Προτάσεις δοκιμίων για την ελληνική και την ευρωπαϊκή Ιστορία, για το φαινόμενο του ναζισμού καθώς και για θέματα όπως ο εξτρεμισμός και η δημοκρατία στην Ευρώπη, τα έθνη και ο διεθνισμός, η Δημοκρατία μεταξύ συγκυρίας και Ιστορίας.
Του Γιώργου Σιακαντάρη
Οι καλοκαιρινές μας προτάσεις για δοκίμια εκτείνονται σε τέσσερεις ενότητες:
Α. Ευρωπαϊκή Ιστορία
01/ Αναστάσιος Πεχλιβανίδης
Κράτος και πολιτική στον όψιμο Μεσαίωνα – Ο Μαρσίλιος της Πάδουας και οι καταβολές του δημοκρατικού πολιτικού στοχασμού
Πρόλογος: Πασχάλης Κιτρομιλήδης
Επίκεντρο, 2019
Έχει προ πολλού αρχίσει να φθίνει η κυριαρχία της αντίληψης πως ο Μεσαίωνας ήταν απλά ένας διαρκής και συμπαγής σκοταδισμός. Πλέον πολλά βιβλία μιλούν όχι απλώς για ρωγμές ανθρωπισμού μέσα στον Μεσαίωνα, αλλά για την εμφανή παρουσία ενός λόγου που προοιωνιζόταν την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό. Παρόλα αυτά όμως ο συγγραφέας τονίζει και τις καθαρά σκοταδιστικές πλευρές του Μεσαίωνα τις οποίες ανέδειξαν στοχαστές όπως ο Μαρσίλιος της Πάδουας. Αυτός, στο περίφημο έργο του «Ο υπερασπιστής της Ειρήνης» χρησιμοποιεί την αριστοτελική φιλοσοφία, το ρωμαϊκό Δίκαιο, αλλά και τις θεολογικές προσεγγίσεις του Αυγουστίνου, του Ακινάτη και της αραβικής φιλοσοφίας για να αμφισβητήσει την αυθεντία της εκκλησίας στην πολιτική ζωή. Αμφισβήτηση που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ειρήνη. «Ο υπερασπιστής της Ειρήνης» όμως δεν υπάρχει αν δεν είναι και υπερασπιστής της δικαιοσύνης. Μαθήματα από το παρελθόν στο μέλλον.
02/ Ε.P. Thompson
Η συγκρότηση της αγγλικής εργατικής τάξης
Μτφρ. Γιάννης Παπαδημητρίου
Επιμέλεια - εισαγωγή: Αντώνης Λιάκος
Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, 2018
Ο Άγγλος ιστορικός Έντουαρντ Τόμσον (1924-1993), καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λιντς και του Γουόρικ παρακολουθεί τη συγκρότηση της αγγλικής εργατικής τάξης από το 1790 έως τη δεκαετία του 1830 και ανατρέπει πολλά από αυτά που ακόμη και σήμερα θεωρούνται αυτονόητα. Μεταξύ αυτών αμφισβητεί την αντίληψη πως ο λουδισμός ήταν απλώς ένα αντιδραστικό ως προς την πρόοδο κίνημα καταστροφής των μηχανών, την αντίληψη που θέλει η πραγματικότητα μιας εποχής να εξαντλείται στα στατιστικά δεδομένα και όχι και στις βιωμένες εμπειρίες των υποκειμένων της ιστορίας, όπως είναι η εργατική τάξη, την άποψη που ισχυρίζεται ότι δεν υπήρξε ισχυρό γιακωβινικό κίνημα στην Αγγλία, τη θέση για το δήθεν αναίμακτο της ανάπτυξης της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Αγγλία και πολλά άλλα ακόμη στερεότυπα που συγκροτούν την κυρίαρχη ιστορία της διαμόρφωσης της αγγλικής εργατικής τάξης και του ριζοσπαστισμού της. Το μείζον στην «Ιστορία» του Τόμσον είναι το γεγονός πως οι άνθρωποι, τα βιώματα και οι εμπειρίες τους φτιάχνουν την Ιστορία. Η διαδικασία της εκβιομηχάνισης ήταν έτσι και αλλιώς εξαιρετικά επώδυνη. Συνεπαγόταν τη διάβρωση των παραδοσιακών τρόπων ζωής. Ένα πολύ σπυδαίο βιβλίο.
03/ Robert Gerwarth
Οι ηττημένοι – Γιατί δεν τελείωσε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, 1917-1923
Μτφρ. Ελένη Αστερίου
Αλεξάνδρεια, 2018
Το βιβλίο ξεκινά με την φράση του Ερνστ Γιούνγκερ «Αυτός ο πόλεμος δεν ήταν το τέλος, αλλά η αρχή της βίας». Αυτή τη βία παρακολουθεί και ερμηνεύει με καθηλωτικό τρόπο ο συγγραφέας καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο University College του Δουβλίνου. Αυτός υποστηρίζει ότι ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος δεν τελείωσε τον Νοέμβριο του 1918. Νέες συγκρούσεις γεννήθηκαν μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, αυτοκρατορίες κατέρρευσαν, ενώ πλέον τα θύματα δεν ήταν μόνο στρατιώτες των εθνικών κρατών, αλλά και άμαχοι πολίτες, καθώς και οι μειονότητες μέσα στα ηττημένα –κυρίως αλλά όχι μόνο– κράτη. Η Οκτωβριανή Επανάσταση είναι το κομβικό γεγονός που σηματοδότησε την έναρξη της μετάβασης σε μια περίοδο που αποδείχθηκε καταστροφική για το μέλλον της Ευρώπης. Μια επική εξιστόρηση που σέβεται τόσο την επιστήμη της Ιστορίας όσο και την ωραία γραφή.
Β. Ο ελληνικός κοινωνικός σχηματισμός στο βάθος των αιώνων
04/ Σπύρος Ι. Ασδραχάς
Πρωτόγονη Επανάσταση – Αρματολοί και κλέφτες (18ος-19ος αι.)
ΕΑΠ, 2019
Σ’ αυτόν εδώ τον τόμο συγκεντρώνονται είκοσι κείμενα του ιδιαίτερα σημαντικού ιστορικού Σπύρου Ι. Ασδραχά (1933-2017) για τους θεσμούς κοινωνικής ενσωμάτωσης στην περίοδο του Οθωμανισμού στην Ελλάδα. Την Ελληνική Επανάσταση του 1821 την είχε προαναγγείλει η Πρωτόγονη Επανάσταση, όπως την αποκαλεί, των Ελλήνων κλεφτών και των αρματολών στους εναλλασσόμενους ρόλους τους. Η ματιά του όμως δεν είναι η συνήθης άλλων απλουστευτικών σχημάτων για το φαινόμενο. Αφού πρώτα εντάσσει το φαινόμενο στο σύστημα κοινωνικών και ταξικών σχέσεων της Οθωμανικής εξουσίας, είναι έτοιμος να αποδείξει το γιατί οι κλέφτες και οι αρματολοί δεν αποτελούσαν μια ομάδα περιθωριακών αλλά μια διαμορφούμενη πολεμική αριστοκρατία. Υπό αυτή την οπτική δεν μπορεί ο ιστορικός να παραβλέψει τις σχέσεις τους με τον κοτζαμπασηδισμό, αλλά και τις διαδικασίες αποδιάρθρωσης των μηχανισμών αναπαραγωγής των αρματολικών δομών που επέφερε η Επανάσταση. Έτσι όμως αντί να έχουμε να κάνουμε με περιθωριακούς έχουμε να κάνουμε με μια αυθεντία που εκφράζει τα όρια της Πρωτόγονης Επανάστασης.
05/ Ανθολογία
1821 Τριπολιτσά - Μεσολόγγι – Πολιορκία και Άλωση μέσα από τις μαρτυρίες των αγωνιστών
Επιμέλεια: Θάνος Μ. Βερέμης
Μεταίχμιο, 2018
Ο ομότιμος καθηγητής Θάνος Βερέμης με αφορμή δυο μεγάλες στιγμές της ελληνικής Επανάστασης του 1821, όπως ήταν η πολιορκία και η άλωση της Τριπολιτσάς, μια από τις πρώτες επιτυχίες του Αγώνα, και η πολιορκία και η πτώση του Μεσολογγίου, κρίσιμη στιγμή της Επανάστασης, καταφεύγει στις μαρτυρίες αγωνιστών της περιόδου για να αναδείξει την ενότητα της πράξης και του λόγου στον απελευθερωτικό αγώνα. Έναν αγώνα που τον εντάσσει στη μεγάλη οικογένεια των Επαναστάσεων του Διαφωτισμού, παρόλο που τα κίνητρα των προκρίτων και των ενόπλων που συμμετείχαν μπορούσαν να είναι πολύ διαφορετικά. Τα κείμενα που παραθέτει και συνάμα σχολιάζει ανήκουν στους Δημήτριο Αινιάν, Νικόλαο Κ. Κασομούλη, Νικόλαο Σπηλιάδη, Σπυρομίλιο, Γεώργιο Τερτσέτη και Φωτάκο.
06/ Ανθολογία
Ο Ελληνικός Εμφύλιος – Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση
Επιμέλεια: Ιωάννης Βαρτζόπουλος
Αρμός, 2019
Η μελέτη του εποικισμού της ενδοψυχικής πραγματικότητας των σημερινών γενεών από τα τραυματικά βιώματα της γενιάς του Εμφυλίου, αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για την ανάλυση του σήμερα. Επιστήμονες από διαφορετικά πεδία, κυρίως ιστορικοί και ψυχαναλυτές, αλλά και δημοσιογράφοι ενώνουν τις δυνάμεις τους όχι για να αναπαράγουν τα γεγονότα της εποχής του Ελληνικού Εμφυλίου, αλλά στη βάση αυτών αναλύουν το αποκαλούμενο «τραύμα του εμφυλίου» και το πώς αυτό επικαθορίζει ακόμη και σήμερα τις κοινωνικές και ατομικές συνειδήσεις. Ένα τραύμα με επιδράσεις για παράδειγμα στα παιδιά που μεγάλωσαν σ’ ένα πόλεμο που δεν έζησαν, στην μεταγενέστερη του Εμφυλίου αντίληψη της πραγματικότητας και στην ασυνείδητη μετάδοση και συντήρηση του εθνικού διχασμού. Η επιστροφή του Εμφυλίου είναι διαρκώς παρούσα, όσο κι αυτή απομακρύνεται χρονικά.
07/ Πέτρος Στ. Μακρής-Στάικος
Κίτσος Μαλτέζος – Ο αγαπημένος των θεών
Εστία, 2019
Η δολοφονία του Κίτσου Μαλτέζου την Τρίτη, 1η Φεβρουαρίου 1944 από την ΟΠΛΑ έπειτα από εντολή του ΕΑΜ Σπουδάζουσας διά χειρός αδελφών Κουρουνιώτη, στην οποία όπως δείχνει ο συγγραφέας ήταν αναμεμιγμένοι και πολλοί άλλοι, ήταν προάγγελος της εμφύλιας σύγκρουσης που ερχόταν. Ο Μαλτέζος καταγόταν από τη μεγαλοαστική τάξη της εποχής, τελευταίος απόγοος του Μακρυγιάννη, αρχικά συνεργάστηκε με το ΕΑΜ και στη συνέχεια παρέμεινε ενεργός στην Αντίσταση, αλλά δυστυχώς γι’ αυτόν βρέθηκε στη λάθος πλευρά της Ιστορίας. Στην πλευρά της μετριοπάθειας, όταν τα πάθη ήταν εξημμένα. Αυτό ο ίδιος το πλήρωσε με τη ζωή του, μια που ένας αντιστασιακός αντίπαλος του ΕΑΜ ήταν πολύ πιο επικίνδυνος από ένα συνεργάτη των ναζί αντίπαλο του ΕΑΜ. Με σχεδόν μυθιστορηματικό τρόπο ο συγγραφέας μάς μεταφέρει την ατμόσφαιρα της εποχής που από μόνη της εξηγεί όσα συνέβησαν και μετά το 1944. Αξίζει να διαβαστεί.
08/ Κώστας Κωστής
Ο πλούτος της Ελλάδας – Η ελληνική οικονομία από τους βαλκανικούς πολέμους μέχρι σήμερα
Πατάκης, 2019
Αυτό το βιβλίο του καθηγητή οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας Κώστα Κωστή έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην ιστοριογραφία της σύγχρονης Ελλάδας. Είναι το κενό της οικονομικής ιστορίας του τόπου. Με ένα γλαφυρό αλλά και συνάμα αυστηρά επιστημονικό τρόπο και αφού προσεγγίσει με τη βοήθεια πλήθους ιστορικών τεκμηρίων και στατιστικών δεδομένων τις πιο σημαντικές περιόδους της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, από τους πολέμους του 1912-1922, την επιστροφή στην κανονικότητα, την κρίση του 29, την κατοχή, τον αποκαλούμενο από τον ίδιο «μεγάλο μετασχηματισμό» (1953-1973), την εποχή της παγκοσμιοποίησης και τέλος του ευρώ και των μνημονίων, μάς παρουσιάζει την πραγματική οικονομία της χώρας, η οποία δεν έχει καμία σχέση με τις θεωρίες της απόλυτης καθυστέρησης και υπανάπτυξης αλλά ούτε και με αυτές της συνεχούς και αδιάληπτου ανάπτυξης. Γινόμαστε μάρτυρες εδώ μιας οικονομικής πορείας στενά συνδεδεμένης με το διεθνές περιβάλλον, με τις εκρήξεις της και τις οπισθοδρομήσεις της.
09/ Γιάννης Κ. Πρετεντέρης
Ο δικομματισμός στην Ελλάδα (1997-2012)
Εστία, 2019
Από το 1977 έως το 2002 η ελληνική πολιτική ζωή στηρίχθηκε σ’ ένα ισχυρό και όπως έδειχνε έως τότε ακλόνητο δικομματισμό. Ένα σύστημα που κατά τον δημοσιογράφο Γιάννη Πρετεντέρη ήταν ασυνήθιστο για την ελληνική πραγματικότητα μέχρι τότε. Σε αντίθεση με αυτούς που το απαξιώνουν ο συγγραφέας υποστηρίζει πως αυτό ήταν εξαιρετικά πετυχημένο. Αυτό το σύστημα εξασφάλισε για τριάντα πέντε χρόνια την μακρύτερη περίοδο πολιτικής και κυβερνητικής σταθερότητας, η οποία συνοδεύτηκε και με πρωτοφανή άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Εδώ με τη βοήθεια των γεγονότων εξετάζεται, αναλύεται και υποβάλλεται σε κριτική αυτό το σύστημα. Η κρίση του το 2010 ήταν κυρίως η κρίση των κομμάτων που το συγκρότησαν. Με δεδομένο ότι οι επίδοξοι διάδοχοί του δικομματισμού δεν πείθουν ότι μπορούν να αποκτήσουν συστημικά χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να ανασυγκροτήσουν εκ βάθρων το πολιτικό μας σύστημα, ο συγγραφέας προειδοποιεί να μην αναζητούμε το τέλος σε κάτι που δεν λέει να τελειώσει.
10/ Βασιλική Γεωργιάδου, Αναστασία Καφέ
Εκλογική συμπεριφορά
Παπαδόπουλος, 2018
Το βιβλίο αυτών των δυο ελληνίδων επιστημόνων είναι διαρθρωμένο σε δυο μέρη που, αν και φαίνεται να είναι ανεξάρτητα το ένα από τα άλλο, τελικά λειτουργούν σαν επικοινωνούντα δοχεία. Στο πρώτο μέρος αναλύονται τα ιστορικά μοντέλα εκλογικής συμπεριφοράς. Αναλύονται η κομματική ταύτιση και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των ψηφοφόρων, οι συναισθηματικοί δεσμοί τους με τα κόμματα, οι κομματικές διαιρετικές τομές. Στο δεύτερο μέρος χρησιμοποιούνται οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις του πρώτου για να αναλυθούν οι εκλογικές συμπεριφορές στην Ελλάδα που οδήγησαν από τους Αγανακτισμένους στη Χρυσή Αυγή. Πολύτιμο εργαλείο γι’ όσους θέλουν να ξύνουν πίσω από την επιφάνεια των φαινομένων. Γιατί η Χρυσή Αυγή ενυπήρχε στις διαθέσεις μεγάλων τμημάτων της ελληνικής κοινωνίας.
Γ. Ναζισμός, αντίσταση και το μετά
11/ Ανθολογία
«Δε θα σιωπήσουμε ποτέ» – Οι προκηρύξεις του Λευκού Ρόδου (1942-1943)
Μτφρ. Θοδωρής Τσομίδης
Πατάκης, 2019
Το Λευκό Ρόδο ήταν μια κατά βάση νεανική ομάδα, αποτελούμενη κυρίως από φοιτητές, Γερμανών αντιναζιστών. Αυτή η ομάδα έδρασε στη φωλιά του κούκου τυπώνοντας και μοιράζοντας αντιναζιστικές προκηρύξεις στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου από τον Ιούνιο του 1942 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1943. Εδώ μεταφράζονται και οι έξι προκηρύξεις που μοιράστηκαν, μέχρι να συλληφθούν όλοι και να εκτελεστούν. Αυτά τα νέα παιδιά γνώριζαν πολύ καλά τους κινδύνους από την πράξη τους, αλλά την ίδια στιγμή γνώριζαν επίσης πολύ καλά πως πρέπει να δράσουν έτσι ώστε οι πράξεις τους να γίνουν καθολικός νόμος. Και αυτός ο καθολικός νόμος τους υπαγόρευε ότι η μεγαλύτερη ντροπή για έναν πολιτισμένο λαό είναι να ανέχεται αδιαμαρτύρητα μια εγκληματική και ζοφερή εξουσία. Συγκλονιστικό μήνυμα ελπίδας πως ακόμη και στις πιο αντι-ανθρώπινες εποχές ο άνθρωπος είναι εκεί για να τους αντιστέκεται. Η έκπληξη του καλοκαιριού.
12/ Saul Friedländer
Σκέψεις για τον ναζισμό – Συνομιλίες με τον Stéphane Bou
Μτφρ. Γιώργος Καράμπελας
Πόλις, 2019
Ο Σαούλ Φριντλάντερ είναι ένας από τους πιο γνωστούς και σημαντικούς ιστορικούς του ναζισμού και του Ολοκαυτώματος. Σημαντικότερο έργο του είναι το Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι (Πόλις). Εδώ σε μια υπέροχη συζήτηση του με τον Στεφάν Μπου αντιτίθεται στην αντίληψη που πάει να επικρατήσει η οποία θέλει να «πεταχτεί» το Ολοκαύτωμα στη λήθη είτε λόγω του ότι η Γερμανία έχει πληρώσει ήδη αρκετά (Μάρτιν Βάλζερ) είτε λόγω του ότι σε τελική ανάλυση, σύμφωνα π.χ. με τον Ερνστ Νόλτε, ο ναζισμός ήταν η απάντηση στον κομμουνισμό (sic). Απόψεις σαν τις παραπάνω αντιμετωπίζονται σαν κόκκινο πανί από τον μεγάλο αυτό ιστορικό. Κριτικός όμως στέκεται απέναντι και στη θέση της Χάνα Άρεντ που βλέπει το κακό ως κοινοτοπία. Μια καταπληκτική συζήτηση με αφορμή τόσο ιστορικά και φιλοσοφικά κείμενα για τον ναζισμό, όσο και έργα μυθιστορίας.
13/ Ian Buruma
Έτος μηδέν – Μια ιστορία του 1945
Μτφρ. Γιάννης Αβραμίδης
Θύραθεν, 2019
Ο Ολλανδός ιστορικός μας παραδίδει έναν πολυσύνθετο πίνακα των γεγονότων και των ψυχικών διαθέσεων των ανθρώπων που έζησαν το 1945. Τα συμμαχικά στρατεύματα που έδιωχναν τους ναζί από τις κατακτημένες χώρες, αλλά και από τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και των αιχμαλώτων πολέμου, περίμεναν να συναντήσουν ευγνώμονες ανθρώπους αλλά βρέθηκαν υποχρεωμένα να αντιμετωπίσουν το λεγόμενο «σύμπλεγμα της απελευθέρωσης». Η αγαλλίαση παρέα με την αίσθηση της ντροπής ήταν τα κυρίαρχα συναισθήματα, η πείνα ήταν η πραγματικότητα. Σε Γερμανία και Ιαπωνία αλλά και στις απελευθερωμένες χώρες σε Ευρώπη και Ασία η πείνα δημιουργούσε ένα ντικενσιανό σκηνικό, το οποίο περικλειόταν από ένα αίσθημα εκδίκησης. Η περιγραφή και η ανάλυση αυτών των καταστάσεων υπό την οπτική γωνία της ανθρωπιστικής σκέψης και προσδοκίας αποτελεί τη συνεισφορά του συγγραφέα στην κοινωνία της ανοχής έναντι της διαφορετικότητας.
14/ Στιγκ Ντάγκερμαν
Γερμανικό φθινόπωρο
Μτφρ. Αγγελική Νάτση
Καστανιώτης, 2019
Έχουμε εδώ τις ανταποκρίσεις του Σουηδού συγγραφέα και δημοσιογράφου από την Γερμανία κατά τα έτη 1946-1947. Γι’ αυτόν, η γερμανική εξαθλίωση ήταν συλλογική, όχι όμως και οι γερμανικές φρικαλεότητες. Στους ηττημένους Γερμανούς δεν βλέπει μια συμπαγή μάζα δολοφόνων αλλά ένα πλήθος παγωμένων και πεινασμένων ανθρώπων. Δεν διστάζει να χαρακτηρίσει ανήθικους και υποκριτές αυτούς που αποδίδουν μαζικές κατηγορίες εναντίον του γερμανικού λαού. Αυτούς που τον κατηγορούν για υπακοή ακόμη και στις περιπτώσεις που η ανυπακοή θα ήταν μεν η μοναδική ανθρωπίνως δικαιολογημένη συμπεριφορά, αλλά ταυτοχρόνως θα σήμαινε και άμεσο θάνατο. Μια συγκλονιστική μαρτυρία γραμμένη με υπερβολική ευαισθησία για τα βάσανα των ηττημένων Γερμανών, με προεκτάσεις στη βασανιστική ζωή του ανθρώπου γενικά.
University Studio Press, 2019
Δ. Θεωρία και Πολιτική
16/ Pierre - André Taguieff
Ο αντισημιτισμός
Μτφρ. Γιάννης Σιδέρης
Άγρα, 2019
Ο Ταγκιέφ συνεχίζει τις επεξεργασίες του για τις μορφές του αντισημιτισμού σήμερα. Αρχικά φροντίζει να τονίσει τον μεθοδολογικά αλλά και κοινωνικο-ιστορικά πολυδιάστατο χαρακτήρα του φαινομένου. Η ιουδαιοφοβία, που είναι κατ’ αυτόν ο πιο κατάλληλος όρος, ως γενική και συστηματική απόρριψη των Εβραίων, εκφράζεται μέσω στάσεων και απόψεων, ατομικών και συλλογικών συμπεριφορών, θεσμικών λειτουργιών και ιδεολογικών προγραμμάτων. Και τα τέσσερα αυτά στοιχεία αναλύονται με σκοπό να καταδειχθεί το πώς καλλιεργείται εκείνη η εχθρότητα που αποσκοπεί στη διαπόμπευση ή στον εκφοβισμό των Εβραίων. Ο αόρατος Εβραίος, δηλαδή ο αφομοιωμένος τεχνητά, ενώ στην ουσία παραμένει Εβραίος, είναι το φόβητρο των σύγχρονων αντιεβραίων. Η ανάλυση των σύγχρονων μεταλλάξεων της ιουδαιοφοβίας αποτελούν το πιο σημαντικό στοιχείο αυτού του δοκιμίου.
17/ Cas Mudde
Εξτρεμισμός και δημοκρατία στην Ευρώπη
Μτφρ. Ελένη Κοτσυφού
Πρόλ. Πέτρος Παπασαραντόπουλος
Επίκεντρο, 2018
Ο Κας Μουντ είναι ένας από τους πιο διεισδυτικούς αναλυτές του λαϊκισμού. Ο τρόπος προσέγγισης του όμως διαφέρει από πολλών άλλων που αναλύουν με μανιχαϊστικό τρόπο το φαινόμενο. Παρόλο που και αυτός βλέπει στον λαϊκισμό την εκ μέρους του ανάδειξη της αντίθεσης «λαός - ελίτ», δεν μένει εκεί. Από τη μια θεωρεί ότι είναι οι ελίτ που έστρωσαν το δρόμο στις επιτυχίες του λαϊκισμού. Και από την άλλη δεν καταφεύγει στη συνήθη απαξίωση όλων όσοι πέφτουν στις παγίδες των λαϊκίστικων κομμάτων. Αξίζει να προσεχθεί όμως η θέση του πως ο νατιβισμός – εθνικισμός και όχι ο λαϊκισμός αποτελούν τους μεγαλύτερους κινδύνους για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες. Στην νατιβιστική Ελλάδα της φοβίας από ανύπαρκτους εχθρούς κάτι τέτοιο αξίζει ιδιαίτερης προσοχής.
18/ Γιώργος Ν. Πολίτης
Εξουσιαστική αριστερά – Και η κρυφή γοητεία της ανοησίας
Αλεξάνδρεια, 2019
Ο επίκουρος καθηγητής κοινωνικής φιλοσοφίας Γιώργος Πολίτης ξεκινά χωρίς περιστροφές την επίθεσή του στα ιερά και τα όσια αυτής που ο ίδιος αποκαλεί εξουσιαστική Αριστερά. Επίθεση στον Μαρξ και τους μαρξισμούς. Κατ’ αυτόν είναι ο Μαρξ και οι μαρξισμοί που ευνόησαν τη νομιμοποίηση της περίφημης ηθικής υπεροχής της Αριστεράς. Η αποδόμηση των μαρξικών θεωριών είναι το επιστημονικό εργαλείο για την αποδόμηση και του λεγόμενου αριστερού πλεονεκτήματος. Ένα πλεονέκτημα που δεν δικαιολογείται όταν κανείς -όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας- μελετά τις πρακτικές, μεθοδολογικές και φαντασιακές κοινωνικές σημασίες αυτής της Αριστεράς που ταυτίστηκε με τον δογματικό μαρξισμό και τον παλιό και νέο σταλινισμό. Το βιβλίο αυτό δεν είναι μια απλοϊκή απόρριψη της Αριστεράς εν γένει, αλλά ένας εποικοδομητικός λίθος στην προσπάθεια διαλόγου μεταξύ της μη μαρξιστικογενούς Αριστεράς και του φιλελεύθερου λόγου.
19/ Marcel Mauss
Το έθνος και ο διεθνισμός – Μια κοινωνιολογική αποτίμηση του μπολσεβικισμού
Μτφρ. - Εισαγωγή: Θεόδωρος Παραδέλλης
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2019
Ο εθνογράφος και ανθρωπολόγος Μαρσέλ Μος υπήρξε συνεργάτης του Ντυρκάιμ και άφησε την ανεξίτηλη σφραγίδα του στη γαλλική σχολή κοινωνιολογίας του 20ου αιώνα. Στο πρώτο του δοκίμιο ξεκινά από την προσέγγιση τού σε ποιο είδος κοινωνίας αρμόζει η έννοια του έθνους. Το πώς αυτά διευθετούν τη σχέση τους με τις άλλες κοινωνίες και το πώς διαμορφώνουν και τους εσωτερικούς τους συσχετισμούς. Πολιτισμός, τεχνολογία, αισθητική, θρησκεία, δίκαιο, γλώσσες είναι τα στοιχεία που χρειάζεται να γνωρίζει κανείς για να αναλύσει το φαινόμενο και για να μπορέσει από εκεί να μεταβεί στη σχέση έθνους και διεθνισμού. Στο δεύτερο μέρος η Οκτωβριανή Επανάσταση εξετάζεται μέσα από το πρίσμα της διάκρισης της Ρωσίας από τις δυτικές κοινωνίες. Η μπολσεβίκικη επανάσταση δεν μπορεί να λειτουργήσει ως μοντέλο επαλήθευσης της δυτικής αντίληψης για τον σοσιαλισμό.
20/ Κορνήλιος Καστοριάδης
Πεπραγμένα και Πρακτέα
Μτφρ. Κωστής Σπαντιδάκης
Ύψιλον, 2019
Ένας εξαιρετικός τόμος, τιμή στο συνολικό έργο του διανοητή της αυτονομίας του ανθρώπου. Εδώ ο μεγάλος φιλόσοφος απαντά σε κριτικές που έχουν ασκηθεί στην πορεία της σκέψης του και στα αποτελέσματά της. Επιμένει στην αντιδιαστολή που διατρέχει σχεδόν το σύνολο του έργου του μεταξύ της ψευδο-ορθολογικής ψευδο-κυριαρχίας και του αυτόνομου λόγου. Η σχέση ψυχής και κοινωνίας, η αυτονομία και η ηθική, η αυτονομία και η πολιτική, αλλά και η σχέση της ψυχανάλυσης με τη φιλοσοφία και την ανθρωπολογία είναι λίγες από τις εύστοχες και διεισδυτικές απαντήσεις του στους κριτές του έργου του. Ξαναθυμόμαστε εδώ τι σημαίνει Υψηλή Σκέψη.
21/ Tony Judt
Το πανδοχείο της μνήμης
Μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Κώστας Λιβιεράτος
Αλεξάνδρεια, 2019
Ελάχιστοι είναι τόσο ικανοί ώστε να μετατρέπουν την αυτοβιογραφία τους σε επιστήμη και πολιτική. Τέτοιος είναι ο Τόνι Τζαντ. Τα δοκίμια αυτού του βιβλίου δεν προορίζονταν για δημοσίευση. Είχαν γραφεί για προσωπική ευχαρίστηση του ίδιου του συγγραφέα τους. Ευτυχώς ο μεγάλος ιστορικός αποφάσισε να τα δώσει στη δημοσιότητα. Εδώ αναδεικνύει τη μεγάλη του ικανότητα να μετατρέπει το προσωπικό σε επιστήμη και πολιτική, αλλά και την επιστήμη και την πολιτική σε προσωπική υπόθεση. Η ειρωνεία και το χιούμορ των κειμένων του δεν αποδομούν τα πράγματα και τους ανθρώπους στους οποίους απευθύνονται. Απεναντίας μας δίνουν τη δυνατότητα επανεξέτασης στάσεων και πορειών ζωής. Η σκέψη του Τζαντ λειτουργεί σαν ένα επίγειο καθαρτήριο, στο οποίο εξαγνίζεται και αθωώνεται η άγνοιά μας.
22/ Ευάγγελος Βενιζέλος
Η Δημοκρατία μεταξύ συγκυρίας και Ιστορίας – Προσδοκίες και κίνδυνοι από την αναθεώρηση του Συντάγματος
Πατάκης, 2018
Κατά τον συγγραφέα σήμερα στη χώρα μας έχουμε μια κρίση πολιτικής υποαντιπροσώπευσης της κοινωνίας, μια κρίση διαχειριστικής ικανότητας και μια κρίση ηθικής υπόστασης του πολιτικού συστήματος. Ο Ευ. Βενιζέλος θέτει όμως αυτή την κρίση και στο πλαίσιο της σχέσης της Δημοκρατίας με τη συγκυρία. Κάθε Δημοκρατία λειτουργεί εξ ορισμού συγκυριακά. Αν αφεθεί η Δημοκρατία μόνη να βγει από τους δαιδαλώδεις διαδρομές της κρίσης θα πέσει σίγουρα στα χέρια του Μινώταυρου του λαϊκισμού. Χρειάζεται ένας ιδεολογικός, θεσμικός και πολιτικός μίτος (δημοκρατικό Σύνταγμα και ικανοί πολιτικοί της γνώσης) για να βάλουν τη χώρα στο καράβι της κανονικότητας. Ο συγγραφέας καταθέτει σειρά προτάσεων για τη διέξοδο από την κρίση. Δυστυχώς πολλοί ταγοί του πολιτικού μας συστήματος δεν είναι σε θέση να παρακολουθήσουν αυτή τη συζήτηση.
23/ Terry Eagleton
Ιδεολογία – Μια εισαγωγή
Μτφρ. Μελέτης Λάμπρου
Πεδίο, 2019
Ο ιδιαίτερα γνωστός και αγαπητός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό πολιτικών και φιλοσοφικών βιβλίων, ο μαρξιστής καθηγητής αγγλικής λογοτεχνίας Τέρυ Ίγκλετον, σκιαγραφεί εδώ την έννοια της ιδεολογίας για να διαλευκάνει ορισμένες –κατ’ αυτόν– εννοιολογικές συγχύσεις. Η ιδεολογία εξετάζεται και ως αναπαραγωγή των ιδεών της κυρίαρχης εξουσίας αλλά και ως εκείνη τη σύμπτωσης μεταξύ λόγου και πολιτικών συμφερόντων. Αναλύονται εδώ οι μηχανισμοί των ιδεολογιών όπως η ενοποίηση, η πλασματική ταυτοποίηση, η φυσικοποίηση, η εξαπάτηση, η αυτοεξαπάτηση, η καθολικοποίηση και η ορθολογικοποίηση. Στην περίμετρο της ανάλυσής του εμπίπτουν και οι σχέσεις μεταξύ των ιδεολογιών, αλλά, και κυρίως, οι ιδεολογικές αναζητήσεις μιας σειράς μεγάλων στοχαστών όπως ο Λούκατς, ο Γκράμσι, ο Αντόρνο, ο Μπουρντιέ, ο Σοπενχάουερ και ο Σορέλ. Και όλα αυτά υπό το πρίσμα της μαρξικής θεώρησης.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και δρ Κοινωνιολογίας.
Τελευταίο βιβλίο του, η μελέτη «Το πρωτείο της δημοκρατίας - Σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» (εκδ. Αλεξάνδρεια).
