Pandimia.kentriki

Για το δοκίμιο του Ξενοφώντα Κοντιάδη «Πανδημία, βιοπολιτική και δικαιώματα – Ο κόσμος μετά τον Covid-19» (εκδ. Καστανιώτη).

Του Γιώργου Καραβοκύρη

Η πανδημία του Covid-19 δεν δοκίμασε μόνο τα σωματικά και ψυχικά μας όρια, αλλά και τα διανοητικά μας αντανακλαστικά, καθώς η υποδοχή και η ένταση της απειλής εκτονώθηκε σε μια πλούσια, διεπιστημονική και ανεξάντλητη διαμάχη των ερμηνειών της.

Τον έρημο δημόσιο χώρο κάλυψε αμέσως ο ηχηρός λόγος των επιστημόνων, κάθε συναφούς και μη γνωστικού αντικειμένου, και η πολιτική επικοινωνία, η αδιάλειπτη ενημέρωση και ενίοτε η πολεμική αντιπαράθεση για την προοπτική της νόσου και τις δημόσιες πολιτικές της. Στο συνταγματικό πεδίο, ο διάλογος επικεντρώθηκε στις επιπτώσεις των μέτρων στα ατομικά μας δικαιώματα και στις ενδεχόμενες θεσμικές και πολιτειακές αναταράξεις, εφόσον οι πρωτοφανείς περιορισμοί και η έκτακτη νομοθέτησή τους δεν παρέμεναν στη σφαίρα της προσωρινότητας – ωστόσο, τούτο δεν συνέβη και οι μάλλον υπερβολικές εικασίες και προβολές γρήγορα διαψεύστηκαν.

Όμως, η αγωνία μας για τον κόσμο μετά τον Covid-19 δεν εξαντλείται στην ελευθερία κίνησης ή τις σχέσεις νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας και αυτό μοιάζει προσφυώς να μας εξηγεί στο τελευταίο δοκίμιό του ο Ξενοφών Κοντιάδης. Εκκινώντας από τη φιλοσοφία της «υποψίας» του M. Φουκώ και τη θεωρία της «διακινδύνευσης» του O. Μπεκ, ο συγγραφέας συλλαμβάνει τον Covid-19 ως ένα κυρίαρχο βιοπολιτικό γεγονός που ρυθμίζει καθολικά τη ζωή μας, καθημερινά και σε έκταση που δεν αφορά μόνο τη συμβολική διαχείριση του θανάτου ή της γέννησής μας, αλλά τέμνει και τα ίδια τα θεμέλια της νεωτερικής κοινωνίας, επαναπροσδιορίζοντας το δημόσιο και το ιδιωτικό και τη μεταξύ μας επικοινωνία. Έτσι, προτεραιότητα του Κοντιάδη δεν είναι η μικροχειρουργική ανατομία του (συνταγματικού) δικαίου της υγειονομικής κρίσης, αλλά η πλήρης ερμηνευτική κατανόηση του συγκειμένου της πανδημίας.

Εκκινώντας από τη φιλοσοφία της «υποψίας» του M. Φουκώ και τη θεωρία της «διακινδύνευσης» του O. Μπεκ, ο συγγραφέας συλλαμβάνει τον Covid-19 ως ένα κυρίαρχο βιοπολιτικό γεγονός που ρυθμίζει καθολικά τη ζωή μας, καθημερινά και σε έκταση που δεν αφορά μόνο τη συμβολική διαχείριση του θανάτου ή της γέννησής μας, αλλά τέμνει και τα ίδια τα θεμέλια της νεωτερικής κοινωνίας.

Ο συγγραφέας αξιοποιεί τη συστηματική και ευρύτερη ενασχόλησή του την τελευταία εικοσαετία με τις κοινωνικές επιστήμες και τη θεωρία του Κράτους, για να διατυπώσει την κεντρική και τολμηρή του ιδέα: η πανδημία δεν συνιστά, στην πραγματικότητα, από μόνη της μια απροσδόκητη αλλαγή παραδείγματος, αλλά τον καταλύτη της, λειτουργεί δηλαδή ως δραματικός επιταχυντής της κρίσης της νεωτερικής δημοκρατίας, της οποίας τα πρώτα και εμβληματικά κρούσματα, για να μείνουμε πιστοί στην ορολογία της εποχής, ήταν η τρομοκρατική έκρηξη της 11ης Σεπτεμβρίου και η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008. Συνεπώς, όπως εύστοχα αναφέρει, δεν πρόκειται για την έλευση ενός θαυμαστού νέου κόσμου, αλλά «για ένα κατακερματισμένο κόσμο που ήταν ήδη εκεί και που με την πλανητική υγειονομική κρίση αποκαλύφθηκε ενιαίος μπροστά στα μάτια μας εκδιπλώνοντας όλες τις πτυχές του». Η πανδημία καθιστά πλέον απολύτως ορατή την ισχυρή βιοπολιτική παρέμβαση του Λεβιάθαν, μέσω ενός ατυπικού «δικαίου της ανάγκης» (σε κάποιες χώρες δε με την κατά γράμμα εφαρμογή του), και εξωθεί τη διακινδύνευση των παραδοσιακών δικαιωμάτων μας στα άκρα, με την ακλόνητη επίκληση τελικά του (ορθολογικού) φόβου, αυτού που συνέχει τον κοινωνικό μας ιστό και δικαιολογεί την υπεροχή του δικαιώματός μας στην υγεία και την ασφάλεια.

kontiadis

Ο Ξενοφών Κοντιάδης είναι Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου - Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου. Είναι συγγραφέας 23 βιβλίων και περισσότερων από 150 μελετών στα ελληνικά, αγγλικά, γερμανικά και ιταλικά. 

Αυτή ακριβώς η διασφάλιση της δημόσιας υγείας, ως ανώτερης αξίας, είναι που καλεί σε εγρήγορση και ετοιμότητα σήμερα το Κράτος πρόληψης και το κοινωνικό Κράτος, το οποίο μας στέλνει, μέσα στην κρίση, αντιφατικά μηνύματα: από τη μια θεσμικά αναδεικνύονται οι αδυναμίες του και η μετάπτωσή του σε ένα υβριδικό «κοινωνικό Κράτος πρόληψης» και, από την άλλη, μας εκπλήσσουν ευχάριστα οι εξαιρετικές δυνατότητες και η αφοσίωση του ανθρώπινου δυναμικού του (στο ιατρικό προσωπικό αφιερώνει εξάλλου ο συγγραφέας το πόνημά του). Η έμφαση και προσαρμογή των δημοσίων πολιτικών, κυρίως με την επιβολή του lockdown, στην πρόληψη της διασποράς της νόσου λειτούργησε, ειδικά στη χώρα μας, ευεργετικά στον περιορισμό των οδυνηρών συνεπειών της, τις οποίες βίωσαν οι χώρες που ολιγώρησαν και υπερέβησαν μοιραία τις αντοχές των συστημάτων υγείας τους. Εντούτοις, η καθολική και αποτελεσματική πρόληψη συνεπάγεται και την ενεργοποίηση αμφιλεγόμενων διαδικασιών πειθαρχίας και επιτήρησης, υπολαμβάνει δηλαδή, ως δεδομένες, σημαντικές εκπτώσεις στην προστασία των ατομικών μας δικαιωμάτων και την ποιότητα της δημοκρατίας μας.

Στη μεγάλη εικόνα, η πανδημία σηματοδοτεί την επιστροφή της κρατικής κυριαρχίας και αναζωπυρώνει το (κλασικό) ερώτημα για το ποιος κατέχει την τελευταία λέξη της, ενώ εντός της παγκοσμιοποιημένης κοινότητας προβάλλουν νέοι συσχετισμοί και αβέβαιες γεωπολιτικές διεργασίες.

Στον πυρήνα του συνταγματικού του επιχειρήματος, ο συγγραφέας δεν υποκύπτει σε εύκολες ή άκριτες καταγγελίες περί αντισυνταγματικότητας των μέτρων διαχείρισης της κρίσης. Η στάθμιση ανάμεσα σε υγεία και ελευθερία κίνησης ή άλλα ατομικά δικαιώματα είναι νομικά και ηθικοπολιτικά προφανής, δεδομένης της προσωρινότητας των μέτρων, της ευρείας συναίνεσης των ειδικών επιστημόνων για την αναγκαιότητα και την καταλληλότητά τους και της κανονιστικής δύναμης του δημοσίου συμφέροντος. Ούτε, όμως, εξωραΐζει αφελώς ο Κοντιάδης τη βιοδικαιική όψη της πανδημίας, αναγνωρίζοντας τις προκλήσεις που ήδη τίθενται ή θα τεθούν αμείλικτα, αφενός στα δικαιώματα της ιδιωτικότητας και της προσωπικής ελευθερίας (με το νέο «Πανοπτικόν», τις εφαρμογές εντοπισμού στα κινητά τηλέφωνα και τις τεχνικές παρακολούθησης), αφετέρου στα εργασιακά και τα κοινωνικά δικαιώματα (με την απορρύθμιση και τις νέες μορφές τηλεργασίας). Παράλληλα, υπογραμμίζει τον κίνδυνο διολίσθησης, ειδικά σε χώρες με φτωχή δικαιοκρατική παράδοση, της φιλελεύθερης σε ανελεύθερη δημοκρατία (illiberal democracy) και την άνιση έκθεση, ακόμη και στα ευρωπαϊκά Κράτη Δικαίου, των ευάλωτων ομάδων (πρόσφυγες, Ρομά) στα νέα δεδομένα της κοινωνίας του (υψηλού) ρίσκου. Στη μεγάλη εικόνα, η πανδημία σηματοδοτεί την επιστροφή της κρατικής κυριαρχίας και αναζωπυρώνει το (κλασικό) ερώτημα για το ποιος κατέχει την τελευταία λέξη της, ενώ εντός της παγκοσμιοποιημένης κοινότητας προβάλλουν νέοι συσχετισμοί και αβέβαιες γεωπολιτικές διεργασίες. Την ίδια στιγμή, μετασχηματίζεται και ο μηχανισμός της πολιτικής λογοδοσίας και ευθύνης, καθώς ο τεχνοκρατικός λόγος κρατά τα σκήπτρα του ορθολογισμού και κατευθύνει τον πολιτικό: έτσι, η πολιτική ιατρικοποιείται και η ιατρική πολιτικοποιείται.

Γυρνώντας κανείς τις σελίδες του δοκιμίου, αντιλαμβάνεται ότι επαληθεύεται η βασική του θέση και συμβολή: η πανδημία, ως βιοπολιτικό Συμβάν, με τη φιλοσοφική έννοια του όρου, διατρέχει κάθε μορφή του βίου και τον μεταλλάσσει ανθρωπολογικά και κοινωνικά, με τρόπο ταχύ και διαβρωτικό. Αναλόγως επιτελεί, ωστόσο, και θεσμικά, καθώς απογυμνώνει τις δομικές ατέλειες και ασυμμετρίες των εθνικών Κρατών και, ιδίως, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εντείνει τις ήδη διευρυμένες, στον σύγχρονο καπιταλισμό, ανισότητες και επιδρά στο βεβαρυμένο, από την κλιματική αλλαγή, περιβάλλον μας. Στο δυστοπικό αυτό πλαίσιο, που αποδίδει την απαισιοδοξία, αλλά και την ολιστική και συνεκτική προσέγγιση του συγγραφέα, ο Covid-19 φαίνεται να καταφέρνει καίριο πλήγμα σε έναν αποδιοργανωμένο και αποχαυνωμένο κόσμο, δημόσια και ιδιωτικά. Οι βιοπολιτικές ρυθμίσεις λειτουργούν διαλυτικά, στο κενό και την απομάγευση των μεγάλων ιδεολογιών, με κυρίαρχη αξία την ελεύθερη αγορά. Αυτή, λοιπόν, η αναγκαία και πολύτιμη ελευθερία, μας προειδοποιεί ο Κοντιάδης, είναι που πρέπει επειγόντως να συναρθρωθεί με δίκαιους θεσμούς και δημόσιες πολιτικές της ισότητας και της αλληλεγγύης, ώστε την επόμενη φορά, που όλοι αναμένουμε προσεχώς, η προσβολή της υγείας μας να μην εκδηλωθεί ως μια μη αναστρέψιμη κρίση του πολιτισμού μας.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ είναι επίκουρος καθηγητής Νομικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Τελευταίο του βιβλίο, η μελέτη «Το Σύνταγμα και η κρίση» (εκδ. Κριτική).


kontiadis
Πανδημία, βιοπολιτική και δικαιώματα
Ο κόσμος μετά τον Covid-19
Ξενοφών Ι. Κοντιάδης
Καστανιώτης 2020
Σελ. 192, τιμή εκδότη €15,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ Ι. ΚΟΝΤΙΑΔΗ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η βούληση του λαού» του Άλμπερτ Γουίλ (κριτική) – Συστατικό της δημοκρατίας ή επικίνδυνος μύθος;

«Η βούληση του λαού» του Άλμπερτ Γουίλ (κριτική) – Συστατικό της δημοκρατίας ή επικίνδυνος μύθος;

Για το βιβλίο του Άλμπερτ Γουίλ [Albert Weale] «Η βούληση του λαού: Ένας σύγχρονος μύθος» (μτφρ. Δημοσθένης Κούλουθρος, εκδ. Επίκεντρο). Κεντρική εικόνα: © Vlad Tchompalov (Unsplash).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

...
«Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» της Μόνα Σολέ (κριτική) – Ερωτικοποιήστε την ισότητα, όχι τη βία!

«Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» της Μόνα Σολέ (κριτική) – Ερωτικοποιήστε την ισότητα, όχι τη βία!

Για το δοκίμιο της Μόνα Σολέ [Mona Chollet] «Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: © Nathan Walker (Unsplash).

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου ...

Τέρι Ίγκλετον, Γιώργος Ν. Πολίτης: Δύο βιβλία κριτικής για τον Μαρξ στον 21ο αιώνα

Τέρι Ίγκλετον, Γιώργος Ν. Πολίτης: Δύο βιβλία κριτικής για τον Μαρξ στον 21ο αιώνα

Για το βιβλίο του Τέρι Ίγκλετον [Terry Eagleton] «Ιδεολογία» (μτφρ. Μελέτης Λάμπρου, εκδ. Πεδίο) και του Γιώργου Ν. Πολίτη «Εξουσιαστική Αριστερά» (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

«Ο μαρξισμός ως ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ