alt

Για τη συλλογή διηγημάτων της Φωτεινής Βασιλοπούλου Για μια χούφτα ζωή (εκδ. Γαβριηλίδη).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Το ελληνικό διήγημα έρχεται σαν πεζή συνέχεια του δημοτικού τραγουδιού, με το λυρισμό του τραγουδιού, την αφηγηματικότητά του, την υπαινικτικότητά του, τα γυρίσματα που ’χει το τραγούδι, την απουσία ψυχολογίας που την αντικαθιστά εδώ η πράξη η ίδια – και περίπου το μόνο ένα θέμα στο ελληνικό διήγημα, έτσι, είναι ο θάνατος, ως στερνή πράξη που καταλύει τη ζωή και ταυτόχρονα την καταυγάζει. Στη δυτική σκέψη από ’να σημείο κι έπειτα είναι κυρίαρχη η άρνηση του θανάτου, όσο είναι κυρίαρχη στη σκέψη της Ανατολής η αποδοχή του. Με την άρνηση του θανάτου, ανθεί η ψυχολογία, οι άνθρωποι αναλύονται μέχρι κεραίας –τα κίνητρά τους, τα κρυφά τους ελατήρια– και γεννιέται έτσι η πλατιά λαβυρινθώδης αφήγηση που είναι η κοίτη του μυθιστορήματος. Στον αντίποδα, η ελληνική πεζογραφία είναι εκ των πραγμάτων βραχύλογη, προφταίνει εντέλει να ολοκληρωθεί στη μικρή φόρμα του διηγήματος, και δεν αναλύει μα συγκεφαλαιώνει, δεν ψυχολογεί αλλά λέει, τα πρόσωπα είναι προσωποποιημένες πράξεις, και μέγιστη πράξη γιατί αναιρεί κάθε άλλη είναι ο θάνατος.

Ο θάνατος είναι λοιπόν ο αρχιτελετάρχης και στις δεκαεπτά διηγήσεις στο Για μια χούφτα ζωή της Φωτεινής Βασιλοπούλου, με τον τίτλο κάπου να είναι ειρωνικός ίσως  μα όχι ακριβώς, γιατί σ’ αντίθεση με τις ιστορίες, π.χ., του Δημητρίου ή του Παπαμόσχου ή της Βενέτη, ο θάνατος σε τούτες είναι τελικά ένας αφηρημένος πρωταγωνιστής που εμφανίζεται επί σκηνής παρεμπιπτόντως, με σαστισμένη όψη, σαν να πήγαινε γι’ αλλού και να έχασε το δρόμο.

Ο θάνατος είναι λοιπόν ο αρχιτελετάρχης και στις δεκαεπτά διηγήσεις στο Για μια χούφτα ζωή της Φωτεινής Βασιλοπούλου, με τον τίτλο κάπου να είναι ειρωνικός ίσως (ας μην ξεχνούμε ποιος είναι εδώ ο πρωταγωνιστής), μα όχι ακριβώς, γιατί σ’ αντίθεση με τις ιστορίες, π.χ., του Δημητρίου ή του Παπαμόσχου ή της Βενέτη (πρόχειρα αναφέρω μερικά ονόματα), ο θάνατος σε τούτες είναι τελικά ένας αφηρημένος πρωταγωνιστής που εμφανίζεται επί σκηνής παρεμπιπτόντως, με σαστισμένη όψη, σαν να πήγαινε γι’ αλλού και να έχασε το δρόμο. Είναι ένας θάνατος με ανάλαφρο πάτημα και κεφάτη περπατησιά, και το άγγιγμά του δεν είναι κρύο, αλλά ζεστό. Οι διηγήσεις της Βασιλοπούλου δεν είναι δράματα αλλά αντιδράματα – ανέκδοτα, σχεδόν σαν χωρατά που ’γιναν διήγημα. Έτσι, χωρατό είναι η προσπάθεια της Τούλας να πεθάνει τρώγοντας πολλά καρύδια στο «Η πρώτη απόπειρα». Χωρατά είναι ο ψευτοθάνατος στο «Για μια χούφτα ζωή», ο θάνατος του χοντρού φορτηγατζή στην «Αυγουστιάτικη ψιχάλα», η αναπάντεχη εμφάνιση ενός φέρετρου σε μια εκκλησία στην «Καλή αυριανή», η κωμικοτραγική εκταφή στο «Πλην κλιτσινάρας». Χωρατό είναι ως και, στο διήγημα «Κοτσίρια στα κεραμίδια», η ταφή ενός ζωντανού που βαρύθυμος στριφογυρνάει μες στην κάσα σάμπως να λέει: «Άστε με επιτέλους να κοιμηθώ!»

«Ένα δυνατό τράνταγμα κι ένας θόρυβος σα να πέσανε κοτσίρια [τα φασόλια της φάβας] στα κεραμίδια, τόνε βγάλανε απ’ το λήθαργο. “Άλλο και τούτο! Ποιος να ’ριχνε κοτσίρια στα κεραμίδια νυχτιάτικα και με τέτοιο κρύο;” Πόσο κρύωνε, πάλι!…

»Ο αέρας ολοένα και λιγόστευε. Έκανε μια προσπάθεια να γεμίσει τ’ αδύναμα πλεμόνια του, να βρει δυνάμεις για να γυρίσει απ’ την άλλη. Να ξαλαφρώσει μια στάλα. Έκλεισε πάλι τα μάτια του, έσφιξε τα δόντια, τα σταυρωμένα του χέρια, τα πιασμένα από την ακινησία πόδια του. Ο ώμος του κουνήθηκε για λίγο και με τις τελευταίες του δυνάμεις κατόρθωσε, επιτέλους, να γυρίσει στο δεξί του πλευρό. Κι απέμεινε σ’ αυτή τη στάση για πάντα».

Αναπόφευκτα, είναι και δω φορές που ο θάνατος παύει να χωρατεύει και δείχνει τα δόντια του, όπως στα «Μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια» και «Του λιναριού τα πάθη», ή στο σκοτεινό παραμύθι «Οι γουργουλιάνες», μ’ ένα βρικόλακα που ’ναι «λιγνότερος, με μάτια βαθουλωμένα, μάγουλα φαγωμένα, πιο σκιαχτερός». Αλλά και πάλι, κει που ’χει πάρει την πιο άγρια γκριμάτσα του στο διήγημα «Τα σκόρδα» (κρανία παιδιών βρίσκονται στο κατώι μιας εκκλησίας), ξεδοντιάζεται στο τέλος της ιστορίας και χαμογελάει φαφούτικα.

Ο θάνατος δεν παύει να καιροφυλαχτεί σε καθεμία από τούτες τις διηγήσεις, μα, με τη φαιδρή εμφάνιση που του επιφυλάσσει η συγγραφέας στο παλκοσένικο των ιστοριών της, η πλάστιγγα τελικά κλίνει από τη μεριά της ζωής.

Πολλές λέξεις της Βασιλοπούλου, ή αρκετές τέλος πάντων, είναι του τοπικού ιδιώματος (η συγγραφέας μεγάλωσε στη Χρυσοκελλαριά Μεσσηνίας), και οι περισσότερες εξηγούνται σ’ υποσημειώσεις, που δε μ’ ενοχλούν μα ούτε τις χρειαζόμουν, κι ας έμενε μια λέξη άγνωστη. Όσο για την κουβέντα που ’χει γίνει σχετικά με τη χρήση λέξεων του εκάστοτε ιδιώματος, νιώθω ότι πολλοί νεότεροι πεζογράφοι αισθάνονται το χρέος να επιτελέσουν το έργο γλωσσικού διασώστη. Αν τέλος πάντων δεν το αισθάνονταν αυτοί, τότε ποιος θα το αισθανόταν; Και, επίσης, η λαϊκότητα υπάρχει εδώ όταν για παράδειγμα –σ’ αντίθεση με τις λέξεις που ’ναι γραμμένες στ’ αγγλικά και μου φαίνονται συχνά αντιαισθητικές σ’ ένα λογοτεχνικό κείμενο, αν κι όχι πάντα– γράφει η Βασιλοπούλου για τη βροχή ότι «έπεφτε ράιτ θρου». Αυτό το «ράιτ θρου» δείχνει κέφι και μια τόλμη, που ’ναι τα δύο όπλα του ζωντανού στη μάχη με το θάνατο.

Στις περίπου εκατό σελίδες αυτής της συλλογής, η μάχη είναι κερδισμένη (όπως κερδισμένη είναι η μάχη της Βασιλοπούλου με το ρυθμό και τη γλώσσα). Ο θάνατος δεν παύει να καιροφυλαχτεί σε καθεμία από τούτες τις διηγήσεις, μα, με τη φαιδρή εμφάνιση που του επιφυλάσσει η συγγραφέας στο παλκοσένικο των ιστοριών της, η πλάστιγγα τελικά κλίνει από τη μεριά της ζωής.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

altΓια μια χούφτα ζωή
Φωτεινή Βασιλοπούλου
Εκδ. Γαβριηλίδη 2015
Σελ. 120, τιμή εκδότη €8,48

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες – Μια ελληνική ανθολογία λαογραφικού τρόμου» (ανθολόγηση – εισαγωγή – επίμετρο: Γιώργος Θάνος, εκδ. Ροές).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Νεράιδες, στοιχει...

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

«Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» της Δήμητρας Λουκά (κριτική) – Πρόσωπα και προσωπεία του μύθου

Για τη συλλογή διηγημάτων της Δήμητρας Λουκά «Η Περσεφόνη στο στόμα του λύκου» (εκδ. Κίχλη). Κεντρική εικόνα: Daniel Egnéus

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Πώς μπορεί ένας αρχετυπικός μύθος, διατηρημένος μέσα στους αιώνες στη βασική του δομή ...

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

«Ελσίνκι» του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (κριτική) – Διπλές ταυτότητες ως μορφές απόκρυψης

Για το μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη «Ελσίνκι» (εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Ο πρωταγωνιστής της ιρακινής ταινίας «The Heart Sculpture».

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το τελευταίο αυτό μυθιστόρημα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη ανήκει καταρχάς στη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη για το βιβλίο «ρησπέκτ» του Άρι Γεωργίου

Εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη για το βιβλίο «ρησπέκτ» του Άρι Γεωργίου

Εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου ΡΗΣΠΕΚΤ [λέξεις για τρίτους] του Άρι Γεωργίου διοργανώνει στη Θεσσαλονίκη ο εκδοτικός οίκος University Studio Press, την Τετάρτη 20 Νοεμβρίου 2024 ώρα 19:00, στον χώρο ΥΨΙΛΟΝ.

Επιμέλεια Book Press

Η ...

Εκδήλωση για το λεύκωμα «200 χρόνια Ελλάδα - 200 χρόνια Εθνικές Υποδομές»

Εκδήλωση για το λεύκωμα «200 χρόνια Ελλάδα - 200 χρόνια Εθνικές Υποδομές»

Η Πανελλήνια Ένωση Συνδέσμων Εργοληπτών Δημοσίων Έργων (ΠΕΣΕΔΕ) και οι εκδόσεις Καπόν, διοργανώνουν εκδήλωση για την παρουσίαση του λευκώματος «200 χρόνια Ελλάδα - 200 χρόνια Εθνικές Υποδομές». Στην κεντρική εικόνα, Εγνατία οδός, Γέφυρα της Κρυσταλλοπηγής. 

Επιμέλεια Book Press

...
Στη Ρέιτσελ Κασκ το βραβείο Γκόλντσμιθς 2024: Για το Parade που «γυρίζει τον κόσμο μας ανάποδα»

Στη Ρέιτσελ Κασκ το βραβείο Γκόλντσμιθς 2024: Για το Parade που «γυρίζει τον κόσμο μας ανάποδα»

Στη Ρέιτσελ Κασκ [Rachel Cusk] απονεμήθηκε το βραβείο Γκόλντσμιθς [Goldsmiths] για το μυθιστόρημά της Parade. Τα βιβλία της Κασκ κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg.

Επιμέλεια Book Press

Στη ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν» του Δημήτρη Τσεκούρα (προδημοσίευση)

«Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν» του Δημήτρη Τσεκούρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Δημήτρη Τσεκούρα «Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν – Ένα queer αστυνομικό ψυχόδραμα» που θα κυκλοφορήσει στις 14 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Η ανάκριση»

...
«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ