Pandimia.kentriki

Για το δοκίμιο του Ξενοφώντα Κοντιάδη «Πανδημία, βιοπολιτική και δικαιώματα – Ο κόσμος μετά τον Covid-19» (εκδ. Καστανιώτη).

Του Γιώργου Καραβοκύρη

Η πανδημία του Covid-19 δεν δοκίμασε μόνο τα σωματικά και ψυχικά μας όρια, αλλά και τα διανοητικά μας αντανακλαστικά, καθώς η υποδοχή και η ένταση της απειλής εκτονώθηκε σε μια πλούσια, διεπιστημονική και ανεξάντλητη διαμάχη των ερμηνειών της.

Τον έρημο δημόσιο χώρο κάλυψε αμέσως ο ηχηρός λόγος των επιστημόνων, κάθε συναφούς και μη γνωστικού αντικειμένου, και η πολιτική επικοινωνία, η αδιάλειπτη ενημέρωση και ενίοτε η πολεμική αντιπαράθεση για την προοπτική της νόσου και τις δημόσιες πολιτικές της. Στο συνταγματικό πεδίο, ο διάλογος επικεντρώθηκε στις επιπτώσεις των μέτρων στα ατομικά μας δικαιώματα και στις ενδεχόμενες θεσμικές και πολιτειακές αναταράξεις, εφόσον οι πρωτοφανείς περιορισμοί και η έκτακτη νομοθέτησή τους δεν παρέμεναν στη σφαίρα της προσωρινότητας – ωστόσο, τούτο δεν συνέβη και οι μάλλον υπερβολικές εικασίες και προβολές γρήγορα διαψεύστηκαν.

Όμως, η αγωνία μας για τον κόσμο μετά τον Covid-19 δεν εξαντλείται στην ελευθερία κίνησης ή τις σχέσεις νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας και αυτό μοιάζει προσφυώς να μας εξηγεί στο τελευταίο δοκίμιό του ο Ξενοφών Κοντιάδης. Εκκινώντας από τη φιλοσοφία της «υποψίας» του M. Φουκώ και τη θεωρία της «διακινδύνευσης» του O. Μπεκ, ο συγγραφέας συλλαμβάνει τον Covid-19 ως ένα κυρίαρχο βιοπολιτικό γεγονός που ρυθμίζει καθολικά τη ζωή μας, καθημερινά και σε έκταση που δεν αφορά μόνο τη συμβολική διαχείριση του θανάτου ή της γέννησής μας, αλλά τέμνει και τα ίδια τα θεμέλια της νεωτερικής κοινωνίας, επαναπροσδιορίζοντας το δημόσιο και το ιδιωτικό και τη μεταξύ μας επικοινωνία. Έτσι, προτεραιότητα του Κοντιάδη δεν είναι η μικροχειρουργική ανατομία του (συνταγματικού) δικαίου της υγειονομικής κρίσης, αλλά η πλήρης ερμηνευτική κατανόηση του συγκειμένου της πανδημίας.

Εκκινώντας από τη φιλοσοφία της «υποψίας» του M. Φουκώ και τη θεωρία της «διακινδύνευσης» του O. Μπεκ, ο συγγραφέας συλλαμβάνει τον Covid-19 ως ένα κυρίαρχο βιοπολιτικό γεγονός που ρυθμίζει καθολικά τη ζωή μας, καθημερινά και σε έκταση που δεν αφορά μόνο τη συμβολική διαχείριση του θανάτου ή της γέννησής μας, αλλά τέμνει και τα ίδια τα θεμέλια της νεωτερικής κοινωνίας.

Ο συγγραφέας αξιοποιεί τη συστηματική και ευρύτερη ενασχόλησή του την τελευταία εικοσαετία με τις κοινωνικές επιστήμες και τη θεωρία του Κράτους, για να διατυπώσει την κεντρική και τολμηρή του ιδέα: η πανδημία δεν συνιστά, στην πραγματικότητα, από μόνη της μια απροσδόκητη αλλαγή παραδείγματος, αλλά τον καταλύτη της, λειτουργεί δηλαδή ως δραματικός επιταχυντής της κρίσης της νεωτερικής δημοκρατίας, της οποίας τα πρώτα και εμβληματικά κρούσματα, για να μείνουμε πιστοί στην ορολογία της εποχής, ήταν η τρομοκρατική έκρηξη της 11ης Σεπτεμβρίου και η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008. Συνεπώς, όπως εύστοχα αναφέρει, δεν πρόκειται για την έλευση ενός θαυμαστού νέου κόσμου, αλλά «για ένα κατακερματισμένο κόσμο που ήταν ήδη εκεί και που με την πλανητική υγειονομική κρίση αποκαλύφθηκε ενιαίος μπροστά στα μάτια μας εκδιπλώνοντας όλες τις πτυχές του». Η πανδημία καθιστά πλέον απολύτως ορατή την ισχυρή βιοπολιτική παρέμβαση του Λεβιάθαν, μέσω ενός ατυπικού «δικαίου της ανάγκης» (σε κάποιες χώρες δε με την κατά γράμμα εφαρμογή του), και εξωθεί τη διακινδύνευση των παραδοσιακών δικαιωμάτων μας στα άκρα, με την ακλόνητη επίκληση τελικά του (ορθολογικού) φόβου, αυτού που συνέχει τον κοινωνικό μας ιστό και δικαιολογεί την υπεροχή του δικαιώματός μας στην υγεία και την ασφάλεια.

kontiadis

Ο Ξενοφών Κοντιάδης είναι Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου - Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου. Είναι συγγραφέας 23 βιβλίων και περισσότερων από 150 μελετών στα ελληνικά, αγγλικά, γερμανικά και ιταλικά. 

Αυτή ακριβώς η διασφάλιση της δημόσιας υγείας, ως ανώτερης αξίας, είναι που καλεί σε εγρήγορση και ετοιμότητα σήμερα το Κράτος πρόληψης και το κοινωνικό Κράτος, το οποίο μας στέλνει, μέσα στην κρίση, αντιφατικά μηνύματα: από τη μια θεσμικά αναδεικνύονται οι αδυναμίες του και η μετάπτωσή του σε ένα υβριδικό «κοινωνικό Κράτος πρόληψης» και, από την άλλη, μας εκπλήσσουν ευχάριστα οι εξαιρετικές δυνατότητες και η αφοσίωση του ανθρώπινου δυναμικού του (στο ιατρικό προσωπικό αφιερώνει εξάλλου ο συγγραφέας το πόνημά του). Η έμφαση και προσαρμογή των δημοσίων πολιτικών, κυρίως με την επιβολή του lockdown, στην πρόληψη της διασποράς της νόσου λειτούργησε, ειδικά στη χώρα μας, ευεργετικά στον περιορισμό των οδυνηρών συνεπειών της, τις οποίες βίωσαν οι χώρες που ολιγώρησαν και υπερέβησαν μοιραία τις αντοχές των συστημάτων υγείας τους. Εντούτοις, η καθολική και αποτελεσματική πρόληψη συνεπάγεται και την ενεργοποίηση αμφιλεγόμενων διαδικασιών πειθαρχίας και επιτήρησης, υπολαμβάνει δηλαδή, ως δεδομένες, σημαντικές εκπτώσεις στην προστασία των ατομικών μας δικαιωμάτων και την ποιότητα της δημοκρατίας μας.

Στη μεγάλη εικόνα, η πανδημία σηματοδοτεί την επιστροφή της κρατικής κυριαρχίας και αναζωπυρώνει το (κλασικό) ερώτημα για το ποιος κατέχει την τελευταία λέξη της, ενώ εντός της παγκοσμιοποιημένης κοινότητας προβάλλουν νέοι συσχετισμοί και αβέβαιες γεωπολιτικές διεργασίες.

Στον πυρήνα του συνταγματικού του επιχειρήματος, ο συγγραφέας δεν υποκύπτει σε εύκολες ή άκριτες καταγγελίες περί αντισυνταγματικότητας των μέτρων διαχείρισης της κρίσης. Η στάθμιση ανάμεσα σε υγεία και ελευθερία κίνησης ή άλλα ατομικά δικαιώματα είναι νομικά και ηθικοπολιτικά προφανής, δεδομένης της προσωρινότητας των μέτρων, της ευρείας συναίνεσης των ειδικών επιστημόνων για την αναγκαιότητα και την καταλληλότητά τους και της κανονιστικής δύναμης του δημοσίου συμφέροντος. Ούτε, όμως, εξωραΐζει αφελώς ο Κοντιάδης τη βιοδικαιική όψη της πανδημίας, αναγνωρίζοντας τις προκλήσεις που ήδη τίθενται ή θα τεθούν αμείλικτα, αφενός στα δικαιώματα της ιδιωτικότητας και της προσωπικής ελευθερίας (με το νέο «Πανοπτικόν», τις εφαρμογές εντοπισμού στα κινητά τηλέφωνα και τις τεχνικές παρακολούθησης), αφετέρου στα εργασιακά και τα κοινωνικά δικαιώματα (με την απορρύθμιση και τις νέες μορφές τηλεργασίας). Παράλληλα, υπογραμμίζει τον κίνδυνο διολίσθησης, ειδικά σε χώρες με φτωχή δικαιοκρατική παράδοση, της φιλελεύθερης σε ανελεύθερη δημοκρατία (illiberal democracy) και την άνιση έκθεση, ακόμη και στα ευρωπαϊκά Κράτη Δικαίου, των ευάλωτων ομάδων (πρόσφυγες, Ρομά) στα νέα δεδομένα της κοινωνίας του (υψηλού) ρίσκου. Στη μεγάλη εικόνα, η πανδημία σηματοδοτεί την επιστροφή της κρατικής κυριαρχίας και αναζωπυρώνει το (κλασικό) ερώτημα για το ποιος κατέχει την τελευταία λέξη της, ενώ εντός της παγκοσμιοποιημένης κοινότητας προβάλλουν νέοι συσχετισμοί και αβέβαιες γεωπολιτικές διεργασίες. Την ίδια στιγμή, μετασχηματίζεται και ο μηχανισμός της πολιτικής λογοδοσίας και ευθύνης, καθώς ο τεχνοκρατικός λόγος κρατά τα σκήπτρα του ορθολογισμού και κατευθύνει τον πολιτικό: έτσι, η πολιτική ιατρικοποιείται και η ιατρική πολιτικοποιείται.

Γυρνώντας κανείς τις σελίδες του δοκιμίου, αντιλαμβάνεται ότι επαληθεύεται η βασική του θέση και συμβολή: η πανδημία, ως βιοπολιτικό Συμβάν, με τη φιλοσοφική έννοια του όρου, διατρέχει κάθε μορφή του βίου και τον μεταλλάσσει ανθρωπολογικά και κοινωνικά, με τρόπο ταχύ και διαβρωτικό. Αναλόγως επιτελεί, ωστόσο, και θεσμικά, καθώς απογυμνώνει τις δομικές ατέλειες και ασυμμετρίες των εθνικών Κρατών και, ιδίως, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εντείνει τις ήδη διευρυμένες, στον σύγχρονο καπιταλισμό, ανισότητες και επιδρά στο βεβαρυμένο, από την κλιματική αλλαγή, περιβάλλον μας. Στο δυστοπικό αυτό πλαίσιο, που αποδίδει την απαισιοδοξία, αλλά και την ολιστική και συνεκτική προσέγγιση του συγγραφέα, ο Covid-19 φαίνεται να καταφέρνει καίριο πλήγμα σε έναν αποδιοργανωμένο και αποχαυνωμένο κόσμο, δημόσια και ιδιωτικά. Οι βιοπολιτικές ρυθμίσεις λειτουργούν διαλυτικά, στο κενό και την απομάγευση των μεγάλων ιδεολογιών, με κυρίαρχη αξία την ελεύθερη αγορά. Αυτή, λοιπόν, η αναγκαία και πολύτιμη ελευθερία, μας προειδοποιεί ο Κοντιάδης, είναι που πρέπει επειγόντως να συναρθρωθεί με δίκαιους θεσμούς και δημόσιες πολιτικές της ισότητας και της αλληλεγγύης, ώστε την επόμενη φορά, που όλοι αναμένουμε προσεχώς, η προσβολή της υγείας μας να μην εκδηλωθεί ως μια μη αναστρέψιμη κρίση του πολιτισμού μας.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ είναι επίκουρος καθηγητής Νομικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Τελευταίο του βιβλίο, η μελέτη «Το Σύνταγμα και η κρίση» (εκδ. Κριτική).


kontiadis
Πανδημία, βιοπολιτική και δικαιώματα
Ο κόσμος μετά τον Covid-19
Ξενοφών Ι. Κοντιάδης
Καστανιώτης 2020
Σελ. 192, τιμή εκδότη €15,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ Ι. ΚΟΝΤΙΑΔΗ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Ορθόδοξη θεολογία, ψυχοθεραπεία και βιοηθική – Δύο βιβλία, δύο χριστιανικές θεωρήσεις

Για τα βιβλία «Η θεραπεία της ψυχής – Πατέρες και ψυχολόγοι σε διάλογο», του Αλέξιου Ιερομόναχου Καρακαλλινού, και «Τα θεμέλια της βιοηθικής – Μια χριστιανική θεώρηση» (μτφρ. Πολυξένη Τσαλίκη-Κιοσόγλου), του Τρίσταμ Χ. Ένγκελχαρτ (Tristam H. Engelhardt Jr), που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αρμός.

Γ...

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

«Η ιστορία της αθεΐας» του Ζορζ Μινουά (κριτική) – Μια περιδιάβαση στις περιπέτειες του αθεϊσμού στον Δυτικό κόσμο

Για το βιβλίο του Ζορζ Μινουά [Georges Minois] «Η ιστορία της αθεΐας – η αθεΐα στον Δυτικό κόσμο» (μτφρ. Βάλια Σερέτη, εκδ. Νάρκισσος).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Ο αθεϊσμός είναι ένα ίσως από τα επιδραστικά πνευματικά κινήματα του σύγχρονου κό...

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

«Ο δρόμος της ομορφιάς» του Βίτο Μανκούζο – Αναζητώντας έναν τρόπο να βλέπουμε

Για το βιβλίο του Βίτο Μανκούζο [Vito Mancuso] «Ο δρόμος της ομορφιάς» (μτφρ. Παναγιώτης Αρ. Υφαντής, εκδ. Αρμός). Κεντρική εικόνα: ο πίνακας του William Turner “Dutch Boats in a Gale” [«Ολλανδικές βάρκες σε θύελλα»], 1801 © The Capricorn Foundation.

Γράφει ο Διονύση...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ