peri eleutherias kentriki

Για το δοκίμιο του John Stuart Mill «Περί ελευθερίας» (μτφρ. Θεοφάνης Τάσης, εκδ. Μίνωας), ένα sine qua non κάθε συζήτησης περί φιλελευθερισμού και δικαιωμάτων.

Του Μύρωνα Ζαχαράκη

Πρόκειται για ένα βιβλίο που επηρέασε αμέτρητους φιλοσόφους, από τον Καρλ Πόπερ ως τον Πολ Φεγεράμπεντ –ο οποίος και το χαρακτήρισε «αθάνατο»–, εισήγαγε την έννοια «τυραννία της πλειοψηφίας» στο λεξιλόγιό μας, ενώ μέχρι σήμερα θεωρείται ένα sine qua non κάθε συζήτησης περί φιλελευθερισμού και δικαιωμάτων. Θέμα του δοκιμίου Περί ελευθερίας του Τζον Στιούαρτ Μιλ αποτελεί το ποια είναι τα όρια της εξουσίας που μπορεί να ασκεί στο άτομο η πολιτεία. Το βιβλίο διαρθρώνεται σε τέσσερα ευσύνοπτα κεφάλαια και αναπτύσσει τη διαυγή επιχειρηματολογία του υπέρ ενός φιλελευθερισμού που δεν περιορίζεται σε ορισμένες ομάδες ή κάστες, αλλά επεκτείνεται σε όλους τους πολίτες του κράτους. Ο Άγγλος φιλόσοφος θεωρεί ότι οι λαοπρόβλητες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις των περασμένων αιώνων στην Ευρώπη απέτυχαν να εκφράσουν το σύνολο του λαού, αλλά αρκέστηκαν στην εκπροσώπηση μιας ισχυρής πλειοψηφίας. Εξαιτίας της δύναμης εκείνης της πλειοψηφίας, αναπτύχθηκε η μισαλλοδοξία και η έλλειψη ανεκτικότητας προς οτιδήποτε δεν συμμορφωνόταν με τις προσταγές της. Λαμβάνοντας σαφή θέση υπέρ του ατόμου στη διαμάχη του με την κοινωνία, ο Μιλ ισχυρίζεται ότι το κοινωνικό σύνολο δεν έχει κανένα ηθικό δικαίωμα να επεμβαίνει στις ατομικές υποθέσεις. Αν μια πράξη δεν βλάπτει άμεσα κανέναν άνθρωπο εκτός από αυτόν που τη διαπράττει, η κοινωνία δεν έχει λόγο να επέμβει. Για να επέμβει η εξουσία στις πράξεις ενός ατόμου, θα πρέπει ένα άλλο άτομο να υφίσταται βλάβη.

Ένα κράτος που επιχειρεί να σμικρύνει τους ανθρώπους του, για να είναι πιο πειθήνια όργανα στα χέρια του ή ακόμα και γι’ αγαθούς σκοπούς, θα διαπιστώσει ότι με μικρούς ανθρώπους δεν μπορεί να γίνει τίποτε μεγάλο.

Ο Μιλ υποστηρίζει επίμονα ότι για να εδραιωθεί η ελευθερία σε μια κοινωνία, πρέπει αρχικά να υφίσταται επί ίσοις όροις συζήτηση και αντιπαράθεση απόψεων από όλες τις πλευρές και για κάθε θέμα. Καμία άποψη δεν μπορεί να βρίσκεται στο απυρόβλητο μέσα σε μια πραγματικά φιλελεύθερη κοινωνία. Κάθε ιδέα πρέπει να τυγχάνει δεκτικότητας αλλά και αμφισβήτησης από τους πολίτες του κράτους. Η ελευθερία συζήτησης και αντίκρουσης κάθε άποψης, δημοφιλούς ή μη, είναι που στην πορεία του χρόνου θα καταδείξει την ορθότητα ή τη σφαλερότητά της αντίστοιχα. Η ελευθερία είναι βασική προϋπόθεση τόσο για την ατομική όσο και για τη συλλογική ευημερία. Ο Μιλ μάλιστα προχωράει περισσότερο και ισχυρίζεται πως μόνο όταν μια άποψη συζητιέται άφοβα εξακολουθεί να επιβιώνει στον κόσμο ως ζωντανή αλήθεια. Διαφορετικά, ο χρόνος θα τη μετατρέψει σε νεκρό δόγμα που κανείς δεν λαμβάνει σοβαρά υπόψη του.

Για να τεκμηριώσει τη θέση του, χρησιμοποιεί το παράδειγμα του χριστιανισμού: την εποχή των πρώτων χριστιανών που η πίστη αμφισβητούταν και εκφράζονταν ανοικτά αντίθετες θέσεις, όσοι πίστευαν μπορούσαν να το δικαιολογήσουν και θυσιάζονταν γι' αυτή την πίστη τους. Αντίθετα, σήμερα που ο χριστιανισμός θεωρείται δεδομένος (19ος αιώνας είναι η εποχή που γράφει ο Μιλ), οι περισσότεροι άνθρωποι στις μοντέρνες κοινωνίες μας δεν μπαίνουν καν στη διαδικασία να τον λάβουν στα σοβαρά υπόψη τους. Εκτός όμως από τις διάφορες ιδέες, ένα γνήσια φιλελεύθερο κράτος δεν μπορεί παρά να ενθαρρύνει την ατομικότητα, ως δικαίωμα σε νέα και διαφορετικά πειράματα ζωής. Πραγματικά, αν θέλουμε να διαφυλάξουμε ότι θα εμφανίζονται μεγαλοφυΐες, οφείλουμε να δημιουργήσουμε συνθήκες που ευνοούν την ύπαρξή τους. Έτσι μονάχα θα εξακολουθήσουν να εμφανίζονται καινοτομίες στον κόσμο μας. Προς το παρόν, ο κύριος τρόπος ζωής είναι η υπακοή στην τυραννία του εθίμου και την ισοπεδωτική ομοιομορφία.

mill
Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ γεννήθηκε στο Πέντονβιλ (Pentonville) του Λονδίνου, μεγαλύτερος γιος του Σκώτου φιλοσόφου Τζέιμς Μιλ (1773-1836). Τα κατορθώματά του ως παιδί ήταν εξαιρετικά. Στην ηλικία των τριών διδάχτηκε το ελληνικό αλφάβητο και μεγάλες λίστες ελληνικών λέξεων με τις αγγλικές αντίστοιχές τους. Μέχρι την ηλικία των οκτώ είχε διαβάσει τους Μύθους του Αισώπου, την Ανάβαση του Ξενοφώντα, και ολόκληρο τον Ηρόδοτο, και ήταν εξοικειωμένος με τον Λουκιανό, τον Διογένη Λαέρτιο, τον Ισοκράτη και έξι διαλόγους του Πλάτωνα. Είχε επίσης διαβάσει πολύ ιστορία στα αγγλικά και είχε διδαχθεί αριθμητική. Στα οκτώ του άρχισε να μαθαίνει Λατινικά, τον Ευκλείδη και άλγεβρα και του ανατέθηκε η διδασκαλία στα νεώτερα παιδιά της οικογένειας. Η βασική του μελέτη παρέμεινε η ιστορία, αλλά μελέτησε και όλους τους Λατίνους και Έλληνες συγγραφείς που διδάσκονταν την εποχή εκείνη στα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Μέχρι την ηλικία των δέκα μπορούσε να διαβάσει Πλάτωνα και Δημοσθένη με ευκολία. Αμέσως μετά, περίπου στην ηλικία των δώδεκα, ο Τζον άρχισε να μελετά εξονυχιστικά την σχολαστική λογική, διαβάζοντας ταυτόχρονα τις λογικές πραγματείες του Αριστοτέλη στην πρωτότυπη γλώσσα. Τον επόμενο χρόνο ήρθε σε επαφή με την πολιτική οικονομία και μελέτησε τους Άνταμ Σμιθ και Ντέιβιντ Ρικάρντο με τον πατέρα του. Το 1823 ίδρυσε με τον Τζέρεμυ Μπένταμ την Westminster Review ως εφημερίδα για τους φιλοσοφικούς ριζοσπάστες. Η εντατική όμως αυτή μελέτη είχε τραυματικά αποτελέσματα στην νοητική υγεία του Μιλ. Στην ηλικία των 21 υπέστη νευρικό κλονισμό.   

Ως πρακτικές εφαρμογές του φιλελευθερισμού του ο Μιλ προκρίνει τη μη παρέμβαση του κράτους στην ιδιωτική ζωή, εκτός και αν υφίσταται βλάβη το κοινό όφελος. Η μοναδική περίπτωση που θα επιτρέπεται να περιοριστεί η ελευθερία κάποιου πολίτη, είναι για την προστασία των άλλων. Βέβαια, υπάρχουν στο βιβλίο αναφορές σχετικά με τα μέτρα που μπορεί μια κοινωνία να πάρει για να προστατευτεί από έναν κίνδυνο που ακόμη δεν είναι άμεσος. Πρόκειται για αυτό που ο ίδιος ονομάζει «τεκμαιρόμενη ζημία» και είναι η περίπτωση που οι πράξεις ενός ή περισσότερων ατόμων καθίστανται ύποπτες ότι βλάπτουν ή θα βλάψουν το κοινωνικό σύνολο, χωρίς όμως να υπάρχει κάποια απόδειξη ότι είναι κιόλας. Οι υψηλοί φόροι, για παράδειγμα, δεν πρέπει να επιβάλλονται στα απαραίτητα και μη επιβλαβή προϊόντα. Επιπλέον, μαζί με τη μειωμένη κρατική παρέμβαση, πρέπει να ευνοείται η ιδιωτική πρωτοβουλία σε κάθε τομέα. Ωστόσο, ο Μιλ πόρρω απέχει από το να αντιτίθεται σε κάθε μορφή κρατικής πρόνοιας, αφού υποστηρίζει πως πρέπει να παρέχεται σε όλους τους πολίτες υποχρεωτική δωρεάν εκπαίδευση και ότι είναι απαραίτητο για την ομαλή λειτουργία μιας κοινωνίας όλοι οι τόποι δημόσιας συγκέντρωσης να επιτηρούνται από την αστυνομία.

Σε αυτό το δοκίμιο, που θεωρείται μέχρι σήμερα από τα σημαντικότερα μανιφέστα του πολιτικού φιλελευθερισμού, ο Μιλ υποστηρίζει μια γνήσια φιλελεύθερη και δημοκρατική κοινωνία ανοικτή σε καθετί καινούργιο, η οποία θα βελτιώνεται συνεχώς μέσα από την ελεύθερη ανάπτυξη των πολιτών της. Όπως λέει και ο ίδιος ο Μιλ, ένα κράτος που επιχειρεί να σμικρύνει τους ανθρώπους του, για να είναι πιο πειθήνια όργανα στα χέρια του ή ακόμα και γι’ αγαθούς σκοπούς, θα διαπιστώσει ότι με μικρούς ανθρώπους δεν μπορεί να γίνει τίποτε μεγάλο.

* Ο ΜΥΡΩΝ ΖΑΧΑΡΑΚΗΣ είναι μεταπτυχιακός φοιτητής Φιλοσοφίας.


millΠερί ελευθερίας
Τζον Στιούαρτ Μιλ
Μτφρ. Θεοφάνης Τάσης
Μίνωας 2020
Σελ. 248, τιμή εκδότη €13,50 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JOHN STUART MILL

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Για τα βιβλία «Η θεραπεία της ψυχής – Πατέρες και ψυχολόγοι σε διάλογο», του Αλέξιου Ιερομόναχου Καρακαλλινού, και «Τα θεμέλια της βιοηθικής – Μια χριστιανική θεώρηση» (μτφρ. Πολυξένη Τσαλίκη-Κιοσόγλου), του Τρίσταμ Χ. Ένγκελχαρτ (Tristam H. Engelhardt Jr), που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρμός.

Γ...

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

Για το βιβλίο του Ζορζ Μινουά [Georges Minois] «Η ιστορία της αθεΐας – η αθεΐα στον Δυτικό κόσμο» (μτφρ. Βάλια Σερέτη, εκδ. Νάρκισσος).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αθεϊσμός είναι ένα ίσως από τα επιδραστικά πνευματικά κινήματα του σύγχρονου κό...

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο [Vito Mancuso] «Ο δρόμος της ομορφιάς» (μτφρ. Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, εκδ. Αρμός). Κεντρική εικόνα: ο πίνακας του William Turner “Dutch Boats in a Gale” [«Ολλανδικές βάρκες σε θύελλα»], 1801 © The Capricorn Foundation.

Γράφει ο Διονύση...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ