Οκτώ ερεθιστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Νέο έτος, το 2022! Πολλές νέες κυκλοφορίες, και μάλιστα ορισμένως εξόχως σημαντικές! Φορτωμένος ο Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη με μια τρελή σοδειά (που έλεγε κι ο ποιητής), με κάμποσα εκλεκτά (τι άλλο;) βιβλία για δύο, για το νησί –ως γνωστόν, παίρνουμε τα βουνά το καλοκαίρι, και στα νησιά κραιπαλιάζουμε (με την καλή έννοια!) τον χειμώνα–, και, όπως κάθε εμμονικός (με την καλή έννοια!) βιβλιόφιλος έτσι και ο ιδιοκτήτης του σάκου φροντίζει να συναγελάζεται με εμμονικούς (και πάλι με την καλή έννοια!) βιβλιόφιλους. Μετά τις λεγόμενες διακοπές λοιπόν, εκδράμαμε μια καλή παρέα στο νησί ώστε απρόσκοπτοι να περάσουμε μερικά εικοσιτετράωρα παθιασμένης και έλλογης, συνάμα, ανάγνωσης. Το νόστιμο είναι ότι συναντήσαμε τυχαία και άλλους βιβλιόφιλους, και άναψαν κάποιες γόνιμες συνομιλίες. Ιδού κάποιες πρώτες σημειώσεις από βιβλία που κυκλοφόρησαν προσφάτως και που είχαμε μαζί μας στο μικρό μας ταξίδι. Για κάποια από αυτά, θα μιλήσουμε εκτενέστερα στο άμεσο μέλλον.

Μεταφρασμένη πεζογραφία

Η μόνη σήραγγα που είναι κατακλυσμένη από φως. Λάμπουν εδώ η ευρυμάθεια, η διάνοια, ένα καταιγιστικό χιούμορ, μια σαρκαστική σοφία. Πρόκειται για το Τούνελ του Γουίλιαμ Χ. Γκας, που μεταφράζει αριστοτεχνικά ο τενόρος Γιώργος Κυριαζής και εκδίδει ανεπίληπτα ο Καστανιώτης. Ανήκει στη χορεία των μυθιστορημάτων που μετατρέπουν τον αναγνώστη σε μύχια πολυκέφαλη λέσχη ανάγνωσης που θυμίζει τη φωτογραφία με το πολλαπλό είδωλο του Μαρσέλ Ντυσάν σε επιδέξια τοποθετημένα κάτοπτρα. Ένα έπος λογοτεχνικής δεινότητας, το Τούνελ θα διαβαστεί περιπαθώς, και όχι μόνο μία φορά, από όλους εκείνους που θητεύουν στη ΜΜΜΜ [Μεγάλη Μοντέρνα & Μεταμοντέρνα Μυθιστοριογραφία], στους ακόλουθους του Τζέιμς Τζόις, του Γουίλιαμ Γκάντις, του Τόμας Πίντσον, του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας, του Ντον ΝτεΛίλο.

Του οποίου Ντον ΝτεΛίλο το πρώτο μυθιστόρημα, το θρυλικό πια Americana, έχουμε στα χέρια μας χάρη στην έμπειρη μεταφράστρια Άννα Παπασταύρου, τη διεθύντρια της σειράς Aldina που οραματίστηκε και συγκρότησε ο αείμνηστος Δημήτρης Αρμάος και τις εκδόσεις Gutenberg. Γραμμένο μισόν αιώνα πριν (το 1971), το εναρκτήριο λάκτισμα του ΝτεΛίλο παραμένει ανοξείδωτα επίκαιρο, τόσο λόγω της χαρακτηριστικής μεταλλικής πρόζας του (σήμα κατατεθέν σε όλα του τα μυθιστορήματα) όσο και των θεμάτων που θίγει, όπως η πρωτοκαθεδρία της εικόνας στη μεταπολεμική κοινωνία, η μετατροπή μιας χώρας σε γενικευμένο ψεύδος, σε μια γιγάντια φαντεζί καρτποστάλ άνευ ουσίας, άνευ σημασίας – «Πώς να συνοψιστεί περαιτέρω», σημειώνει εύστοχα στο περιεκτικό επίμετρό του ο συγγραφέας Λευτέρης Καλοσπύρος, «ένα βιβλίο με νονούς στοχαστές και καλλιτέχνες σαν τους Λακάν και ΜακΛούαν, Φελίνι και Γκοντάρ, Τζόις και Κέρουακ;»

Στα τέλη των sixties μας λικνίζει το μουσικοχορευτικό μυθιστόρημα Utopia Avenue, που γυρίζει στα ελληνικά η συγγραφέας Μαρία Ξυλούρη (όλβιοι οι συγγραφείς που μεταφράζονται από συγγραφείς!), και εκδίδει το Μεταίχμιο. Ψυχεδελική αθωότητα, προ-του-πανκ αμεριμνησία, και λωλαμένος ιδεαλισμός πάλλονται στις 714 σελίδες αυτού του βιβλίου που σε κάποιους σαν εμάς θυμίζει ότι δεν στέρξαμε να αφήσουμε στην άκρη ό,τι αγαπήσαμε μες στα στροβοσκοπικά ξεφαντώματα μιας νιότης που δε λέει να μας αδειάσει τη γωνιά.

Φέραμε στο νησί και δύο ισχυρά βιβλία από τη Γερμανία, τα οποία έχω ήδη ξεκοκαλίσει αλλά πάνε σκυταλοδρομία στο αναγνωστικό σύμπαν του Ημίσεως, ώστε να συζητηθούν διεξοδικώς εν συνεχεία. Ο ύπνος των δικαίων του Βόλφγκανγκ Χίλμπιχ [Wolfgang Hilbig, 1941-2007], μεταφράζεται δυναμικά από την Αλεξάνδρα Πούλου και μας προσφέρεται με τη γνωστή κομψότητα των εκδόσεων Ποταμός. Εφτά συνταρακτικά αφηγήματα καταβύθισης σε γκρίζα τοπία, κονιορτοποιημένες ψυχές, μίζερες (αλλά θανάσιμες) παγίδες της μικρονοϊκής εξουσίας, όνειδος της χυδαίας υποτέλειας. Και μια πρόζα που ρίχνει στο ψαχνό, που μανιάζει, που δαγκάνει, που πάλλεται, που δε μασάει. Όπως σημειώνει και ο Λάσλο Κρασναχορκάι στον Πρόλογό του, «Ο Βόλγκανγκ Χίλμπιχ είναι ενός τεραστίου διαμετρήματος καλλιτέχνης. Ανακάλυψε μια θεσπέσια γλώσσα για να περιγράψει έναν φρικαλέο κόσμο».

Ο Τόμας Μέλλε (Thomas Melle, Βόννη 1975) καταγράφει την πραγματικότητα της σημερινής Γερμανίας, τρεις δεκαετίες από εκεί που την άφησε ο Χίλμπιχ. Στο στοχαστικά συγκινητικό μυθιστόρημα 3.000 ευρώ (έξοχα μεταφράζει η Ιωάννα Μεϊτάνη, έξοχα εκδίδει η Άγρα του Πετσόπουλου) η σκληρή πραγματικότητα της οικονομικής πίεσης, του ψηφιακού επικοινωνιακού λόξυγγα, της γενικευμένης αναισθησίας, αποδίδεται με ενάργεια και μ᾽ ένα λυτρωτικό υποχθόνιο χιούμο. Μυθιστόρημα βούτυρο στο ψωμί του Λεός Καράξ.

Σκέψη

Το θέλει η διαλεκτική, και το καλό γούστο, να απλώνονται σαν τραπουλόχαρτα σκληρής παρτίδας πόκερ στο τραπέζι πολύτιμα πονήματα που υπογράφουν οι Χέγκελ, Κορτάσαρ και Ζανκελεβίτς.

Ο τόμος Χέγκελ – Πρόλογοι και Εισαγωγές (μτφρ. Παναγιώτης Θανασάς, εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) στεγάζει καίρια κείμενα του μεγαφιλοσόφου της ρευστότητας των εννοιών όπως η περιλάλητη –και μεγαλειώδης, τονίζει ο Θανασάς– Εισαγωγή στη Φαινομενολογία του Πνεύματος (1806), η Εισαγωγή στην Επιστήμη της Λογικής (1812), και ο Πρόλογος στις Βασικές Γραμμές της Φιλοσοφίας του Δικαίου (1820) όπου και η απόφανση που ακόμη μας δονεί: «Όταν η φιλοσοφία ζωγραφίζει το γκρίζο της πάνω σε γκρίζο [φόντο], τότε μια μορφή ζωής έχει κιόλας γεράσει – και με το γκρίζο πάνω σε γκρίζο δεν μπορεί να ξανανιώσει, αλλά μόνο να καταστεί εγνωσμένη· η γλαύκα της Αθηνάς αρχίζει το πέταγμά της μόνο την ώρα που απλώνεται το λυκόφως».

Ο τόμος Μαθήματα Λογοτεχνίας (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Opera) είναι ένα γλέντι του νου, μια λογοτεχνική πανδαισία, μια φιέστα για κάθε παρέα βιβλιομανών. Οχτώ μαθήματα που δίνει ο Χούλιο Κορτάσαρ στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλι, στην Καλιφόρνια, το φθινόπωρο του 1980. Τζαζ και χιούμορ, Μπόρχες και Ρομπέρτο Αρλτ, το Κουτσό και η παιγνιώδης υφή της γραφής, κινηματογραφικές ταινίες και στιγμιότυπα της καθημερινότητας, συνθέτουν πραγματικά ένα ευφορικό εργαστήρι αλληλοπεριχωρήσεων ανάμεσα σε αναγνώστες, συγγραφείς, μεταφραστές, και ξωτικά που συχνάζουν στο σύμπαν που λέγεται Βιβλιοθήκη.

Ο τόμος Κάπου στο Ανολοκλήρωτο (μτφρ. Λίζυ Τσιριμώκου, εκδ. Πόλις) μας μυεί στη στοχαστική λεπταισθησία του σπουδαίου Βλαντιμίρ Ζανκελεβίτς [Vladimir Jankélévitch, 1903-1985) μέσα από εκτεταμένες θεματικές μαγνητοφωνημένες συζητήσεις του με την Μπεατρίς Μπερλοβίτς [Béatrice Berlowitz] που θίγουν θέματα όπως το χιούμορ, η μουσική, ο έρωτας, η σιωπή, ο χρόνος, ο αυτοσχεδιασμός, οι ψίθυροι της νύχτας και οι εωθινές επαγγελίες. «Το μαγνητόφωνο μας παρείχε έναν σωρό μαργαριτάρια, έμενε να φτιάξουμε το περιδέραιο», σημειώνει η Μπερλοβίτς. «Έτσι, ασκήσαμε βία στο μαγνητοφωνημένο διά του γραπτού. Αποκαταστήσαμε τις πτυχώσεις και τις κρύπτες που η διά ζώσης ομιλία διασπαθίζει». Ο Ζανκελεβίτς, ήδη από τη δεκαετία του 1970, επισημαίνει: «Ζούμε μέσα στον βούρκο της σύγχυσης και την ιλιγγιώδη αντιστροφή των πολιτικών λογυδρίων και ανοησιών».

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. Τελευταίο του βιβλίο, το αφήγημα «Η Κοκό στην Κοπεγχάγη – Το μυθιστόρημα της μεταπολίευσης» (εκδ. Νήσος).