«Η ψυχή μας κι εμείς»: 21 βιβλία ψυχανάλυσης, ψυχιατρικής και κοινωνικής ψυχολογίας

Οι σύγχρονες κοινωνίες που στηρίζονται στη μέγιστη απόδοση, την άνευ όρων παράδοση του εγώ στους λογής συλλογικούς μηχανισμούς και το αίτημα της αριστείας σε όλα τα πεδία, έχουν επιβαρύνει ψυχικά τα υποκείμενα. Οι ψυχικές νόσοι που εμφανίζονται σε ολοένα και περισσότερα άτομα είναι μια βασική εξήγηση γιατί τα επιστημονικά βιβλία που έχουν να κάνουν με τη ψυχή και τα συναισθήματά μας βρίσκουν ανταπόκριση.

Ψάχνουμε να βρούμε μια λογική στα παράλογα που μας συμβαίνουν. Επιλέξαμε 21 καλά βιβλία που εκδόθηκαν μέσα στο 2023, τα οποία μπορούν να μας βοηθήσουν να δώσουμε απάντηση στα πολλά «γιατί» που κατακλύζουν τον εσώτατο εαυτό μας.

Γκάμπορ Ματέ: Τα καταπιεσμένα συναισθήματα και το σώμα μας

Είναι ένας ύπουλος εχθρός που φωλιάζει μέσα μας και ουσιαστικά μας κατατρώει. Ο σπουδαίος γιατρός Γκάμπορ Ματέ με το διεθνές bestseller του Όταν το σώμα λέει όχι (μτφρ. Μαρία Κουκιάδη, εκδ. Key Books) επισημαίνει αυτό που η κλασική ιατρική λησμονεί.

Τα καταπιεσμένα συναισθήματά μας προκαλούν στρες κι αυτό επενεργεί δραστικά σε όλο το σώμα μας αμβλύνοντας τις αντιστάσεις του.

Πρόκειται για ένα βιβλίο που αντλεί στοιχεία από πρωτοποριακές έρευνες, καθώς και από τις αληθινές ιστορίες ασθενών του.

Επιπρόσθετα, ο συγγραφέας προχωρά ένα βήμα παρακάτω παρουσιάζοντας τους 7 Κανόνες της Θεραπείας, που μας οδηγούν από το στάδιο της Αποδοχής σε αυτό της Αυτονομίας.

Με συμπόνια και σοφία, στο βιβλίο αυτό ο Ματέ ξαναβάζει στον πυρήνα της ιατρικής τη σύνδεση μυαλού-σώματος και μας δείχνει τον τρόπο ώστε να προφυλάξουμε την υγεία μας.

Όλη η ψυχανάλυση υπό μορφή διαλόγου

Η συνάντηση του δημοσιογράφου Κώστα Γιαννακίδη με τον ψυχαναλυτή Σάββα Σαβββόπουλο γέννησε το βιβλίο Εμείς και η ψυχή μας (εκδ. Παπαδόπουλος). Πρόκειται για ερωτήσεις που θα θέλαμε κι να κάνουμε όλοι μας κι εδώ βρίσκουν την απάντησή τους.

Στο βιβλίο υπάρχουν ειδικά κεφάλαια για την παιδική ηλικία και την εφηβεία. Την ενήλικη ζωή, τις σχέσεις και το σεξ. Την κατάθλιψη και το άγχος. Τις νευρώσεις και τις ψυχώσεις. Τους αθεράπευτα ναρκισσιστές και τους ψυχοπαθητικούς. Τη ζήλια και την κακία. Τα όνειρα. Την αρρώστια και τον θάνατο.

Και ο γιατρός απαντά με επιστημονική επάρκεια και γλώσσα απλή και κατανοητή. Είναι και ένα εκλαϊκευμένο εγχειρίδιο ψυχοθεραπείας που επιτρέπει στον αναγνώστη να κατανοήσει βασικές έννοιες και να αποκτήσει μια πιο διεισδυτική ματιά στον ψυχισμό του.

Διαβάζοντας το βιβλίο θα συναντηθείτε με τον εαυτό σας σε όλες τις φάσεις της ζωής του. Και μέχρι να το ολοκληρώσετε θα τον έχετε γνωρίσει λίγο καλύτερα. Γιατί σκοπός του βιβλίου είναι να αντιμετωπίσουμε τον εσωτερικό μας κόσμο με περισσότερη κατανόηση. Η κατανόηση, άλλωστε, είναι η βάση για την αγάπη.

Τόμας Όγκντεν: Η εμπειρία της ψυχανάλυσης

Όσοι έχουν ψυχαναλυθεί γνωρίζουν πως πρόκειται για μια συναισθηματική εμπειρία που βιώνεται και, ως τέτοια, δεν μπορεί να μεταφραστεί, να καταγραφεί, να εξηγηθεί, να κατανοηθεί ή να ειπωθεί με λόγια.

Είναι αυτό που είναι. Ωστόσο, η ψυχαναλυτής Τόμας Όγκντεν σημειώνει στο βιβλίο του Αυτή η τέχνη της ψυχανάλυσης (μτφρ. Ελίνα Κανελλοπούλου, Ιωάννης Μαλογιάννης, Μαρία Τζινιέρη-Κοκκώση, εκδ. Ίκαρος) πως για αυτή τη ζωντανή εμπειρία είναι δυνατόν να πούμε κάτι το οποίο θα μας χρησιμεύσει στο να σκεφτούμε σχετικά με πτυχές αυτού που συμβαίνει μεταξύ των αναλυτών και των ασθενών τους όταν εμπλέκονται στην ψυχαναλυτική εργασία.

Ο Όγκντεν θεωρεί πως, όταν ο ψυχαναλυτής συγγράφει ένα κείμενο με βάση κάποια αναλυτική εμπειρία του, πραγματοποιεί επεξεργασία της εμπειρίας αυτής. Θεωρεί τη συγγραφή ως μια μορφή μετασχηματισμού της εμπειρίας, η οποία αντανακλά την προσπάθεια του ψυχαναλυτή-συγγραφέα να ανακαλύψει, καθώς γράφει, την αλήθεια αυτής της εμπειρίας.

Στέλιος Ράμφος: O Φρόιντ σήμερα

Πόσο μας αφορά σήμερα ο Φρόιντ; Έναν αιώνα περίπου απέχουμε από τότε που προχώρησε στα σπουδαία συμπεράσματά του για την ανθρώπινη ψυχή, κι όμως παραμένουν σε πλήρη ταύτιση μ’ αυτά που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος.

Ο Στέλιος Ράμφος, το 2022 και για ένα μήνα περίπου έδωσε πέντε ομιλίες στο πατάρι των εκδόσεων Αρμός με περιορισμένο ακροατήριο λόγω της τότε πανδημίας με θέμα τις ανθρωπολογικές προεκτάσεις της κλινικής ψυχαναλύσεως, όπως τις εξέθεσε σε έργα του ο Φρόιντ.

Αυτό δηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου Ψυχή παντού (εκδ. Αρμός). Στο τυπωμένο κείμενο, ως ανάμνηση εκείνων των ομιλιών, διατηρήθηκε η προφορικότητα του λόγου, ενώ δεν χάνεται διόλου η ουσία των λεγομένων.

Σύμφωνα με τον Στέλιο Ράμφο, ο Φρόιντ διανύει στο έργο του την απόσταση από το ψυχαναλυτικό ντιβάνι στην συγκρότηση της κοινωνίας και μας καλεί να προσεγγίσουμε την τελευταία στον ορίζοντα των απαιτήσεων της ψυχικής ζωής, με γέφυρα από το ένα σημείο στο άλλο τον πολιτισμό.

Κεν Ντάκγουορθ: Ο δρόμος της θεραπείας 

Τι γίνεται αν η ασφάλειά μου δεν καλύπτει τη θεραπεία μου; Θα νιώσω ποτέ καλύτερα; Οι οικογένειες και οι φίλοι συχνά αφήνονται στο σκοτάδι σχετικά με το πώς να βοηθήσουν καλύτερα τα αγαπημένα τους πρόσωπα.

Ζητήματα που μένουν καταχωνιασμένα μέσα μας λειτουργούν ανασχετικά στη θεραπεία.

Το βιβλίο του Κεν Ντάκγουορθ Δεν είσαι μόνος (μτφρ. Χριστόδουλος Λίθαρης, εκδ. Διόπτρα) είναι γραμμένο με βαθιά γνώση και συμπόνια και σκοπό έχει να προσφέρει σημαντική βοήθεια σε άτομα και οικογένειες που αναζητούν καθοδήγηση για τη διάγνωση, τη θεραπεία και την ανάρρωση από κάθε πρόβλημα ψυχικής υγείας.

Αυτό το βιβλίο παρέχει τις απαντήσεις που τόσο έχουμε ανάγκη, καθώς και πρακτικές οδηγίες για την αντιμετώπιση μιας τεράστιας σειράς καταστάσεων ψυχικής υγείας και φροντίδας

Γεράσιμος Στεφανάτος: Τα πεδία της τέχνης

Τι είναι τα έργα τέχνης; Κατασκευές ενός ρέκτη ή, μήπως, εργασίες του ονείρου καθώς συνδέονται άμεσα με την πρωταρχική παραστασιακή δραστηριότητα της ψυχής: αυτήν που μετασχηματίζει αδιάκοπα τις πηγές και τα υλικά της σε σημασίες και εικόνες (οπτικές, ακουστικές, απτικές);

Κάτι τέτοιο δεν συναντάμε στη λογοτεχνία, τις εικαστικές τέχνες, την αρχιτεκτονική, το θέατρο, τον χορό και τον κινηματογράφο;

Ο Γεράσιμος Στεφανάτος με το βιβλίο του Το φαντασιακό της δημιουργίας: σκέψη, τέχνη, ψυχή (εκδ. Εστία) μάς οδηγεί με μεθοδικό τρόπο εκεί που το σκέπτεσθαι με εικόνες του Φρόυντ συναντά το σκέπτεσθαι με τη ζωγραφική του Σεζάν.

Eκεί όπου τα μυστικά της τέχνης παραμένουν ψυχαναλυτικά απροσπέλαστα, αλλά ο φροϋδικός λόγος τούς δίνει σάρκα και οστά αναδεικνύοντάς τα σε μορφές της ανθρώπινης δημιουργίας - μορφές του Κόσμου και μορφές της Αβύσσου. Στην ουσία στρέφει το βλέμμα του στα πεδία της καλλιτεχνικής δημιουργίας και του θεωρητικού πράττειν στη διασταύρωσή τους με την ψυχαναλυτική σκέψη.

Ντόναλντ Γουίνικοτ: Η χαρά της εξαφάνισης

Ο Ντόναλντ Γουίνικοτ εργάστηκε για δεκαετίες με παιδιά, εφήβους και ενήλικους σε όλη τη διάρκεια της πορείας του. Συνομίλησε με τις ιδέες και την πρακτική του Φρόιντ όσο και των συγχρόνων του, όπως η Μέλανι Κλάιν.

Κατάφερε στηριζόμενος στο κλινικό έργο του να μας μεταφέρει την εμπειρία και τα συμπεράσματά του, προχωρώντας την ψυχαναλυτική σκέψη σε εύρος αλλά και σε βάθος σχετικά με την οργάνωση του ψυχισμού και τα ελλείμματά του.

Ο τόμος Διαδικασίες ωρίμανσης και διευκολυντικό περιβάλλον (μτφρ. Θανάσης Χατζόπουλος, εκδ. Εικοστού Πρώτου) περιλαμβάνει άρθρα του κατά την περίδο 1958-1964 που έχουν ως θέμα (μεταξύ άλλων) την έννοια του ψευδούς εαυτού και αναλύει την παραμορφωτική επίδραση των άλλων στη διαμόρφωσή του· «Μελέτη ορισμένων αντιθέτων με παράμετρο το επικοινωνείν κοι το μη-επικοινωνείν», όπου η χαρά της επικοινωνίας συμβαδίζει με τον κρυμμένο και απομονωμένο εαυτό, αφού ένα από τα παράδοξα που μας προτείνει ο Γουίνικοτ λέει ότι «είναι χαρά να κρύβεσαι, αλλά καταστροφή να μη σε βρίσκουν».

Ρόμπερτ Λίχι: Τρόποι να βοηθηθεί ένας θεραπευόμενος

Βιβλίο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εγκόλπιο και μπούσουλας από επαγγελματίες θεραπευτών είναι αυτό του Ρόμπερτ Λίχι Τεχνικές γνωστικής θεραπείας (μτφρ. Μπέλλα Σπυροπούλου, εκδ. Univesity Studio Press).

O Λίχι περιγράφει τρόπους που μπορούν να βοηθήσουν τους θεραπευόμενους να εντοπίσουν και να τροποποιήσουν τις προβληματικές σκέψεις τους, τις πυρηνικές πεποιθήσεις τους καθώς και τα πρότυπα της ανήσυχης σκέψης, της αυτοκριτικής και της αναζήτησης αποδοχής.

Τους βοηθά επίσης να αξιολογήσουν τα προσωπικά τους σχήματα, να αντιμετωπίσουν τα επώδυνα συναισθήματα, και να αναλάβουν δράση για την επίτευξη των στόχων τους. Τέλος, είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι κάθε τεχνική συνοδεύεται από παραδείγματα περιπτώσεων και αποσπάσματα διαλόγων.

Κρινγκ-Τζόνσον: Εμπειρίες ψυχοπαθολογίας

Το 1974 οι Τζέραλντ Ντέιβσον και Τζον Νιλι έκαναν μια σειρά συζητήσεων με θέμα τις εμπειρίες τους σχετικά με τη διδασκαλία του μαθήματος της Ψυχοπαθολογίας. Η Άνν Κρινγκ έγινε μέλος της ομάδας αυτής το 2001 και, με τη σειρά της, προσκάλεσε τη Σέρι Τζόνσον το 2004 να συμμετάσχει και αυτή στη συγγραφή της νέας έκδοσης της Ψυχοπαθολογίας (μτφρ. Στέλιος Χαρτζίδης – Θεοδώρα Καράμπα, εκδ. Gutenberg).

Στην πορεία του το βιβλίο έχει υποστεί αλλαγές που έχουν συμβάλει στη βελτίωσή του. Μια αλλαγή είναι ο τίτλος του, καθώς ο όρος ψυχοπαθολογία διαιωνίζει το στίγμα ότι οι άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές «δεν είναι φυσιολογικοί» με πολλούς τρόπους. Μία δεύτερη αλλαγή είναι η έμφαση στο ότι τα άτομα με ψυχικές διαταραχές είναι πρώτα και κύρια άνθρωποι.

Από τη σύλληψή του το βιβλίο αυτό σχεδιάστηκε με στόχο τη διατήρηση μιας ισορροπίας αφενός μεταξύ της έρευνας και της κλινικής εφαρμογής και, αφετέρου, της χρήσης επιστημονικών παραδειγμάτων ως οργανωτικής αρχής. Στη 14η έκδοση του βιβλίου εξακολουθεί να δίνεται έμφαση σε μία συνθετική προσέγγιση.

Ζοέλ Ντορ: Η καθοριστική παρουσία του πατέρα

Συζητούμε συνεχώς για την επιβλητική παρουσία της μητέρας στη διαμόρφωση του υποκειμένου, ωστόσο η πατρική λειτουργία συνιστά ένα κομβικό επίκεντρο στην ψυχική οργάνωση του ατόμου.

Ο Ζοέλ Ντορ στο βιβλίο του Ο πατέρας και ο ρόλος του στην ψυχανάλυση (μτφρ. Βασίλειος Πατσογιάννης, εκδ. Πλέθρον) μάς προσφέρει μια σύνοψη στην οποία προτείνει μια διαυγέστατη περιδιάβαση στον χώρο μιας σύνθετης ψυχικής τοπογραφίας, εκ περιτροπής φαντασιακής και συμβολικής, δηλαδή της λειτουργίας του πατέρα απέναντι στο ασυνείδητο.

Στο κέντρο αυτής της σημαντικής μελέτης είναι ο άντρας, ως πατέρας. Ιδιότητα που δεν έχει μόνο κοινωνικό αποτύπωμα, κάτι το οποίο το γνωρίζουμε και το φανταζόμαστε, αλλά κατ’ ουσίαν ψυχαναλυτικό ενδιαφέρον.

Μάσιμο Ρεκαλκάτι: Πού πήγαν οι πατεράδες;

Εξαφανίζεται ο πατέρας στις μέρες μας; Εξαχνώνεται ο ρόλος του; Ο Μάσιμο Ρεκαλκάτι στο βιβλίο του Τι απομένει από τον πατέρα; (μτφρ. Χρήστος Πονηρός, εκδ. Κέλευθος) προσπαθεί να απαντήσει σ’ αυτά και σε άλλα παρόμοια ερωτήματα με διεξοδικό τρόπο. Πρόκειται για τη βασική προβληματική που διέπει την πορεία του έργου του ψυχαναλυτή Μάσιμο Ρεκαλκάτι.

Την εποχή της κατάρρευσης του ιδεώδους του πατέρα σε τι συνίσταται, ακόμα, η πατρική λειτουργία; Τι καθιστά δυνατή τη μετάδοση της επιθυμίας την εποχή της δύσης του Οιδίποδα; Μέσα από τον Φρόυντ και τον Λακάν καθώς και εκπροσώπους της λογοτεχνίας (Φίλιπ Ροθ και Κόρμακ ΜακΚάρθυ) αλλά και του κινηματογράφου (Κλιντ Ίστγουντ) σκιαγραφούνται τα χαρακτηριστικά του πατέρα της πράξης και όχι αναγκαστικά της εξ αίματος προέλευσης.

Είναι αυτό που μπορούμε να περιμένουμε από ό,τι απομένει από τον πατέρα στην εποχή της εξάχνωσής του: μια πράξη, μια ενική μαρτυρία για την επιθυμία του, μια ενσαρκωμένη λύση στο άλυτο αίνιγμα της ζωής και του θανάτου.

Μπρους Πέρι: Το παιδικό τραύμα

Πώς επηρεάζει το τραύμα το μυαλό ενός παιδιού και πώς μπορούν να ανακάμψουν τα παιδιά με τραύματα;

Ο Αμερικανός παιδοψυχίατρος Μπρους Πέρι στο κλασικό, πλέον, βιβλίο του Το αγόρι που μεγάλωσε σαν σκύλος (μτφρ. Ουρανία Παπακωνσταντοπούλου, εκδ. Πατάκη) εξηγεί τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο των παιδιών που εκτίθενται σε ακραίο στρες και μοιράζεται μαζί μας τα μαθήματα θάρρους, ανθρωπιάς και ελπίδας που πήρε από αυτά.

Μόνον όταν κατανοήσουμε την επιστήμη του νου και τη δύναμη της αγάπης και της στοργής, θα μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα θεραπεύσουμε την ψυχή και το πνεύμα και του πιο πληγωμένου παιδιού. Πρόκειται για αφηγήσεις βασισμένες στις εμπειρίες του Πέρι από παιδιά με ψυχικά τραύματα και συναισθηματική ανωριμότητα, Ένα εύληπτο και άκρως διαφωτιστικό βιβλίο για τις λειτουργίες της γλώσσας, της μνήμης, της εμπιστοσύνης και της επιλογής.

Aνορεξία και βουλιμία: Δύο όψεις του ίδιου τραύματος

Βουλιμία και ανορεξία. Δύο όψεις του ίδιου ζητήματος.

Οι διαταραχές διατροφής δεν έχουν τη διαχείριση της παχυσαρκίας και της απίσχνανσης αντίστοιχα, αλλά τη ψυχαναλυτική θεραπεία των διαταραχών διατροφής.

Το βιβλίο του ψυχίατρου-ψυχαναλυτή Βασίλη Δημόπουλου Η ψυχαναλυτική κατανόηση των διαταραχών διατροφής - Ψυχογενής ανορεξία, βουλιμία (εκδ. Αρμός) λαμβάνει υπόψη την πολυπλοκότητα των θεωρητικών και κλινικών προβληματισμών που ακουμπούν το θέμα, καθώς το θεμελιώδες ασυνείδητο αίτημα είναι το διακύβευμα της ταυτότητας και ο τρόμος της ψυχικής αποδιοργάνωσης.

Εντέλει, ο «διπλός θρίαμβος του ανορεκτικού και του βουλιμικού επί του αντικειμένου και του θανάτου είναι εφήμερος, αφού συνοδεύεται από τη δυσβάσταχτη οδύνη της εξάρτησης από το αντικείμενο».

Ουάνγκ: Εγώ και η σχιζοφρένεια

H Εσμέ Ουέιτζουν Ουάνγκ πάλεψε και συνεχίζει να παλεύει με τη σχιζοφρένεια. Το βιβλίο της Ολες μου οι σχιζοφρένειες (μτφρ. Δέσποινα Αντωνοπούλου, Γιάννης Ζέρβας, εκδ. Άγρα) είναι άμεσο, καθώς προέρχεται από έναν άνθρωπο που παλεύει με τις επιπτώσεις της χρόνιας ψυχικής ασθένειας. Είναι ένα προσωπικό, συγκινητικό βιβλίο που φτάνει μέχρι τον πυρήνα του θέματος που πραγματεύεται.

Η σχιζοφρένεια δεν είναι μία και μοναδική, ενιαία διάγνωση, και δεν γράφει μόνο για όσους συμπάσχουν μαζί της από "όλων των ειδών τις σχιζοφρένειες" αλλά και για όσους θέλουν να τις κατανοήσουν.

Χρησιμοποιώντας το δικό της παράδειγμα, η Ουάνγκ εξετάζει τη διαφωνία μέσα στην ίδια την ιατρική κοινότητα σχετικά με τις κατηγοριοποιήσεις και τις μεθόδους διάγνωσης ατόμων με ψυχική ασθένεια και στη συνέχεια εκθέτει τις εκδηλώσεις της σχιζοφρένειας στη ζωή της.

Η αναλυτική προσέγγισή της, τελειοποιημένη από την εργασία της ως πρώην ερευνήτριας στο Στάνφορντ, της επιτρέπει να εξισορροπήσει την επιστημονική έρευνα με την προσωπική αφήγηση. Μια συλλογή δοκιμίων αδιαμφισβήτητης δύναμης, το Όλες μου οι σχιζοφρένειες διαλύει τις παρανοήσεις και φωτίζει μια κατάσταση εδώ και καιρό παρεξηγημένη.

Βασίλης Καψαμπέλης: Η θεραπευτική της σχιζοφρένειας 

Εχουν παρέλθει οι εποχές που οι ψυχικά νοσούντες θεωρούνταν δαιμονικοί και εξοβελιστέοι από την κοινωνία. Στο βιβλίο του Βασίλη Καψαμπέλη Ο σχιζοφρενής και το αντικείμενό του (εκδ. Εστία) παρουσιάζονται θεραπείες σχιζοφρενών ασθενών, που διαρκούν συχνά δεκαετίες μέχρι το άτομο να κατορθώσει βαθμιαία να αποκαταστήσει έναν βιώσιμο τρόπο ύπαρξης.

Ο συγγραφέας έχει ως στόχο να παρουσιάσει με ψυχαναλυτικούς όρους την εν γένει θεραπευτική της σχιζοφρένειας -ψυχιατρική, ψυχοθεραπευτική και ιδρυματική- χωρίς να επικεντρώνεται αποκλειστικά στην ψυχαναλυτική της αγωγή.

Οι ποικίλοι τρόποι αντιμετώπισης της σχιζοφρένειας, όπως παρουσιάζονται στον παρόντα τόμο, είναι αλληλένδετοι. Συγκλίνουν προς μια συγκεκριμένη αντίληψη για το αντικείμενο στην ψυχική ζωή, αντίληψη που μπορεί να θέσει με άλλους όρους τις σχέσεις εγώ και υποκειμένου και να εμπλουτίσει την ιδέα που έχει σχηματίσει η ψυχανάλυση για το αντικείμενο.

Τζόυ Σόρμαν: Στα άδυτα ενός ψυχιατρείου

Eχει ενδιαφέρον πώς συγκροτήθηκε το βιβλίο της Τζόυ Σόρμαν Στην τρέλα (μτφρ. Αριάδνη Μοσχονά, εκδ. Πόλις). Κάθε Τετάρτη, επί ένα χρόνο, η συγγραφέας επισκεπτόταν το «περίπτερο 4Β» ενός ψυχιατρείου, συναντώντας τους ασθενείς και το νοσηλευτικό προσωπικό. Εκεί κατέγραφε κάθε μικρή ή σημαντική λεπτομέρεια.

Μέσω μιας αφήγησης που βασίζεται σε πραγματικά δεδομένα και τροφοδοτείται από τα λόγια νοσηλευομένων και νοσηλευτών, η Σορμάν σκιαγραφεί ένα βαθύ και ουσιαστικό πορτρέτο της σύγχρονης ψυχιατρικής. Μιλά για την ιστορία της ψυχιατρικής, την αποϊδρυματοποίηση, και ερευνά την ίδια τη φύση της τρέλας και τη σχέση της με τον «κανονικό» κόσμο.

Το βιβλίο εξετάζει τη λειτουργία ενός θεσμού ο οποίος έπεσε, όπως και όλο το νοσοκομειακό σύστημα, θύμα των δημοσιονομικών περικοπών και των κυρίαρχων γραφειοκρατικών και οικονομικών αντιλήψεων που εκδιώκουν καθετί το ανθρώπινο προς όφελος της αποτελεσματικότητας.

Η κατασκευή των φύλων 

Οι ανισότητες ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες μάς αφορούν άμεσα. Είναι μια μεγάλη συζήτηση που έχει ανοίξει και οφείλει κάπου να καταλήξει.

Το σίγουρο είναι ότι έχει προσελκύσει ως θέμα και μεγάλο αριθμό επιστημονικών πεδίων. Ενα από τα οποία είναι και αυτό της ψυχολογίας. Στο συλλογικό βιβλίο Οι ψυχολογίες του φύλου (εκδ. Πεδίο) ειδικοί διερευνούν τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζονται τα ζητήματα του βιολογικού και του κοινωνικού φύλου στο σύνολο των κλάδων της ψυχολογίας (κοινωνική, πολιτισμική, εργασιακή, κλινική κ.ά.).

Εξετάζουν τους παράγοντες που επηρεάζουν την κατασκευή των φύλων στο επίπεδο του ατόμου, ερευνούν σε βάθος την ψυχολογική λειτουργία γυναικών και ανδρών και μελετούν το ζήτημα του φύλου σε διομαδικό, κοινωνικοοικονομικό και ιδεολογικό επίπεδο. Το αποτέλεσμα είναι μια ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη σύνθεση, η οποία μας επιτρέπει να τροφοδοτήσουμε τον αναστοχασμό γύρω από αυτή τη συζήτηση και να προωθήσουμε την ισότητα των φύλων.

Οι νέες όψεις των φύλων

Στον τόμο Σεξουαλικότητα και ταυτότητα φύλου (εκδ. Νήσος) συγκεντρώνονται κείμενα που προσπαθούν να διαλευκάνουν την έννοια της ψυχικής αμφισεξουαλικότητας, την παρουσία της εντός της αναλυτικής σκηνής, την οργάνωση της "νέο-σεξουαλικής" ταυτότητας, την έννοια της θηλυκότητας και της φύσης της γυναικείας σεξουαλικότητας, την γονεϊκότητα σε ομόφυλα ζευγάρια αλλά και ερωτήματα που αφορούν στον τρόπο που αποτυπώνεται η σεξουαλική πολλαπλότητα στη λογοτεχνική γραφή.

Οι σημερινές ανακατατάξεις αφορούν στο θέμα της διαφοράς των φύλων, των νέων μορφών ζευγαριών και γονεϊκότητας και κυρίως στη διάκριση ανάμεσα στο ανατομικό φύλο, την σεξουαλική ταυτότητα και την σεξουαλικότητα(τες).

Έχουν διατυπωθεί πληθώρα θεωρητικών, πολιτικών και κοινωνικών αναζητήσεων που απασχολούν εμφατικά τον δημόσιο διάλογο. Η ψυχανάλυση δεν θα μπορούσε να εξαιρέσει τον εαυτό της από αυτές τις διερωτήσεις, καθώς έρχεται συνεχώς αντιμέτωπη με επίμονα κλινικά και θεωρητικά ερωτήματα που αποζητούν απαντήσεις.

Άλις Μίλερ: Όχι στη σιωπή της παιδικής κακοποίησης

Η παιδική κακοποίηση στις μέρες μας τείνει να εξελιχθεί σε επικίνδυνο φαινόμενο με αποτέλεσμα ο αριθμός των θυμάτων να αυξάνεται ανησυχητικά.

Η Αλις Μίλερ, μέσα από πλήθος παραδειγμάτων και, κυρίως, μέσα από μια ψυχοϊστορική ανάλυση των περιπτώσεων του Αδόλφου Χίτλερ και του Νικολάε Τσαουσέσκου, φωτίζει τον τρόπο με τον οποίο η φρίκη της παιδικής ηλικίας μετατρέπεται σε φρίκη που αφορά ολόκληρους λαούς, και μάλιστα... «για το καλό τους».

Το βιβλίο της Γκρεμίζοντας το τείχος της σιωπής (μτφρ. Εύη Μαυρομμάτη, εκδ. Ροές) είναι άκρως κατατοπιστικό.

Τούτος ο φαύλος κύκλος μπορεί να σπάσει, αν η ιστορία των ανθρώπων που βίωσαν μια τραυματική παιδική ηλικία αναγνωριστεί σε συνειδητό επίπεδο, αν η κοινωνία επιλέξει να εισακούσει τα σήματα κινδύνου που εκπέμπει το σώμα τους, αν γκρεμιστεί συθέμελα το τείχος της σιωπής που υψώνεται γύρω από τον πόνο της παιδικής ηλικίας.

Βλάσσης Τομαράς: Η οικογένεια νοσεί

O βασικός πυρήνας των σύγχρονων κοινωνιών, η οικογένεια, νοσεί. Το ξέρουμε, το βλέπουμε τριγύρω μας, το βιώνουμε. Ποια είναι, λοιπόν, η σχέση της οικογένειας και της ψυχικής υγείας; Μπορεί η οικογένεια να αποτελέσει θεραπευτικό όπλο κατά της ψυχικής διαταραχής;

Και αν ναι, πόσο έγκαιρα πρέπει αυτό να επιστρατευτεί; Μπορεί η οικογενειακή ψυχοθεραπεία να υποκαταστήσει τα φάρμακα; ι είναι η συστημική επιστημολογία και ποια η θέση της στην ψυχοθεραπεία σήμερα;

Σε αυτά και άλλα συναφή ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει με τρόπο συνοπτικό και περιεκτικό ο συγγραφέας του Βλάσσης Τομαράς στο βιβλίο του Οικογένειες σε κρίση (εκδ. Αρμός). Οι απόψεις του πηγάζουν από τη διεθνή βιβλιογραφία και την μακρά του πείρα ως ψυχιάτρου και ψυχοθεραπευτή.

Άλεν Φαρ: Κοινωνιολογία και ψυχική νόσος

Το βιβλίο του Άλεν Φαρ Κοινωνιολογία της ψυχικής υγείας και ασθένειας (μτφρ. Ανδρέας Βάββος, Αλέξανδρος Σακκελαρίου, εκδ. Πεδίο) είναι ένας οδηγός μέσα από το οποίο κατανοούμε τη συνεισφορά της κοινωνιολογίας στην κατανόηση της ψυχικής υγείας και ασθένειας. Κινούμενος τόσο στο μικροεπίπεδο όσο και στο μακροεπίπεδο, ο συγγραφέας χαρτογραφεί τους κύριους κοινωνικούς παράγοντες που διαμορφώνουν μονοπάτια ζωής και εμπειρίας σε σχέση με τον εσώτερο εαυτό και τους άλλους.

Οι κοινωνικές ανισότητες και η ταξική διάρθρωση, το φύλο, η εθνοτική καταγωγή, ο τρόπος λειτουργίας των συστημάτων ψυχικής υγείας, οι αντιλήψεις των επαγγελματιών ψυχικής υγείας, τα διαγνωστικά εργαλεία, οι νομικές ρυθμίσεις και οι κοινωνικές αναπαραστάσεις -οι οποίες συχνά ενισχύουν τον στιγματισμό και την περιθωριοποίηση ατόμων με ποικίλες μορφές οδυνηρών ψυχικών βιωμάτων- αποτελούν κατά τον συγγραφέα παράγοντες που συγκροτούν την κοινωνική συνθήκη της ψυχικής υγείας και της ψυχικής ασθένειας.

Προβλήματα όπως η κατάχρηση ουσιών, η ενδοοικογενειακή και ευρύτερη βία, η αυτοκτονία κ.ά. εξετάζονται υπό την οπτική του κοινωνικού περιβάλλοντος εντός του οποίου εμφανίζονται και ως προκλήσεις τόσο ατομικές όσο και συλλογικές. 

^＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).