Για το βιβλίο του Edmund Husserl «Για τη φαινομενολογία της συνείδησης του εσωτερικού χρόνου» (μτφρ. Νίκος Σουελτζής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).
Του Μιχάλη Μακρόπουλου
«Το έχω δει πράγματι αυτό; Το έχω αντιληφθεί; Είχα πράγματι αυτή την εμφάνιση με ακριβώς αυτό το περιεχόμενο;» αναρωτιέται ο Έτνμουντ Χούσσερλ κάπου στη Φαινομενολογία της συνείδησης του εσωτερικού χρόνου, την ευφυή, λεπτολόγο και διεξοδική (ίσως υπέρ το δέον, κάπου) προσπάθειά του να εξηγήσει τη συνειδησιακή βίωση του χρόνου, κατασκευάζοντας έναν μηχανισμό, ένα μοντέλο πρωταρχικών εντυπώσεων, «ανακρατήσεων» (κινήσεων της συνείδησης προς αυτό που μόλις πέρασε και συγκράτησης και συγκρότησης, έτσι, του πρόσφατου παρελθόντος, που καθιστούν δυνατή την αντίληψη της διάρκειας) και «προκρατήσεων» (κινήσεων προς τα εμπρός, που προοικονομούν αυτό που πλησιάζει) – και «φαντασμάτων» ανακρατήσεων και προκρατήσεων, πίσω κι ακόμα παραπίσω και μπρος κι ακόμα παραμπρός, σ’ ένα απείρως πολύπλοκο πλέγμα.
«Εκείνο με το οποίο θα ασχοληθεί ο Χούσσερλ δεν είναι ο αντικειμενικός χρόνος ή ο χρόνος της φυσικής επιστήμης για έναν “έτοιμο” κόσμο, αλλά ο χρόνος έτσι όπως βιώνεται πρωταρχικά από εμάς, ο χρόνος των βιωμάτων μέσα στη συνειδησιακή ροή» Νίκος Σουελτζής
«Εκείνο με το οποίο θα ασχοληθεί ο Χούσσερλ δεν είναι ο αντικειμενικός χρόνος ή ο χρόνος της φυσικής επιστήμης για έναν “έτοιμο” κόσμο, αλλά ο χρόνος έτσι όπως βιώνεται πρωταρχικά από εμάς, ο χρόνος των βιωμάτων μέσα στη συνειδησιακή ροή» γράφει στην εκτενή, κατατοπιστικότατη εισαγωγή του ο μεταφραστής της Φαινομενολογίας Νίκος Σουελτζής, που έφερε σε πέρας ένα έργο φανερά κοπιώδες· «ο χρόνος είναι ο ίδιος ο μηχανισμός της συνείδησης, η λειτουργία της».
Κι ο Χούσσερλ, συνοψίζοντας μ’ έναν πιο «ποιητικό» τρόπο τη θεωρία του, που σ’ όλη τη Φαινομενολογία εκτίθεται με μια μάλλον μαθηματική αυστηρότητα:
 |
|
| O Edmund Husserl γεννήθηκε στο Πρόσνιτς της Μοραβίας το 1859 και πέθανε στο Φράιμπουργκ το 1938. Σπούδασε φιλοσοφία και μαθηματικά στη Λειψία και στο Βερολίνο και έκανε το 1887 την υφηγεσία του στη Χάλλη, όπου και δίδαξε ως το 1901. Από το 1901 ως το 1916 δίδαξε στο Γκαίτινγκεν και κατόπιν στο Φράιμπουργκ. Ο Husserl εγκαθίδρυσε τη σχολή της Φαινομενολογίας. Αντιτάχθηκε στον θετικιστικό προσανατολισμό της επιστήμης και της φιλοσοφίας της εποχής του και εκπόνησε κριτικές στις επιδράσεις του ιστορικισμού και του ψυχολογισμού στη λογική. |
|
«Η συνείδηση είναι μια ροή. Δεν είναι, όμως, ροή όπως η ροή του νερού, η οποία έχει το είναι της μέσα στον αντικειμενικό χρόνο. Η συνειδησιακή ροή δεν είναι μέσα στον αντικειμενικό χρόνο, τον χρόνο με τη συνηθισμένη έννοια, αλλά μάλλον φέρει αυτό τον χρόνο […] Η συνείδηση δεν είναι μόνο παρόν ή πραγματικότητα, αλλά υπήρξε και θα υπάρξει· και ως παροντική συνείδηση στην πραγματικότητά της είναι παράλληλα συνείδηση μιας ροής της παρελθούσας συνείδησης και μιας ροής της επερχόμενης, μελλοντικής συνείδησης. Ως παροντική συνείδηση είναι πραγματικότητα, αλλά το παρόν μετατρέπεται σε παρελθόν, η πραγματικότητα μεταβαίνει στη μη πραγματικότητα και αυτό εντοπίζεται και στη συνείδηση του παρόντος ή της πραγματικότητας. Εντούτοις, η μη πραγματικότητα δεν είναι ένα τίποτα αλλά ένα “αληθινά παρελθόν είναι” και ένα “αληθινά θα είναι”, και όλο αυτό ανήκει, επίσης, στη συνείδηση του εκάστοτε παρόντος. Το παρόν είναι συνείδηση του εαυτού του και όλων των αποβλεπτικών συστατικών του, μια συνείδηση παν-περιέχουσα και παντο-γνώστρια: η δομή της ενέχει δυνητικά καθολική γνώση του κόσμου εν εαυτώ. Το παρόν είναι αυτή η συνείδηση ως ιδεατή δυνατότητα, στο μέτρο που λαμβάνουμε υπόψη ότι ο σκοτεινός ορίζοντας, εντός του οποίου ξεθωριάζουν το παρελθόν και το μέλλον και ο οποίος περιορίζει την πληρότητα της αυτοαντίληψης της συνείδησης, είναι ένας αυθαίρετος φραγμός. Μπορούμε να τον νοήσουμε ως επεκτάσιμο in infinitum, ώστε να προκύπτει ως “ιδέα” μια παντογνώστρια “θεϊκή” συνείδηση που περικλείει τον εαυτό της με πλήρη καθαρότητα. Ακόμη και η “περατή” συνείδηση είναι παντογνώστρια, ακόμη και η δική της αποβλεπτικότητα περικλείει ολόκληρο τα παρελθόν και το μέλλον της, αλλά τα περικλείει μόνο εν μέρει καθαρά, ενώ ως προς το υπόλοιπο μέρος τους αυτά περικλείονται μέσα σε ένα σκοτάδι, ένα σκοτάδι που συνιστά ένα δυνητικό πεδίο καθαρότητας και επανενθυμήσεων».
Η Φαινομενολογία δεν είναι εύκολο ανάγνωσμα – ο Χούσσερλ παλεύει να μην αφήσει αφώτιστη καμία γωνία της θεωρίας του, να εξηγήσει το μηχανισμό της ως την πιο μικρή λεπτομέρεια· και εξ ανάγκης επανέρχεται με επιμονή σ’ ό,τι έχει ήδη πει, για να το εκλεπτύνει κι άλλο. Ωστόσο, ανταμείβει τον αναγνώστη που θα δείξει την ίδια επιμονή· σιγά σιγά ξεκλειδώνοντας ό,τι, κι αν δεν είναι η ίδια η συνείδηση ως χρόνος, πάντως είναι ένα λεπτοδουλεμένο μοντέλο της – έστω κι αν μπορεί στο τέλος ο αναγνώστης, σαν τον Αυγουστίνο (που γι’ αυτόν γράφει ο Χούσσερλ στην πρώτη κιόλας σελίδα της Φαινομενολογίας του: «Ακόμη και σήμερα, όποιος καταπιάνεται με το πρόβλημα του χρόνου πρέπει να μελετήσει ενδελεχώς τα κεφάλαια 14-28 του Ενδέκατου Βιβλίου των Εξομολογήσεων»), να πει: «Τι είναι ο χρόνος; Όταν κανείς δεν μου θέτει το ερώτημα, ξέρω τι είναι. Αν όμως θελήσω να τον ερμηνεύσω σε κάποιον, δεν ξέρω τι να πω».
* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. Τελευταίο του βιβλίο, η νουβέλα «Η θάλασσα» (εκδ. Κίχλη).
Για τη φαινομενολογία της συνείδησης του εσωτερικού χρόνου
EDMUND HUSSERL
Μτφρ. ΝΙΚΟΣ ΣΟΥΕΛΤΖΗΣ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ 2020
Σελ. 400, τιμή εκδότη €20,00
