Ιστορία, κοινωνία, πρόσωπα: 65 βιβλία του 2024 που μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο μας

Εξήντα πέντε δοκίμια αρχαίας και σύγχρονης ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας, κοινωνιολογίας, φιλοσοφίας, ανθρωπολογίας, γεωπολιτικής και διεθνών σχέσεων, αλλά και βιογραφίες και απομνημονεύματα και ένα λογοτεχνικό δοκίμιο για τον κόσμο της επιστήμης, που μάς προειδοποιούν για τους κινδύνους που απειλούν τον σύγχρονο κόσμο και κτυπούν καμπάνα κινητοποίησης για τη σωτηρία των κατακτήσεων της ανθρωπότητας.

Ελληνική Ιστορία

Κώστας Κωστής, Ξανακοιτώντας την ιστορία του κράτους στην Ελλάδα, 19ος -21ος αιώνας, εκδ. Πατάκη

Ο πανεπιστημιακός δάσκαλος, συγγραφέας και ιστορικός εδώ γράφει την ιστορία όχι γενικά του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, αλλά μιας πτυχής του, ίσως όμως της πιο επιδραστικής: Την ιστορία του ελληνικού κράτους. Ο ιστορικός δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν τις προϋποθέσεις της Επανάστασης που γέννησαν το νεωτερικό ελληνικό κράτος, πώς αυτό διαμορφώθηκε από την Απελευθέρωση έως το 1914 και πώς άλλαξε κατά τον 20ο αιώνα.

Πώς αλλάζει πλέον με τη είσοδο της χώρας στον 20ο αιώνα και ποια είναι τα προβλήματα που αυτό καλείται να αντιμετωπίσει κατά τον 21ο αιώνα της ακόμα πιο δύσκολης παγκοσμιοποίησης. Το πως κυρίως βλέπει τον χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης θα προκαλέσει, ίσως, μεγάλες συζητήσεις.

Μενέλαος Χαραλαμπίδης, Οι Δωσίλογοι / Ένοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής, εκδ. Αλεξάνδρεια

Ο πολύ καλός και επιδραστικός συγγραφέας και ιστορικός κάνοντας δουλειά επίμονου μυρμηγκιού τρύπωσε στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, σε προσωπικές συλλογές, σε κρατικά και υπουργικά αρχεία, στα ΑΣΚΙ, στις προσωπικές μαρτυρίες, στα ληξιαρχεία δήμων και κοινοτήτων, στα αρχεία του Ελληνικού Ερυθρού Στρατού και ανέσυρε στην επιφάνεια μια σειρά στοιχείων που αποδεικνύουν πως ο δωσιλογισμός έκανε την εμφάνισή του από την πρώτη μέρα της κατοχής της Αθήνας και της χώρας και συνεχίστηκε μέχρι την αποχώρηση των Γερμανών. Ποιοι ήταν και πως έδρασαν κυρίως στην Αττική οι συνεργάτες των Γερμανών, ποια διαφορετικά κίνητρα οδήγησαν τους περιβόητους δωσίλογους στην προδοσία της πατρίδας τους και των συμπατριωτών τους, αλλά και ποιος ήταν ο βαθμός στήριξης τους από γερμανικής πλευράς; Πώς λειτούργησαν σε πολιτικό επίπεδο οι κυβερνήσεις συνεργασίας, ποιες ήταν οι μορφές των οικονομικών σχέσεων, αλλά και ποιες διαστάσεις έλαβε η ένοπλη συνεργασία τόσο των Ελληνικών Σωμάτων Ασφαλείας όσο και των Ταγματασφαλιτών; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα στα οποία δίνει απαντήσεις ο συγγραφέας.

Λύντια Τρίχα, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Ο εμπνευστής του συνταγματικού κράτους, εκδ. Πατάκη

Τι ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος; Υπερεκτιμημένος ή λιγότερο Έλληνας, πραγματικός πατριώτης ή προδότης, φιλοευρωπαίος ή πουλημένος στα συμφέροντα των ξένων; Σ’ όλα αυτά και σε πολλά άλλα ερωτήματα απαντά με τη γνωστή πλέον γλαφυρή πένα της η νομικός και ιστορικός. Εδώ θα ήταν λάθος να πούμε πως απλά επανεκτιμάται η ζωή και το έργο του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου από μια πιο θετική οπτική γωνία. Εδώ αποκαλύπτεται το έργο ενός ανθρώπου, ο οποίος αν και έπεσε σε μεγάλες αντιφάσεις, λόγω της αγάπης του προς την εξουσία, συνέβαλε όσο λίγοι στην ανεξαρτησία της πατρίδας. Μέσω αυτού όμως και της ζωής του ακτινογραφείται μια ολόκληρη κοινωνία της εποχής με τα καλά και τα κακά της, τις επιτυχίες και τις αποτυχίες της. Εγγύηση για την ανάγνωση αυτού του έργου οι προηγούμενες βιογραφίες ιστορικών προσωπικοτήτων από τη συγγραφέα.

Ανδρέας Ασσαέλ, Στα κάτεργα του θανάτου, Ένα οδοιπορικό στα καταναγκαστικά ναζιστικά έργα Χριστιανών και Εβραίων στην Ελλάδα με 350 ανέκδοτες φωτογραφίες, εκδ. University Studio Press

Πολλά είναι τα βιβλία που περιγράφουν τον ζόφο και τα μαρτύρια των κρατούμενων στα γερμανικά ναζιστικά στρατόπεδα. Αυτό όμως εδώ είναι ένα πραγματικά πρωτότυπο βιβλίο με φωτογραφίες που βρέθηκαν στο αρχείο ενός Γερμανού αξιωματικού, ο οποίος επέβλεπε εργοτάξια Ελλήνων και Ελληνοεβραίων σκλάβων στην κατεχόμενη Ελλάδα κατά τα έτη 1942-1943.

Μέσα από φωτογραφικό υλικό –350 περίπου ανέκδοτες φωτογραφίες–που βρέθηκε στην κατοχή του και το οποίο ανήκε στον Γερμανό μηχανικό, προϊστάμενο του έργου Χαννς Ρέσλερ και με επίκεντρο το φαράγγι της Καρυάς στη Λαμία, ο συγγραφέας και ιστορικός- ερευνητής, η οικογένεια του οποίου διασώθηκε από Έλληνες χριστιανούς, αναπαριστά, την φρίκη και την αβάσταχτα σκληρή εργασία στην οποία υποβλήθηκαν, όσοι βρέθηκαν κρατούμενοι σ’ αυτό το στρατόπεδο. Μια φωτογραφική μαρτυρία με σχόλια του συγγραφέα γι’ όσα απίστευτα συνέβησαν στο συγκεκριμένο στρατόπεδο εργασίας, όπου οι εργάτες-σκλάβοι υποχρεώνονταν να δουλεύουν δωδεκάωρο με ελάχιστη τροφή και νερό, με συνεχείς ξυλοδαρμούς και εκτελέσεις. Ένα μεγάλο ποσοστό, πάνω από 20%, πέθανε ή δολοφονήθηκε επί τόπου.

Tudor Din, Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 στη Μολδαβία και τη Βλαχία, εκδ. Πρώτη ύλη

Ο Ρουμάνος Καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Βουκουρέστι συνθέτει μια ζηλευτά γραμμένη ιστορία της απαρχής της Ελληνικής Επανάστασης όπως αυτή κύλισε στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Ρουμάνοι ηγεμόνες όπως ο Τούντορ Βλαδιμηρέσκου αλλά και Έλληνες όπως ο Δημήτριος Υψηλάντης συναντώνται στο Βουκουρέστι και αρχίζουν να κινούν τα νήματα της Επανάστασης. Έλληνες και Ρουμάνοι αλλά και οι υπόδουλοι λαοί σ’ ένα διεθνιστικό και αντιοθωμανικό πνεύμα αναζητούν τους τρόπους για να απελευθερωθούν. Αλλά υπάρχουν και Έλληνες όπως οι Αρναούτηδες του Σάββα Φωκιανού που τάσσονται με τους Οθωμανούς- Τούρκους. Αυτό σημαίνει πως δεν ήταν όλα εύκολα και απλά. Τις συνθέσεις και αντιθέσεις αλλά και τις μεγάλες μάχες, όπως αυτή που χάθηκε ο ηγεμών Τούντορ αλλά και η ήττα του Υψηλάντη στο Δραγατσάνι, περιγράφονται σχεδόν με μυθιστορηματικό τρόπο. Το βιβλίο πλουτίζουν υπέροχες έγχρωμες φωτογραφίες.

Κωστής Καρπόζηλος, Ελληνικός κομμουνισμός Μια διεθνική ιστορία (1912-1974), εκδ. Αντίποδες

Έχουμε εδώ μια πρωτότυπη ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού που εστιάζει περισσότερο στη γεωγραφική και πολυεθνική πορεία των Ελλήνων κομμουνιστών ως ατόμων και όχι στην ιστορία του ίδιου του ΚΚΕ. Στις σελίδες αυτού του βιβλίου του ιστορικού και συγγραφέα, παρακολουθούμε την ιστορία συγκεκριμένων περιπτώσεων Ελλήνων κομμουνιστών από τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα έως την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών μέσα από την πορεία διαφορετικών κομμουνιστικών και αριστερών ρευμάτων (σοσιαλιστικών, αρχειομαρξιστικών, τροτσκιστικών, ευρωκομμουνιστικών, ριζοσπαστικών αριστερών, νεοαριστερών με την εξαίρεση των σοσιαλδημοκρατικών). Ο συγγραφέας δεν παρακολουθεί μια γραμμική ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού από το 1912 έως το 1974, αλλά μια ιστορία των πολλαπλών γεωγραφιών του κομμουνισμού, των πολλαπλών αντιφάσεων αλλά και των μεγαλειωδών στιγμών αυτών των ανθρώπων που πίστεψαν στον κομμουνισμό και οι περισσότεροι το πλήρωσαν ακριβά. Αξίζει όμως να σημειωθεί πως δεν διατίθεται εξίσου μεγάλος χώρος και για τις αναμφισβήτητες ολοκληρωτικές πτυχές συμπεριφορών κομμουνιστών της εποχής.

Σταύρος Νικολής Στάγκος, Παληές ιστορίες που μοιάζουν σήμερα ανοησίες Επιστολή ενός Έλληνα της Ανατολικής Ρωμυλίας Εισαγωγή: Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης Προλογικό Σημείωμα: Σταύρος Α. Στάγκος, εκδ. Εστία

Η επιστολή είναι η αντίδραση του συγγραφέα και δασκάλου που μεγάλωσε στη Βουλγαρία και όταν τη δεκαετία του 1930 βρέθηκε στην Ελλάδα αμφισβήτησαν την ελληνικότητα του πατέρα του επειδή είχε δεχθεί να αποκτήσει βουλγαρικό επίθετο και κατά συνέπεια και τη δική του. Αυτή η αμφισβήτηση της ελληνικότητάς του επιστολογράφου τον πλήγωσε βαθιά και προσπάθησε ν’ απαντήσει στις «ανοησίες» με τις οποίες τον αντιμετώπιζαν οι δήθεν γηγενείς Έλληνες. Μια αυθόρμητη και με γλαφυρό τρόπο γραμμένη απάντηση στον αυτοχθονισμό που επικράτησε στην ελληνική επικράτεια μετά την έλευση των προσφύγων τόσο από την Τουρκία όσο και από τη Βουλγαρία. Σε εποχές εκμετάλλευσης από την Ακροδεξιά των ζητημάτων εθνικής ταυτότητας, του «ποιος είναι Έλληνας», τέτοια βιβλία είναι ανάσα αντιεθνικισμού. Εξαιρετικά η Εισαγωγή και το Προλογικό Σημείωμα. Διαβάστε το οπωσδήποτε.

Αλέξης Ηρακλείδης, Η Ελλάδα και οι γείτονές της Εθνική ταυτότητα και ετερότητα, εκδ. Ι. Σιδέρης

Ο συγγραφέας, Ομότιμος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, με ένα ακόμη βιβλίο του στοχεύει κατευθείαν την καρδιά του ελληνικού εθνικισμού αλλά και κάθε άλλου εθνικισμού. Αφού πρώτα αναδεικνύει τα πιο σημαντικά στοιχεία της παγκόσμιας δημόσιας συζήτησης για το τι είναι έθνος και τα διάφορα είδη εθνικισμού στη συνέχεια εξετάζει με υψηλό κριτικό πνεύμα τα διαφορετικά εθνικά αφηγήματα (Κοραής, Παπαρρηγόπουλος, Ζαμπέλιος, Φαλμεράυερ, Μεγάλη Ιδέα, σύγχρονοι εθνικοί ιστορικοί) για την εθνική μας ταυτότητα και ετερότητα. Εξετάζει το κατά πόσον το Βυζάντιο μπορεί να θεωρείται τμήμα της ελληνικής ιστορίας, αλλά και τα κενά που δημιουργεί στο κυρίαρχο ελληνικό αφήγημα της αδιάκοπης ελληνικότητας όχι μόνο η οθωμανική κυριαρχία και οι Τούρκοι και η κάθοδος των Σλάβων, αλλά και η γειτνίαση με τους (Σλάβο) Μακεδόνες και τους Αλβανούς. Έτσι συνθέτει μια εικόνα στην οποία οι πραγματικές ιστορικές εξελίξεις αποδομούν τον ελληνικό εθνοκεντρισμό. Δεν συνιστάται γι’ αυτούς που υποστηρίζουν πως δεν είναι εθνικιστές, αλλά «πατριώτες».

Δέσποινα Παπαδημητρίου, Το ελληνικό-διεθνές 1947 Ιστορίες πέρα από τα σύνορα, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου

Πώς ήταν το 1947 στον κόσμο και πώς το ίδιο έτος στην Ελλάδα; Πόσο διαφορετικά και πόσο όμοια; Η συνάντηση των δρώμενων στην Ελλάδα με τα δρώμενα στον υπόλοιπο κόσμο στο πλαίσιο του ανερχόμενου Ψυχρού Πολέμου είναι το θέμα, το οποίο με συγγραφική μαεστρία και ιστορική ακρίβεια διαπραγματεύεται η Καθηγήτρια Ιστορίας και συγγραφέας. Η μεταφορά των ελληνόπαιδων στις χώρες του Ανατολικού Μπλοκ, οι πολιτικοί πρόσφυγες, οι ιδεολογίες που καλλιεργούνταν εκεί, αλλά και οι ακριβώς αντίθετες στην Ελλάδα, οι διώξεις των ηττημένων κομμουνιστών στην Ελλάδα αλλά κι όλων όσοι και όσες αναζητούσαν λίγα ψήγματα ελευθερίας στο «Σιδηρούν παραπέτασμα», είναι ορισμένα από τα θέματα που με λεπτότητα θίγει η πολύ καλή ιστορικός.

Γιώργος Σουβλής - Αριστοτέλης Καλής (επιμέλεια), Το μεταξικό πείραμα εκφασισμού της ελληνικής κοινωνίας (1936-1941), εκδ. Αλεξάνδρεια

Τι ήταν το μεταξικό καθεστώς μια συνήθης αυταρχική εκτροπή από τη δημοκρατία ή μια προσπάθεια εκφασισμού της ελληνικής κοινωνίας; Σ’ αυτό το ερώτημα και τις ιδιαίτερες παραμέτρους που το περιβάλλουν απαντούν με συγκροτημένο επιστημονικά λόγο έξι πολύ καλοί επιστήμονες, ιστορικοί και μελετητές της περιόδου. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο μελετώνται η γοητεία του λεγόμενου τότε «Τρίτου Δρόμου» (Αριστοτέλης Καλής), οι ιδέες οργανικών διανοούμενων του καθεστώτος, όπως ο Νικόλαος Κούμαρος (Γιώργος Σουβλής), η θέση της θηλυκότητας και της γυναίκας στο καθεστώς (Ρόζα Βασιλάκη), ο λεγόμενος Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός (Γιάννης Στάμος), η επιρροή του φυλετισμού στο μεταξικό πείραμα (Δήμητρα Τζανάκη) και η «μετακίνηση» του ίδιου του Μεταξά από την προάσπιση της αριστοκρατίας στην φασιστική κοσμοθεωρία. Βιβλίο για μια «παλαιά εποχή» που σήμερα είναι ξανά μπροστά μας.Γεώργιος Δ. Μικρούδης Ο Βενιζέλος και η βασιλεία Οι θέσεις του Βενιζέλου για το πολιτειακό ζήτημα και η σύγκρουσή του με τους βασιλείς Επίκεντρο, 2024, σ.216

Ο συγγραφέας και διδάκτωρ νομικής θέτει εν αμφιβόλω τον εξ αρχής αντιμοναρχισμό του Ελευθέριου Βενιζέλου. Αυτός, κατά τον συγγραφέα, ήταν υποστηρικτής ενός μοντέλου πολιτεύματος, όπως ήταν το βρετανικό πολιτειακό μοντέλο. Υπερ δηλαδή μιας βασιλευόμενης και όχι υπέρ μιας αβασίλευτης δημοκρατίας. Είτε όμως ήταν με το ένα είτε με το άλλο μοντέλο δημοκρατίας, αυτός συγκρούστηκε άλλοτε ήπια άλλοτε με σφοδρότητα με τρεις βασιλείς και κυρίως με απίστευτη σφοδρότητα με τον Κωνσταντίνο Α’. Ο συγγραφέας αναζητεί τους θεσμικούς λόγους αυτής της σύγκρουσης πέρα από τα γνωστά περί προσωπικών διαφωνιών.

Ιωάννης Β. Δασκαρόλης, Το αιματηρό συλλαλητήριο της 9ης Δεκεμβρίου 1923, Η Δύση της Βασιλείας στην Ελλάδα, εκδ. Επίκεντρο

Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, την εκτέλεση των έξι και το Κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου του 1922, το επόμενο έτος πλέον το ελληνικό στέμμα έχοντας χάσει την εμπιστοσύνη της ελληνικής κοινωνίας, αντιμετώπιζε την ισχυρή πιθανότητα έξωσής του. Στη δύση της βασιλείας επομένως έγινε μια προσπάθεια αποτροπής αυτής της έξωσης. Ήταν την 9η Δεκεμβρίου του 1923 που πραγματοποιήθηκε το αιματηρό αντιβενιζελικό συλλαλητήριο στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Το τι προετοίμασε αυτό το συλλαλητήριο, όσα συνέβησαν αυτή την ημέρα και η κατάληξη του, η οποία ήταν τον Απρίλιο του επόμενου έτους η κατάργηση της βασιλείας, αποτελούν τα αντικείμενα αυτού εδώ του συγγραφικού έργου του Διδάκτορα Σύγχρονης Ιστορίας, ο οποίος παραδίδει ένα σημαντικό πόνημα ιστορίας.

Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Οι αρχιτέκτονες του πολιτεύματος Μαυροκορδάτος, Τρικούπης, Βενιζέλος, Καραμανλής, Από τις όχθες του Τάμεση στην Πλατεία Συντάγματος, εκδ. Μεταίχμιο

Αυτή η μελέτη του Ομότιμου Καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου, νομικού και συγγραφέα ερευνά μια σημαντική πτυχή της ελληνικής ιστορίας: Το πώς διαμορφώθηκε ιστορικά η αρχιτεκτονική των Συνταγμάτων της. Η απάντησή του είναι πως σ’ αυτό πρωτίστως συνέβαλαν τέσσερεις πολιτικοί αρχιτέκτονες του πολιτεύματος: Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ο συγγραφέας διασχίζει τα δύσβατα μονοπάτια και τις επικίνδυνες λεωφόρους που αυτοί ακολούθησαν για να αφήσουν το ιδιαίτερο στίγμα τους στο πολίτευμα και τους θεσμούς του. Σ’ αυτό το έργο όμως δεν στηρίζεται τόσο στην ανάλυση των θεσμών, όσο στο ρόλο των προσώπων. Δεν χαρίζεται σε κανένα απ’ αυτά τα πρόσωπα, αλλά και δεν υποτιμά ούτε αποκρύπτει τις μεγάλες τους στιγμές.

Στρατής Μπουρνάζος, Η ιστορία μιας ματαίωσης Το CCF και ο Πολιτισμικός Ψυχρός Πόλεμος στην Ελλάδα (1950-1967), εκδ. Αντίποδες

Στις δεκαετίες του 1950 και 1960 ένας Οργανισμός ανέλαβε να συντονίσει, οργανώσει και να ενισχύσει πνευματικά και οικονομικά πολλούς διανοούμενους προερχόμενους από τη φιλελεύθερη και δημοκρατική Αριστερά. Ήταν το Congress for Cultural Freedom. Ήταν αυτός ο Οργανισμός όργανο της CIA, όπως πολλοί πίστεψαν στην Ελλάδα; Ο πολύ καλός ιστορικός και άνθρωπος του βιβλίου αποκαθιστά την αλήθεια τονίζοντας πως δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Ο Οργανισμός αυτός διατήρησε την ελευθερία και αυτονομία του. Και όμως απέτυχε να ριζώσει και στην Ελλάδα, παρά τις προσπάθειες που έγιναν. Ο συγγραφέας με εξαιρετικό τρόπο συλλέγει στοιχεία και περιγράφει τους λόγους αυτής της «ματαίωσης». Και τους λόγους αυτούς τους εντοπίζει στο κλίμα του γενικευμένου αντιαμερικανισμού της εποχής που έκανε οδυνηρή τη συμμετοχή σ’ αυτόν, αλλά και στη ρήξη της διανόησης και των καλλιτεχνών της εποχής με το κλίμα της επίσημης «εθνικοφροσύνης». Ένα βιβλίο για τον ρόλο του πολιτισμού και των ιδεών σε δύσκολες εποχές.

Ευρωπαϊκή και Παγκόσμια Ιστορία

William Woodruff, Μια σύντομη ιστορία του σύγχρονου κόσμου - Οι παγκόσμιες σχέσεις από το 1500 μέχρι σήμερα, Μτφρ. Μαρία Καίσαρ, Κώστας Σκορδύλης, εκδ. University Studio Press

Οι αυξανόμενοι εθνικισμοί, παρά την παγκοσμιοποίηση ή και εξαιτίας της, η θρησκευτική και η ρατσιστική μισαλλοδοξία, η μετατόπιση της γεωπολιτικής ισχύος προς την Ασία θέτουν σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον του κόσμου. Σ’ αυτά απαντά αυτή εδώ η μη δυτικοκεντρική μελέτη της ιστορίας του σύγχρονου κόσμου από το 1500, χρονιά που ολοκληρώθηκε η ανακατάληψη της Ιβηρικής Χερσονήσου από τους χριστιανούς Ισπανούς και Πορτογάλους μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα και την ανάκαμψη της Ασίας. Ο πολύ γνωστός και σημαντικός Βρετανός πανεπιστημιακός δάσκαλος έφυγε από τη ζωή το 2008, αφήνοντας βαθύ αποτύπωμα στην επιστήμη της Ιστορίας. Εδώ στρέφει τα πυρά του σ΄ εκείνον τον τρόπο σκέψης που εξηγεί την παγκόσμια ιστορία ως ένα νομοτελειακό πεπρωμένο που βασίζεται στην «αναγκαιότητα» της κυριαρχίας του δυτικού κόσμου. Έτσι, μεταξύ πολλών άλλων, μάς προσφέρεται εδώ ένας πολυκεντρικός τρόπος προσέγγισης της Παγκόσμιας Ιστορίας και όλων των μεγάλων ιστορικών γεγονότων που συνέβησαν στον κόσμο τα τελευταία 500 χρόνια.

Warren Treadgold, Βυζάντιο, Μια συνοπτική ιστορία, μτφρ. Πέτρος Γεωργίου, εκδ. Πεδίο

Εξαιρετική μελέτη που δεν καλύπτει μόνο το βυζαντινό κράτος, αλλά και την κοινωνία της εποχής. Το βιβλίο ξεκινάει από το 285 μ.Χ. όταν ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός χώρισε αυτό που έγινε Βυζάντιο από τη δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και τελειώνει το 1461, όταν τα τελευταία βυζαντινά φυλάκια έπεσαν στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων. Εκτεινόμενη σε χρονικό διάστημα δώδεκα αιώνων και απλωμένη σε τρεις ηπείρους, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία συνέδεσε τον αρχαίο και τον σύγχρονο κόσμο, διαμορφώνοντας και μεταδίδοντας ελληνικές, ρωμαϊκές και χριστιανικές παραδόσεις -συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών κλασικών, του ρωμαϊκού δικαίου και της χριστιανικής θεολογίας- που παραμένουν εν ισχύ σήμερα, όχι μόνο στην Ανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή αλλά σε ολόκληρο τον δυτικό πολιτισμό.

Με 221 εικονογραφήσεις και 18 χάρτες που συμπληρώνουν το κείμενο, το συγκεκριμένο βιβλίο καθίσταται ένα σπουδαίο «εργαλείο» έρευνας για τους μαθητές και τους μελετητές, αλλά και ένα έξοχο ιστορικό αφήγημα για το μη ειδικό κοινό.

Georg Buchner, Ο ταχυδρόμος της Έσης - Πόλεμος στα παλάτια, ειρήνη στις καλύβες, μτφρ-επίμετρο Θόδωρος Παρασκευόπουλος, εκδ. Πόλις

 Μια προκήρυξη γραμμένη από ένα νεαρό επαναστάτη, γέννημα θρέμμα των κινημάτων που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στην επανάσταση του Ιουλίου του 1830 και τις ευρωπαϊκές επαναστάσεις του 1848. Κινήματα που στα μέσα του 19ου αιώνα αναστάτωσαν τους κυρίαρχους κύκλους που είχαν προκύψει στο Συνέδριο της Βιέννης του 1814-1815. Το 1834 ο νεαρός επαναστάτης, τρία χρόνια πριν τελειώσει η σύντομη ζωή του, πρόλαβε να γράψει υπέροχα θεατρικά έργα αλλά και αυτήν εδώ την προκήρυξη, η οποία συμπληρώθηκε και αναθεωρήθηκε από τους συντρόφους του στην «Εταιρεία για τα δικαιώματα του ανθρώπου». Προκήρυξη που τόνιζε τα δίκαια των φτωχών Γερμανών χωρικών απέναντι στην αλαζονεία και τον πλούτο της διασπασμένης και διοικούμενης από ηγεμονίσκους Γερμανίας. Προκήρυξη γεμάτη παλμό αλλά και πάθος για ένα καλύτερο κόσμο. Μανιφέστο για την ελευθερία.

Στράτος Ν. Δορδανάς - Βάιος Καλογρηάς- Νίκος Μαραντζίδης (επιμέλεια), Μεταξύ αφοσίωσης και καχυποψίας, Οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες και οι κρατικές υπηρεσίες ασφαλείας στις λαϊκές δημοκρατίες (1945-1989), εκδ. Αλεξάνδρεια

Η κακή τύχη των διαφωνούντων Ελλήνων πολιτικών προσφύγων, παρά την αρχική αφοσίωση των περισσότερων εξ αυτών στα καθεστώτα του «υπαρκτού σοσιαλισμού», δεν θα μπορούσε να διαφέρει από την κακή τύχη όλων των διαφωνούντων σ’ αυτές τις χώρες. 13 επιστήμονες ενώνουν τις δυνάμεις τους και μελετούν το πώς οι Έλληνες διαφωνούντες πολιτικοί πρόσφυγες είχαν την ίδια αντιμετώπιση με τους ντόπιους διαφωνούντες. Παρακολουθούνταν από τις αδίστακτες και περιβόητες δυνάμεις ασφαλείας, τους στυλοβάτες αυτών των καθεστώτων και ασκούνταν πάνω τους οι μέθοδοι καταστολής που εφαρμόζονταν κατά όλων όσοι και όσες είχαν την τόλμη να αντισταθούν σ’ αυτά τα καθεστώτα. Μελετώνται οι γενικές πρακτικές ελέγχου και καταστολής (Μαρία Μποντίλα) αλλά και οι ειδικές περιπτώσεις της Βουλγαρίας (Κατερίνα Τσέκου-Γεώργιος Χρηστίδης), της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (Κωνσταντίνος Κατσάνος), της Ρουμανίας (Απόστολος Πατελάκης- Ιάκωβος Μιχαηλίδης), της Τσεχοσλοβακίας (Κωνσταντίνος Τσίβος), της Πολωνίας (Μαγκνταλένα Σεμτσύσυν), της Ανατολικής Γερμανίας (Στράτος Ν. Δορδανάς- Βάιος Καλογριάς). Ανασύρονται στην επιφάνεια, ως φόρος τιμής, συνταρακτικά στοιχεία για εκείνους τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες που τους πρόδωσε, τους βασάνισε και τους δολοφόνησε το καθεστώς για το οποίο είχαν βγει στο βουνό, επειδή είχαν πιστέψει σ’ αυτό.

Ιωσήφ Βεντούρας, Άννα Γρίβα, Μάρκος Δενδρινός, Φωτεινή Λάζου, Λευκή Σαραντινού, Μαρία Σγουρίδου, Φως στον Δυτικό Μεσαίωνα, Ιπποτισμός, Αλχημεία, Γυναικείος Μυστικισμός, Τροβαδούροι, Φιλοσοφία, Τέχνες, Μέτρηση του χρόνου, Εξερευνήσεις, εκδ. Νίκας

Εδώ και πολλά χρόνια τώρα ο Μεσαίωνας στην επιστημονική βιβλιογραφία δεν αντιμετωπίζεται ως ένας Σκοτεινός Αιώνας. Αντιθέτως, όπως κάνει και η επιστημονική ομάδα αυτού εδώ του έργου, αυτός αποτελεί ένα παζλ όπου υπάρχουν λαϊκοί τροβαδούροι που τραγουδούν για τη γυναίκα και τον έρωτα, ιππότες που διασχίζουν διαφορετικά βασίλεια υπηρετώντας διαφορετικούς βασιλιάδες, γυναίκες που αρνούνται το ρόλο της υπηρέτριας των ανδρών και ασχολούνται με τον μυστικισμό και την αλχημεία, τολμηροί εξερευνητές που διασχίζουν από άκρη σε άκρη τους ωκεανούς ανακαλύπτοντας νέα εδάφη, μεγάλοι μαθηματικοί που ξαναμετρούν τον κόσμο, μεγάλοι ποιητές όπως ο Δάντης και καλλιτέχνες, αλλά και τιτάνες του φιλοσοφικού στοχασμού. Ένας πολύπλοκος κόσμος, ένας πρωτότυπος και γεμάτος τομές κόσμος, που τον είχαμε υποτιμήσει και οι επιστήμονες «ανακαλύπτουν» εκ νέου, ξεπροβάλει μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου.

Rohit Majumdar, Ιστορία της Ευρώπης / Από την Αναγέννηση μέχρι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, μτφρ. Στέφανος Παπαγεωργίου, εκδ. Παπαζήση

Μελέτη των σημαντικότερων γεγονότων που συνέβησαν από την Αναγέννηση μέχρι την προ-Ναπολεόντεια περίοδο, τους δυο Παγκόσμιους Πολέμους, το Ολοκαύτωμα, τον Ψυχρό Πόλεμο και τις πολιτικές και πολιτισμικές συγκρούσεις της Ευρώπης ακόμη και μετά το 1989. Η μελέτη αφορά τις εξελίξεις στους χώρους της οικονομίας, της τεχνολογίας, της πληροφόρησης, του πολέμου, του πολιτισμού και των ιδεών. Ο συγγραφέας και ερευνητής της περιόδου της Αναγέννησης συνδέει την ιστορία των μεγάλων εξελίξεων της περιόδου με τις προσωπικότητες που συμμετείχαν και συνέβαλαν σ’ αυτές. Το βιβλίο για τη διευκόλυνση της μνήμης του αναγνώστης είναι εφοδιασμένο με χάρτες και εικόνες που κεντρίζουν ακόμη περισσότερο το ενδιαφέρον και κάνουν την ανάγνωσή του πιο απολαυστική.

Γιόχαν Ιγκς, Το Γραφείο, Ο Πάπας Πίος ΙΒ’ και οι Εβραίοι, μτφρ. Άγγελος Μουταφίδης, εκδ. Καστανιώτη

Η φήμη για τη σχέση του Πάπα Πίου ΙΒ’ με τους ναζί και τη δίωξη των Εβραίων κρατά καλά. Πόσο είναι φήμη και πόσο αλήθεια; Η μεγάλη κατηγορία εναντίον του ήταν πως σιώπησε. Ο συγγραφέας αυτού του τόμου, διδάκτορας Εκκλησιαστικής Ιστορίας, «βουτά» στα παπικά αρχεία της εποχής και βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Δεν διαψεύδει απλά τις φήμες αλλά τοποθετεί τη δράση αυτού του Πάπα στο ιστορικό πλαίσιο της πολιτικής της «ήπιας διπλωματίας» που αυτός είχε επιλέξει, για να σώσει ό, τι σωζόταν από την αντισημιτική μανία των ναζί. Χωρίς ο συγγραφέας να αποκρύπτει και τα μεγάλα λάθη που έγιναν. Χρήσιμο βιβλίο για μη φανατικούς και προκατειλημμένους.

Βιογραφίες, αυτοβιογραφίες, απομνημονεύματα

Herfried Munkler, Ένας κόσμος σε αναταραχή, Μαρξ, Βάγκνερ, Νίτσε, μτφρ. Έμη Βαϊκούση, εκδ. Διόπτρα

Ένας αυθεντικός τόμος γεμάτος με μεγάλες ιδέες που αντλούνται μέσα από την παρουσίαση της ζωής τριών μεγάλων στοχαστών. Η βιογραφία αλλά και το έργο τριών στοχαστών που άφησαν τεράστιο αποτύπωμα όχι μόνο όσο ζούσαν, αλλά μέχρι και σήμερα. Τρεις τιτάνες της δημιουργίας και της σκέψης, ο Μαρξ, ο Βάγκνερ και ο Νίτσε μέσα από την πένα του εξαιρετικού Γερμανού Καθηγητή των Πολιτικών Επιστημών. Ο συγγραφέας αποκαλύπτει πώς και μέσα από ποιους δρόμους συναντιέται το έργο των τριών σχεδόν άγνωστων μεταξύ τους δημιουργών. Η αρχαία τραγωδία, οι αρρώστιες που τους ταλαιπώρησαν, η έχθρα για την Πρωσία, η κριτική αλλά και η θεμελίωση της θρησκείας, ο μύθος και ο λόγος, η ανάλυση των κοινωνικών και ταξικών συγκρούσεων, το εβραϊκό ζήτημα, η σχέση κοινωνίας και τέχνης, να τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν και τους τρεις και περιγράφει με προκλητικά θαυμαστό τρόπο ο συγγραφέας.

Angela Merkel, Ελευθερία, Αναμνήσεις 1954-2021, μτφρ. Έμη Βαϊκούση, εκδ. Μεταίχμιο

Η πρώην Καγκελάριος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας γράφει τα απομνημονεύματα της. Αυτά αφορούν τη ζωή μιας πολιτικού που έζησε σε δυο διαφορετικά κράτη, ενός ίδιου λαού, του γερμανικού. Μια πολιτικός που κατάφερε να κυβερνήσει τη δεύτερη χώρα της, την ενιαία πλέον Γερμανία, για 15 ολόκληρα χρόνια. Με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα, αλλά με καλές προθέσεις όπως τουλάχιστον ισχυρίζεται η ίδια στο βιβλίο της. Η συγγραφέας και πολιτικός δεν μένει μόνο στα άγχη, τις ανησυχίες και τους φόβους των μεγάλων γεγονότων που έζησε, στέκεται και στις χαρές και τις λύπες των προσωπικών της στιγμών. Ενδιαφέρον από ελληνικής πλευράς παρουσιάζουν οι απόψεις και η περιγραφή των ενεργειών κατά τη διάρκεια της ελληνικής χρεοκοπίας, καθώς και οι κρίσεις της για τους Έλληνες πολιτικούς με τους οποίους συνεργάστηκε λόγω αυτής της κρίσης. Μια ματιά πίσω από τις κουρτίνες των παρασκηνίων όσων συμβαίνουν στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο κόσμο, εσωτερική ματιά, μα πάντα πολύτιμη για τους αναλυτές των Διεθνών Σχέσεων και της Πολιτικής ζωής. Ήδη το βιβλίο συζητείται πάρα πολύ.

Joseph Conrad, Προσωπικό ημερολόγιο, μτφρ. Νάσια Ντινοπούλου- Αργυρώ Πάτσου, επίμετρο: Czesław Miłosz, εκδ. Printa (επανέκδοση)

Αυτοβιογραφία υπό τη μορφή προσωπικού ημερολογίου του μεγάλου Πολωνού συγγραφέα που έγραφε στα αγγλικά κι όπως φαίνεται εδώ η γραφή στη μη μητρική του γλώσσα τον σημάδεψε βαθιά στη ζωή του. Η γλώσσα, η θάλασσα και η συγγραφή είναι οι ερωμένες του συγγραφέα, συνάμα όμως αποτελούν και τις ερινύες του για όλα όσα θα ήθελε να κάνει και δεν κατάφερε. Αυτά που ήθελε να κάνει, αυτά που έκανε και όλα όσα δεν πρόφτασε να κάνει, τ’ αναλύει με την απαράμιλλη δεξιοτεχνία του ο ίδιος σ’ αυτό του το Ημερολόγιο. Μεγάλο ατού του βιβλίου και το εξαιρετικό επίμετρο του μεγάλου Πολωνού ποιητή και δοκιμιογράφου Τσεσούαβ Μίγουος.

Γεωπολιτική, γεωγραφία

Paul Richardson, Μύθοι της Γεωγραφίας, Οκτώ λανθασμένες αντιλήψεις για τον κόσμο, μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Ψυχογιός

Ο συγγραφέας επίκουρος καθηγητής Ανθρωπογεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ γράφει σ’ αυτό εδώ το βιβλίο για οκτώ παραδοχές σχετικά με την παγκόσμια Γεωγραφία, οι οποίες είναι μύθοι. Έχει υπόψη του τον μύθο που θέλει οι Ήπειροι να είναι μόνο πέντε, τον μύθο για τα σύνορα που μπορούν να είναι αδιαπέραστα τείχη, τον μύθο για το πώς συγκροτήθηκαν και τι είναι τα έθνη, τον μύθο της αυτονόητης και πανταχού παρούσας κυριαρχίας, τον μύθο της μέτρησης της ανάπτυξης με δείκτη μόνο το ΑΕΠ, τον μύθο του επεκτατισμού του Πούτιν, πίσω από τον οποίο κρύβεται ο ρεβανσισμός του, τον μύθο πως η ανάπτυξη στο μέλλον θα περνά αποκλειστικά μόνο μέσα από την Κίνα και τον μύθο πως η Αφρική με τίποτα δεν μπορεί ν’ αναπτυχθεί. Μια προσέγγιση που βρίσκεται μακριά από κάθε δυτικοκεντρισμό και αλλάζει τον τρόπο που διαβάζουμε τους χάρτες της γεωπολιτικής.

Πάνος Νικoλόπουλος, Γεωπολιτική, Θρησκεία και Δημοκρατία, εκδ. Αρμός

Συλλογή άρθρων του Αναπληρωτή Καθηγητή Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και συγγραφέα διαρθρωμένη σε τέσσερεις θεματικές ενότητες. Στην ενότητα «Γεωπολιτική» θίγονται θέματα όπως το αν υπάρχουν οράματα για την ενοποίηση της Ευρώπης, για το πως ο κορωνοϊός έβαλε δύσκολα στην παγκοσμιοποίηση, για το πόσο συνάδει ο νεοφιλελευθερισμός και η πνευματική ελευθερία και θέματα που αφορούν το γεωπολιτικό ρόλο της Ρωσίας. Στην ενότητα «Θρησκεία» εξετάζεται η πίστη και η Ορθόδοξη Εκκλησία στην εποχή της ιδιωτικοποίησης της θρησκείας, οι σύγχρονες θεολογικές τάσεις, η αλληλεγγύη από τη σκοπιά της Εκκλησίας. Στη θεματική ενότητα για τη Δημοκρατία ο συγγραφέας προσεγγίζει και αναλύει το γιατί πλέον δεν εμπνέουν οι φιλελεύθερες δημοκρατίες και τι συμβαίνει με τα ελληνικά πανεπιστήμια και τέλος στην ενότητα «Κοινωνία» εξετάζονται επίκαιρα θέματα όπως η ισότητα στον γάμο, η βία κατά των γυναικών και η εξεγερμένη νεολαία.

Mark Leonard, Ανειρήνευτη εποχή, Πώς οι παγκόσμιες αλληλοσυνδέσεις προκαλούν συγκρούσεις, μτφρ. Γιώργος Αποσχίτης, πρόλογος: Σωτήρης Ντάλης, εκδ. Ασίνη

Ένα βαθύτατου προβληματισμού βιβλίο γεωπολιτικής από ένα συγγραφέα με μεγάλη εμπειρία επιστημονική και επαγγελματική στα ζητήματα αυτά. Η αλληλεξάρτηση των κρατών στην παγκοσμιοποίηση, αντί να τα οδηγήσει στην εδραίωση της μεταξύ τους ειρήνης, οδήγησε σε πολλές και επίμονες περιφερειακές και τοπικές συγκρούσεις, σε συγκρούσεις αλληλοσύνδεσης. Ο συγγραφέας αναζητεί τους λόγους και τις αιτίες του φαινομένου στην εκ μέρους των κυβερνήσεων προσπάθεια χρήσης προς όφελός τους των τάσεων που θα έπρεπε να συνδέουν, αντί να χωρίζουν. Τάσεις όπως είναι οι αλυσίδες ανεφοδιασμού, οι χρηματοικονομικές ροές, η κίνηση των πληθυσμών, οι πανδημίες, η κλιματική αλλαγή και προπαντός το διαδίκτυο. Οι κυβερνήσεις ενδιαφέρονται για την «ανάκτηση του ελέγχου» και όχι τη γεωπολιτική τους διασύνδεση. Αυτός προτείνει μέτρα περιορισμού αυτών των τάσεων. Τώρα πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο με τον Τραμπ, είναι άλλη συζήτηση.

Νίκος Κοτζιάς, Μαρξ και Διπλωματία, Καρλ Μαρξ: Θεωρία και Πρακτική Εξωτερικής Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων, εκδ. Κάκτος

Αυτή εδώ η μελέτη του Ομότιμου Καθηγητή Πολιτικής Θεωρίας και συγγραφέα εστιάζει στις απόψεις του Μαρξ για την τότε διεθνή πραγματικότητα. Ο συγγραφέας ανοίγει εδώ το «σεντούκι» μέσα στο οποίο στοιβάζονταν οι απόψεις του Μαρξ για την τότε Ρωσία, οι οποίες εξαφανίστηκαν από τον Στάλιν, για την Ισπανία, για την Πολωνία, για τη Μεγάλη Βρετανία, για τη Γαλλία, για την Κίνα, για την Ινδία, για τον Ασιατικό κόσμο, για τις διαφωνίες μεταξύ των σοσιαλιστών της εποχής για τις έννοιες του πατριωτισμού, του διεθνισμού και του εθνικισμού. Στόχος του μεγάλου στοχαστή ήταν το Εργατικό Κίνημα να αποκτήσει τη δική του μέθοδο ανάλυσης των σχέσεων μεταξύ των κρατών στον καπιταλιστικό κόσμο. Αυτό όμως εδώ το βιβλίο δεν αποτελεί μόνο μια ανάλυση του έργου του Μαρξ για τη Διπλωματία, συνθέτει και την πρόταση του συγγραφέα για την προσέγγιση των Διεθνών Συστημάτων και Σχέσεων στο σημερινό κόσμο.

Πολιτική, οικονομία, κοινωνία

T.M. Scanlon, Γιατί η ανισότητα μας αφορά όλους, μτφρ. Κωνσταντίνος Ζουμπουλάκης, επίμετρο: Γρηγόρης Μολύβας, εκδ. Πατάκη

Η ανισότητα δεν είναι μόνο οικονομικό φαινόμενο με επιπτώσεις στο βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων. Αυτή έχει και μια ηθική διάσταση, η οποία δεν αφορά μόνο τους ασθενέστερους αλλά όλους, ακόμη και τους οικονομικά ισχυρούς, υποστηρίζει ένας από τους επιφανέστερους εκπροσώπους της σύγχρονης κανονιστικής φιλοσοφίας και καθηγητής στο Χάρβαρντ συγγραφέας. Μακριά από ηθικολογίες αλλά βαθύτατα και πραγματικά φιλελεύθερος υποστηρίζει πως οι ανισότητες είναι πολλαπλές, γι’ αυτό και η κριτική εναντίον τους δεν μπορεί παρά να είναι πολλαπλών επιπέδων. Αυτούς τους λόγους αναδεικνύει σ’ αυτό το εξαιρετικό βιβλίο του ο συγγραφέας και προτείνει μέτρα για την καταπολέμηση των ανισοτήτων. Μέτρα που αφορούν τους πάντες. Το ενδιαφέρον αυξάνεται ιδιαίτερα όταν ασκεί κριτική στις περιβόητες «αξιοκρατικές» επιλογές.

Γιώργος Παπακωνσταντίνου – Jean Pisani-Ferry, Οι νέοι κανόνες του παιχνιδιού, Παγκόσμια διακυβέρνηση για ένα νέο κόσμο, μτφρ. Γιώργος Παπακωνσταντίνου, εκδ. Παπαδόπουλος

Οι δυο πολύ γνωστοί οικονομολόγοι και συγγραφείς πιάνουν τον ταύρο από τα κέρατα. Και αυτός δεν είναι άλλος από την απουσία πολιτικής διακυβέρνησης της παγκοσμιοποίησης. Μια παγκόσμια διακυβέρνηση είναι απαραίτητη όσο ποτέ για να ελέγξει τις οικονομικές εξελίξεις της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και τις συνέπειές τους. Ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος μας χρειάζεται νέους κανόνες για να κυβερνηθεί. Κανόνες που υπερβαίνουν την εθνοκρατική διακυβέρνηση, αλλά και δεν αναστέλλουν τις δημοκρατικές αντιπροσωπευτικές λειτουργίες. Η αναφορά πως αυτό το βιβλίο είναι επίκαιρο, είναι πολύ λίγη για να αποδώσει τον πλούτο των ιδεών και των προτάσεων που οι δυο συγγραφείς καταθέτουν για τους πιο βασικούς τομείς της πολιτικής, όπως το κλίμα, η υγεία, το εμπόριο, οι τράπεζες, ο ανταγωνισμός, η φορολογία, η μετανάστευση και η ψηφιακή κοινωνία. Αν κανείς θέλει να κατανοήσει πώς θα παγκοσμιοποιηθούν και οι πολιτικές και όχι μόνο η οικονομία, πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσει αυτό το βιβλίο.

Πέτρος Παπακωνσταντίνου, Το γκρίζο κύμα, Η Ακροδεξιά και οι συνεργοί της, εκδ. Τόπος

Πως φτάσαμε, σε βάθος ογδόντα ετών, από το να είναι η Ακροδεξιά στο περιθώριο των πολιτικών και κομματικών συστημάτων σε 32 χώρες, σήμερα αυτή να είναι ένας αποδεκτός πολιτικός παράγοντας; Ο μαχητικός δημοσιογράφος, συγγραφέας αυτού του βιβλίου, αναζητεί τις άκρες της νομιμοποίησης και ενδυνάμωσης στο ρόλο του Ακραίου Κέντρου. Αυτό σε μια σειρά χωρών με σημαία του τον εθνικισμό και την αντιαριστερή του ρητορεία έδωσε ώθηση στο γκρίζο κύμα της ανόδου της Ακροδεξιάς και της νομιμοποίησης της συνεργασίας μαζί της, τόσο από τα δεξιά αλλά ενίοτε και από τα αριστερά. Πλήθος στοιχείων και αναφορών τεκμηριώνουν αυτή του τη θέση. Αλλά δεν μένει σ’ αυτή τη διαπίστωση, προτείνει και αντίμετρα σ’ αυτή την εξέλιξη. Βιβλίο που πετυχαίνει να δημιουργήσει ένα σοβαρό διάλογο επί του θέματος.

Συλλογικό, Εγκλεισμοί και Ιστορία, επιστημονική επιμέλεια: Γιώργος Κόκκινος, Έλλη Λεμονίδου, εκδ. Πεδίο

Συλλογικό έργο στο οποίο αναλύονται βασικές παράμετροι διαφορετικών μορφών εγκλεισμών (φυλακών, ψυχιατρείων, ασύλων, στρατοπέδων, τόπων εξορίας, μεταναστών) ανθρώπων που για διαφόρους λόγους έχουν χαρακτηριστεί άρρωστοι, έκφυλοι, αιρετικοί, παράξενοι, επικίνδυνοι, παρίες, ανεπιθύμητοι, ξένοι, γενικά διαφορετικοί. Στο βιβλίο με εξαιρετικό τρόπο καθένας και καθεμία από τους επιστήμονες που συμμετέχουν στη συγγραφή του μελετά τους τόπους εγκλεισμού και απομόνωσης αυτών των «επικίνδυνων» για τη δημόσια ασφάλεια και υγεία ατόμων και ομάδων, σε συνάρτηση με τις ασκούμενες κατασταλτικές και ιατρικές πρακτικές. Σήμερα η βιοϊατρική και οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν το παράδειγμα των παλαιότερων εγκλεισμών. Αυτοί όμως εξακολουθούν να υπάρχουν και να θέτουν διαρκώς το ερώτημα για το που ξεκινά η «θεραπεία» και που αρχίζει η καταστολή.

Γιώργος Σταμάτης, Το Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ χωρίς μυθοποιήσεις / Μια εισαγωγή, εκδ. Κριτική

Από την πρώτη στιγμή που κυκλοφόρησε το Κεφάλαιο του Μαρξ έως τις μέρες μας υπάρχουν πολλές αναγνώσεις του. Άλλες πολύ καλές, άλλες λιγότερο καλές και άλλες καθόλου καλές. Ο συγγραφέας αυτής εδώ της σύντομης εισαγωγής στο Κεφάλαιο του Μαρξ, ομότιμος Καθηγητής Οικονομικής Θεωρίας είναι ένας από τους πιο καλούς και διεισδυτικούς γνώστες του συνολικού έργου του Μαρξ και μεταφραστής του. Εδώ επιλέγει να εξετάσει αυτό το έργο όχι ως μια φιλοσοφική προσέγγιση του καπιταλιστικού κόσμου, αλλά ως μια ανάλυση των δεδομένων που τον πλαισιώνουν. Από το αφηρημένο προχωρά στο συγκεκριμένο, όπως έκανε ο ίδιος ο Μαρξ, και αποκαλύπτει τη σύνθεση και των Τριών Τόμων του Κεφαλαίου. Η συζήτηση για τον Μαρξ και το Κεφάλαιο εμπλουτίζεται με αυτό το βιβλίο. Αλλά μαζί της εμπλουτίζεται και η συζήτηση για το τι είναι ο καπιταλισμός σήμερα, μια που το Κεφάλαιο είναι διαρκώς επίκαιρο.

Το τέλος της πολιτικής, Ένας οδηγός για τη σκέψη του Προυντόν, επιμέλεια: Κώστας Γαλανόπουλος, Γιάννης Κτενάς, Γιώργος Φαράκλας, εκδ. Νήσος

Όσο ζούσε ο μεγάλος θεωρητικός του «μεταρρυθμιστικού αναρχισμού» Πιέρ Ζοσέφ Προυντόν επισκίαζε τον μεγάλο θεωρητικό της κομμουνιστικής κοινωνίας Καρλ Μαρξ. Μετά το θάνατο όμως και των δυο, ο Προυντόν έπεφτε όλο και περισσότερο στην αφάνεια για χάρη της φήμης του Μαρξ. Μάς έμεινε ένας Προυντόν, όπως τον παρουσίασε αδικώντας τον ο Μαρξ. Αυτόν λοιπόν τον εξαιρετικό θεωρητικό και ακτιβιστή υπέρ των ελευθεριών των ατόμων ανασυγκροτεί ο παρών Τόμος με την επιμέλεια τριών και τη συμμετοχή πολλών άλλων επιστημόνων που όπως αποδεικνύεται από τα κείμενα τους είναι βαθύτατοι γνώστες του έργου και της ζωής τού τόσο αδικημένου στοχαστή. Στο βιβλίο αναλύονται οι ιδέες του Προυντόν για την Οικονομία και την Πολιτική, η μέθοδος της ανάλυσής του, η συμμετοχή του στις Επαναστάσεις της εποχής του, το πώς αυτός γίνεται σήμερα κατανοητός, αλλά και το ποια θέση κατέχουν οι απόψεις του στην Ιστορία των Ιδεών. Ένα βιβλίο που μας μεταφέρει με κινηματογραφικό τρόπο στην ιστορία του 19ου αιώνα και των Επαναστάσεών του.

Αντώνης Κοτσακάς-Χάρης Τσίοκας, Ιστόρηση 50 χρόνων, Από τα κέντρα λήψης αποφάσεων ΠΑΣΟΚ-ΣΥΡΙΖΑ, εκδ. Λιβάνη

Οι δυο γνωστοί πολιτικοί καταθέτουν, σχολιάζουν, κρίνουν και πολλές φορές επικρίνουν τις αποφάσεις και τις δράσεις των κομμάτων του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ, στις οποίες έχουν και οι ίδιοι συμμετοχή. Σκοπός τους δεν είναι ούτε ν’ αποκαλύψουν «κρυμμένα μυστικά», ούτε να δικαιολογήσουν τις αποτυχίες των κομμάτων και τις δικές τους. Δεν κάνουν όμως και ρεπορτάζ. Συνθέτουν το παρελθόν με τα μάτια τους στο μέλλον. Κι αυτό σύμφωνα με τους συγγραφείς δείχνει πως κανένα από τα δυο κόμματα δεν είναι σε θέση από μόνο του να καταστεί αυτόνομος πόλος εξουσίας. Οι δρόμοι που οδηγούν στη σύνθεση των δυο χώρων είναι αυτό που αποτελεί τον κύριο πυλώνα αυτού του βιβλίου-πρόκληση και πρόσκληση για διάλογο.

Ιδέες, φιλοσοφία, στοχασμός

Στέφανος Τραχανάς, Ο Κύκλος, επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Ποια και γιατί είναι τόσο μεγάλη η επιρροή των ψευδοεπιστημών και της άρνησης των επιστημών στη σημερινή εποχή; Και πως συνδέεται η άρνηση των επιστημών με την αμφισβήτηση των δημοκρατιών; Αυτά εξετάζει στο βιβλίο του ο συγγραφέας και καθηγητής στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Γι’ αυτόν η επιστήμη απέδωσε μόνο σε συνθήκες δημοκρατίας. Σήμερα όπου αμφισβητείται η επιστήμη, εκεί αμφισβητείται και η δημοκρατία. Μεγάλος αριθμός ανθρώπων απορρίπτει το θεμέλιο του ορθολογισμού. Με παραδείγματα, όπως το πώς αντιμετώπισαν οι ναζί την κβαντομηχανική αλλά και με αναφορές στον πολιτισμικό σχετικισμό στο πλαίσιο του μεταμοντερνισμού και την κριτική που έκαναν σ’ αυτά τα φαινόμενα στοχαστές όπως ο Τσόμσκι, ο Καστοριάδης, ο Γουάινμπεργκ και άλλοι, ο συγγραφέας επαναφέρει στο σήμερα τον αφοσιωμένο στον πλουραλισμό και τον Διαφωτισμό «Κύκλο της Βιέννης» και απαντά έτσι στο βασανιστικό ερώτημα της σχέσης της επιστημονικής αλήθειας με τη δημοκρατία.

David Runciman, Μικρή ιστορία των ιδεών, Από τον Χομπς στον Φουκουγιάμα, μτφρ. Πέτρος Γεωργίου, εκδ. Πατάκη

Ο πολύ σημαντικός πολιτικός επιστήμονας, πανεπιστημιακός και ιστορικός ιδεών προσεγγίζει με αριστοτεχνικό τρόπο την πολύπαθη και δύσκολη σχέση ανάμεσα σε λαό και εξουσία-κράτος, μέσα από την κριτική παρουσίαση του έργου 12 μεγάλων στοχαστών από τον 17ο αιώνα έως τις μέρες μας. Πως είδε το κράτος ο Χομπς, τι έγραψε για τις ανισότητες φύλλου η Γούλστονκραφτ, ποιες ήταν οι δυο κατά Κονστάν ελευθερίες, πώς περιέγραψε την Αμερική ο Τοκβίλ, τι έγραφαν οι Μαρξ – Ένγκελς στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, πώς ο Γκάντι έβλεπε την αυτονομία στον κόσμο, ποιες ήταν οι «προφητικές» ιδέες του Βέμπερ σχετικά με την ηγεσία, που ο Χάγιεκ έβλεπε τον δρόμο προς τη δουλεία, ποια ήταν κατά την Άρεντ η ανθρώπινη κατάσταση, πώς ο Φανόν αντιλαμβανόταν τον βίαιο αντιαποικιοκρατικό δρόμο, ποιος είναι ο σύγχρονος φεμινισμός κατά την ΜακΚίνον και τέλος τι ακριβώς εννοούσε με το «τέλος» της ιστορίας ο Φουκουγιάμα. Όλα αυτά αποτυπώνονται σε μια συναρπαστική γραφή.

Μάικε Βάισπλουγκ, Χάννα Άρεντ, Η τέχνη να σκεφτόμαστε πολιτικά, μτφρ. Σούλα Ζαχαριάδου, εκδ. Έναστρον

Τα τελευταία χρόνια έχει αναζωπυρωθεί το ενδιαφέρον για το έργο της μεγάλης φιλοσόφου Χάννα Άρεντ, αν και είναι η αλήθεια πως πολλές απ’ αυτές τις μελέτες έχουν υποτιμήσει τη ριζοσπαστική πλευρά αυτού του έργου. Υπάρχει όμως και άλλη μια υποτιμημένη πλευρά του. Είναι η επιρροή σπουδαίων λογοτεχνικών έργων στη φιλοσοφία της. Έργα και δημιουργοί όπως ο Όμηρος, ο Κάφκα, ο Μπρεχτ, ο Μέλβιλ, ο Κόνραντ, η ανάγνωση του έργου των οποίων συμβάλλει στο να αποφεύγουμε τις ολικές ερμηνείες του κοινωνικού γίγνεσθαι και μάς βοηθούν να μάθουμε την τέχνη να σκεφτόμαστε πολιτικά λαμβάνοντας υπόψη όλες τις απόψεις για συγκεκριμένα θέματα. Πραγματικά μια καινοτόμος προσέγγιση των βάσεων πάνω στις οποίες στηρίχθηκε το έργο της Άρεντ, από τη Γερμανίδα συγγραφέα, θεωρητικό της πολιτικής και εμπειρογνώμονα στη Διαχείριση Πυρηνικών Αποβλήτων.

Ζαν Ζακ Ρουσσώ, Ρεμβασμοί του μοναχικού περιπατητή, μτφρ. εισαγωγή Θάνος Σαμαρτζής, εκδ. Δώμα

Οι ρεμβασμοί του μεγάλου φιλόσοφου του Διαφωτισμού έμειναν στην σκιά της αυτοβιογραφίας του με τον τίτλο «Εξομολογήσεις». Αδίκως. Γιατί οι «Ρεμβασμοί», αποτέλεσμα δέκα «περιπάτων» και των μονόλογων που τούς συνόδευαν, συνθέτουν ένα κείμενο απαράμιλλης αισθητικής ομορφιάς και πολιτικής αξίας. Ο φιλόσοφος μονολογεί για όλα αυτά που τον κάνουν δυστυχή σ’ αυτόν τον κόσμο, ξιφουλκεί κατά των αντιπάλων του, απαντά στην κριτική που του άσκησε η κοινή γνώμη ως ακατάλληλου για μια θεσμισμένη κοινωνία που του υπαγόρευε να κάνει αυτά που δεν θέλει. Γιατί γι’ αυτόν ελευθερία δεν ήταν να κάνεις ό,τι θέλεις, αλλά να μην κάνεις αυτά που δεν θέλεις. Χάνουν όλοι/ες που δεν έχουν διαβάσει ή δεν θα διαβάσουν ποτέ αυτούς τους ρεμβαστικούς μονολόγους.
Τέχνες, κουλτούρα

Tamim Ansary, Η επινόηση του χθες, Η ιστορία 50.000 ετών ανθρώπινης κουλτούρας, σύγκρουσης και διασύνδεσης, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, εκδ. Αλεξάνδρεια

O αφγανικής καταγωγής συγγραφέας παρακολουθεί και περιγράφει εδώ την παγκόσμια διασυνδεσιμότητα από τις απαρχές του κόσμου και τους τροφοσυλλέκτες μέχρι την εποχή της τεχνητής υπερνοημοσύνης. Η ανθρώπινη ιστορία εκτυλίσσεται σαν μια αφήγηση των συγκρούσεων και των αλληλεπιδράσεων που παράγουν κοινωνικό χάος και πολέμους, υψηλούς πολιτισμούς, θρησκευτικούς φανατισμούς, πολιτικές και διανοητικές επαναστάσεις. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών είναι η επινόηση και η μετάδοση ιδεών από την Κίνα έως το Βυζάντιο, την καρδιά της Κεντρικής Ευρώπης και την Αμερική και από τη βόρεια Ευρώπη έως τις εσχατιές της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Κι όλα αυτά με μια γλώσσα που συναρπάζει, προκαλεί και δεν κουράζει ποτέ.

Δημήτρης Τζιόβας, Ιστορία, Έθνος και Μυθιστόρημα στη Μεταπολίτευση - Τραύμα, Μνήμη και Μεταφορά, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Μια ανανεωμένη και διαφορετική ματιά στην προσέγγιση της σχέσης της ελληνικής πεζογραφίας με την ιστορία του έθνους. Αυτή η προσέγγιση δεν ακολουθεί τα παραδοσιακά μονοπάτια της μελέτης των διαφορετικών ελληνικών λογοτεχνικών γενιών και ρευμάτων και τη διασύνδεσή τους με τα αντίστοιχα παγκόσμια ρεύματα. Ακολουθεί ένα άλλο δρόμο. Αυτόν της ανάλυσης και της καταγραφής του τραύματος, της μνήμης και της μεταφοράς στην ιστορία του εθνικού χώρου. Έχουμε δηλαδή εδώ να κάνουμε με τη μελέτη του νέου μετά-ιστορικού μυθιστορήματος το οποίο δεν γράφεται για να επιβεβαιώσει τους εθνικούς μύθους, όπως έκανε το παλιό, αλλά για να διερευνήσει τις πολλαπλές ταυτότητες μέσα στο έθνος και για να αμφισβητήσει εθνικούς μύθους και «αλήθειες». Άλλη μια σημαντική συμβολή στην επιστημονική προσέγγιση της τέχνης του μυθιστορήματος από τον Ομότιμο Καθηγητή Νεοελληνικών Σπουδών στο πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.

Paul Connerton, Μνήμη και Λήθη και στη νεωτερικότητα και την ύστερη νεωτερικότητα, επιστημονική επιμέλεια: Γιώργος Αγγελόπουλος - Γιάννης Γιαννιτσιώτης, μτφρ. Δ. Πολέμης, εκδ. Gutenberg

Οι δυο σπουδαίες πραγματείες του πολύ γνωστού κοινωνικού ανθρωπολόγου με τίτλο «Πώς οι κοινωνίες θυμούνται» και «Πώς η νεωτερικότητα ξεχνά» σ’ ένα ενιαίο τόμο. Στο πρώτο βιβλίο η μνήμη που παραμένει εξετάζεται σε τρία επίπεδα: Προσωπικό, γνωστικό και μνήμη- έξη. Αυτές οι μορφές μνήμης εκπροσωπούνται από τελετουργικά συστήματα που καταλήγουν σε ρητούς κανονικούς κανόνες. Εδώ τον καθοριστικό ρόλο έχουν οι σωματικές πρακτικές της ενθύμησης. Οι κοινωνίες όμως και ξεχνούν. Αυτό συμβαίνει γιατί στην ύστερη νεωτερικότητα επικράτησαν τα φαινόμενα της μαζικής ενημέρωσης. Η μαζική κατανάλωση της είδησης οδηγεί και στη μαζική λήθη. Εδώ τον καθοριστικό ρόλο έχουν οι χρονικότητες που αποτελούν συστατικό στοιχείο του βιομηχανικού καπιταλισμού. Ένα εξαιρετικό βιβλίο σε πολύ καλή επιμέλεια και πρόλογο που πάει πολύ μακρύτερα από τη συζήτηση περί μνήμης και λήθης και αγγίζει πτυχές της κρίσης των σύγχρονων κοινωνιών.

Eva von Redecker, Επανάσταση για τη ζωή / Φιλοσοφία των νέων μορφών διαμαρτυρίας, μτφρ. Αλέξανδρος Κυπριώτης, επιστημονική επιμέλεια: Κωνσταντίνος Καβουλάκος, εκδ. Gutenberg 

Η Γερμανίδα φιλοσοφος της νέας γενιάς της κριτικής θεωρίας μελετά εδώ τα σύγχρονα κινήματα διαμαρτυρίας όπως είναι τα Black Lives Matter, Fridays for Future και NiUnaMenos, τα οποία όμως αγωνίζονται όχι για την επανάσταση που οδηγεί στην κατάληψη της εξουσίας, αλλά για την επανάσταση που οδηγεί στον αγώνα ενάντια στον ρατσισμό, στην κλιματική καταστροφή και στη βία κατά των γυναικών. Στόχος αυτών των κινημάτων δεν είναι η κατάκτηση της εξουσίας, αλλά η αντίσταση κατά εκείνων που θέλουν να κυριαρχούν επί της ζωής των ανθρώπων. Και οι δυνάμεις αυτές ούτε κρυφές είναι, ούτε ανώνυμες. Είναι ο καπιταλισμός που «καταστρέφει τα θεμέλια της ζωής μας, μετατρέποντας, στο όνομα του κέρδους και της ιδιοκτησίας, τη ζωντανή φύση σε νεκρή ύλη». Υπάρχει εναλλακτική; Για τη συγγραφέα υπάρχει και την περιγράφει υπέροχα.

Επανάσταση, έθνος-κράτος και αρχαιοελληνικό ιδεώδες, Φιλοσοφικές προσεγγίσεις στην Ελληνική Επανάσταση, Επιστημονική επιμέλεια: Γκόλφω Μαγγίνη, Δημήτρης Αρβανιτάκης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων - Μουσείο Μπενάκη

Μια πρωτότυπη ιδέα είναι ο γεννήτορας αυτού του εξαιρετικού συλλογικού τόμου. Η Ελληνική Επανάσταση αναλύεται από τη σκοπιά της φιλοσοφίας και όχι της ιστορίας, όπως ήταν τα περισσότερα έργα που γράφηκαν με αφορμή τα 200 χρόνια απ’ αυτήν. Σε πρώτη μοίρα οι εξαιρετικοί επιστήμονες, κείμενα των οποίων δημοσιεύονται σ’ αυτό τον τόμο, παρακολουθούν σημαντικές παραμέτρους των ιδεών που προηγήθηκαν, συνόδευσαν και ακολούθησαν την Επανάσταση, όπως τα πολιτικά ιδεώδη του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, τις νεωτερικές θεωρίες για το έθνος- κράτος και το νεοελληνικό έθνος κράτος, τις φιλοσοφικές θεωρίες που ενέπνευσαν την Επανάσταση και τη διασύνδεση του αρχαιοελληνικού ιδεώδους με τον φιλελληνισμό. Η παρουσίαση των βασικών ρευμάτων και των κύριων τάσεων της ευρωπαϊκής σκέψης στα τέλη του 18ου και στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα -η πολιτική φιλοσοφία, η φιλοσοφία της ιστορίας του Διαφωτισμού, καθώς και οι στοχαστές του γερμανικού ιδεαλισμού, του ελληνικού Διαφωτισμού και του ρομαντισμού συνθέτουν ένα παζλ, η συμπλήρωση του οποίου θα ενθουσιάσει και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη.

Σεμπάστιαν Γκάρντνερ, Ο Καντ και η Κριτική του Καθαρού Λόγου, μτφρ. Μαρία Καρακούση, εκδ. Νήσος

Το σημαντικότερο, ίσως, βιβλίο του Καντ σχολιασμένο από ένα πολύ καλό γνώστη του συνολικού έργου του. Ο συγγραφέας, Βρετανός φιλόσοφος και καθηγητής φιλοσοφίας, τοποθετεί το έργο στο φιλοσοφικό του υπόβαθρο στην Εποχή του Διαφωτισμού και στη συνέχεια εξετάζει με λεπτότητα και αυστηρότητα κάθε πτυχή του συγκεκριμένου καντιανού έργου. Δεν αρκείται όμως μόνο σ’ αυτό. Παράλληλα εξετάζει και αναλύει τις πολλές ερμηνείες που αυτό προκάλεσε αλλά και τις δυσκολίες που γεννά στην κατανόησή του. Δυσκολίες που επέτρεψαν και πολλές παρανοήσεις του, τις οποίες ο συγγραφέας αποκαλύπτει. Ένα βιβλίο που αν και ασχολείται με ένα από τα πιο σύνθετα βιβλία της ανθρώπινης νόησης, είναι τόσο καλογραμμένο που κρατά τον αναγνώστη διαρκώς σε επιφυλακή και διανοητική εγρήγορση.

Immanuel Kant, Περί του Πρώτου Θεμέλιου Λόγου της Διάκρισης των Διευθύνσεων στον Χώρο, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια: Στέλιος Γκαδρής, εκδ. Ροές

Ο Φιλοσοφικός Λόγος του Καντ, οι τρεις Κριτικές του και κυρίως η πρώτη Κριτική του Καθαρού Λόγου, έχουν την πηγή τους σε έργα σαν αυτό εδώ. Όπως ο Μαρξ προετοίμασε το Κεφάλαιο στα Grundrisse του, έτσι και το Πρώτο Θεμέλιο του Λόγου, αποτελεί αυτό που λέει ο τίτλος του. Γραμμένο το 1768, δεκατρία χρόνια πριν την πρώτη Κριτική του Καθαρού Λόγου, το Πρώτο Θεμέλιο αποτελεί ένα εκ των πρώτων μεθοδολογικών χαρτών που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να φτάσουμε στα μεγάλα έργα του Καντ που γράφηκαν από το 1781 έως το τέλος της ζωής του το 1804. Εδώ ο μέγιστος των φιλοσόφων της νεωτερικότητας κτίζει τη θέση του για το τι είναι ο χώρος υποβάλλοντας σε κριτική τόσο τις αντιλήψεις του Λάιμπνιτς όσο και αυτές του Νιούτον για τον χώρο.

Νίκος Παπαδάκης, Τέχνη και κατεξουσίαση, Συμβολή στην παραβολική αμφισβήτηση, πρόλογος: Α.-Ι. Δ. Μεταξάς, εκδ. Ι. Σιδέρης

Σύντομη αλλά πυκνή διαπραγμάτευση της σχέσης μεταξύ τέχνης και κατε-εξουσίασης μέσα από την ανάλυση έξι μεγάλων έργων τέχνης, όπως είναι το σαιξπηρικό θεατρικό «Μάκβεθ», το κινηματογραφικό έργο του Κόπολα «Αποκάλυψη Τώρα», η κινηματογραφική «Παρέα των λύκων» του Νιλ Τζόρνταν, το υπέροχο βιβλίο «Ματωμένος Μεσημβρινός» του Κόρμακ Μακ Κάρθυ, την παράσταση «Πουθενά» του Δημήτρη Παπαϊωάννου, τον Hannibal Lecter του Τζόναθαν Ντεμ και το ομότιτλο βιβλίο του Τόμας Χάρις. Αυτά δίνουν την ευκαιρία στον Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης και Διευθυντή του Κέντρου Πολιτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης να «αποκαλύψει» με τη σειρά του το τι είναι εκείνο που γοητεύει στη μαζική κουλτούρα. Γράφει λίγα, αλλά υπαινίσσεται πολλά περισσότερα γύρω από τα θραύσματα υψηλής σκέψης που ξεχύνονται, όταν η τέχνη μιλά για το κακό στην εξουσία. Το βιβλίο κοσμεί ο Πρόλογος του Ομότιμου Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης Γιάννη Μεταξά.

Ολιβιέ Ρουά, Η ισοπέδωση του κόσμου, Η κρίση της κουλτούρας και η επικράτεια των κανονιστικών προτύπων, μτφρ. Κική Καψαμπέλη, εκδ. Εστία

Ο φημισμένος αναλυτής του ισλάμ εδώ σ’ ένα άλλο ρόλο. Σ’ αυτόν του επικριτή της θεωρίας του «πολιτισμικού πολέμου», του πολέμου για τις ταυτότητες. Από τη δεκαετία του 1960 παρατηρούνται τέσσερεις μείζονες αλλαγές στο χώρο της κουλτούρας και των κοινωνιών γενικότερα: α) μετάβαση στον ηδονιστικό ατομικισμό, β) επανάσταση του διαδικτύου, γ) νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και δ) μετανάστευση/απεδαφικοποίηση. Αυτές οι αλλαγές δεν οδηγούν, όπως οι περισσότεροι πιστεύουν, σε μια άλλη κουλτούρα. Οδηγούν σε κρίση της έννοιας της ίδιας της κουλτούρας. Έτσι ο συγγραφέας υποστηρίζει πως αν και οι τέσσερεις παραπάνω αλλαγές φαίνεται να αποτελούν τη νέα κανονικοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, κανονικοποίηση στηριγμένη στον κανόνα της ελευθερίας, στην ουσία έχουμε τ’ αντίθετο αποτέλεσμα. Η ευκολία με την οποία αποδεχόμαστε αυτά τα κανονιστικά πλαίσια απισχνάνει την αυτονομία του ανθρώπου. Μια σοβαρή συζήτηση προκύπτει εδώ.

Δημοκρατία, μεταδημοκρατία

Jonathan Israel, Μια επανάσταση του νου, Ο ριζοσπαστικός Διαφωτισμός και οι διανοητικές απαρχές της σύγχρονης δημοκρατίας, μτφρ. Διονύσης Παπαδουκάκης, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου

Στον 20ο αιώνα οι περισσότερες μετανεωτερικές αναγνώσεις του Διαφωτισμού τον είχαν αποφλοιώσει από το επαναστατικό και ριζοσπαστικό του περιεχόμενο. Το 2010 ήρθε αυτό εδώ το πραγματικά μεγάλο βιβλίο του ομότιμου Καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας, το οποίο αποτελείται από μια σειρά διαλέξεων του συγγραφέα για να ρίξει ξανά το σκάφος του Διαφωτισμού στη θάλασσα του ριζοσπαστικού πνεύματος. Ένα βιβλίο που υποστηρίζει με πάθος και συναρπαστικό τρόπο πως οι έννοιες της «προόδου» και της «βελτίωσης της κατάστασης της ανθρωπότητας» δεν είναι ξεπερασμένοι δογματισμοί, αλλά ανάγκες του σήμερα. Ο ριζοσπαστικός Διαφωτισμός, δηλαδή ο πραγματικός Διαφωτισμός, ήταν ένα κίνημα που ξεκίνησε μετά το 1650 στην Ολλανδία, επεκτάθηκε σταδιακά. Αυτό δεν ήθελε να βελτιώσει τις παραδόσεις, τις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις και ιδέες αλλά να τις ανατρέψει. Ένα βιβλίο που δεν σε αφήνει να το αφήσεις. Ακόμη και όταν το έχεις διαβάσει, το παίρνεις στο μαξιλάρι σου.

Heath Cabot, Στο κατώφλι της Ευρώπης, Το άσυλο και η ιδιότητα του πολίτη στην Ελλάδα, μτφρ. Τάκης Γέρος, εκδ. Αλεξάνδρεια

Μια εξαιρετική μελέτη εθνογραφικής περίπτωσης. Και τι περίπτωσης. Της ελληνικής. Και σε ποιο θέμα. Στη μετανάστευση και το πως αποδίδεται η ιδιότητα του πολίτη στους χιλιάδες αιτούντες άσυλο στη χώρα. Το βιβλίο αυτό της αναπληρώτριας καθηγήτριας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο πανεπιστήμιο του Μπέργκεν παρακολουθεί, όχι με αποστασιοποίηση και όχι με μια ψευδεπίγραφη ουδετερότητα των αξιών, το καθεστώς παροχής ασύλου στη χώρα μας, τις γραφειοκρατίες που εμπλέκονται και περιπλέκουν αντί να ξεμπερδεύουν τις καταστάσεις, το βαθμό στο οποίο οι υπηρεσίες αρωγής των μεταναστών και προσφύγων ανταποκρίνονται στις ανάγκες των μεγάλων μεταναστευτικών ροών, αλλά και τις αντιδράσεις της κοινωνίας. Με δυο λόγια, όπως τονίζει η ίδια η συγγραφέας, καταγράφονται εδώ οι «τραγωδίες» της παροχής ασύλου στη χώρα. Δεν συνιστάται σε ρατσιστές και ξενοφοβικούς.

Σωτήρης Βανδώρος Χρήστος Γροσδάνης Δημήτρης Ροζάκης Αλφρέδος Σταϊνχάουερ, Το παράδοξο της δημοκρατίας Ελλάδα-Γαλλία, εκδ. Αλφειός

Τέσσερεις πολύ καλοί πανεπιστημιακοί με οδηγό τους τα όσα συμβαίνουν σε Ελλάδα και Γαλλία μελετούν τους κινδύνους που απειλούν τις δημοκρατίες και προτείνουν μέτρα για την προστασία τους. Οι πραγματικοί εχθροί της δημοκρατίας γεννούν δύσκολα προς απάντηση ερωτήματα που στο παρελθόν ήταν άγνωστα γι’ αυτήν. Η αναβίωση της Ακροδεξιάς, του νεοναζισμού και η ισλαμική τρομοκρατία είναι δράσεις οργανωμένων αντιπάλων των αστικών φιλελεύθερων δημοκρατιών. Πως τους αντιμετωπίζεις; Αρκεί η παλιά συνταγή της ανεκτικότητας ή χρειάζεται να οικοδομήσουμε μια μαχόμενη δημοκρατία που θα αντιμετωπίσει με αμείλικτη σκληρότητα τους υπονομευτές της; Ναι, αλλά τότε μήπως κινδυνεύει η δημοκρατία από τους ίδιους τους υπερασπιστές της; Και ποιος είναι ο ρόλος εδώ του Τύπου αλλά και της ψηφιακής κοινωνίας; Οι τέσσερεις επιστήμονες προσεγγίζουν το θέμα με ιδιαίτερη ευαισθησία και επιστημονική αρτιότητα.

Αθηνόδωρος Δ. Μεταλλίδης, Intelligence, Το ηθικό δίλημμα, πρόλογος: Ανδρέας Λιαρόπουλος, εκδ. Ποιότητα

Ο διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών και συγγραφέας αυτού εδώ του έργου καταπιάνεται με διεισδυτικό τρόπο με τη μελέτη των ηθικών διλημμάτων που γεννώνται από τη δράση των λεγόμενων «υπηρεσιών πληροφόρησης». Δικαιολογεί η εθνική ασφάλεια τη χρήση οποιονδήποτε αθέμιτων μέσων απ’ αυτές τις υπηρεσίες, έως και την καταπάτηση των ατομικών δικαιωμάτων; Η υπάρχουν όρια και ποια; Ποια είναι η σημασία της ηθικής σ’ αυτό το ερώτημα; Ποιες οι διαφορετικές σχολές που απαντούν σ’ αυτό; Ο συγγραφέας διερευνά τους κώδικες κανονισμού και επαγγελματικής δεοντολογίας που διέπουν αυτές τις υπηρεσίες, αλλά και στοιχεία από τις δράσεις τους για να καταλήξει στα δικά του πολύτιμα από ηθικής αλλά και πρακτικής σημασίας συμπεράσματα.

Αρχαιότητα

Paul Cartledge, Θήβα, Η ξεχασμένη πόλη της αρχαίας Ελλάδας, μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Ψυχογιός

Ο μεγάλος ιστορικός της Αρχαίας Ελλάδας και ομότιμος καθηγητής Ελληνικού Πολιτισμού γράφει για την τρίτη ηγεμονική πόλη της Αρχαίας Ελλάδας, τη Θήβα. Για την πόλη του μύθου (Θηβαϊκός Κύκλος- Οιδίποδας) αλλά και για την πόλη του Πελοπίδα και του Επαμεινώνδα, την πόλη που ενίοτε κυριαρχούσε μόνη της στον ελληνικό κόσμο και άλλοτε συμμαχούσε με τις άλλες δυο ηγεμονικές δυνάμεις, την Αθήνα και την Σπάρτη, την πόλη που αντιστάθηκε περισσότερο απ’ όλες στις μακεδονικές δυνάμεις (Μάχη της Χαιρώνειας). Δεν γράφει όμως απλά την ιστορία αυτής της πόλης, επισημαίνει και αναλογίες με το σήμερα και αναδεικνύει τα πυκνά νοήματα της ιστορίας. Ένα ακόμη μεγάλο βιβλίο αυτού του εξαιρετικού ιστορικού που αποδίδει δικαιοσύνη στον ξεχασμένο κόσμο της Αρχαίας Θήβας.

Άννα Μίσιου, Εγγραμματοσύνη και Δημοκρατία, Στην Αθήνα του 5ου αιώνα, μτφρ. Έφη Μαργέλη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Σύμφωνα με τη συγγραφέα και διατελέσασα αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας και Αρχαιολογίας κακώς έχει επικρατήσει η άποψη πως στον Αθηναϊκό αρχαιοελληνικό κόσμο οι περισσότεροι πολίτες ήταν αγγράμματοι. Αντιθέτως σύμφωνα με την πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη της στην Αττική γενικότερα και στην Αθήνα ειδικότερα ειδικά μετά τις μεταρρυθμίσεις Κλεισθένη ο απλός λαός, στη μεγάλη πλειοψηφία του, κατάφερε να μάθει ανάγνωση και γραφή. Η εγγραμματοσύνη προώθησε την ανταλλαγή αξιόπιστων πληροφοριών και συνδέθηκε και με τη διαδικασία του οστρακισμού. Αυτή γεννήθηκε χάρη στις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις αλλά στη συνέχεια ήταν η ίδια που συνέβαλε στην περαιτέρω εμβάθυνσή τους, όπως και της Δημοκρατίας.

H.D.F. Kitto, Η αρχαία ελληνική τραγωδία, μτφρ. Λεωνίδας Ζενάκος Πρόλογος: Edith Hall, εκδ. Πατάκη

Αυτό το έργο ενός μεγάλου κλασικιστή και ακαδημαϊκού συγγραφέα γράφηκε το 1939 και είναι τόσο σύγχρονο που εύκολα θα λέγαμε ότι είναι έργο που θα μπορούσε να γραφεί και το 2039. Ο χρόνος δεν έχει αφήσει ούτε μια ρυτίδα επάνω του. Πως πρέπει να διαβάζουμε και να ερμηνεύουμε τις τραγωδίες των τριών κλασικών τραγωδών, του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη; Μόνο συνδέοντας το περιεχόμενό τους με τη μορφή τους. Με ύφος γλαφυρό και κοφτερή γραφή, η οποία σε κανένα σημείο δεν κουράζει, βρίσκουμε εδώ μια από τις καλύτερες αναγνώσεις των αρχαίων τραγωδιών που αναδεικνύουν τις αισθητικές και λογοτεχνικές αρετές τους, μα και τις θεατρικές τους. Το βιβλίο θεωρήθηκε και οδηγός για σκηνοθέτες και ηθοποιούς αυτών των τραγωδιών. Οδηγός επίσης γνωριμίας και με την αρχαιοελληνική κοινωνία, τα ήθη και τους θεσμούς της.

Γάζα, Παλαιστίνη, Ισραήλ

Raja Shehadeh, Τι φοβάται το Ισραήλ από την Παλαιστίνη; μτφρ. Στέφανος Καβαλλιεράκης, εκδ. Μεταίχμιο

Ο συγγραφέας είναι Παλαιστίνιος δικηγόρος και ακτιβιστής για τα ανθρώπινα και τα ατομικά δικαιώματα. Εδώ συγκρίνει το Παλαιστινιακό και την κατοχή των εδαφών της Παλαιστίνης με το απαρτχάιντ και όσα συνέβαιναν στη Νότιο Αφρική με την κυριαρχία των λευκών. Κι όμως η ανθρωπότητα ακόμη δεν καταλαβαίνει πως στην Παλαιστίνη έχουμε κατοχή και κυριαρχία ενός έθνους επί ενός άλλου. Οι προκαταλήψεις επισκιάζουν τον ορθό λόγο και σκέψη, αλλά και ο φανατισμός κυριαρχεί επί της νηφάλιας προσέγγισης. Η επιχειρηματολογία του στηρίζεται σε μια σειρά στοιχείων για την ιστορία της περιοχής, για τα λάθη που έγιναν και από τις δυο πλευρές αλλά και τις ευκαιρίες που χάθηκαν.

Didier Fassin, Για τη συναίνεση στον αφανισμό της Γάζας, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Πόλις

Είναι αντισημίτες όλοι όσοι καταδικάζουν το Ισραήλ και τον Νετανιάχου για τη σφαγή των Παλαιστινίων της Γάζας, αν και δεν σταματούν ταυτοχρόνως να καταδικάζουν ρητά και κατηγορηματικά και την επίσης αποτρόπαια επίθεση της Χαμάς; Φαίνεται πως για μια μεγάλη μερίδα πολιτικών και διανοουμένων είναι. Οι μόνοι αντισημίτες είναι αυτοί που δεν βλέπουν τη μαζική σφαγή που πραγματοποιείται από τα ισραηλινά στρατεύματα. Η κριτική σ’ αυτή την αντίληψη διαπερνά το βιβλίο του Καθηγητή Κοινωνικών Επιστημών και δραστήριου ακτιβιστή υπέρ των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Η συναίνεση στον αφανισμό της Γάζας αποτελεί πλήγμα στην ηθική των δυτικών κοινωνιών και αυτό επισημαίνει με πάθος ο συγγραφέας.

Giles Kepel, Γάζα, Ισραήλ και Δύση, μτφρ. εκδ. Κλειδάριθμος

Το νέο πόνημα του κορυφαίου Γάλλου ισλαμολόγου Ζιλ Κεπέλ εξετάζει τι συνέβη από την 7η Οκτωβρίου 2023 και μετά στο Ισραήλ όπου, όπως καταδεικνύει, «το υπερφυσικό με το πολιτικό» πάνε μαζί, ενώ φωτίζει τα μεγάλα διακυβεύματα αυτής της σύγκρουσης που είναι μια σύγκρουση πολιτισμών, κατά τον ίδιο. Ο Κεπέλ γράφει για την αλληλουχία βίας και παραλογισμού που ανάγεται στο μακρινό παρελθόν των δύο λαών και εξηγεί ότι «ο ισλαμικός σουνιτικός ριζοσπαστισμός της Χαμάς και των σιιτών συμμάχων τους υπό την καθοδήγηση του Ιράν έρχονται σε σύγκρουση με τους υπερεθνικιστές Εβραίους που εξασφαλίζουν στην κυβέρνηση Νετανιάχου, μέσω αμφιλεγόμενων στρατηγικών, τη διατήρησή της στην εξουσία».

Νέιθαν Θρωλ, Μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα, Ανατομία μιας τραγωδίας στην Ιερουσαλήμ, μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Δώμα

Ένα χειμωνιάτικο πρωινό του 2012, λίγο έξω από την Ιερουσαλήμ, ο Άμπεντ Σαλάμα, Παλαιστίνιος της Δυτικής Όχθης, μαθαίνει για ένα τροχαίο στο οποίο εμπλέκεται κι ένα πούλμαν που μεταφέρει παιδιά. Σπεύδει στο σημείο του δυστυχήματος γιατί φοβάται πως στο πούλμαν επιβαίνει ο πεντάχρονος γιος του. Τα όσα επακολούθησαν μας φέρνουν σε επαφή με την αβίωτη καθημερινότητα όσων ζουν πίσω από το υψωμένο τείχος. Καταγράφοντας τις προσωπικές ιστορίες των δεκάδων εμπλεκόμενων, Παλαιστίνιων και Ισραηλινών -θυμάτων, συγγενών, ανθρώπων που βοήθησαν ή που δεν βοήθησαν-, ο συγγραφέας αναδεικνύει την πολιτική διάσταση της τραγωδίας, τις εξουσιαστικές, χωροταξικές, θεσμικές δομές που ορίζουν τις ζωές των ανθρώπων στη Δυτική Όχθη. Το βιβλίο τιμήθηκε με το βραβείο Πούλιτζερ 2024 για μη μυθοπλαστικό έργο.

Ψυχολογία, ψυχανάλυση

Νίκος Σιδέρης, Δύναμη και βία στην εφηβεία, Μια στρατηγική για γονείς και παιδαγωγούς, εκδ. Μεταίχμιο

Ένα επίκαιρο θέμα αναπτυγμένο με ευαισθησία και προσοχή από τον γνωστό ψυχίατρο και ψυχαναλυτή. Γιατί η εφηβική βία βρίσκεται σε έξαρση και κυρίως γιατί έως τώρα έχουν αποτύχει όλες οι προσπάθειες για την πρόληψη και την καταπολέμησή της; Το βιβλίο ασχολείται με όλες τις μορφές εφηβικής βίας, αλλά εστιάζει στη σχολική βία και το bullying, προτείνοντας νέες μεθόδους στρατηγικής προσέγγισης του φαινομένου μέσα από το πρίσμα της απαξίωσης της νοσηρής σαγήνης που ασκούν η δύναμη και η βία στους εφήβους και τα πρότυπα των υπερηρώων που προβάλλουν τα ΜΜΕ και τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης. Ωφέλιμο και χρήσιμο βιβλίο γι’ όλους όσοι έχουν σχέση με νέα παιδιά, αλλά και για τους εκπαιδευτικούς και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

Γεώργιος Π. Χρούσος, Το στρες στη ζωή μας, εκδ. Παπαδόπουλος

Στρες, η αρρώστια της εποχής ή μήπως η αρρώστια όλων των εποχών; Ο ενδοκρινολόγος, και συγγραφέας αυτού του βιβλίου συμπυκνώνει με γλαφυρό τρόπο όλη τη φιλολογία γύρω από τις αιτίες ανάπτυξης αλλά και αντιμετώπισης των συνεπειών του στρες. Όντας ο ίδιος και ερευνητής έχει παρακολουθήσει σε βάθος το πώς αυτό επηρεάζει την υγεία μας και τον ρόλο του σε χρόνιες ασθένειες όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η παχυσαρκία, ο διαβήτης, οι καρδιαγγειακές διαταραχές, αλλά και τα αυτοάνοσα νοσήματα. Διαβάζεται και ως επιστημονική εργασία, αλλά και ως βοηθός για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του στρες.

Γιάννης Η. Χάρης, Στοιχήματα και ασκήσεις μνήμης, Εθνικισμός, ρατσισμός, μετανάστευση Α’ Τόμος- Εστία / Γιάννης Η. Χάρης, Στοιχήματα και ασκήσεις μνήμης, Πολιτική και ιδεολογία Β’ Τόμος, εκδ. Εστία

Σειρά άρθρων τα οποία δημοσιεύτηκαν αρχικά στα ΝΕΑ και στη συνέχεια στη Εφημερίδα των Συντακτών, από το 2013 έως το 2023, του πολύ καλού και μαχητικού υπερ των νεωτερικών και αντιεθνικιστικών ιδεών συγγραφέα, φιλόλογου, μεταφραστή και επιμελητή εκδόσεων. Στον πρώτο τόμο έχουμε κείμενα που με πολλή δόση εύστοχης ειρωνείας και σαρκασμού στηλιτεύουν όλους τους μύθους του ελληνικού εθνικισμού και ρατσισμού για τον «φόβο» από τη μετανάστευση. Στο δεύτερο συγκεντρώνονται κείμενά του που σατιρίζουν με τη γνωστή κοφτερή του γλώσσα όλες τις κοινοτοπίες του ελληνικού «πατριωτικού» λόγου για την κοινωνία, την εκκλησία και τον πολιτισμό. Ο συγγραφέας πυροβολεί ακατάπαυστα τους εθνικούς μύθους πάνω στους οποίους στήθηκε ο ελληνικός «πατριωτισμός», τόσο των «ηλιθίων» όσο και των καιροσκόπων. Απολαμβάνεις την ανάγνωσή τους.

Επιστήμη

Ηλίας Δ. Κούβελας, Ιχνηλατώντας τα μονοπάτια του εγκεφάλου και του νου, εκδ. Καστανιώτη

Το ερώτημα για τη σχέση του ανθρώπινου νου με το υπόλοιπο σύμπαν όσο περισσότερο απασχολεί την επιστήμη, τόσο περισσότερο γεννά νέα ερωτήματα. Κάθε απάντηση γεννά άλλα πολλαπλά ερωτήματα. Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου και Ομότιμος Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών δεν διστάζει να θέτει το ερώτημα και να απαντά σ’ αυτό χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της νευροεπιστήμης, σύμφωνα με την οποία οι λειτουργίες του ανθρώπινου νου αποτελούν τμήμα του φυσικού κόσμου. Η μελέτη του εγκεφάλου δίνει τις απαντήσεις και το εργαλείο αυτής της μελέτης είναι ο επιστημονικός ορθολογισμός. Σ’ αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας αποκωδικοποιεί με επιστημονικό τρόπο τη λειτουργία των γονιδίων του εγκεφάλου σε συνδυασμό με τη μελέτη των εμπειριών των ανθρώπων. Αυστηρώς επιστημονικό βιβλίο γραμμένο με τρόπο που να γίνεται κατανοητός ακόμη και στους μη ειδικούς.

Η φιλοσοφία του ψηφιακού, Μια εισαγωγή, Επιλογή κειμένων- Επιστημονική Επιμέλεια- Εισαγωγή: Γκόλφω Μαγγίνη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Η εξαιρετική συγγραφέας και καθηγήτρια νεότερης και σύγχρονης φιλοσοφίας Γκόλφω Μαγγίνη συγκέντρωσε εδώ μια πλειάδα επιστημόνων που επεξεργάστηκαν τη φιλοσοφία που διέπει τον σύγχρονο ψηφιακό μας κόσμο. Αφετηρία όλων των επεξεργασιών είναι η άποψη που θέλει την ως τώρα γνωστή δυϊστική φιλοσοφία να μη μπορεί να συλλάβει αυτόν τον ψηφιακό κόσμο. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του βιβλίου μπαίνουν ζητήματα που αφορούν την πραγματικότητα και τη δυνητικότητα του ψηφιακού πεδίου, την φιλοσοφική ανθρωπολογία του ψηφιακού κόσμου, τα ζητήματα της πολιτικής φιλοσοφίας και κοινωνικής θεωρίας στον κόσμο καθώς και τον μύθο της πληροφορίας και των ψηφιακών κοινών.

Αρθρογραφία

Σταύρος Ζουμπουλάκης, 800 μετ’ εμποδίων, εκδ. Πόλις

800 λέξεις ήταν το όριο που ο διαπρεπής διανοούμενος και συγγραφέας έπρεπε να τηρεί στην τακτική του συνεργασία με την εφημερίδα «Η Καθημερινή». Αυτά τα οκτακοσιάρια συνθέτουν τα κείμενα αυτού εδώ του βιβλίου. Κείμενα που αφορούν την πολιτική, την ιστορία, τη θρησκεία, τη μυθιστοριογραφία, τον αντισημιτισμό και πολλά άλλα θέματα. Όλα όμως τα διατρέχει μια εγκάρσια φροντίδα. Είναι το ενδιαφέρον για τις αξίες της δημοκρατίας και της ελευθερίας.

Θανάσης Γιαλκέτσης, Περιπλανήσεις στην επικράτεια των ιδεών, εκδ. Πόλις

Ο δημοσιογράφος, βιβλιοκριτικός, πολιτικός αναλυτής και συγγραφέας αφήνει κι εδώ τα «σεσημασμένα» δαχτυλικά αποτυπώματα του στο χώρο των ιδεών. Αυτός, σε πείσμα των καιρών και των σημείων τους που θέλουν τον ηλεκτρονικό λόγο να κυριαρχεί στο δημόσιο διάλογο, σε εκφωνημένες ομιλίες του, στα άρθρα και στις βιβλιοκρισίες του στην Εφημερίδα των Συντακτών (2017-2023) επιμένει να αναδεικνύει τη σημασία του έντυπου λόγου. Στην αρθρογραφία του στέκεται σε μεγάλα γεγονότα της ιστορίας όπως για παράδειγμα η Ρωσική Επανάσταση και η Άνοιξη της Πράγας, αλλά και αναλύει τη σκέψη μεγάλων στοχαστών. Στόχος του ν’ αποδείξει πως ένας καλύτερος κόσμος των ιδεών είναι πάντοτε δυνατός. Κείμενα αισιόδοξα παρά την απαισιοδοξία που τα διαπερνά και απαισιόδοξα παρά την αύρα αισιοδοξίας που φυσά μέσα από τις γραμμές τους. Κείμενα ενός ανθρώπου που αγωνίζεται με όλες τις πνευματικές δυνάμεις του για να πείσει πως η επικράτεια των ιδεών θα υπάρχει ακόμη και στους πιο δύσκολους καιρούς και πως σε τελική ανάλυση οι ιδέες θα επηρεάζουν – άμεσα ή έμμεσα- ακόμη και τους πιο «αδιάφορους» γι’ αυτές.

+ 1 δοκίμιο-μυθιστόρημα

Miguel Bonnefoy, Ο εφευρέτης, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Στερέωμα

Εκ πρώτης όψεως ο Γαλλοβενεζουελάνος συγγραφέας και μυθιστοριογράφος παραδίδει εδώ ένα ακόμη μυθιστόρημά του, όπως και αναγράφεται στην ταυτότητα του βιβλίου. Το βιβλίο όμως μπορεί να διαβαστεί και ως ένα δοκίμιο για τον αγώνα της επιστήμης ν’ αλλάξει τον κόσμο. Έχουμε εδώ την εξιστόρηση της ζωής του Αυγουστίνου Μουσό, γιου ενός ταπεινού κλειδαρά, ο οποίος κατόρθωσε να ξεπεράσει τους περιορισμούς της καταγωγής του, σε εποχές που αυτή έπαιζε καθοριστικό ρόλο, αλλά έχουμε συνάμα και την έμμεση εξιστόρηση του πώς και μέσα από πόσες θυσίες γεννάται και αναπτύσσεται η επιστήμη. Ο Μουσό έγινε μαθηματικός και ανακάλυψε την ηλιακή ενέργεια. Κατασκεύασε μια μηχανή ηλικιακής ενέργειας που γοήτευσε τον Ναπολέοντα Γ’, η οποία όμως εγκαταλείφτηκε για χάρη της παραγωγής των προϊόντων άνθρακα. Εντούτοις όμως η αφήγηση για την προσπάθεια του Μουσό ν’ αναδείξει το πνεύμα της επιστήμης σε σύγκρουση με τα κατεστημένα συμφέροντα, λειτουργεί κι ως ύμνος προς την επιστημονική ευφυία. 

^＊Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και δρ. Κοινωνιολογίας. Το νέο του βιβλίο «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; - Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.