Επιλογή 100 καλών βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης και δοκιμίων που εκδόθηκαν το 2018.
Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός
Όλα δείχνουν ότι το 2018 ήταν μια χρονιά ουσιαστικής ανασύνταξης για τον εκδοτικό χώρο. Πολλά καλά νέα βιβλία, αλλά και πολλές επανεκδόσεις σημαντικών παλιότερων τίτλων, έκαναν την εμφάνισή τους στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Αφήνοντας προσωρινά στην άκρη τα βιβλία για παιδιά, καθώς και τα αστυνομικά μυθιστορήματα, για τα οποία θα ακολουθήσουν σύντομα κατάλογοι με προτάσεις από την Ελένη Κορόβηλα και τη Χίλντα Παπαδημητρίου αντίστοιχα, επιλέξαμε για τους αναγνώστες μας εκατό καλά βιβλία που κυκλοφόρησαν φέτος, μοιράζοντας σχεδόν ισομερώς την ελληνική λογοτεχνία και τη μεταφρασμένη με τα δοκίμια και τις μελέτες − μέσα στα οποία συμπεριλαμβάνονται κι ορισμένες ιδιαίτερα προσεγμένες και ακριβές εκδόσεις. Προσθέσαμε, τέλος, σε ξεχωριστή λίστα, ορισμένα μόνο από τα πολλά βιβλία που επανεκδόθηκαν φέτος, με προσθήκες κειμένων, νέα επιμέλεια ή εξώφυλλο, και που θα πρέπει να ξαναπροσεχθούν από τους αναγνώστες, αφού η επανέκδοση σημαντικών παλιότερων βιβλίων είναι αναπόσπαστο μέρος της εκδοτικής δραστηριότητας και οφειλή προς το αναγνωστικό κοινό. Η επιλογή των εκατό βιβλίων αντλήθηκε, μοιραία, από τη «δεξαμενή» των βιβλίων που έφτασαν στο γραφείο μας, κι αποτελούν αναπόδραστα έκφραση προσωπικού γούστου και προτιμήσεων, λαμβάνοντας υπόψη και βιβλία που προτιμήθηκαν από τους συνεργάτες μας στα κριτικά τους σημειώματα καθ' όλο το έτος. Είναι πάντως βέβαιο ότι πολλά ακόμη εξαιρετικά βιβλία που εκδόθηκαν φέτος θα μπορούσαν να βρουν τη θέση τους σε αυτόν τον κατάλογο.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ~ 1-22
Πλουραλισμός και φέτος στα βιβλία της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας με το ενδιαφέρον των Ελλήνων συγγραφέων να κινείται μεταξύ της ιστορικής και προσωπικής μνήμης και της απόπειρας καταγραφής και ερμηνείας της σύγχρονης πραγματικότητας. Ο Αλέξης Πανσέληνος με το μυθιστόρημά του Ελαφρά Ελληνικά Τραγούδια (εκδ. Μεταίχμιο) αποτύπωσε με γλαφυρότητα και σκοτεινό χιούμορ τη «δύσκολη» δεκαετία του ’50. Χώρος δράσης το κέντρο της Αθήνας, τα Εξάρχεια αλλά και η Καλλιθέα. Τα ελαφρά τραγούδια της εποχής λειτουργούν αντιστικτικά στο ζοφερό κλίμα εκείνων των ημερών. Στα μέσα της δεκαετίας του ’50 ξεκινά και η ιστορία των δύο αδελφών, που μας αφηγείται ο Γιώργος Συμπάρδης στο μυθιστόρημά του Αδέλφια (εκδ. Μεταίχμιο). Επικεντρωμένος στη δύσκολη σχέση των δύο αδελφών, μια σχέση συνεχούς ανταγωνισμού για την ανάληψη των πρωτείων, ο Γιώργος Συμπάρδης μιλάει για τους καθημερινούς ανθρώπους εκείνης της εποχής, με φιλοδοξίες και όνειρα, που συχνά δεν διστάζουν να εκμεταλλευτούν κάθε δυνατή ευκαιρία που θα τους δοθεί, ακόμα κι αν περνάει μέσα από πρακτικές αμφιβόλου νομιμότητας.
Πηγαίνοντας ακόμη πιο πίσω στον χρόνο συναντούμε δύο ακόμη ενδιαφέροντα μυθιστορήματα. Ο Θωμάς Κοροβίνης με τον Θρύλο του Ασλάν Καπλάν (εκδ. Άγρα) μας μεταφέρει στη μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης το 1917 και στον έρωτα του Ασλάν Καπλάν με μια Ισπανοεβραία τραγουδίστρια του καφέ-αμάν. Γι’ άλλη μια φορά η Ιστορία είναι καθοριστική για τους ήρωες του Κοροβίνη, προσδίδοντάς τους βάθος και τραγικότητα στις αποφάσεις τους. Ένα απολαυστικό μυθιστόρημα. Έναν ανάλογο καθοριστικό ρόλο έχουν τα ιστορικά γεγονότα και στο μυθιστόρημα του Γιάννη Σκαραγκά Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες (εκδ. Κριτική). Βρισκόμαστε στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και από εκεί, με ηρωίδα μια ξεχωριστή γυναίκα, η οποία θα διεκδικήσει το δικαίωμά της στην έκφραση διευθύνοντας ένα λογοτεχνικό περιοδικό, γινόμαστε μάρτυρες των κοινωνικών και ιστορικών αλλαγών εκείνων των χρόνων. Από την Αλεξάνδρεια της μεγαλοαστικής ζωής, κατόπιν στην Αθήνα των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων, της οικονομικής κρίσης, του ατυχούς πολέμου του ’97, των Ευαγγελικών και του γλωσσικού ζητήματος. Λίγα χρόνια πιο πίσω και συγκεκριμένα από το 1860 έως το 1927 είναι η χρονική περίοδος που καλύπτει το μυθιστόρημα του Χ.Α. Χωμενίδη Φοίνικας (εκδ. Πατάκη). Πλάι στον Πάρη Κερκινό και την Ήβη Σπρίνγκφιλντ (χαρακτήρες εμπνευσμένοι από τον Άγγελο Σικελιανό και την Εύα Πάλμερ), ένα πλήθος ιστορικών προσώπων παρελαύνουν από τις σελίδες του μυθιστορήματος. Διονυσιακό και απολλώνιο στοιχείο γίνονται ένα, καίγονται και αναγεννώνται από τις στάχτες τους.
Τοποθετημένο σε μια κομβική ιστορική περίοδο αλλά και στο σήμερα είναι το μυθιστόρημα της Μαρίας Γαβαλά Κόκκινος Σταυρός (εκδ. Πόλις). Η έρευνα μιας μεταπτυχιακής φοιτήτριας πάνω στη σχέση ανάμεσα στην τέχνη και στις εκφραστικές δυνατότητες ανθρώπων ψυχικά νοσούντων σε ψυχιατρικά ιδρύματα της Γερμανίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ο καμβάς στον οποίο κινείται το φιλόφοξο αυτό μυθιστόρημα. Τέχνη και πολιτική, ψυχιατρική, στοχασμός και ιστορική αφήγηση συνθέτουν έναν ευρύτατο αφηγηματικό κόσμο.
Τη διαχείριση του τραύματος και της ενοχής πραγματεύεται ο Κώστας Ακρίβος στο μυθιστόρημά του Γάλα Μαγνησίας (εκδ. Μεταίχμιο). Μια παρέα φίλων που ζουν και μεγαλώνουν εσώκλειστοι σε εκκλησιαστικό οικοτροφείο τη δεκαετία του ’70 στον Βόλο, θα έρθουν αντιμέτωποι με τον θάνατο από πνιγμό ενός από την παρέα. Οι ενήλικες ζωές τους θα σημαδευτούν από το τραγικό γεγονός και μόνο όταν θα ξεκαθαρίσουν το μερίδιο ευθύνης του καθενός θα επέλθει η λύτρωση. Δύο θάνατοι από πνιγμό, ένας στο παρελθόν και ένας στο παρόν, εκκινούν και την αφήγηση του τελευταίου μυθιστορήματος της Ιωάννας Καρυστιάνη Χίλιες ανάσες (εκδ. Καστανιώτη). Σε ένα μικρό νησί του Αιγαίου, καθημερινοί άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με το μεγάλο πένθος, την απώλεια και την ανάληψη της ευθύνης, για όσα έγιναν στο παρελθόν και οι συνέπειές τους φτάνουν μέχρι σήμερα.
Κατά κάποιον τρόπο τις ευθύνες του θέλει να αναλάβει και ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, με τη βαθιά και συγκινητική του νουβέλα Ολομόναχος (εκδ. Μεταίχμιο). Ευθύνες, υπό το πρίσμα ενός μυστικού, το οποίο ξεκλειδώνει την αλλόκοτη συμπεριφορά του πατέρα του και θέτει το πλαίσιο της σχέσης του με τον δικό του γιο. Ευθύνες, που τελικά αναζητούνται εντός του, καθιστώντας τη νουβέλα, μια λυτρωτική εξομολόγηση. Στη λύτρωση μοιάζει να οδηγείται και ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης μέσα από τα διηγήματα της συλλογής του Λεωφορείο – 19 στάσεις (εκδ. Πατάκη). Ακολουθώντας τη διαδρομή μιας παλιάς γραμμής λεωφορείου, ανασύρει από τη μνήμη του πολλαπλές χρονικές στιγμές της πόλης, πρόσωπα χαμένα απο καιρό καθώς και εκφάνσεις του εαυτού του, από χρόνια λησμονημένες. Μια υποδειγματική συλλογή διηγημάτων.
Συλλογή διηγημάτων φέτος είχαμε και από τον Ανδρέα Μήτσου, με τίτλο Ο Ορφέας και ο Ανδρέας (εκδ. Καστανιώτη). Εδώ ο συγγραφέας προκρίνει το στοιχείο του γκροτέσκου και της υπερβολής για να μιλήσει για τους φόβους και τις αγωνίες του, μετασχηματισμένες από την αχαλίνωτη φαντασία του. Εξίσου οργιαστική φαντασία, περασμένη όμως από τις ψυχρές και τόσο καλά γειωμένες περιοχές του νου, επιδεικνύει και ο Αχιλλέας Κυριακίδης στη συλλογή του Το μουσείο των τύψεων (εκδ. Πατάκη). Σπάνιας λεπτότητας ειρωνεία, αυτοσαρκασμός και πλήθος διακειμενικών αναφορών είναι κάποιες από τις παραμέτρους των αφηγήσεων. Τα λαμπρά ελληνικά του Κυριακίδη μεγιστοποιούν την απόλαυση της ανάγνωσης αυτών των διηγημάτων. Βασισμένο σε μια εξίσου έξυπνη και λειτουργική εν τέλει ιδέα, το βιβλίο της Δήμητρας Κολλιάκου Αλφαβητάρι εντόμων (εκδ. Πατάκη), χρησιμοποιεί τα είκοσι τέσσερα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, με τυχαία σειρά, και εστιάζει σε προφανείς, αλλά και σε εξαιρετικά ασήμαντες λεπτομέρειες της εμφάνισης, της συμπεριφοράς ή της φυσιολογίας ενός είδους εντόμου, ξεκινώντας κάθε φορά μια ευρύτερη και βαθύτερη αφήγηση. Η Κολλιάκου βρίσκει τρόπο το μεγάλο να το υπάγει στο μικρό και αυτή είναι μια από τις επιτυχίες του βιβλίου αυτού.
Επιστρέφοντας στα μυθιστορήματα η δομή των οποίων δεν ακολουθεί την παραδοσιακή φόρμα θα συναντήσουμε την αφηγηματική πρόταση του Μιχάλη Μοδινού με τίτλο Το πλέγμα (εκδ. Καστανιώτη). Εδώ ο Μοδινός χρησιμοποιεί δεκαεννέα αφηγητές, με τις αντίστοιχες ιστορίες τους, οι οποίες δημιουργούν έναν ισχυρό ιστό, ένα πλέγμα, γύρω από τον κεντρικό του ήρωα. Έρωτας και θάνατος το βασικό δίπολο, γύρω από το οποίο στήνονται οι ιστορίες του βιβλίου, χωρίς καμιά να καταφέρνει να ξεφύγει από το μοιραίο. Η Αμάντα Μιχαλοπούλου έχει επιλέξει μια εξίσου ιδιαίτερη μορφή για το μυθιστόρημά της Μπαρόκ (εκδ. Καστανιώτη). Πένηντα σπονδυλωτά κεφάλαια, πενήντα εικόνες από τη ζωή της ηρωίδας-συγγραφέως ξεκινώντας από το παρόν και πηγαίνοντας αντίστροφα στον χρόνο. Μια ανάποδη βιογραφία με αναπάντεχους σταθμούς.
Πολυφωνικό μεν αλλά με πιο παραδοσιακή δομή δε –και λόγω θέματος– είναι το μυθιστόρημα της Λίλας Κονομάρα Ο χάρτης του κόσμου στο μυαλό σου (εκδ. Κέδρος). Τρεις οι αφηγητές, τα κεντρικά πρόσωπα της ιστορίας, τα οποία συνδέονται με δεσμούς αίματος. Ένα τραγικό περιστατικό θα κινητοποιήσει έναν πατέρα και τα δύο του παιδιά, επαναπροσδιορίζοντας όχι μόνο τις μεταξύ τους σχέσεις αλλά κι αυτές με τον υπόλοιπο κόσμο, μέχρι τη στιγμή της κάθαρσης. Τη μοναδική και εξαιρετικά πολύπλοκη, εκ φύσεως, σχέση μάνας και κόρης έχει στο κέντρο του νέου της μυθιστορήματος με τίτλο Δύο (εκδ. Κίχλη) η Έλενα Μαρούτσου. Μια σειρά επιστολών, τις οποίες ανακαλύπτει τυχαία η αφηγήτρια, και οι οποίες ανήκουν στη μητέρα της που μόλις απεβίωσε, θα ξεδιπλώσουν το κουβάρι μιας ιστορίας που εκτείνεται μέχρι τις στοές των μεταλλείων της Σερίφου. Με δηλώμενη την αγάπη της για τις εικαστικές τέχνες, η συγγραφέας εντάσσει στην αφήγηση, με τρόπο οργανικό, σκίτσα (της Εύης Τσακνιά) εμπνευσμένα από φωτογραφίες της Ντιάν Άρμπους. Τέλος, η Έλενα Μαρούτσου φιλοξενεί στο μυθιστόρημά της την Ούρσουλα Φωσκόλου, η οποία συμμετέχει με δύο παραμύθια και έξι επιστολές, προτείνοντας μια, αν μη τι άλλο, πρωτότυπη κειμενική σύνθεση.
Ο Χρήστος Χρυσόπουλος σε κάθε βιβλίο του δείχνει μια ιδιαίτερη μέριμνα για τη μορφή της αφήγησης και το συνολικό στήσιμο που επιλέγει. Οι φωτογραφίες, κατά κύριο λόγο τραβηγμένες από τον ίδιο, είναι ψηφίδες της αφήγησης των ιστοριών του. Έτσι και στη νουβέλα του Η γη του θυμού (εκδ. Νεφέλη) μας καθιστά λαθρακουστές των πυρετικών διαλόγων που διαμείβονται στην πόλη υπό το κράτους του θυμού. Φωτογραφίες και διάλογοι συνδιαλέγονται ορμητικά, μετατρέποντας το τελικό αποτέλεσμα σε ένα κείμενο πυκνό και συναρπαστικό.
Από τα χρόνια της κρίσης και την περιρρέουσα συσσωρευμένη οργή ξεκινάει ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος το τελευταίο του μυθιστόρημα Ο άνθρωπος που έκαψε την Ελλάδα (εκδ. Κέδρος). Μια δυστοπική απεικόνιση της Ελλάδας και ένας ήρωας ο οποίος είναι προικισμένος με ένα υπερφυσικό χάρισμα. Έχει τη δυνατότητα, με ένα βλέμμα, να βάλει φωτιά σε ό,τι αντικρίζει. Απολυμένος δημοσιογράφος, άστεγος σε μια ζοφερή Αθήνα, δεν αργεί να γίνει τιμωρός και να ζητήσει εκδίκηση απ' όλους όσους θεωρεί ότι έφτασαν τη χώρα σ’ αυτή τη θέση. Ιδιότυπο εξίσου αλλά με έναν διαφορετικό τρόπο, το μυθιστόρημα του Μάνου Κοντολέων Η Κασσάνδρα στη Μαύρη Άμμο (εκδ. Πατάκη) παίζει με τη μορφή και τον μύθο της Κασσάνδρας. Με την άχρονη γλώσσα μιας διαρκούς αφήγησης. Αυθαιρετεί, παίρνει πρωτοβουλίες, εγκολπώνεται μύθους και στιγμές από αρχαίες τραγωδίες.
Λόγο πυρετικό και οριακά παραληρηματικό συναντούμε και στη νουβέλα του πρωτοεμφανιζόμενου Νικήτα Μ. Παπακώστα Καληνύχτα καλούδια μου (εκδ. Δώμα). Η ιστορία της Μαριώς κρύβει πολλές πυκνώσεις συναισθημάτων, ιδεοληψιών, αρχετυπικών φόβων και την καλά κρυμμένη ανάγκη για αποδοχή και αγάπη. Η φρίκη συνυπάρχει με τον λυρισμό σε ένα ντεμπούτο σπάνιας καθαρότητας και ακρίβειας προθέσεων και στόχων. Ακριβώς αυτό το στοιχείο, της κατασταλαγμένης και μεστής γλώσσας σε συνδυασμό με τον σπειροειδή χειρισμό της αφήγησης, ξεχωρίσαμε και στη νουβέλα της πρωτοεμφανιζόμενης Αλίκης Στελλάτου Γάτα στον κήπο (εκδ. Κίχλη). Η μνήμη και τα κενά της, οι ψηφίδες των γεγονότων που επανέρχονται με τρόπο μουσικό και συμπληρώνουν την εικόνα χώρις να μένουν στη θέση τους, καθιστούν το κείμενο Στελλάτου άκρως γοητευτικό στην ανάγνωσή του.
Στις παρυφές της πεζογραφίας βρίσκεται το νέο graphic novel του Soloúp Ο συλλέκτης - Έξι διηγήματα για έναν κακό λύκο (εκδ. Ίκαρος). Έγραψε ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης: «Ο προβληματισμός του Soloúp εστιάζει στην απομάκρυνση του πατέρα από την πατρική εστία, την έννομη ανάθεση της κηδεμονίας του παιδιού στη μητέρα και τη στοχοποίηση του πατέρα με την ετικέτα του κακού λύκου. Συχνά δηλαδή ο άρρην γονιός θεωρείται υπαίτιος για το διαζύγιο, εξοβελίζεται στυγνά και πλάθεται στο μυαλό της κόρης (που φροϋδικά συνδέεται μαζί του περισσότερο) ως ο ένοχος για τα δεινά που της συνέβησαν».
ΠΟΙΗΣΗ ~ 23-32
Μοιάζει με ζήτημα βγαλμένο από άλλη εποχή. Σφοδρές αντιπαραθέσεις, αμετακίνητες απόψεις, χαρακτηρισμοί στα όρια της ευπρέπειας για μια μετάφραση ενός ποιητικού έργου. Όχι, όμως, οποιουδήποτε έργου αλλά ενός από τους ογκόλιθους της γαλλικής ποίησης: Τα άνθη του κακού (εκδ. Gutenberg) του Charles Baudelaire, σε μετάφραση του Γιώργου Κεντρωτή. Δίγλωσση έκδοση εξαιρετικά φροντισμένη, που περιλαμβάνει κατατοπιστικό πρόλογο και επίμετρο του μεταφραστή. Μπορει η μετάφραση να έχει διχάσει, αποτελεί όμως την πιο ολοκληρωμένη, μέχρι σήμερα, μεταφραστική πρόταση για τα Άνθη του κακού. Ακόμη ένα κείμενο –θεμελιώδες έργο της κλασικής γραμματείας–, η Αινειάδα του Βιργίλιου μεταφράζεται ολόκληρη και σχολιάζεται με φιλολογική ακρίβεια και ιδιαίτερη φροντίδα από τον Θεόδωρο Παπαγγελή για λογαρισμό του ΜΙΕΤ. Η έκδοση περιλαμβάνει εκτενή προλεγόμενα και κατατοπιστικά σχόλια του μεταφραστή. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πρόταση κάνει και ο Ερρίκος Σοφράς μεταφράζοντας 24 από τα 154 Σονέτα (εκδ. Αντίποδες) του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ. Εκτός των επιλογών που αφορούν το ύφος και το λεξιλόγιο, η χειρονομία του μεταφραστή συνίσταται στον προσδιορισμό του αρσενικού γένους του προσώπου στο οποίο απευθύνεται η πλειονότητα των σονέτων.
Αν η αφοσίωση και η διαρκής όσμωση του μεταφραστή ποίησης με την πρωτότυπη ποιητική σύνθεση είναι ευθέως ανάλογη με την αφοσίωση του δημιουργού και των διεργασιών μέσα από τις οποίες η σύνθεση βρήκε την οριστική της έκφραση, τότε η εργασία του Μιχάλη Καρδαμίτση στη μετάφραση της ποιητικής συλλογής του Paul Celan Καμπή πνοής (εκδ. Κίχλη) αποτελεί έργο ζωής πλήρως δικαιωμένο. Η Καμπή πνοής περιλαμβάνει ποιήματα που έγραψε ο Celan από τον Σεπτέμβριο του 1963 μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 1965, και δημοσιεύθηκαν δύο χρόνια μετά, τον Σεπτέμβριο του 1967. Η έκδοση είναι δίγλωσση και περιλαμβάνει, εκτός από τα ογδόντα ποιήματα της συλλογής, δώδεκα ανέκδοτα ποιήματα της ίδιας περιόδου, τέσσερα από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά διεθνώς. Κι ενώ ο Celan κατατρυχόταν από τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης, ο Reymond Carver έφερε το άχθος του προσωπικού του εγκλεισμού, σε μια εποχή εξωστρέφειας και πολλαπλής καταξίωσης. Εκτός από σπουδαίος διηγηματογράφος, ο Carver έγραψε και ποίηση εκπληκτικής ακρίβειας και βάθους. Ποίηση σπαρακτική και ταυτοχρόνως παρηγορητική για όσους τολμούν να κοιτάξουν βαθιά μέσα τους. Ο Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος τα ανθολόγησε, τα μετέφρασε και στεγάστηκαν κάτω από τον γλαφυρό τίτλο Δωμάτια όπου οι άνθρωποι ουρλιάζουν και πληγώνουν ο ένας τον άλλο (εκδ. Γαβριηλίδη). Με τον δωρικής λιτότητας τίτλο Μνημείο πεσόντων (εκδ. Μελάνι), η Άλις Όσβαλντ, η κατά πολλούς σπουδαιότερη εν ζωή ποιήτρια της Μεγάλης Βρετανίας, συνόψισε και στέγασε μια μεγαλόπνοη ποιητική σύνθεση, βασισμένη σε μια απλή –και γι’ αυτό μεγαλοφυής– ιδέα. Για κάθε έναν νεκρό και άσημο στρατιώτη της Ιλιάδας, φτιάχνει ένα «μνημείο» με τις βιογραφικές πληροφορίες, που δίνονται επιγραμματικά για τον καθένα τους μέσα στο έπος. Αμέσως μετά χρησιμοποιεί με τρόπο ευφάνταστο μια παρομοίωση, μέσα από την Ιλιάδα και πάλι, εν είδει αντιφώνησης. Καθώς η αντιφώνηση επαναλαμβάνεται, το σχήμα για τον κάθε νεκρό βιογραφία-παρομοίωση-παρομοίωση, μοιάζει με μοιρολόι και ο ανώνυμος πολεμιστής πρόσωπο με ιστορία. Η μετάφραση της Μυρσίνης Γκανά απέδωσε με ακρίβεια και ευαισθησία το ποιητικό όραμα της Όσβαλντ.
Η συγκέντρωση ολόκληρου του ποιητικού έργου ενός ποιητή, σε μια φροντισμένη έκδοση, περιποιεί τιμή στον ίδιο και στο έργο του. Τις περισσότερες φορές τη χαρά αυτής της τιμής δεν έχει την ευκαιρία να την απολαύσει ο τιμώμενος, γιατί αυτές οι εκδόσεις συχνά δεν πραγματοποιούνται όσο ο ποιητής βρίσκεται εν ζωή. Λαμπρή εξαίρεση, ο αειθαλής Τίτος Πατρίκιος και οι δύο τόμοι, Ποιήματα Ά &΄Β, με όλα του τα ποιήματα από το 1943 μέχρι και το 2017 και τη φροντίδα των εκδόσεων Κίχλη. Μια σπουδαία έκδοση που τιμά εκτός από τον ποιητή και τον ίδιο τον εκδοτικό οίκο.
Οι από καιρό εξαντλημένες ποιητικές συλλογές του Αναστάση Βιστωνίτη συγκεντρώθηκαν σε έναν τόμο με τίτλο Ποιήματα 1971-2008 (εκδ. Καστανιώτη). Ο τόμος περιλαμβάνει και τις δεκατέσσερις συλλογές του ποιητή, δίνοντας τη δυνατότητα σε νεότερους αναγνώστες να έρθουν σε επαφή με το σύνολο των ποιημάτων του. Αντίστοιχα, ο Ντίνος Σιώτης μάζεψε τις πρώτες του ποιητικές συλλογές, μέχρι και το 1999, στον τόμο Ποιήματα 1969-1999 (εκδ. Κέδρος). Μοιράζοντας τον χρόνο του ανάμεσα σε Αμερική και Ελλάδα, η ποίηση του Σιώτη έχει αναπόφευκτα στοιχεία κοσμοπολιτισμού καθώς και μια αέναη νοσταλγία για τον τόπο που εγκαταλείπει.
Κλείνοντας την ενότητα της ποίησης, δεν θα μπορούσαμε να μη συμπεριλάβουμε μια έκδοση που έρχεται να προστεθεί στη βιβλιογραφία αναφοράς του Γιώργου Σεφέρη. Ο προτελευταίος τόμος των ημερολογίων του Μέρες Ή (εκδ. Ίκαρος) αποτελούν μια σπάνια καταγραφή των εσωτερικών αναζητήσεων του ποιητή και εκτείνονται από τον Ιανουάριο του 1961 ως και τον Δεκέμβριο του 1963. Καλύπτουν τους τελευταίους μήνες της θητείας του ως Πρέσβη στη Μεγάλη Βρεταννία και φτάνουν ως τον επαναπατρισμό του και την αναγγελία του Βραβείου Νόμπελ. Η επιμέλεια της Κατερίνας Κρίκου-Davis, με τον εκτενή σχολιασμό των εγγραφών δίνει ζωή στις σημειώσεις και τα χειρόγραφα του Σεφέρη, παρέχοντας τις απαραίτητες πληροφορίες για τα αμέτρητα πρόσωπα που παρελαύνουν από τις σελίδες των ημερολογίων και κάνοντας τις απαραίτητες διευκρινήσεις για τα πολιτικά και πολιτιστικά δρώμενα της εποχής.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ~ 33-70
Η πλειονότητα των εκδοτικών οίκων δίνει μεγάλη προσοχή πλέον όχι μόνο στο να αυξήσει τον αριθμό των βιβλίων μεταφρασμένης πεζογραφίας που εκδίδει κάθε χρόνο αλλά και να εντάξει στον κατάλογό του όλο και σπουδαιότερους τίτλους από τον χώρο της κλασικής λογοτεχνίας, σε καλές μεταφράσεις και επιμελημένες εκδόσεις. Στη σειρά Orbis Literae των εκδόσεων Gutenberg προστέθηκαν δύο πολύ σημαντικοί τίτλοι. Το μυθιστόρημα του κινέζου Tsao Hsueh-Chin Το όνειρο της κόκκινης κάμαρας: ή Η ιστορία της πέτρας σε μετάφραση της Έλλης Λαμπρίδη. Σ’ αυτό παρακολουθούμε την άνοδο και την πτώση μιας αριστοκρατικής οικογένειας με επίκεντρο ένα ερωτικό τρίγωνο. Το κλασικό αυτό κινεζικό μυθιστόρημα είναι ίσως η ιδανική αναγνωστική μας είσοδος στην αυτοκρατορική Κίνα και τον πολιτισμό της.
Ο δεύτερος τίτλος που προστέθηκε φέτος στην Orbis Literae είναι το μυθιστόρημα του Theodore Dreiser Η Κάρι μας σε μετάφραση Έλλης Φιλοκύπρου. Η πορεία της Κάρι από την επαρχία όπου γεννήθηκε στην εκπλήρωση του αμερικανικού ονείρου, σημαδεύεται από διαψεύσεις, προσήλωση και αναπροσαρμογή του αξιακού της συστήματος. Άλλο ένα σπουδαίο αμερικανικό μυθιστόρημα, το οποίο μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά είναι το Περί χρόνου και ποταμού του Thomas Wolfe. Ενταγμένο στη Λευκή Σειρά των εκδόσεων Εξάντας, και μεταφρασμένο με φροντίδα από τον Γιάννη Λειβαδά, το τρίτομο μυθιστόρημα του Wolfe συγκαταλέγεται ανάμεσα στα κορυφαία πεζογραφικά έργα του 20ου αιώνα. Στη Λευκή Σειρά του Εξάντα κυκλοφορεί και το μυθιστόρημα του George Moore Εξομολογήσεις ενός νεαρού άνδρα και αυτό σε μετάφραση του Γιάννη Λειβαδά. Έργο ζωής για τον George Moore, οι Εξομολογήσεις είναι η καταγραφή της εξελικτική –διανοητικής και αισθητικής– του πορείας και την ίδια στιγμή ένας καθρέφτης του πνευματικού κόσμου του Παρισιού και του Λονδίνου στα τέλη του 19ου αιώνα.
Η φετινή χρονιά, χωρίς αμφιβολία, χρωματίζεται και από την ολοκλήρωση της μετάφρασης δύο εξαιρετικά απαιτητικών κειμένων. Αναφερόμαστε στον 7ο τόμο του μνημειώδους Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, του Μαρσέλ Προυστ. Ο Παναγιώτης Πούλος παρέδωσε στο αναγνωστικό κοινό τον τελευταίο τόμο με τίτλο Ο ανακτημένος χρόνος (εκδ. Εστία), ένα μεταφραστικό έργο ζωής, που είχε ξεκινήσει το 1969 ο Παύλος Ζάννας. Το άλλο σημαντικό βιβλίο είναι ο 2ος τόμος του περίφημου Δον Κιχότε ντε λα Μάντσα: Ο ευφάνταστος ιδαλγός Δον Κιχότε ντε λα Μάντσα του Μιγκέλ Ντε Θερβάντες. Η μετάφραση και σ’ αυτόν τον τόμο είναι της Μελίνας Παναγιωτίδου, από τις εκδόσεις της Εστίας, βεβαίως.
Η «μικρότερη» σειρά του Gutenberg, η Aldina, φιλοξενεί σημαντικούς τίτλους σε φροντισμένες –όπως πάντα– εκδόσεις, υπό την εποπτεία και το άγρυπνο βλέμμα της Ζωής Μπέλλα-Αρμάου και του Γιάννη Μαμάη. Ξεχωρίσαμε το μυθιστόρημα του Honoré de Balzac Η Μοντέστ Μινιόν σε μετάφραση της Έφης Κορομηλά, για το μοναδικό του ύφος, τον σαρκασμό και την αυτοϋπονόμευση της ηρωίδας, και το μυθιστόρημα του Henry James Τι ήξερε η Μέιζι σε μετάφραση Σώτης Τριανταφύλλου, το οποίο κινείται σε διαφορετικές θερμοκρασίες συναισθημάτων. Σύγχιση, μοναξιά, απουσία αγάπης και έντονη χειραγώγηση από τους δύο χωρισμένους γονείς της, αισθάνεται η Μέιζι, και ο Henry James συνθέτει ένα από τα πιο συγκινητικά του μυθιστορήματα.
Με τρόπο διαφορετικό αλλά με βασικό του συστατικό τη συγκίνηση, τους ισχυρούς δεσμούς μέσα στην οικογένεια, και με έντονα χρωματισμένο το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο της ιστορίας του, το μυθιστόρημα Εκατό χρόνια μοναξιά του Κολομβιανού Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές κυκλοφόρησε σε νέα μετάφραση από τη Μαρία Παλαιολόγου και τις εκδόσεις Ψυχογιός. Ένα ακόμη εμβληματικό μυθιστόρημα, από συγγραφέα της λατινικής Αμερικής, και συγκεκριμένα του Αργεντίνου Χούλιο Κορτάσαρ, κυκλοφόρησε τη χρονιά που μας πέρασε σε νέα μετάφραση. Ο μεταφραστής που έφερε αυτό το ιδιότυπο μυθιστόρημα εις πέρας είναι ο Αχιλλέας Κυριακίδης και δεν είναι άλλο από το Κουτσό (εκδ. Opera). Και καθώς «επιστρέφουμε» στους ευρωπαΐους συγγραφείς, θα σταθούμε στην ιδιαιτέρως φροντισμένη έκδοση από τους Αντίποδες του μυθιστορήματος του Ίταλο Σβέβο Η συνείδηση του Ζήνωνα στη νέα μετάφραση της Έφης Καλλιφατίδη. Σπουδαία μετάφραση, που αναδεικνύει όλες τις λεπτές αποχρώσεις του ύφους του Σβέβο. Μόνο ένας τόσο ικανός μεταφραστής όπως ο Φοίβος Ι. Πιομπίνος θα μπορούσε να αντεπεξέλθει τόσο σωστά στη μετάφραση μιας πλειάδας Γερμανών συγγραφέων για την ανθολογία Οι λύκοι επιστρέφουν - Διηγήματα της «Γενιάς των ερειπίων» η οποία κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutemberg. Είκοσι εννέα διηγήματα –ομολογία συλλογικής ευθύνης και ψυχικού άλγους–, καθημερινές προσωπικές ιστορίες στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και αμέσως μετά.
Δύο πολύ ενδιαφέρουσες ανθολογίες διηγημάτων σύστησαν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό δύο σπουδαίες αμερικανίδες διηγηματογράφους. Η συλλογή Το μεγάλο δίχτυ και άλλες ιστορίες (εκδ. Καστανιώτη) της Γιουντόρα Γουέλτυ, σε μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου, έδωσε μια σαφή και ξεκάθαρη εικόνα για τη θεματολογία, το ύφος και της εξέλιξη της γραφής της Γουέλτυ. Ο Γιώργος Λαμπράκος έγραψε: «Μια λογοτεχνία χαμηλών εντάσεων χωρίς μεγάλες υπαρξιακές αναταράξεις, όπου έντονες επιθυμίες υπάρχουν αλλά κρύβονται κάτω από μια συνήθως συμπαγή και ενίοτε εύθραυστη κρούστα μοιρολατρικής αποδοχής των πραγμάτων». Στον τόμο ανθολογούνται διηγήματα από τις αρχές της δεκαετίας του ’40 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’60. Εκείνη τη χρονική περίοδο, ξεκινά να δημοσιεύει η έτερη διηγηματογράφος, η Lucia Berlin. Η ανθολογία Οδηγίες για οικιακές βοηθούς (εκδ. Στερέωμα), σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, αποκαλύπτει μια μεστή συγγραφέα, στο διαμέτρημα ενός Ρέιμοντ Κάρβερ.
Ένα από τα τελευταία κείμενα του Franz Kafka, ο μονόλογος, Το κτίσμα (μτφρ. Αλεξάνδρα Ρασιδάκη, εκδ. Άγρα) συμπυκνώνει βασικά χαρακτηριστικά της γραφής του συγγραφέα και κάποιες από τις πάγιες θεματικές του καφκικού σύμπαντος: απομόνωση, αμφιβολία, μοναξιά και πάνω απ όλα διαρκή αναστοχασμό και αυτοπαρατήρηση. Ένα μικρό διαμάντι.
Για όσους παρακολουθούν στενά τη σύγχρονη εκδοτική παραγωγή είναι ξεκάθαρο ότι τα τελευταία χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες –κι ακολούθως στη Μεγάλη Βρετανία– έχει δημιουργηθεί και πάλι το κατάλληλο έδαφος απ' όπου προκύπτουν σημαντικές νέες λογοτεχνικές φωνές, ενώ την ίδια στιγμή οι καταξιωμένοι συγγραφείς θέτουν τον πήχη όλο και ψηλότερα με κάθε νέο τους βιβλίο. Από τις πλέον ενδεικτικές περιπτώσεις αυτή του Paul Auster και του φιλόδοξου τελευταίου του μυθιστορήματός του 4 3 2 1, το οποίο μετέφρασε η Μαρία Ξυλούρη για τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Η μοναδική ζωή τεσσάρων ανθρώπων ή τέσσερις άνθρωποι στριμωγμένοι σε μια ζωή, ενώ προσπαθούν να ικανοποιήσουν τα θέλω τους και να συναντηθούν με το πεπρωμένο τους. Εξαιρετικά φιλόδοξο και εξαιρετικά επιτυχημένο ήταν και το πρώτο μυθιστόρημα του Viet Thanh Nguyen Ο συνοδοιπόρος (μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Utopia). Η συναρπαστική ιστορία και προσεγμένη γραφή του Nguyen έκαναν το βιβλίο το εντυπωσιακότερο και πιο βραβευμένο ντεμπούτο εδώ και πάρα πολλά χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το πρώτο μυθιστόρημα της Hanya Yanagihara Οι άνθρωποι στα δέντρα (εκδ. Μεταίχμιο) μεταφράστηκε και στα ελληνικά από τη Μαρία Ξυλούρη. Όσοι αγάπησαν τη Λίγη Ζωή, εδώ θα ανακαλύψουν τη μήτρα του ύφους του, δηλαδή το λογοτεχνικό του αντίστροφο. Αποστασιοποίηση, ψυχρές περιγραφές ανθρώπων, ιατρικών δοκιμών και φύσης. Πώς αλλιώς θα προέκυπτε η Λίγη Ζωή; Μεγάλη εκδοτική επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες και διθυραμβικές κριτικές απέσπασε και το πρώτο μυθιστόρημα της Min Jin Lee Πατσίνκο το οποίο μετέφρασε η Βάσια Τζανακάρη για τις εκδόσεις Ίκαρος. Η ιστορία μιας οικογένειας από την Κορέα και η μεταστέγασή τους στην Ιαπωνία. Ο έρωτας, το καθήκον, η ταυτότητα μέσα από τις συνεχείς μετακινήσεις, είναι τα στοιχεία που κινούν τους ήρωες της ιστορίας, σε μια χρονική έκταση που καλύπτει 70 χρόνια εξελίξεων.
Από την αγγλική πεζογραφία, τη χρονιά που μας πέρασε, είχαμε την ευκαιρία να διαβάσουμε το πρώτο μυθιστόρημα του Καζούο Ισιγκούρο Αχνή θέα των λόφων (εκδ. Ψυχογιός), σε μετάφραση της Αργυρώς Μαντόγλου. Οι μυημένοι στα βιβλία του Ισιγκούρο θα αναγνωρίσουν εδώ πολλά και συμπυκνωμένα μοτίβα, τα οποία ανέπτυξε στα επόμενα βιβλία του. Η έμπειρη Αργυρώ Μαντόγλου γι' ακόμα μια φορά παρέδωσε μια σπουδαία μετάφραση. Ένα από τα πιο σκληρά ντεμπούτα που διαβάσαμε φέτος ήταν αναμφίβολα το βιβλίο του Εντουάρ Λουί Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπελγκέλ (μτφρ. Μιχάλης Αρβανίτης, εκδ. Αντίποδες). Η σοκαριστικά βίαιη εισαγωγή του Εντύ Μπελγκέλ στην εφηβεία προέρχεται εξίσου από τους προπυλακισμούς, τη λεκτική και σωματική βία, που δέχεται από συμμαθητές του, όσο και από την αδιαφορία για την κατάστασή του και τον συχνό χλευασμό μέσα από την ίδια του την οικογένεια. Με το κεφάλι κάτω και την υπομονή να έχει φτάσει σε ασύλληπτα επίπεδα αντοχών, ο Εντύ Μπελγκέλ αποφοιτεί και φεύγει μια για πάντα από τη γενέτηρά του. Θα μπορέσει να αφήσει πίσω και όλα όσα συνέβησαν; Αντίστοιχης δυναμικής και ξαφνιάσματος, αλλά με ύφος λυρικό και συχνά σαρκαστικό, είχε η νουβέλα του Max Porter Η θλίψη είναι ένα πράγμα με φτερά (μτφρ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Πόλις). Με τον θάνατο της μητέρας, στο σπίτι της οικογένειας απομένουν ο πατέρας, και τα δύο αδέλφια. Την επόμενη μέρα, το κουδούνι της εξώπορτας χτυπάει και ένα κοράκι εγκαθίσταται στο σπίτι. Ρεαλισμός και στοιχεία φανταστικά καθιστούν τη νουβέλα άσκηση ύφους υψηλής αισθητικής και βαθιάς έκφρασης.
Τον Robert Seethaler γνωρίσαμε πρόσφατα από το θαυμάσιο Μια ολόκληρη ζωή (εκδ. Utopia), ενώ φέτος είχαμε την ευκαιρία να τον ξαναδιαβάσουμε με το επίσης εξαιρετικό Ο καπνοπώλης (μτφρ. Καρίνα Λάμψα, Παυλίνα Δηράνη, εκδ. Ποταμός) στο οποίο ο αυστριακός συγγραφέας αφηγείται την ενηλικίωση ενός χωριατόπαιδου στη Βιέννη, την εποχή του Άνσλους, δηλαδή της εθελούσιας προσάρτησης της Αυστρίας στην Γερμανία, του αντισημιτικού μίσους και της ναζιστικής βίας.
Εικοσιτρία χρόνια μετά το διεθνές μπεστ σέλερ Διαβάζοντας στη Χάννα, ο Γερμανός συγγραφέας Bernhard Schlink επανέρχεται με ένα μυθιστόρημα για το γερμανικό τραύμα και την βία της Ιστορίας. Στην Όλγα (μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός, εκδ. Κριτική) εγκιβωτίζονται δύο αιώνες γερμανικής ιστορίας, από τα χρόνια του Μπίσμαρκ έως τις μέρες μας. Με τα λόγια του Νίκου Ξένιου: «H Όλγα του Σλινκ, παρά το γεγονός ότι επιστρατεύει μια σειρά συνταγών επιτυχίας, είναι η διάδοχος της Έφι Μπριστ του Φοντάνε, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το ανεπίδοτο μήνυμα του σοσιαλδημοκρατικού ανθρωπισμού και στη σκιαγράφηση μιας ολοζώντανης, σφύζουσας από ζωή και ενέργεια, γυναικείας ιδιοσυγκρασίας».
Ο νεαρός Ενρίκο Μρέουλε, ελληνιστής και φιλόσοφος, εγκαταλείπει την Ευρώπη λίγο πριν ξεσπάσει ο Μεγάλος Πόλεμος. Πηγαίνει στη Λατινική Αμερική, να γίνει γκάουτσο στην Παταγωνία, όπου εξαφανίζεται μοναχικός και ανώνυμος. Αφήνει πίσω την πόλη του, την Γκορίτσια, που είναι ακόμη υπό το καθεστώς των Αψβούργων, ένα μωσαϊκό από διαφορετικές κουλτούρες. Αυτή είναι η υπόθεση στο μυθιστόρημα-μυθοπλαστικό δοκίμιο Μια άλλη θάλασσα (μτφρ. Μαρία Σπυριδοπούλου, εκδ. Καστανιώτη) του Κλάουντιο Μάγκρις, που έρχεται να εμπλουτίσει την εργογραφία στα ελληνικά του γεννημένου στην Τεργέστη διανοητή και δοκιμιογράφου.
Η Άλι Σμιθ, με καταγωγή από τη Σκοτία, έχει γράφει μια φιλόδοξη τετραλογία με τίτλο Κουαρτέτο των εποχών. Το πρώτο μυθιστόρημα από το Κουαρτέτο, το Φθινόπωρο μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση Μιλτιάδη Αργυρόπουλου. Μια από τις πιο ιδιαίτερες και αξιόλογες πεζογραφικές φωνές τις Μεγάλης Βρετανίας.
Ο Mathias Énard, που αγαπήθηκε ιδιαίτερα και στη χώρα μας με το μυθιστόρημα Πυξίδα, ξανασυστήνεται φέτος στους Έλληνες αναγνώστες με το αμέσως προηγούμενο βιβλίο του, Μίλησέ τους για μάχες, για ρηγάδες και για ελέφαντες (μτφρ. Σοφία Διονυσοπούλου, εκδ. Στερέωμα). Ο Ενάρ εκμεταλλεύεται συγγραφικά ένα εκπληκτικό ιστορικό γεγονός, την πρόσκληση από τον Σουλτάνο Βαγιαζίτ, το 1506, προς τον νέο ακόμη Μιχαήλ Άγγελο, να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη για να σχεδιάσει και να κατασκευάσει μια μεγαλειώδη γέφυρα στον Κεράτιο κόλπο. Η φανταστική αυτή παραμονή του 29χρονου Μιχαήλ Άγγελου στο κέντρο του Οθωμανικού κόσμου δίνει στον Γάλλο συγγραφέα μια θαυμάσια ευκαιρία για να μιλήσει για την Ανατολή με τον δικό του τρόπο.
Σε τελείως άλλο ύφος και θέμα, το μυθιστόρημα του επίσης Γάλλου Φρεντερίκ Φαζαρντί Τα κόκκινα κορίτσια, πάντα τα πιο όμορφα (μτφρ. Γιάννης Καυκιάς, εκδ. Angelus Novus), ξαναπιάνει την ιστορία του παρισινού Μάη, μέσα από μια noir αισθητική. Με τα λόγια της Χίλντας Παπαδημητρίου, σε σχετικό κείμενό της στην Book Press: «Με αυτή την προσχηματική αστυνομική πλοκή, ο συγγραφέας διηγείται ξανά την ιστορία του Μάη από την πλευρά των "λαϊκών παιδιών" της εργατικής τάξης, αυτών που οι αρχές αποκαλούσαν "αρουραίους". Οι "αρουραίοι" ήταν οι τελευταίοι που παράτησαν τον αγώνα, αφού γι’ αυτούς η επανάσταση ήταν ζήτημα ανθρώπινης ζωής ή εξαντλητικής δουλειάς μέχρι θανάτου». Από την άλλη, στο μυθιστόρημα Αυτά τα όνειρα που ποδοπατούνται (μτφρ. Γιάννης Καυκιάς, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου), του Sébastien Spitzer, στο προσκήνιο έρχονται οι τελευταίες ώρες αλλά και η πρότερη ζωή μια σκοτεινής προσωπικότητας, της γυναίκας του Γκέμπελς, της Μάρθα Γκέμπελς. Με τα λόγια του Διονύση Μαρίνου: «Ο Σπιτζέρ επέλεξε ένα άκρως λιτό ύφος αφήγησης, δίχως μακρηγορίες ή συναισθηματικές φορτίσεις. Παραμένει σταθερός ως το τέλος στη ρεαλιστική αφήγηση καταγράφοντας άλλοτε ψυχρά κι άλλοτε με σταθμισμένη θερμοκρασία το τέλος του Γ' Ράιχ, τη ζωή των λαθρεμπόρων της Ιστορίας μέσα στο πνιγηρό μπούνκερ που είχαν φωλιάσει τις τιποτένιες υπάρξεις τους».
Επίσης, το μυθιστόρημα του Tommi Kinnunen, Το σταυροδρόμι (μτφρ. Μαρία Μαρτζούκου, εκδ. Utopia), είναι μια οικογενειακή σάγκα που περιγράφει τη ζωή στη Φινλανδία του εικοστού αιώνα από την πλευρά των γυναικών. Μέσα σε ένα ανδροκρατούμενο περιβάλλον και με φόντο τα ιστορικά γεγονότα που συγκλόνισαν τη χώρα, οι ηρωίδες του Kinnunen επιχειρούν το μακρύ ταξίδι τους προς τη χειραφέτηση και την αυτογνωσία. Το μυθιστόρημα τιμήθηκε με πολλά βραβεία, ανακηρύχθηκε «βιβλίο της χρονιάς», και έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
Στο δεύτερο μυθιστόρημά του, ο Ζοζέφ Αντράς, ο συγγραφέας που με το πρώτο του βιβλίο έχει αρνηθεί το βραβείο Γκονκούρ στη Γαλλία, φέρνει στο φως την αμφιλεγόμενη μορφή του Αλφόνς Ντιανού, ενός μαχητή από το Κανακύ της Νέας Καληδονίας, που βρήκε τον θάνατο έπειτα από μια υπόθεση απαγωγής. Για το μυθιστόρημα Κανακύ (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου) έγραψε, μεταξύ άλλων, πρόσφατα ο Νίκος Ξένιος, στην Book Press: «Σαν άλλος Μπλαιζ Σαντράρ, σαν άλλος Κερουάκ, σαν άλλος Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον, σαν άλλος Καββαδίας, ο Αντράς συμπαθεί τις αποβάθρες, τα λιμάνια, τους ανοιχτούς ορίζοντες και τις στέππες. Όπως ο Αντρέ Ζιντ στο Κονγκό, ο Παναΐτ Ιστράτι στη Σοβιετική Ένωση και ο Ζαν Ζενέ στον Λίβανο, προσπαθεί να αποκαταστήσει αυτούς που ο ίδιος εκτιμά ως θύματα της ιστορικής συγκυρίας, και συγκεκριμένα τον πιο ιδεαλιστή ανάμεσά τους».
Ένα μέχρι πρόσφατα παραγνωρισμένο αριστούργημα της Ισπανόφωνης λογοτεχνίας, είναι το μυθιστόρημα Σάμα (μτφρ. Άννα Βερροιοπούλου, εκδ. Καστανιώτη) του Αργεντινού Αντόνιο Ντι Μπενεντέτο, που κυκλοφόρησε φέτος και στη χώρα μας, έπειτα από τους Αυτόχειρες, πριν από τέσσερα χρόνια. Το Σάμα κυκλοφόρησε το 1956 και αποτελεί μέρος μιας άτυπης Τριλογίας που ολοκληρώθηκε αρκετά χρόνια αργότερα. Ο ίδιος φυλακίστηκε και βασανίστηκε και παρότι έχαιρε εξαρχής της εκτίμησης μεγάλων συγγραφέων, όπως ο Μπόρχες και ο Κορτάσαρ, χρειάστηκε να τον «ξεθάψει» πρόσφατα ο νομπελίστας Τζ.Μ. Κουτσί με άρθρο του στο New York Review of Books πριν από δύο χρόνια, ώστε να πέσουν και πάλι τα φώτα πάνω του.
Επανερχόμαστε στο σήμερα και σ’ έναν ιδιαιτέρα αγαπητό στους Έλληνες αναγνώστες συγγραφέα, τον Ορχάν Παμούκ. Για το μυθιστόρημά του Η γυναίκα με τα κόκκινα μαλλιά (μτφρ. Στέλλα Βρετού, εκδ. Πατάκη) έγραψε η Άλκηστις Σουλογιάννη: «Αναγνωρίζουμε για μία ακόμα φορά την ποιότητα του ύφους του Ορχάν Παμούκ, καθώς τα σημαινόμενα του βιβλίου διεκπεραιώνει λόγος πυκνός, βιωματικός, πνευματώδης, πλήρης συναισθήματος, αφοριστικός, πρωτίστως παραστατικός, που προβάλλει αφενός υψηλή πληροφορητικότητα και αφετέρου αμεσότητα προφορικής επικοινωνίας». Εξίσου αγαπητός και πολυδιαβασμένος και ο Julian Barnes, ο οποίος με το μυθιστόρημά του Η μοναδική ιστορία (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Μεταίχμιο), αφηγήθηκε μια τρυφερή, σπάνια και βαθιά ιστορία αγάπης, η οποία δεν υπακούει σε νόρμες και ταμπού. Ο Sebastian Barry με το μυθιστόρημά του Μέρες δίχως τέλος (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Ίκαρος) βρίσκεται ακριβώς στο ίδιο πλαίσιο. Τοποθετεί τη δική του ιστορία αγάπης –μεταξύ δύο αντρών– το 1850, όταν οι δύο άντρες κατατάσσονται στον αμερικανικό στρατό και παίρνουν μέρος στους ινδιάνικους πολέμους και στη συνέχεια στον αμερικανικό εμφύλιο. Η αγάπη μπορεί να ανθίσει ακόμη και στις πιο δύσκολες συνθήκες και να δώσει νόημα ακόμη και στις μέρες που μοιάζουν ατελείωτες και χωρίς ελπίδα.
Για κάποιες τέτοιες μέρες χωρίς ελπίδα, με τους ήρωές της, δύο Αμερικανούς εβραϊκής καταγωγής, να βρίσκονται σε αδιέξοδο, γράφει η Nicole Krauss στο τελευταίο της βιβλίο Δάσος σκοτεινό (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο). Ένας δικηγόρος και μια συγγραφέας εγκαταλείπουν τα πάντα και εισέρχονται στο προσωπικό τους σκοτεινό δάσος. Ένα ιδιαίτερο μυθιστόρημα με ανοιχτές διόδους προς το στοχαστικό δοκίμιο. Δεν θα περιμέναμε τίποτα λιγότερο από την Krauss. Γραμμένο με τρόπο ιδιαίτερο είναι και το μυθιστόρημα του Μάικ Μακόρμακ Κόκαλα από ήλιο (μτφρ. Παναγιώτης Κεχαγιάς, εκδ. Αντίποδες). Ο Μάρκους Κόνγουεϊ, πολιτικός μηχανικός, κάθε μέρα στις δώδεκα το μεσημέρι, με αφορμή τον ήχο της καμπάνας του χωριού του, καθισμένος στην κουζίνα του σπιτιού του ξεκινά έναν νοερό απολογισμό της ζωής του. Ο γάμος του, τα παιδιά του, η πολιτική, η δουλειά του, γεννούν σκέψεις χωρίς ειρμό και αλληλουχία. Σκέψεις από τις οποίες κατακλύζεται, απωθεί ή προσπαθεί να τις βάλει σε τάξη.
Κλείνοντας τις προτάσεις μας για τα βιβλία μεταφρασμένης πεζογραφίας θα σταθούμε στο ιδιότυπο μυθιστόρημα του Georgi Gospodinov Περί φυσικής της μελαγχολίας (μτφρ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, εκδ. Ίκαρος). Ο Νίκος Ξένιος έγραψε: «Θρύλος που βουτάει στον χρόνο και στον μαγικό ρεαλισμό. Αφηγήσεις της επαρχίας για την εποχή του Κομμουνισμού σε μια χώρα της Κεντρικής Ευρώπης όπου ο κόσμος ζούσε στα υπόγεια, φτωχός κι εγκαταλελειμμένος. Το μυθιστόρημα είναι γεμάτο από υπόγεια, κρυφά δωμάτια, θαλάμους και κελάρια: ενώ το παιδί/αφηγητής παρακολουθεί τα παπούτσια των διερχομένων από το δικό του υπόγειο δωμάτιο, ο παππούς του, κλεισμένος κι αυτός σε ένα ουγγρικό κελάρι, περιμένει τη νοικοκυρά του να του ανακοινώσει πως τελείωσε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος».
ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ~ 71-77
Το συλλογικό έργο 1821: Η δημιουργία ενός έθνους-κράτους (εκδ. Μεταίχμιο) αφορά την εθνική μας αυτογνωσία, τις απαρχές της δημιουργίας του ελληνικού κράτους, καθώς γεννιέται μέσα από τις επιτυχίες και τις αποτυχίες της Επανάστασης. Οι Θάνος Βερέμης, Γιάννης Σ. Κολιόπουλος και Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης συνθέτουν ένα χρονικό, από τις πρώτες μέρες του αγώνα μέχρι και τη στιγμή της δολοφονίας του Ιωάννη Καποδίστρια. Οι συγγραφείς, γράφοντας ένα βιβλίο που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, δεν διστάζουν να προσεγγίσουν «αναθεωρητικά» αρκετούς από τους εθνικούς μύθους που κρατούν μέχρι σήμερα, βάζοντας στο μικροσκόπιο της ιστορικής έρευνας ακόμη και τις μεγάλες ηγετικές μορφές και ορισμένες σκοτεινές πλευρές τους.
Παραμένοντας στον ελληνικό χώρο, αλλά σε παλιότερες εποχές, ο τόμος Αρχαία ελληνική ιστορία (μτφρ. Αμαλία Σταθάκη, εκδ. Gutenberg) των C. Orrieux και P. Schmitt Pantel απευθύνεται σε όσους, χωρίς να έχουν ιδιαίτερα εξειδικευμένες γνώσεις, ενδιαφέρονται να αποκτήσουν μια συνολική εικόνα των επιμέρους εξελίξεων που αφορούν τις ελληνικές κοινωνίες από τις απαρχές τους μέχρι τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Η ιστορική γεωγραφία, η πολιτική, οι θεσμοί, ο πόλεμος, η οικονομία, ο πολιτισμός, η θρησκεία, και βέβαια τα πρόσωπα, φωτίζονται και ερμηνεύονται μέσα από το πλαίσιο που τα διαμόρφωσε. Οι συγγραφείς τονίζουν την ιστορικότητα των θεμάτων αυτών και μέσα από τα τεκμήρια και τις βιβλιογραφικές αναφορές τους αναδεικνύουν τις διαφορετικές ιστοριογραφικές όψεις και τις προσεγγίσεις που αυτά επιδέχονται.
Όχι τυχαία, η βιβλιογραφία για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο βαίνει διαρκώς αυξανόμενη, σε μια προσπάθεια να «χωνευτεί» και να κατανοηθεί ένα τόσο περίπλοκο και φονικό γεγονός που όμοιό του δεν έχει γνωρίσει η ανθρώπινη ιστορία. Το σχεδόν χιλίων σελίδων πόνημα του εκλαϊκευτή ιστορικού Antony Beevor με τον φιλόδοξο τίτλο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Γκοβόστη) συνιστά μια «ολιστική» προσπάθεια να απεικονιστεί στο σύνολό του, χωρίς εκπτώσεις, αυτό που αναμφισβήτητα υπήρξε η μεγαλύτερη ανθρωπογενής καταστροφή στην Ιστορία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει στο βιβλίο του Μπίβορ η επιμονή σε πλευρές του πολέμου που δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς, όπως ο Σινοϊαπωνικός Πόλεμος (1937-1945), μια περιφερειακή σύρραξη που όμως εντάσσεται κι αυτή στη μεγάλη εικόνα.
Στο ίδιο μεγάλο θέμα, με διαφορετική όμως στόχευση, ο επίσης Βρετανός Ιστορικός Nick Lowe, συγγραφέας του συνταρακτικού Όλεθρος (εκδ. Ψυχογιός), επανέρχεται με το βιβλίο Ο φόβος και η ελευθερία (μτφρ. Δημήτρης Σταυρόπουλος, εκδ. Ψυχογιός). Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης: «Ο συγγραφέας παραμένει πιστός στο βρετανικό στιλ της σύγχρονης ιστοριογραφίας, η οποία πριν κατευθυνθεί σε καθολικά συμπεράσματα, παρακολουθεί πρώτα ατομικά ημερολόγια, σημειώσεις και αναφορές, και μετά γενικεύει. Ο Λόου φροντίζει, εκθέτοντάς μας τις εξελίξεις, η πρώτη μας ματιά να στραφεί στην τραγικότητα των ατομικών ζωών και μέσω αυτών κατευθύνει μετά τη δεύτερη ματιά μας, ώστε να αναδειχθούν οι τραγικές συνέπειες αλλά και τα οφέλη που προέκυψαν για διαφορετικές ομάδες και κοινωνικά σύνολα».
Επιστρέφοντας στα καθ’ ημάς, σε άλλο ύφος, οι εμπειρότατοι δημοσιογράφοι-ερευνητές Μιχάλης Ιγνατίου και Κώστας Παπαϊωάννου με το βιβλίο Οι έξι θάνατοι του Τζωρτζ Πολκ (εκδ. Πατάκη) προσπαθούν να ρίξουν φως στη γνωστή υπόθεση-μυστήριο της δολοφονίας του αμερικανού δημοσιογράφου στα σκοτεινά χρόνια του Εμφυλίου. Η υπόθεση Πολκ έχει απασχολήσει ερευνητές και δημοσιογράφους όσο καμιά άλλη, λόγω και της εμπλοκής σε αυτήν πολλών «παραγόντων» της εποχής. Σε κάθε περίπτωση, το δίδυμο Παπαϊωάννου-Ιγνατίου είναι το πιο καταρτισμένο και το πιο καλά πληροφορημένο γύρω από τις ποικίλες πτυχές της ιστορίας, κι άρα το βιβλίο τους δεν έρχεται απλώς να προστεθεί στα υπόλοιπα, αλλά σαφώς ξεχωρίζει.
Μεταξύ ιστορίας και πολιτισμικής κριτικής κινείται το ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο του πεζογράφου Μάκη Καραγιάννη Μικρό και αλαζονικό έθνος (εκδ. Επίκεντρο). Με τα λόγια του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη σε σχετικό κριτικό του κείμενο στην Book Press: «Ο Μάκης Καραγιάννης εγείρει έναν ευρύτερο προβληματισμό για το τι είναι η ελληνική ιδιαιτερότητα, τόσο στα θετικά της σημεία όσο –κυρίως– στα αρνητικά της, που δεν της επιτρέπουν την πρόοδο».
Στο ιδιαίτερα επίκαιρο βιβλίο Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μεταίχμιο) οι Steven Levitsky, Daniel Ziblatt διαπιστώνουν ότι οι σύγχρονες δημοκρατίες πλέον δεν απειλούνται τόσο πολύ από εξωτερικούς εχθρούς, πραξικοπήματα, ανατροπές της έννομης τάξης, αλλά φθείρονται από το εσωτερικό τους, από λαοπρόβλητους κι εκλεγμένους δημοκρατικά ηγέτες. Αντλώντας από δεκαετίες έρευνας και μια ευρεία γκάμα ιστορικών και παγκόσμιων παραδειγμάτων, από την Ευρώπη του 1930 έως τη σύγχρονη Ουγγαρία, την Τουρκία, τη Βενεζουέλα, καθώς και τον Αμερικανικό Νότο την εποχή του Τζιμ Κρόου, οι συγγραφείς δείχνουν πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες – αλλά και πώς γίνεται να σωθούν, σε ένα βιβλίο που αποτελεί σημαντική συμβολή στην παγκόσμια συζήτηση για την κατάσταση της δημοκρατίας σήμερα.
ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ~ 78-83
Με μια επίσης αρνητική ελληνική ιδιαιτερότητα καταπιάνεται και ο δημοσιογράφος Γιάννης Παντελάκης στο βιβλίο του Η χαμένη τιμή της δημοσιογραφίας – 20+1 ιστορίες κιτρινισμού (εκδ. Θεμέλιο). Ερευνώντας την ελληνική πραγματικότητα αλλά ερμηνεύοντας μια παγκόσμια έρευνα σε 38 χώρες που καταδείκνυε πως οι Έλληνες δείχνουν τη μικρότερη εμπιστοσύνη για τα ΜΜΕ της χώρας τους, βάζει στο μικροσκόπιο 21 περιπτώσεις κατά τις οποίες τα ελληνικά Μέσα λειτούργησαν έξω από κάθε δεοντολογία. Άλλοτε κάνοντας ανοιχτούς εκβιασμούς κι άλλοτε μεταδίδοντας πολεμικές ανταποκρίσεις από μέρη όπου δεν είχε πέσει ούτε σφαίρα.
Ένα άλλο πεδίο της σύγχρονης ζωής, αυτό της σχέσης όλων μας, ενηλίκων και παιδιών, με τις κάθε λογής «έξυπνες συσκευές» και τα ποικίλα προβλήματα που ανακύπτουν, συζητάει ο έμπειρος Μανόλης Ανδριωτάκης στο βιβλίο του Ο αλγόριθμος της σοφίας (εκδ. Κριτική). Γράφει, μεταξύ άλλων, ο Σωτήρης Βανδώρος στο σχετικό άρθρο του: «[ο Ανδριωτάκης] μας καλεί να κάνουμε πότε-πότε ψηφιακή "αποτοξίνωση", δηλαδή να απέχουμε από τον ψηφιακό κόσμο, για λίγες μέρες έστω. Αυτό είναι στ’ αλήθεια και ένα τεστ για το πόσο εξαρτημένοι ή ακόμη και εθισμένοι είμαστε σε αυτόν».
Στο ίδιο πεδίο, αλλά όχι ακριβώς με το ίδιο θέμα, καταγίνεται η μελέτη Το διαδίκτυο στη φαντασία – Επικοινωνία, καινοτομία και διακυβέρνηση (μτφρ. Έλενα Ψυλάκου, εκδ. Ροπή), της Robin Mansell. Η καθηγήτρια Νέων Μέσων και Διαδικτύου στο Τμήμα Μέσων και Επικοινωνιών του LSE διεξάγει μια εντυπωσιακή έρευνα για τη συλλογική μας κατανόηση της εξέλιξης των ψηφιακών επικοινωνιακών συστημάτων και του Διαδικτύου. Η συγγραφέας παρουσιάζει με τρόπο ισότιμο τις ιδέες των θερμών υποστηριχτών και των σκεπτικιστών και μας υπενθυμίζει τη διαρκή ανάγκη για προσεκτική, κριτική και ενημερωμένη ανάλυση των παραδόξων και των προκλήσεων του Διαδικτύου
Από την άλλη, την ελληνική οικογένεια βάζει στο μικροσκόπιο ο νεοελληνιστής, αναπληρωτής καθηγητής νεοελληνικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Δημήτρης Παπανικολάου, με το βιβλίο του Κάτι τρέχει με την οικογένεια – Έθνος, πόθος και συγγένεια την εποχή της κρίσης (εκδ. Πατάκη). Με το βιβλίο του αυτό, ο Παπανικολάου προσπαθεί να εξηγήσει τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά μιας κατάρρευσης, αυτής του δόγματος «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια», μέσα από παραδείγματα από τον ελληνικό κινηματογράφο, το θέατρο και τη λογοτεχνία.
Για το μέλλον που έρχεται με γρήγορους ρυθμούς επιχειρεί να μας μιλήσει ο καθηγητής Γιάννης Μανέτας στο βιβλίο του Η ζωή σήμερα, άλλοτε, αλλού και στο μέλλον – Η λογική των βιολογικών συστημάτων (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), θέτοντας δύσκολα ερωτήματα. Ποιο το μέλλον της ζωής και της ανθρωπότητας; Πού μπορεί να οδηγήσει η αλληλεπίδραση πλανητικής, γεωλογικής, βιολογικής, πολιτισμικής και τεχνολογικής εξέλιξης; Άραγε ο υπερπληθυσμός, η εξάντληση των πόρων, η κλιματική αλλαγή και η μείωση της βιοποικιλότητας απειλούν τη ζωή, και ειδικά τον άνθρωπο; Ένα βιβλίο που δεν απευθύνεται στους ειδικούς, αλλά στον φιλοπερίεργο αναγνώστη που θέλει να καταλάβει τον κόσμο που τον περιβάλλει και να τοποθετήσει τον εαυτό του μέσα σ’ αυτόν.
ΤΟΠΟΙ, ΜΝΗΜΗ, ΠΡΟΣΩΠΑ ~ 84-87
Με τον ιδιαίτερα φροντισμένο τόμο Άγιον Όρος – Η άσβεστη φλόγα (εκδ. Καστανιώτη) ο ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας Θανάσης Θ. Νιάρχος ανθολογεί σημαντικούς Έλληνες συγγραφείς που έχουν γράψει για την εμπειρία τους από το Όρος. Με τα λόγια του ίδιου του ανθολόγου: «Δεν έχει παρά να προσέξει κανείς τα ονόματα των συγγραφέων που υπογράφουν τα κείμενα του τόμου αυτού: Παπαδιαμάντης, Καζαντζάκης, Θεοτοκάς, Ουράνης, Κόντογλου, Πρεβελάκης και άλλοι πολλοί σπουδαίοι εκπρόσωποι των γραμμάτων και των τεχνών. Θρησκευόμενοι ή άθεοι, θαυμαστικοί ή επιφυλακτικοί, αστοί ή περιθωριακοί, νιώθεις να αισθάνονται τα εκφραστικά τους εργαλεία ανεπαρκή, προκειμένου να διατυπώσουν μιαν αποκάλυψη που τους γίνεται και που ανατρέπει τα δεδομένα της ζωής τους, όπως έχουν διαμορφωθεί ως την ώρα που επισκέπτονται το Άγιον Όρος».
Στα τοπία της μνήμης αφήνεται ο Σταύρος Ζουμπουλάκης στο αυτοβιογραφικό αφήγημα Στ’ αμπέλια (εκδ. Πόλις), ανασυσταίνοντας τον τόπο των καλοκαιρινών του εξορμήσεων στην λακωνική ύπαιθρο, στον για πάντα χαμένο κόσμο της βαθιάς ελληνικής επαρχίας. Μεγάλο προσόν του βιβλίου, εκτός από την γλωσσική ευφορία και ακρίβεια, το στοχαστικό της βάθος. Γράφει ο Θάνος Κάππας: «Το κείμενο διαπνέεται από ένα είδος μετα-νοσταλγίας, αν μπορεί να ονομαστεί έτσι το συναίσθημα βαθιάς συγκίνησης για εκείνον τον αιωνόβιο, χτεσινό μα και οριστικά καταποντισμένο κόσμο, συναίσθημα απαλλαγμένο, ωστόσο, από την ωραιοποιητική αναπόληση και την ιδεολογική προσκόλληση στο παρελθόν που συνήθως εξουδετερώνουν ή αποδραστικοποιούν τέτοιες διηγήσεις».
Για τον δημοσιογράφο και αθηναιογράφο Νίκο Βατόπουλο, ο τόπος της μνήμης και της καθημερινότητας δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από την Αθήνα. Με το βιβλίο του Περπατώντας στην Αθήνα (εκδ. Μεταίχμιο) δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια επανοικειοποίηση της πόλης μας, μέσα από μύθους της καθημερινότητας, την αγάπη για τους δρόμους, τα εναπομείναντα νεοκλασικά ή άλλα κτίρια που σφύζουν από ζωή, την ίδια τη ζωή που πάλλεται σε κάθε της γωνιά.
Τέλος, πολύχρονη δουλειά έρευνας και μελέτης κρύβεται πίσω από το βιβλίο Νίκος Καββαδίας, Ο αρμενιστής ποιητής (εκδ. Άγρα) του δημοσιογράφου και μελετητή Μιχάλη Γελασάκη. Ένας τόμος με ανέκδοτο και αθησαύριστο έργο, άγνωστες συνεντεύξεις του ποιητή, τον ναυτικό του φάκελο, τα καράβια που ταξίδεψε, ανέκδοτη αλληλογραφία, σπάνιες μαρτυρίες, αδημοσίευτες φωτογραφίες, τη σχέση του με τον Γιώργο Σεφέρη και άλλα ευρήματα με επεξηγηματικά κείμενα, υποσημειώσεις, λεζάντες και παραπομπές.
ΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΓΝΩΣΗ & ΓΛΩΣΣΑ ~ 88-94
Ένα «πολυεργαλείο» για τη μελέτη της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας είναι το σχεδόν 1000 σελίδων βιβλίο του κριτικού λογοτεχνίας Βαγγέλη Χατζηβασιλείου με τον υποβλητικό τίτλο Η κίνηση του εκκρεμούς – Άτομο και κοινωνία στη νεότερη ελληνική πεζογραφία: 1974-2017 (εκδ. Πόλις). Με τα λόγια του κριτικού λογοτεχνίας Γιώργου Ν. Περαντωνάκη, το βιβλίο του Χατζηβασιλείου είναι «σύμβουλος και οδηγός ανάγνωσης, αλλά και ανάλυσης της περιόδου. Ο απλός αναγνώστης θα μπορεί να βρει έργα και τάσεις, να διακρίνει τι διαβάζει πάνω στις ευκρινείς συντεταγμένες του και να επιλέξει και τα μελλοντικά αναγνώσματά του από την παρακαταθήκη που του αφήνει. Αλλά κι ο ειδικός μελετητής θα βρει σίγουρα δρόμους και λεωφόρους προς μια συνολική εικόνα, αλλά και νήματα για νέες έρευνες και αξιολογήσεις».
Από τη γραπτή λογοτεχνία της εποχής μας πίσω στα χρόνια που η ποίηση αποτελούσε ακόμη μέρος μιας μεγάλης προφορικής παράδοσης. Τι ήταν αυτό που έκανε δημοφιλείς τις παραστάσεις των αοιδών και των ραψωδών; Τι γνωρίζουμε για την εκτέλεση της επικής ποίησης στην αρχαιότητα; Αυτό το δύσκολο αλλά σημαντικό και σαγηνευτικό θέμα εξετάζει ο καθηγητής Χρήστος Τσαγγάλης στο βιβλίο του Τέχνη ραψωδική. Η απαγγελία της επικής ποίησης: Από την αρχαϊκή έως την αυτοκρατορική περίοδο (εκδ. University Studio Press). Ο Χρήστος Τσαγγάλης, ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της επικής ποίησης σήμερα, με διεθνή ακτινοβολία και δημοσιεύσεις σε σημαντικά διεθνή έντυπα, στηριγμένος σε εξαντλητική συλλογή όλων των πηγών, γραμματειακών, επιγραφικών και εικονογραφικών, υπογράφει μια μελέτη μοναδική στο είδος της.
Σε άλλο ύφος, προσωπικό και ιδιοσυγκρασιακό, ο Ντάνιελ Μέντελσον στο βιβλίο του Μια Οδύσσεια: Ένας πατέρας, ένας γιος, ένα έπος (εκδ. Πατάκη) υπογράφει μια πολυεπίπεδη, αποκαλυπτική αφήγηση και μας προσφέρει μια Οδύσσεια πλούσια σε συναισθηματικό φορτίο και φιλολογική οξυδέρκεια, ένα έργο βαθιάς προσωπικής όσο και λογοτεχνικής εξερεύνησης, με έντονο αυτοβιογραφικό χαρακτήρα και μεσογειακό άρωμα.
Στην εξαιρετική μελέτη Το λαϊκό παραμύθι ως ποίηση – Αισθητική και ανθρωπολογία (μτφρ. Εμμανουέλα Κατρινάκη, εκδ. Πατάκη) ο Ελβετός παραµυθιολόγος Max Lüthi συνδέει το παραμύθι με άλλες όψεις της ζωής και της τέχνης. Με τα λόγια του Μιχάλη Μακρόπουλου, στο σχετικό άρθρο του στην Book Press: «Ο Λούτι μιλά για την αφηγηματική οικονομία στο παραμύθι, και την προοικονομία του, για το ασήμαντο που γίνεται σπουδαίο, για τη γοητεία των άκρων. Για την έλλειψη βάθους του παραμυθιού, το μονοδιάστατό του, την εξιδανίκευση και το αφαιρετικό του ύφος, την απλότητά του».
Ένα σημαντικό κενό στη βιβλιογραφία για τη μελέτη και τη διδαχή της Δημιουργικής Γραφής έρχεται να καλύψει το βιβλίο του διδάκτορα λογοτεχνίας και ποιητή Σπύρου Κιοσσέ Εισαγωγή στη δημιουργική ανάγνωση και γραφή του πεζού λόγου – Η συμβολή της αφηγηματολογίας (εκδ. Κριτική). Με τα λόγια της φιλολόγου Κατερίνας Δ. Σχοινά: «Η ανακάλυψη των μαγικών συναρθρώσεων που οδηγούν στην επιτυχία της γραφής, την οποία επιχειρεί το βιβλίο του Κιοσσέ, όχι μόνον ενδυναμώνει το αναγνωστικό ενδιαφέρον για την αναζήτηση ωραίων έργων, αλλά προσφέρει σημαντική τεχνογνωσία σε κάθε (επίδοξο) χρήστη των εργαλείων του λόγου, ιδιαίτερα του αφηγηματικού».
Σε άλλο τόνο, τα κείμενα που περιλαμβάνονται στον τόμο Στους ώμους των γιγάντων (μτφρ. Χαριτωμένη Βοντά, εκδ. Ελληνικά Γράμματα) του Ουμπέρτο Έκο έχουν ως αφετηρία τη διαφορετική θεματολογία του ετήσιου φεστιβάλ της Milanesiana, ενός σημαντικού φεστιβάλ γραμμάτων, επιστημών και τεχνών, που αποτελεί πλέον θεσμό στον ευρωπαϊκό χώρο, όπου ο φιλόσοφος συμμετείχε από το 2001 έως το 2015, ενώ παράλληλα πραγματεύονται θέματα φιλοσοφίας, λογοτεχνίας, αισθητικής, ηθικής, επικοινωνίας και μέσων ενημέρωσης. Η πεμπτουσία του σύμπαντος του Έκο, διατυπωμένη σε γλώσσα ευχάριστη, καυστική, κάποιες φορές παιχνιδιάρικη, αλλά και κοφτερή όποτε είναι απαραίτητο.
Τέλος, ένα βιβλίο για τη γλώσσα που δεν έχει σκοπό να διδάξει (αν και, εμμέσως, το κάνει) μα κυρίως να τέρψει. Το βιβλίο Η γλώσσα έχει κέφια - Χαμογελαστή περιπλάνηση στα τοπία της γλωσσικής ελαφρότητας (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου) του γνωστού «ερασιτέχνη» γλωσσολόγου Νίκου Σαραντάκου, μας φανερώνει ότι γλώσσα κρύβει μέσα της άφθονα τερπνά, ευτράπελα, διασκεδαστικά και αστεία σημεία και φαινόμενα, που μπορούν να χαρίσουν όχι απλώς σποραδικά χαμόγελα αλλά και βροντερό γέλιο.
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ & ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ~ 95-100
Ένα εμβληματικό έργο για το πνεύμα του Διαφωτισμού, Η Πραγματεία περί ανεκτικότητας του Βολταίρου κυκλοφόρησε φέτος και στη χώρα μας, σε μετάφραση Γιώργου Καράμπελα, από τις νεότευκτες εκδόσεις Διαλέγεσθαι. Για το κείμενο, που γράφτηκε με αφορμή μιαν από τις πολλές υποθέσεις θρησκευτικής μισαλλοδοξίας της εποχής, την άδικη καταδίκη και μαρτυρική θανάτωση ενός αθώου, του προτεστάντη Ζαν Καλάς, σημειώνει ο Γιώργος Σιακαντάρης στην Book Press: «Ο Βολταίρος δεν στοχάζεται την ανεκτικότητα αυτή καθαυτή, αλλά σε σχέση με τον μεγάλο εχθρό της, τη μισαλλοδοξία. Αλλά μήπως όμως η τελευταία είναι τέκνο του φυσικού ή του θετού δικαίου;»
Έναν φανταστικό διάλογο ανάμεσα σε έναν από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους των νέων χρόνων και στον πατέρα της Ψυχανάλυσης ανασυνθέτει ο Michel Juffé στο βιβλίο του Ζίγκμουντ Φρόιντ - Μπενεντίκτους ντε Σπινόζα: Αλληλογραφία 1673-1938 (μτφρ. Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, εκδ. Utopia). O Γάλλος φιλόσοφος αναδεικνύει μεν τις τεράστιες αποκλίσεις τους σε μεγάλα θέματα (το πρωτείο του ναρκισσισμού, το εύρος ισχύος του οιδιπόδειου συμπλέγματος, τα πήγαιν’ έλα μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου, κ.λπ.), αλλά και ένα σημείο ουσιαστικής σύγκλισης: τη βαθιά πεποίθησή τους ότι δεν υπάρχει καμιά εξουσία ανώτερη από τη Φύση, δεν υπάρχει κανένας Πατήρ της ανθρωπότητας εκτός από εκείνους που ορίζει η ίδια στον εαυτό της, δεν υπάρχει κανένα μυστήριο, μόνον αινίγματα προς επίλυση μέσω του Ορθού Λόγου.
Από την άλλη, μες στην χρονιά εκδόθηκε και στη χώρα μας ένα καθαρά φιλοσοφικό έργο, το τρίτο από τα κορυφαία έργα του Λούντβιχ Βιττγκενστάιν, μετά το «Τρακτάτους» και τις «Φιλοσοφικές έρευνες», το περίφημο Περί βεβαιότητος (μτφρ. Μιλτιάδης Ν. Θεοδοσίου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Στις σημειώσεις αυτές θίγονται οι προβληματικές του ιδεαλισμού και του σκεπτικισμού, η έννοια και ο ρόλος της αμφιβολίας, η έννοια της γνώσης και η θεμελίωσή της, η έννοια της δικαιολόγησης και της τεκμηρίωσης των εμπειρικών πεποιθήσεων, όπως και πολλά άλλα γνωσιολογικά ζητήματα, πέρα από την εμβληματική έννοια της βεβαιότητας, που καταλαμβάνει μεγάλο μέρος των φιλοσοφικών ερευνών του βιβλίο.
Φιλοσοφικό έργο, με την ευρύτερη δυνατή έννοια, είναι και ο εντελώς πρωτότυπος τόμος Ο άνθρωπος και τα άλλα ζώα (εκδ. Παπαζήση) που επιμελήθηκε η καθηγήτρια κοινωνιολογίας Άννα Λυδάκη, κι έχει στόχο να συντείνει στην καλλιέργεια μιας ηθικής στάσης απέναντι στα όντα που μαζί τους μοιραζόμαστε τη Γη, να αναδείξει την εγγενή αξία της ζωής, που πάλλεται και εμφανίζεται με διάφορες μορφές, και να συμβάλει σε έναν επαναπροσδιορισμό της σχέσης μας με τα άλλα ζώα. Στον τόμο συμμετέχουν, με λογοτεχνικά ή άλλου τύπου κείμενα 80 συγγραφείς, επιστήμονες, λογοτέχνες, διανοούμενοι, δημιουργοί, που γράφουν για τη σχέση του ανθρώπου με τα άλλα ζώα, εκθέτουν ιδέες και εκφράζουν συναισθήματα.
Ο ψυχίατρος Ντάνιελ Στερν ένωσε τις δυνάμεις του με την παιδίατρο και παιδοψυχίατρο Νάντια Μπρούσβαϊλερ-Στερν και τη δημοσιογράφο και συγγραφέα Άλισον Φρήλαντ, επιδιώκοντας να αποδώσουν με επιτυχία την ψυχολογία της νέας μητέρας και να επικυρώσουν με κατανόηση και αποδοχή τα αντιφατικά συναισθήματα που συνοδεύουν τα πρώτα στάδια της μητρότητας. Το βιβλίο Μια μητέρα γεννιέται – Πώς η εμπειρία της μητρότητας σε αλλάζει για πάντα– Πώς η εμπειρία της μητρότητας σε αλλάζει για πάντα (μτφρ. Ευαγγελία Ανδριτσάνου, εκδ. Άγρα) επιχειρεί να εντοπίσει τη στιγμή αυτή που η γυναίκα υποβάλλεται σε αυτή τη μοναδική ψυχική μεταμόρφωση, καθώς νέες ελπίδες, φόβοι και προτεραιότητες την καθοδηγούν.
Το βιβλίο της σημαντικής ψυχαναλύτριας Μαρίλιας Αϊζενστάιν-Αβέρωφ με τίτλο Ένα ψυχαναλυτικό ταξίδι (μτφρ. Γιώργος Καλομοίρης, εκδ. Αρμός) είναι μια περιήγηση στα σαράντα χρόνια ψυχαναλυτικής εργασίας της. Η ψυχανάλυση στην Γαλλία, η μεταβίβαση, ο πατρικός ρόλος σήμερα, η ψυχική αμφιφυλία, το άρρωστο σώμα, η ανθρώπινη καταστροφικότητα, είναι μερικά από τα θέματα που αναπτύσσονται. Κεντρικό ερώτημα πίσω από κάθε κεφάλαιο: πώς λειτουργεί η ενόρμηση ανάμεσα στο βιολογικό σώμα και στην ψυχική λειτουργία που συνίσταται από αναπαραστάσεις και συναισθήματα, και ιδιαίτερα, πώς παράγει τη σκέψη;
ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΕΙΣ ~ 1-17
Το κόστος των επανεκδόσεων μπορεί είναι μεγάλο ρίσκο για όλους τους εκδότες - μικρούς και μεγάλους. Για να μπορέσουν να τοποθετήσουν με αξιώσεις, στους πάγκους των βιβλιοπωλείων, πλάι στους νέους τίτλους και αρκετούς παλαιότερους, θα πρέπει η επανέκδοση να δίνει στον αναγνώστη επιπλέον υλικό με πληροφορίες, οι οποίες θα τοποθετούν το έργο σε ένα ιστορικό πλαίσιο, είτε με τη μορφή εισαγωγικού σημειώματος, είτε με ένα επίμετρο, είτε τέλος με κάποιο χρονολόγιο.
Η πλέον υποδειγματική επανέκδοση έργου νεοελληνικής πεζογραφίας, για το 2018, έχει γίνει για την Τριλογία του Νίκου Θέμελη από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Τα μυθιστορήματα Η Αναζήτηση, Η Ανατροπή & Η Αναλαμπή μαζί με ένα σημείωμα του Νίκου Θέμελη καθώς και ένα πλήθος κριτικών κειμένων, αποτελούν έναν τόμο των 1394 σελίδων, εξαιρετικής ποιότητας. Η Μάρω Βαμβουνάκη και το, κατά πολλούς, καλύτερό της μυθιστόρημα Η μοναξιά είναι από χώμα επανεκδόθηκε πρόσφατα από τον Ψυχογιό.
Στη βιβλιογραφία του Μένη Κουμανταρέα το μυθιστόρημα Ο ωραίος λοχαγός (εκδ. Πατάκη) έχει ξεχωριστή θέση. Φινέτσα, ερωτισμός, άρρητα πάθη, μοιραίες συναντήσεις και μια δικαιοσύνη μακριά από διατάξεις και νόμους. Αντίστοιχα, εμβληματική θέση στη σύγχρονη νεοελληνική πεζογραφία έχει και η συλλογή διηγημάτων Ντιάλιθ' ιμ, Χριστάκη (εκδ. Πατάκη). Ήταν μ’ αυτή τη συλλογή που τάραξε τα νερά της πεζογραφίας ο Σωτήρης Δημητρίου, προς στο τέλος της δεκαετίας του ’80. Σκληροί άνθρωποι, σκληρή γλώσσα και μια συλλογή διηγημάτων που συνεχίζει να γοητεύει νέους αναγνώστες.
Επανέκδοση και για το πρώτο μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού, με τίτλο Τα σιλό (εκδ. Gutenberg) με τη φροντίδα του Θανάση Αγάθου. Πρωτόλειο κείμενο του συγγραφέα με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και όλα εκείνα τα στοιχεία εν τη γενέσει τους, τα οποία θα αναπτυχθούν και θα δώσουν καρπούς στα επόμενα βιβλία του Βασιλικού. Οι εξαιρετικά φροντισμένες εκδόσεις Κάπα, εντάσσουν στην σειρά τους όλα τα θεατρικά έργα της Λούλας Αναγνωστάκη. Φέτος, και με αφορμή την παράσταση στο θέατρο Σταθμός, επανεκδόθηκε Ο ήχος του όπλου σε έναν τόμο ιδιαίτερης γραφιστικής επιμέλειας.
Το εμβληματικό μυθιστόρημα του François Rabelais Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ, σε ξανακοιταγμένη μετάφραση από τον Φίλιππο Δ. Δρακονταειδή, εντάσσεται στη Λευκή Σειρά των εκδόσεων Εξάντας. Σπουδαία κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας επανασυστήνονται στο αναγνωστικό κοινό και θεμελιώνουν τη σχέση του με ό,τι πιο σημαντικό έχει να επιδείξει η κλασική αλλά και η πιο σύγχρονη πεζογραφία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το τελευταίο μυθιστόρημα του Thomas Bernhard Αφανισμός (εκδ. Εξάντας) σε μετάφραση Βασίλη Τομανά. Μια κατάβαση στους λαβυρίνθους της ύπαρξης. Αντίστοιχα, Το βιβλίο της ανησυχίας (εκδ. Gutenberg) του Fernando Pessoa ή όπως αναγράφεται «Σύνθεση του Μπερνάρντο Σοάρες, βοηθού λογιστή στην πόλη της Λισαβόνας», αποτελεί έργο ζωής για τη μεταφράστρια Μαρία Παπαδήμα. Η δίτομη έκδοση συνοδεύεται από προλεγόμενα της μεταφράστριας και πλήθος σημειώσεων. Μια εξαιρετική έκδοση.
Η σπουδαία αμερικανίδα πεζογράφος Toni Morrison έχει μεταφραστεί στη χώρα μας κυρίως από την Κατερίνα Σχινά για λογαριασμό των εκδόσεων Νεφέλη. Φέτος, το μυθιστόρημα της Morrison Jazz επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, με ένα κατατοπιστικό επίμετρο της μεταφράστριας. Επανέκδοση για το μυθιστόρημα του Bernhard Schlink Διαβάζοντας στη Χάννα, στη μετάφραση του Ιάκωβου Κοπερτί από τις εκδόσεις Κριτική. Ακόμη και όσοι έχουν δει την ταινία με την Κέιτ Γουίνσλετ στον ομώνυμο ρόλο, αξίζει να έρθουν σε επαφή με την βραβευμένη μετάφραση του Κοπερτί και την πυκνότητα του κειμένου του Schlink. Τέλος, μεταφερμένο κι αυτό στον κινηματογράφο αλλά και πολυδιαβασμένο, το μυθιστόρημα της Harper Lee Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια, κυκλοφορεί σε ειδική, συλλεκτική, πολυτελή σκληρόδετη έκδοση, στη μετάφραση της Βικτώριας Τράπαλη, από τις εκδόσεις Bell.
Η μελέτη του Γ.Β. Δερτιλή Ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας 1750-2015 επανακυκλοφορεί σε νέα, αναθεωρημένη και επαυξημένη έκδοση από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Βιβλίο αναφοράς για όποιον ενδιαφέρεται να διαβάσει σύγχρονη ελληνική ιστορία. Οι εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα επανεκδίδουν το δοκίμιο του Umberto Eco Περί Φασισμού και Πολέμου - Πέντε ηθικά κείμενα στη μετάφραση της Άννας Παπασταύρου. Μια ευκαιρία να διαπιστώσουμε ξανά το πόσο καίριες ήταν, και παραμένουν ακόμη, οι παρατηρήσεις του Eco για ζητήματα που συνεχίζουν να μας απασχολούν. Σε διαφορετική κατεύθυνση αλλά έχοντας προκαλέσει εξίσου μεγάλη αίσθηση όταν πρωτοκυκλοφόρησε, είναι το βιβλίο του Γιώργου Γραμματικάκη Η κόμη της Βερενίκης (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Η παρούσα 37η έκδοση συνοδεύεται από cd, με αφήγηση του βιβλίου από τον Γιώργο Γραμματικάκη.
Το σημαντικό βιβλίο του Άλκη Χαραλαμπίδη Η τέχνη του εικοστού αιώνα κυκλοφόρησε πρώτη φορά σε τρεις τόμους στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας του περασμένου αιώνα. Αναθεωρημένο, επανεκδίδεται σε έναν πλέον τόμο, με την εξαιρετική φροντίδα των εκδόσεων University Studio Press. Τέλος, το εξαιρετικό στο είδος του έργο με τίτλο Ρωμαϊκή τέχνη - Από τον Ρωμύλο έως τον Κωνσταντίνο (μτφρ. Δάφνη Δημητριάδου) των Nancy H. Ramage και Andrew Ramage κυκλοφόρησε και πάλι πρόσφατα από τις ίδιες εκδόσεις, με πολλές νέες έγχρωμες εικόνες. Η έκτη έκδοση της Ρωμαϊκής τέχνης αποτελεί μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα εισαγωγή στη ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική και τις διακοσμητικές τέχνες του ρωμαϊκού κόσμου.
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΜΑΣ ~ 1-15
Από τη σύστασή της, η Book Press ήταν συνισταμένη της προσπάθειας μιας πλουραλιστικής ομάδας ανθρώπων, ανοιχτής σε μεγάλο εύρος θέσεων και απόψεων. Φιλοξένούσε και συνεργαζόταν με καταξιωμένους επαγγελματίες όχι μόνο από τον χώρο της δημοσιογραφίας, αλλα και με πεζογράφους, ποιητές, μεταφραστές και πανεπιστημιακούς. Για κάποιους από τους συνεργάτες μας, η χρονιά ήταν ιδιαιτέρως δημιουργική και παραγωγική. Βιβλία μυθοπλασίας, συμμετοχές σε συλλογικούς τόμους αλλά και ενδιαφέρουσες μελέτες έφεραν την υπογραφή των «δικών μας ανθρώπων».
Ο αεικίνητος και ακούραστος Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, από τη σειρά «Αιφνίδια Ντοκιμαντέρ» των εκδόσεων Γαβριηλίδη, πριν από μερικούς μήνες μας έδωσε το ευσύνοπτο Μάης ’68 - Φορητό αρχείο, ενώ μόλις κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά του Πάρκο (Εστία), το τρίτο και τελευταίο μέρος της Τριλογίας του Χάους.
«Τρείς νουβέλες και μια συνάντηση», είναι ο υπότιτλος του βιβλίου του Παναγιώτη Γούτα Μποέμ και Ρικάρντο (εκδ. Κέδρος). Οι λογοτεχνικές αναφορές πρόδηλες, όμως ο συγγραφέας δεν μένει εκεί, καθώς πλέκει έναν ιδιαίτερο ιστό, ο οποίος περιβάλλει τους ήρωές του με γνήσια μέριμνα. Μια παρόμοια αντιμετώπιση, σε επίπεδο προθέσεων, επιφυλάσσει και η Εύα Στάμου για τις ηρωίδες της στο βιβλίο Τα κορίτσια που γελούν (εκδ. Αρμός). Το πεδίο των σχέσεων είναι ανεξάντλητο και η Εύα Στάμου ξέρει καλά πού θα εστιάσει και πόσο βαθιά θα κοιτάξει πίσω από το παραπέτασμα των πράξεων των ηρωίδων της. Ο φιλόλογος και συγγραφέας Δημήτρης Χριστόπουλος κυκλοφόρησε τη συλλογή διηγημάτων Σπουδή στο κίτρινο (εκδ. Το Ροδακιό). Διηγήματα που χαρακτηρίζονται από προσεγμένη γλώσσα, προτείνοντας ενδιαφέροντες και πολυεπίπεδους χαρακτήρες. Η Αρχοντούλα Διαβάτη, από τη Θεσσαλονίκη, συγκέντρωσε κι αυτή τα διηγήματά της σε μια συλλογή με τίτλο Κινητή γιορτή (εκδ. Νησίδες). Διηγήματα που φέρουν έντονη την αίσθηση της συμπρωτεύουσας κάνοντάς μας προσεκτικούς αναγνώστες των ιστοριών της.
Δεν θα πρέπει ν’ αφήσουμε έξω συμμετοχές σε ενδιαφέροντες συλλογικούς τόμους, σαν τον Πρώτο Σταθμό (εκδ. Μεταίχμιο), στον οποίο συμμετέχουν και οι τακτικοί μας συνεργάτες Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης και Χίλντα Παπαδημητρίου. Ένα ένθετο διήγημα της Χίλντας Παπαδημητρίου θα συναντήσουμε και στο αστυνομικό μυθιστόρημα του Δημήτρη Σίμου Τα βατράχια (εκδ. Bell). Τέλος, η ανεξάντλητη Χίλντα Παπαδημητρίου, μαζί με τον Κυριάκο Αθανασιάδη, τον Βαγγέλη Γιαννίση και τον Δημήτρη Σίμο έγραψαν το πρώτο «συνεργατικό» αστυνομικό μυθιστόρημα, με τίτλο Αποκάλυψη, από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Διήγημα του συνεργάτη μας εκ Παρισίων Θωμά Συμεωνίδη βρίσκουμε και στον φιλόδοξο τόμο Passengers (εκδ. Free Thinking Zone), στον οποίο συμμετέχουν 13 έλληνες συγγραφείς. Η έκδοση είναι τρίγλωσση και περιλαμβάνει όλα τα διηγήματα μεταφρασμένα στα αγγλικά και στα γαλλικά. Με έδρα του το Παρίσι και ο ποιητής και μεταφραστής Γιάννης Λειβαδάς φέτος εξέδωσε την ανθολογία Χάικου 1991-2008 (εκδ. Εκάτη). Κλείνοντας, να σημειώσουμε τη συλλογή Με το π της ποίησης (εκδ. ΑΩ), στην οποία συμμετέχει και η Διώνη Δημητριάδου.
Η Μαρία Γιαγιάννου είναι πεζογράφος και θεωρητικός τέχνης και φέτος είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στη σκηνή του «Θέατρο Οδού Κυκλάδων - Λευτέρης Βογιατζής» το τρίτο θεατρικό της έργο, το οποίο εκδόθηκε και σε βιβλίο, Κλάρα Σούμαν: Τα χαρισματικά πρόσωπα μιας υπερμαριονέτας (εκδ. Μελάνι).
Θα κλείσουμε με μια μελέτη κι ένα δοκίμιο. Ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης και η Παναγιώτα Μ. Χατζηγεωργίου παρουσίασαν τα αποτελέσματα της μελέτης τους με το βιβλίο Βιβλιογραφία για τον Νίκο Καζαντζάκη (1906-2012) (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Στις 720 σελίδες του τόμου συναντούμε άρθρα, κριτικές βιβλίου και θεάτρου, μελέτες για το συνολικό έργο και για τα επιμέρους κείμενά του, ειδήσεις για τη ζωή και τον θάνατό του, ποιήματα εμπνευσμένα από αυτόν, αφιερώματα σε περιοδικά και εφημερίδες, μονογραφίες για τη φιλοσοφική και λογοτεχνική του πορεία, σύμμεικτους τόμους με πολυπρισματικές αναλύσεις, επαινετικά και επικριτικά κείμενα για τη μορφή του. Το πρωτότυπο στη σύλληψή του και επαρκώς τεκμηριωμένο δοκίμιο του Γιώργου Λαμπράκου Τσαρλς Μπουκόβσκι, ο κυνικός Κυνικός (εκδ. Γαβριηλίδη), αναδεικνύει όχι μόνο μια ιδιαίτερη πλευρά του Μπουκόβσκι, αλλά τοποθετεί και τον Λαμπράκο σε μια θέση υψηλών προσδοκιών για το επόμενό του δοκίμιο.
* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.