Για τον πρώτο τόμο της σειράς με τις βιβλιοκριτικές του Κωστή Παπαγιώργη «Τα βιβλία των άλλων 1 – Έλληνες συγγραφείς» (εκδ. Καστανιώτη).
Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη
«Αυτός ο πεπαιδευμένος Έλληνας […] φοβάμαι ότι δεν αξίζει την τόση τιμή. Αλλά η έκταση του ενδιαφέροντος γύρω από το πρόσωπο και το έργο του είναι τόσο μεγάλη, τώρα μάλιστα που έχει με το μέρος της όλα τα διαπιστευτήρια της υστεροφημίας, ώστε δεν υπάρχει πια ελπίδα να γλιτώσει αυτό το έργο την [πανελλήνια] καθιέρωση. Βέβαια δεν είναι διόλου φρόνιμο να τα βάζει κανείς –ειδικά σήμερα– με τους Έλληνες κριτικούς», θα μπορούσα να παραφράσω τον Κωστή Παπαγιώργη για να μιλήσω για τον ίδιο τον Παπαγιώργη, αν έπρεπε να δείξω προκαταβολικά την επιφύλαξή μου απέναντι στη φήμη η οποία συνοδεύει το όνομά του ως διανοούμενου που δέσποσε από τη δεκαετία του ’80 ως τον θάνατό του το 2014.
Κι η επιφύλαξη πρέπει να είναι η πρώτη κινητήριος δύναμη, για να δούμε χωρίς θετικές προκαταλήψεις το κριτικό έργο που άφησε πίσω του στα (συνήθως) σύντομα σημειώματά του. Άλλωστε κι αυτός έβλεπε λ.χ. τον Κ. Καβάφη, για τον οποίο μιλούσε στο απόσπασμα που παρέθεσα παραπάνω, με το φιλύποπτο βλέμμα ενός ανθρώπου που δεν πρέπει να χειραγωγηθεί από την παγιωμένη γνώμη των πολλών.
Στην ουσία, ο Κωστής Παπαγιώργης δεν γράφει κριτικές· γράφει μάλλον ημερολόγια αναγνώσεων. Ή ίσως στοχαστικά μικροδοκίμια προσωπικής θερμοκρασίας. Μετά τη δεκαετία του 1970, όταν εμφανίστηκε στην κριτική κονίστρα με πολεμικά κείμενα για σύγχρονους Έλληνες στοχαστές, ξεκινά το κύριο κριτικό του έργο στα περιοδικά Κριτική και κείμενα (1984-1985) και Πλανόδιον (1986-1987). Κι έπειτα, μετά από μια πολύχρονη παύση, επανέρχεται τη δεκαετία του ’90 στο Αθηνόραμα (από το 1994 για δεκαοκτώ χρόνια), στον Επενδυτή από το 1997, στον Κόσμο του Επενδυτή (2002-2012), στη Lifo (από το 2011) και τέλος στον ψηφιακό ιστότοπο Matrix24 (2012-2014) [οι πληροφορίες αυτές αντλήθηκαν από την πολύ κατατοπιστική εισαγωγή του βιβλίου].
Μια οξυδερκής ματιά που βουτά σαν αρπακτικό όρνιο στο ψαχνό του κειμένου, μια πολυκέλαδη γλώσσα που καταγράφει την αναγνωστική αίσθηση, απαθανατίζοντας την πρόσκαιρη εντύπωση, όπου τα θετικά παίρνουν συχνά διθυραμβικές διαστάσεις, ενώ τα αρνητικά δεν καλύπτονται από κανέναν μανδύα ωραιοποίησης.
Γράφει σύντομα σημειώματα, από ελάχιστες γραμμές (που, όπως μας ενημερώνουν οι επιμελητές του τόμου, δεν δημοσιεύτηκαν σ’ αυτόν) και μια-δυο παραγράφους έως, σπανιότερα, μεγαλύτερα κείμενα δύο τριών σελίδων. Δεν τον ενδιαφέρει –παρά αραιά και που– η υπόθεση του βιβλίου ή, πιο συχνά, το βιογραφικό του συγγραφέα. Δεν αποδεικνύει όσα λέει και αδιαφορεί γι’ αυτό που μια «ορθόδοξη» κριτική θα φρόντιζε, την απόπειρα δηλαδή ερμηνείας με ολοκληρωμένους συλλογισμούς. Ο Κωστής Παπαγιώργης ακολουθεί μια sui generis πορεία, καθώς γράφει ιμπρεσιονιστικές βιβλιοκρισίες, στηριγμένος στο οξύ ένστικτο και την παμφάγα του διάθεση… Τρώει αδηφάγα σελίδες και εκκρίνει μελάνι.
Σαν να αδιαφορεί για τον αναγνώστη, δεν ενημερώνει, δεν παρουσιάζει, αλλά εφορμά κατευθείαν στο κεντρικό σημείο του εκάστοτε έργου. Και σ’ αυτό επικεντρώνεται, εκτοξεύοντας τις φοβερές ατάκες του. Κι εντέλει προσελκύει τον αναγνώστη μέσω αυτής ακριβώς της εστίασης, που εκρήγνυται σε μια σαγηνευτική αναρχία. Μια οξυδερκής ματιά που βουτά σαν αρπακτικό όρνιο στο ψαχνό του κειμένου, μια πολυκέλαδη γλώσσα που καταγράφει την αναγνωστική αίσθηση, απαθανατίζοντας την πρόσκαιρη εντύπωση, όπου τα θετικά παίρνουν συχνά διθυραμβικές διαστάσεις, ενώ τα αρνητικά δεν καλύπτονται από κανέναν μανδύα ωραιοποίησης.
Μια πτυχή της σχέσης του Κωστή Παπαγιώργη με τα βιβλία περιγράφεται με τρόπο σχεδόν μυθικό στο κείμενό του «Βιβλιολάτρες» (Σιαμαία και ετεροθαλή, εκδ. Καστανιώτη). Τα χρόνια του Παρισιού, τα βιβλιοπωλεία, οι απρόσεκτοι πωλητές, οι μεθόδοι «ξαλαφρώματος» των ραφιών, ο τελικός απολογισμός. |
Σε όλα αυτά τα καινοφανή δεν βάζω αρνητικό πρόσημο, ακριβώς επειδή προσπορίζουν έναν άλλο φακό στην ανάγνωση της λογοτεχνίας. Αν είχα μεγαλώσει με τις παπαγιώργειες βιβλιοεκτιμήσεις, ίσως θα είχα εμπλουτίσει τον ερμηνευτικό μου λόγο μ’ αυτό το λουλουδάτο ύφος, τις χαρίεσσες εκφράσεις, την κριτική καλλιέπεια. Σ’ αυτό το κλίμα, αδιαφορώντας για την έλλειψη ερμηνευτικών σχημάτων, μπορούμε να σταθούμε στην ευρυμαθή ανεκδοτολογία, στην επίδειξη λόγων διά της παράθεσης χωρίων, στη λογοτεχνική γλώσσα, από όπου ρέουν άφθονοι χυμοί, στην οξεία κρίση… Ο Κωστής Παπαγιώργης διδάσκει κριτική ματιά ως προς το πώς ο οξύνους αναγνώστης μπορεί να αποδώσει τα συν και τα πλην ενός λογοτεχνήματος, παραδίδοντας ταυτόχρονα ζουμερά κείμενα και στοχαστικές βιβλιοκρισίες.
Τόσο η ανθολόγηση των Γιάννη Αστερή και Δημήτρη Καράμπελα όσο και η εισαγωγή του τελευταίου συνέβαλαν στο άρτιο αποτέλεσμα του τόμου, ώστε τα δυσεύρετα κριτικά σημειώματα του Κωστή Παπαγιώργη να συγκεντρωθούν και να εκτιμηθούν συνολικά.
Έλληνες συγγραφείς
Τα βιβλία των άλλων 1
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ
Εισαγωγή: Δημήτρης Καράμπελας
Καστανιώτης 2020
Σελ. 456, τιμή εκδότη €16,00
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗ