκδ. Μελάνι).

Του Μιχάλη Πιτένη

Το έργο δώδεκα ποιητών, τριών της πρώτης γενιάς του μεταπολέμου, τεσσάρων της δεύτερης και πέντε της γενιάς του ’70, ιχνηλατεί ο ομότεχνός τους Θανάσης Μαρκόπουλος μέσα από ανάλογο αριθμό δοκιμίων που δημοσιεύτηκαν κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας (2005-2015) στα περιοδικά «Μανδραγόρας», «Νέα Εστία», «Παρέμβαση» και «Πορφύρας» και συγκεντρώθηκαν υπό την ίδια στέγη που φέρει τον τίτλο Ματιές ενόλω ΙΙ, από τις εκδόσεις Μελάνι (προηγήθηκαν το 2003 οι πρώτες Ματιές ενόλω, με οκτώ ποιητές, από τις εκδόσεις Σοκόλη).

Για το βιβλίο του Czeslaw Milosz «Αιχμάλωτη Σκέψη» (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Παπαδόπουλος).

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Ο νομπελίστας ποιητής Πολωνός Τσέσλαβ Μίγουος (1911-2004) έγραψε την Αιχμάλωτη Σκέψη το 1951. Είχε μόλις αυτομολήσει στη Δύση. Ήταν τότε μια περίοδος δόξας για τον σταλινισμό σε Δύση και Ανατολή.

Για το δοκίμιο του Enzo Traverso «Αριστερή μελαγχολία – Η δύναμη μιας κρυφής παράδοσης» (μτφρ. Νίκος Κούρκουλος, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου).

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Στο εξαιρετικό βιβλίο του Οι Αριστερές της Γαλλίας, ο Ζακ Ζυλιάρ υποστηρίζει πώς υπάρχουν πολλές και όχι μια Αριστερά. Γι’ αυτόν υπάρχουν τέσσερις Αριστερές: η φιλελεύθερη, η ιακωβίνικη, η ελευθεριακή και η κολεκτιβιστική. Μια άλλη διάκριση όμως –κατ’ εμέ– που θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε είναι μεταξύ της Αριστεράς που ζει στο παρόν και για το παρόν και της Αριστεράς που ζει στο μέλλον και για το μέλλον. Η πρώτη είναι η σοσιαλδημοκρατική Αριστερά ή (με τα λόγια του Τόνι Τζαντ) η Αριστερά που ενδιαφέρεται να κάνει τη ζωή των ανθρώπων λίγο πιο αξιοπρεπή στο παρόν. Η δεύτερη είναι η αριστερά του Μέλλοντος. Αυτή ζει για το μέλλον και στο μέλλον. Είναι η επαναστατική ριζοσπαστική και δευτερευόντως η κομμουνιστική Αριστερά. Ο Τραβέρσο ασχολείται μόνο με τη δεύτερη, με την Αριστερά της ουτοπίας, και μόνο κριτική αφιερώνει στην πρώτη, τη σοσιαλδημοκρατική Αριστερά.

Για τη μελέτη του Philippe Sabot «Φιλοσοφία και Λογοτεχνία. Προσεγγίσεις και διακυβεύματα ενός ζητήματος» (εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις Γιάννης Πρελορέντζος, εκδ. Gutenberg).

Του Θωμά Συμεωνίδη

Οι σχέσεις ανάμεσα στη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία δεν είναι κάτι το άγνωστο. Αν εστιάσει κάποιος μόνο στη Γαλλία και στον 20ό αιώνα, μπορεί να διαπιστώσει ότι αυτές οι σχέσεις έλαβαν διάφορες μορφές. Ενδεικτικά, στη διάρκεια μίας πρώτης περιόδου που εκτείνεται από τη δεκαετία του 1930 μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1960, πολλοί φιλόσοφοι ήταν και συγγραφείς: Γκάμπριελ Μαρσέλ, Ζαν-Πολ Σαρτρ, Αλμπέρ Καμί, Ζαν Βαλ. Πολλοί φιλόσοφοι επίσης, έγραψαν κριτικά κείμενα για έργα της λογοτεχνίας: ο Μαρσέλ για τον Ρίλκε και τον Κλοντέλ. Ο Βαλ για τον Νοβάλις, τον Ρίλκε, τον Κλοντέλ, τον Βαλερί και τον Χέλντερλιν. Ο Σαρτρ για μία πλειάδα συγγραφέων, όπως επίσης οι Εμανουέλ Λεβινάς, Ζαν Ιπολίτ, Μερλό-Ποντί. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και μετά, το φαινόμενο αυτό θα γενικευτεί. Αναφέρω ενδεικτικά και πάλι, κάποιους από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους, οι οποίο αφιέρωσαν ένα μέρος του έργου τους στη λογοτεχνία: Ζιλ Ντελέζ, Μισέλ Φουκό, Ζακ Ντεριντά, Πολ Ρικέρ, Ζαν-Φρανσουά Λιοτάρ, Φιλίπ Λακού-Λαμπάρτ, Αλεν Μπαντιού, Ζακ Ρανσιέρ.

Για το βιβλίο Πλουτάρχου «Οι συμφορές του δανεισμού – Περί του μη δειν δανείζεσθαι» (μτφρ. Πολυξένη Παπαπάνου, εκδ. Νεφέλη).

Της Νότας Χρυσίνα

Ο Πλούταρχος έζησε περίπου το 45-120 μ.Χ. και είναι γνωστός για το έργο του Βίοι Παράλληλοι, με το οποίο θεμελιώθηκε η φήμη του. Η επίδραση που άσκησε το έργο του ήταν τεράστια. Ειδικά μεταξύ του 16ου και 18ου αιώνα η διάδοσή του στους μορφωμένους κύκλους της Ευρώπης υπήρξε μεγάλη. Μεταξύ των θαυμαστών του περιλαμβάνονται οι Έρασμος, Μονταίνιος, Σαίξπηρ, Ρουσσώ, Γκαίτε, Καβάφης και άλλοι. Ο Πλούταρχος συνέγραψε επίσης διακόσια περίπου κείμενα (σώζονται τα 78) που ονομάστηκαν «Ηθικά». Η ομιλία του «Περί του μη δειν δανείζεσθαι» εκφωνήθηκε πιθανότατα στην Αθήνα το 92 μ.Χ. Η νεότερη έρευνα έχει καταδείξει ότι πρόκειται για έργο της ώριμης περιόδου του Πλούταρχου.

Για τον συλλογικό τόμο «Greece in Crisis: The Cultural Politics of Austerity – Η Ελλάδα σε κρίση: Η πολιτισμική πολιτική της λιτότητας» (επιμέλεια: Δημήτρης Τζιόβας, εκδ. I.B. Tauris).

Της Βασιλικής Καισίδου

Ο Δημήτρης Tζιόβας, καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ (University of Birmingham) και πολυγραφότατος ακαδημαϊκός, είναι μάλλον γνωστός στο ελληνικό κοινό. Στο τελευταίο του βιβλίο στα ελληνικά, Η Πολιτισμική Ποιητική της Ελληνικής Πεζογραφίας (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), το λογοτεχνικό κείμενο γίνεται αντιληπτό ως συναίρεση πολιτισμικών λόγων και είναι η ίδια αντίληψη (σε συνάρτηση πλέον με ένα οικονομικό φαινόμενο) που διατρέχει τον πρόσφατα εκδοθέντα συλλογικό τόμο Greece in Crisis: The Cultural Politics of Austerity (εκδ. I.B. Tauris), τον οποίο επιμελείται. Ο τόμος είναι καρπός του ερευνητικού προγράμματος «The Cultural Politics of the Greek Crisis» (2014-2016), με την προσθήκη ορισμένων κεφαλαίων τα οποία υπογραμμίζουν τη διεπιστημονική του διάσταση.

Για την ανθολογία από τις Διατριβές του Επίκτητου «Η ελευθερία και άλλα κείμενα» (μτφρ. και επίμ. Θάνος Σαμαρτζής, εκδ. Δώμα).

Του Γιώργου Λαμπράκου

Για το δοκίμιο της Μυριάμ Ρεβώ ντ’ Αλλόν Γιατί δεν αγαπάμε τη δημοκρατία (μτφρ. Μιχάλης Πάγκαλος, εκδ. Εστία).

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Μπορεί σήμερα να φαίνεται ότι μόνο κάποιοι ακραίοι τάσσονται κατά της δημοκρατίας, τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά. Η καθηγήτρια Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού Μυριάμ Ρεβώ ντ’ Αλλόν προσεγγίσει εδώ ένα φαινόμενο που η ίδια ονομάζει «συνθήκη απογοήτευσης του δημοκρατικού ανθρώπου». Όσο και να φαίνεται ότι «είμαστε όλοι δημοκράτες», αυτό που είναι ξεκάθαρο για τη φιλόσοφο είναι ότι δεν αγαπάμε τη δημοκρατία.

Για το δοκίμιο του Λάκη Προγκίδη Υπό την παπαδιαμαντικήν δρυν (εκδ. Εστία).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Ο Λάκης Προγκίδης, με τη ζέση και το πάθος του για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, μπορεί και να μας πείσει ότι ο Σκιαθίτης είναι ο σημαντικότερος Έλληνας πεζογράφος. Εξήντα χρόνια διαλέγεται στο μυαλό του με το έργο του συγγραφέα και –παράλληλα– με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Έτσι, και στο παρόν δοκίμιό του εξετάζει πλευρές της σύγχρονης ζωής με το πρίσμα της παπαδιαμαντικής σκέψης, με έναν αιρετικό, θα έλεγα, και sui generis τρόπο, συνέχεια των δύο προηγούμενων τόμων, της Κατάκτησης του μυθιστορήματος (Εστία 1998) και του Ο Παπαδιαμάντης και η Δύση (Εστία 2002).

Βιβλία για την πολιτική, την Ιστορία, τη Δημοκρατία και την Αναρχία, για τη μνήμη και τη λήθη, για τη Φιλοσοφία, για την Τουρκία του Ερντογάν, τη Ρωσία του Πούτιν, βιβλία που μπορούν να μας κάνουν καλύτερους. 

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Για το βιβλίο του Άλμπερτ Ο. Χίρσμαν Η αντιδραστική ρητορική: Αντίστροφο αποτέλεσμα, ματαιότητα, διακινδύνευση (μτφρ. Κώστας Σπαθαράκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Ο Άλμπερτ Ο. Χίρσμαν (1915-2012) ήταν ένας από τους πιο αξιόλογους οικονομολόγους και συνάμα ένας πολύ σημαντικός ιστορικός των ιδεών. Ως οικονομολόγος έχει αρκετά αναγνωρισμένες επιστημονικές δημοσιεύσεις, με σημαντικότερη το βιβλίο του Η στρατηγική της οικονομικής ανάπτυξης (1958). Δεν στερούνται όμως ιδιαίτερης αξίας και τα βιβλία που έγραψε ως ιστορικός των ιδεών. Θα έλεγα μάλιστα πως ο προοδευτικός Χίρσμαν δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από ιστορικούς ιδεών σαν τον ρεπουμπλικάνο Σκίνερ, τον φιλελεύθερο Μπερλίν ή και τον μη μαρξιστή σοσιαλιστή και φιλελεύθερο Αλέν Ρενό. Παρά το γεγονός πως, δυστυχώς, παραμένει σχετικά άγνωστος στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί δύο ακόμη βιβλία του, το Αποχώρηση, διαφωνία και αφοσίωση (μτφρ. Τίνα Πλυτά, εκδ. Παπαζήσης) και Τα πάθη και τα συμφέροντα (μτφρ. Ιουλία Τσολακίδου, εκδ. Παρατηρητής).

Για το βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη Για το σχολείο (εκδ. Πόλις).

Του Παναγιώτη Γούτα

Αν συνοψίσει κανείς τις εκάστοτε ιδιότητες του Σταύρου Ζουμπουλάκη (1953), έτσι όπως τις γνωρίζουμε αλλά και όπως αναφέρονται στο τελευταίο βιβλίο του Για το σχολείο (Πόλις, 2017), δηλαδή φιλόλογος στη Μέση εκπαίδευση, διευθυντής του περιοδικού Νέα Εστία επί δεκαπενταετία, πρόεδρος του Δ.Σ. του Βιβλικού Ιδρύματος «Άρτος Ζωής», επίτιμος διδάκτορας διαφόρων τμημάτων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και αρκετές άλλες ακόμη, νομίζω πως η συνισταμένη τους οδηγεί σε δύο λέξεις-κλειδιά, λέξεις συχνά παρεξηγημένες και φορτισμένες με διαφορετικά πρόσημα, ίσως και κάπως φθαρμένες από τη συχνή τους χρήση αλλά και τον αήττητο λαϊκισμό που όλα τα ισοπεδώνει: Διανοητής και δάσκαλος. Αυτές οι δύο επικρατούσες ιδιότητες, νομίζω, κυριάρχησαν μέσα του και τον έκαναν να συγκεντρώσει στον παρόντα τόμο κείμενα για το σχολείο, την εκπαίδευση και την εκπαιδευτική πράξη, είκοσι τον αριθμό, «δεκαεννιά για το σχολείο και ένα από το σχολείο», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ίδιος στο εισαγωγικό του σημείωμα, που, στην πλειοψηφία τους, δημοσιεύτηκαν παλιότερα στο περιοδικό Νέα εστία και στις εφημερίδες «Αυγή» και «Καθημερινή».

Για τις δοκιμιακές ασκήσεις του Φώτη Καγγελάρη Το πράγμα, η λέξη και ο κόσμος (εκδ. Αρμός).

Της Τέσης Λαζαράτου

Έχετε ακούσει τη σονάτα «4’33’’»; Όσοι δεν την έχετε σπεύστε να την ακούσετε κι όσοι την έχετε γνωρίζετε ήδη ότι είναι μια σύνθεση τριών κινήσεων. Ένα μουσικό κομμάτι αδιάλειπτης σιωπής, το οποίο εκπτύσσει την έννοια της μεταφοράς, έως την άκρη του κόσμου της: Στη σιωπή! O Τζον Κέιτζ, συνθέτης του, θεωρητικός της ηλεκτρονικής μουσικής και της αντισυμβατικής χρήσης μουσικών οργάνων, φιλόσοφος, ποιητής, υπήρξε, εκτός από ευλαβική μουσική αναφορά του Φώτη Καγγελάρη, μια από τις εμβληματικές φυσιογνωμίες της μεταπολεμικής αβανγκάρντ. Το «4’33’’» γίνεται αντιληπτό ως το αποτέλεσμα των ήχων του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο οι ακροατές ακούνε -ενώ εκτελείται- παρότι ή εξαιτίας του τη σιωπή. Συγκεκριμένα «τέσσερα λεπτά και τριάντα τρία δευτερόλεπτα σιωπής». Εξού κι ο τίτλος του κομματιού που υπήρξε η συνολική διάρκεια της πρώτης δημόσιας παράστασης. Ένας χρόνος αναγκαίος, τόσο όσο, προκειμένου να διανοιχθεί η σημασία στο επερχόμενο και να αναδυθεί ό,τι υπόκειται ή ό,τι αφίσταται του υποκειμένου. Κάτι σαν τη ρωγμή που διενεργεί στον χρόνο, ακαριαία, η ψυχαναλυτική ερμηνεία προκειμένου να ακουστεί το απωθηθέν ή να θροίσει το μηδέποτε παρασταθέν. Γιατί εκεί δεν έχει λέξεις αφού άλλες «ξεχάστηκαν» ή άλλες χάθηκαν πριν καν επι-νοηθούν. Αλλιώς πράξη σιωπής versus αποσιώπησης.

Για τη λογοτεχνική μελέτη του Παναγιώτη Ροϊλού Κ. Π. Καβάφης: Η οικονομία του ερωτισμού (μτφρ. Θανάσης Κατσικερός, εκδ. Εστία).

Του Νίκου Ξένιου

Η μελέτη αυτή της ερωτικής επιθυμίας στον Καβάφη εντάσσει το αντικείμενό της στη μελέτη της επιθυμίας στην ποίηση εν γένει. Ο Καβάφης, κατά τον Παναγιώτη Ροϊλό, επανεξετάζει με ριζοσπαστικούς τρόπους το αντικείμενο του πόθου του, καινοτομώντας στη χρήση του ρήματος. Του ρήματος που αφορά τόσο την ερωτική πρακτική όσο και την άνομη ή ανορθόδοξη οικονομική δραστηριότητα επιβίωσης, που συγκλίνει στο ίδιο αισθησιακό αποτέλεσμα: εξού και ο τίτλος: «Κ. Π. Καβάφης: Η οικονομία του ερωτισμού» (Εστία, 2017), που παραπέμπει στις αλλαγές αντίληψης για το υλικό κέρδος μετά τα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού και που είναι η ελεύθερη απόδοση του Αθ. Κατσικερού για τον τίτλο του δοκιμίου C. P. Cavafy: The Economics of Metonymy.

Για τη συλλογή με κείμενα του Ουμπέρτο Έκο «Χρονικά μιας ρευστής κοινωνίας» (μτφρ. Έφη Καλλιφατίδη, εκδ. Ψυχογιός).

Του Βαγγέλη Γραμματικόπουλου

Σκέψεις για τη λογοτεχνική κριτική με την ευκαιρία του βιβλίου της Ευτυχίας Αλεξάνδρας Λουκίδου Πέραν της γραφής / Δοκίμια για την ποίηση (εκδ. Κέδρος)

Της Κλεοπάτρας Λυμπέρη

«Η κριτική πρέπει να μιλάει τη γλώσσα των δεξιοτεχνιών» γράφει ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στο σύντομο σημείωμά του «Η τεχνική του κριτικού σε δεκατρείς θέσεις». Σκέφτομαι: Ποιες άραγε είναι αυτές οι δεξιοτεχνίες; Η κατάρτιση; Η συγκέντρωση; Η μεθοδικότητα; Η διάκριση; Η εμβάθυνση; Η τόλμη; Η ειλικρίνεια; Η αξιολόγηση; Ο συνεπής συντονισμός με μια συγκεκριμένη ιδεολογική θέση ως προς την ίδια την εξάσκηση της κριτικής;

Για την εμβληματική μελέτη του Mikhail Bakhtin Ο Ραμπελαί και ο κόσμος του. Για τη λαϊκή κουλτούρα του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης (μτφρ. Γιώργος Πινακούλας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Του Γιώργου Λαμπράκου

Για το έργο του Φρίντριχ Νίτσε Λυκόφως των ειδώλων (μτφρ. Βαγγέλης Δουλαβέρης, εκδ. Gutenberg)

Του Γιώργου Λαμπράκου

Μεταξύ των πάμπολλων πραγμάτων που ο Φρίντριχ Νίτσε ήξερε να κάνει καλά ήταν να επινοεί και να επιλέγει τίτλους για τα εμβληματικά βιβλία του. Έτσι, αρκετοί τίτλοι έργων του έγιναν εκφράσεις που χρησιμοποιούνται πια ευρέως («ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο», «πέρα από το καλό και το κακό», «θέληση για δύναμη» κ.ά.) ακριβώς διότι συνέλαβαν και σηματοδότησαν μια σημαντική στιγμή στην ιστορία της Δυτικής σκέψης και ιστορίας, συμπυκνώνοντάς τη σε λίγες λέξεις. Το Λυκόφως των ειδώλων, τίτλος που παραλλάσσει την όπερα Λυκόφως των θεών του Βάγκνερ και επιλέχτηκε ύστερα από σύσταση του φίλου του Πέτερ Γκαστ, είναι μία ακόμα τέτοια στιγμή. Το βιβλίο γράφτηκε μέσα σε λίγες μόλις ημέρες το 1888 και εκδόθηκε τον επόμενο χρόνο, μετά την κατάρρευση του φιλοσόφου.

Γνωρίζοντας τον Tzvetan Todorov μέσα από τα σημαντικότερα βιβλία του που κυκλοφόρησαν στη χώρα μας τα τελευταία είκοσι χρόνια. 

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Για το βιβλίο του Φώτη Καγγελάρη Homo Photographicus. Ψυχαναλυτικές και φιλοσοφικές διαστάσεις της εικόνας (εκδ. Ροπή).

Της Τέσης Λαζαράτου

Άραγε η φωτογραφία είναι πράξη ή σκέψη; Με τον όρο φωτογραφία αναφερόμαστε στην τέχνη - επιστήμη της δημιουργίας οπτικών εικόνων μέσω της καταγραφής και αποτύπωσης του φωτός, με χρήση κατάλληλων μέσων. Η σύνδεση, σαφής κι αναπότρεπτη. Αφού η φωτογραφία κι η ψυχανάλυση, τέκνα κι οι δυό του Ρομαντισμού, μας λέει ο Φώτης Καγγελάρης, γίνονται ο τρόπος να δούμε τον κόσμο αλλιώς, πίσω από το προφανές του. Άραγε, η φωτoγραφή του Φώτη Καγγελάρη, σπουδή φωτός ελέω σκιάς, αποκύημα σκέψης ή έπαρμα πράξης;

Τρία βιβλία από την πρόσφατη παραγωγή, με αφορμή τον Bob Dylan και το έργο του.

Της Χίλντας Παπαδημητρίου

Για το βιβλίο του Αλέξη Ζήρα Η ορεσίβια ποιητική μνήμη του Τάσου Πορφύρη. Ο μεταπόλεμος και οι ποιητές της ορεινής ενδοχώρας (εκδ. Ύψιλον).

Της Άλκηστης Σουλογιάννη

Ο Αλέξης Ζήρας επί σειρά ετών με κριτική και συγκριτική ικανότητα, με συνέπεια αντιμετωπίζει τα λογοτεχνικά κείμενα, τόσο αυτά που λειτουργούν ως σημαντικοί οδοδείκτες για την πρόσληψη της εξέλιξης σε ό,τι αφορά τη νεοελληνική γραμματεία μέσα στο ευρύτερο πολιτισμικό τοπίο, όσο και αυτά που εντοπίζονται (όπως ο ίδιος προσφυώς ορίζει) στην «περιμετρική της λογοτεχνικής αγοράς» ως βασικό παράγοντα για την αναγνώριση του χαρακτήρα της λογοτεχνικής παραγωγής ως συνόλου (για να παραπέμψω και στον Μιχάλη Μερακλή).

Με αφορμή τον θάνατο του Zygmunt Bauman (1925 – 9 Ιανουαρίου 2017), ένα συνθετικό κείμενο για τη ζωή και, κυρίως, το έργο του σπουδαίου Πολωνού φιλοσόφου, ένα εκτενές σχόλιο για τα περισσότερα από τα βιβλία του που έχουν κυκλοφορήσει στη χώρα μας.

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Για το βιβλίο της Άννας Κουστινούδη Καλειδοσκοπικός σελιδοδείκτης. Δεκαπέντε κριτικές αναλύσεις κειμένων (εκδ. Γαβριηλίδης).

Της Διώνης Δημητριάδου

Η προσέγγιση των λογοτεχνικών κειμένων (πεζογραφικών αλλά και ποιητικών) γίνεται με πολλούς τρόπους. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ο κάθε αναγνώστης επιχειρεί και μια προσωπική ανάγνωση βασισμένη στην πρόσληψη του έργου, στηριγμένη και αυτή με τη σειρά της σε μια πληθώρα εξωγενών αλλά και ενδογενών παραγόντων: Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας και δομούμε την αντανάκλασή του στον εσωτερικό μας κόσμο, η ηθική επεξεργασία των εικόνων και των ιδεών, η βίωση καταστάσεων και η γόνιμη συγκομιδή αναγνώσεων, η αισθητική μας που παρεμβαίνει σε ό,τι μας περιτριγυρίζει και αξιολογεί αναλόγως.

Για το δοκίμιο του Γρηγόρη Μ. Σηφάκη Ζητήματα ποιητικής, φιλολογίας και λαογραφίας (εκδ. Κίχλη).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

«Η πραγματικότητα είναι ότι μέσα στην προσπάθειά τους να μεταμορφωθούν από χωρικοί σε αστούς οι Νεοέλληνες άφησαν πίσω τους, στα χωριά τους, τον λαϊκό πολιτισμό και ακολούθησαν σαν μαγεμένοι τις Σειρήνες της δυτικής μαζικής κουλτούρας, μόλις άρχισαν να συρρέουν στις πόλεις –και τελικά στην Αθήνα– αμέσως μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους (πρόκειται για ισχυρό ρεύμα εσωτερικής μετανάστευσης που δεν έχει σταματήσει έκτοτε). Δεν θέλω να πω ότι ο παραδοσιακός πολιτισμός θα μπορούσε να επιζήσει ξεχωριστά και έξω από το κοινωνικό του περιβάλλον· θα μπορούσε όμως να μετεξελιχθεί, όπως έγινε σε ελάχιστες περιπτώσεις (από τις οποίες η πιο σημαντική είναι εκείνη του Σολωμού). Αλλά η πικρή αλήθεια είναι ότι απωθήθηκε και περιθωριοποιήθηκε συνειδητά από το κράτος, το σχολείο της καθαρεύουσας, και τους δυτικοστρεφείς λογοτέχνες και λογίους». Λίγο ως πολύ με τούτα τα λόγια, και με δυο κουβέντες για το μέλλον της λαογραφίας στην Ελλάδα, κλείνει πικρά ο κ. Σηφάκης, ομότιμος καθηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Νέας Υόρκης, τη συλλογή δοκιμίων με τίτλο Ζητήματα ποιητικής, φιλολογίας και λαογραφίας.

Για τη συλλογή κειμένων του Σταύρου Ζουμπουλάκη Υπό το φως του μυθιστορήματος (εκδ. Πόλις).

Της Διώνης Δημητριάδου

«Η αλήθεια της λογοτεχνίας σώζεται όχι με την απαλλαγή της από το μυθοπλαστικό ψέμα αλλά με την επινόηση ακόμη μεγαλύτερου και υπερβολικότερου ψέματος· ο ρεαλισμός της κερδίζεται όχι με την εξάλειψη του φανταστικού αλλά με τη διόγκωσή του», επισημαίνει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, δείχνοντας έτσι πώς η μυθοπλασία της λογοτεχνίας διασώζει τη μαγεία του δικού της ψέματος, δηλαδή της εξαπάτησης του αναγνώστη μέσω της αληθοφάνειας των χαρακτήρων, χρησιμοποιώντας ακόμη πιο απόκοσμα στοιχεία. Άλλωστε μας θυμίζει την άποψη του Ντοστογιέφσκι: «Το ψέμα σώζει το ψέμα» (Ημερολόγιο ενός συγγραφέα, 1877).

Για το βιβλίο του George Steiner Περί λόγου, τέχνης και ζωής (μτφρ. Γιώργος Λαμπράκος, εκδ. Πατάκη).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Συγκεντρωμένα στο Περί λόγου, τέχνης και ζωής είναι κάποια από τα κείμενα του Στάινερ για το New Yorker, κι ομολογώ ότι θα μπορούσα να συνεχίσω να διαβάζω με την ίδια βαθιά απόλαυση, πέρα από τούτες τις ανθολογημένες σελίδες, κι όλες τις υπόλοιπες (περίπου ισάριθμες με τις εδώ) που απαριθμούνται στο τέλος της έκδοσης: για τον Χέμινγουεϊ, τον Βίκο, τον Φόρστερ, τον Μαλρό, τον Γκόμπριχ, τον Κόνραντ…  

Για τη μελέτη του Κώστα Ζωτόπουλου Το ερωτικό πάθος και η ορθόδοξη πίστη στην ποίηση του Βασίλη Δημητράκου (εκδ. Μπιλιέτο).

Του Παναγιώτη Γούτα

Εύστοχο και ιδιαιτέρως ενδιαφέρον το δοκίμιο του Κώστα Ζωτόπουλου (1958) –τύπωσε επίσης διηγήματα και ποιήματα στις εκδόσεις Τόπος– που τιτλοφορείται Το ερωτικό πάθος και η ορθόδοξη πίστη στην ποίηση του Βασίλη Δημητράκου και κυκλοφόρησε από τη σειρά Οκτασέλιδο+ των εκδόσεων Μπιλιέτο το 2015. Ο συγγραφέας κατ’ ουσίαν τοποθετεί στο μικροσκόπιο της κριτικής και της ανάλυσης την τελευταία συγκεντρωτική συλλογή ποιημάτων του Δημητράκου, το Στίγματα φέρω (ποιήματα 1997-2012, Μπιλιέτο, 2013) εντοπίζοντας στα ποιήματά του τη συνύπαρξη και τον συγκερασμό του ερωτικού πάθους με την ορθόδοξη πίστη. Βέβαια, για αυτόν τον συγκερασμό, μίλησαν στο παρελθόν και άλλοι κριτικοί αναφορικά με τον Δημητράκο, όμως πρώτη φορά γίνεται τόσο διεξοδικά και αναλυτικά, σχεδόν ποίημα προς ποίημα, η επισήμανση αυτού του τόσο ιδιαίτερου δίπολου στη συνολική ποιητική παραγωγή του ποιητή και εκδότη από την Παιανία.

Για το βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη Ο στεναγμός των πενήτων. Δοκίμια για τον Παπαδιαμάντη (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Στα δοκίμια «Το προοίμιο του “Λαμπριάτικου ψάλτη” και ο κόσμος των διηγημάτων» και «Παπαδιαμάντης και Δημαράς, το νόημα μιας απόρριψης», από τη συλλογή δοκιμίων Ο στεναγμός των πενήτων του Σταύρου Ζουμπουλάκη, διάβασα για τη γνωστή απαξίωση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη από τη μεριά του Κ. Θ. Δημαρά, μα και για την απαξίωσή του από τον Ν.Γ. Πολίτη, και για ποιο λόγο; απλούστατα, διότι ο Παπαδιαμάντης ήταν χριστιανός.