Σύγχρονα κλασικά και έκκεντρα: 14 ξεχωριστά βιβλία μας (επανα)συστήνονται

Η σκόνη του χρόνου που κάθεται πάνω σε πράγματα, μνήμες και ανθρώπους, αφήνοντάς τους μια θαμπή πατίνα, για την τέχνη είναι μια λάμψη περίεργη. Τίποτα το παλιό δεν μας είναι ξένο κι ας μην το έχουμε ζήσει. Η λογοτεχνία γίνεται η γέφυρα που ενώνει διαφορετικές χρονικότητες.

Γιατί συνεχίζουμε να διαβάζουμε τον Κάφκα, τον Ντοστογιέφσκι, τον Φώκνερ; Η εξήγηση μπορεί να μην είναι μόνο η προφανής (μα, γιατί είναι σπουδαία έργα), αλλά εμπεριέχει και μια μορφή υπαρξιακής αναζήτησης. Ψάχνουμε να βρούμε τι ακριβώς συνέβη πριν από εμάς. Σαν μια μακρινή φωνή από το παρελθόν που μιλάει και για τους μέλλοντες χρόνους. Αυτό που ονομάζουμε κλασική λογοτεχνία, ή και σύγχρονη κλασική λογοτεχνία, είναι η διάφανη μορφή μιας αλήθειας αναλλοίωτης από τον χρόνο. Οι φωνές είναι πάντα εκεί να μας μιλήσουν με ευκρίνεια. Ναι, αντέχουν στη διάβρωση του χρόνου. Η σκόνη δεν πέφτει πάνω τους βαριά.

. Αυτό που ονομάζουμε κλασική λογοτεχνία είναι η διάφανη μορφή μιας αλήθειας αναλλοίωτης από τον χρόνο.

Η έννοια του κλασικού βέβαια αλλάζει κι εμπλουτίζεται, έτσι που να περιλαμβάνει πλεόν και συγγραφείς του πρώιμου μοντερνισμού, ή και περιπτώσεις ιδιόρρυθμες και δυσκατάτακτες. Στις επιλογές που ακολουθούν θα δούμε κάμποσα τέτοια βιβλία που ενώ έχουν πάνω τους την πατίνα του κλασικού, είναι ταυτόχρονα ακραιφνώς μοντέρνα. Κάποια από αυτά μας συστήνονται για πρώτη φορά. 

Τα καινούργια... κλασικά

Το 1970 ο αείμνηστος Μένης Κουμανταρέας μετέφρασε το μυθιστόρημα του Ουίλιαμ Φόκνερ Καθώς ψυχορραγώ. Ακολούθησε μια επανέκδοση το 1983 και έκτοτε τούτο το βιβλίο έμεινε στην αφάνεια. Μπορεί να μην έχει την κρουστικότητα και το βάθος του Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ ή του Βουή και Μανία, εντούτοις είναι ένα μυθιστόρημα που μόνο ο Φόκνερ θα μπορούσε να το γράψει με τον συγκεκριμένο τρόπο, ενσωματώνοντας το δράμα και την κωμωδία στο κλασικό τοπίο του Νότου της Αμερικής.

Χρειάστηκε να περάσουν πενήντα χρόνια για να έρθει στα χέρια μας μια νέα μετάφραση. Ο Παναγιώτης Κεχαγιάς ανέλαβε το δύσκολο έργο (πάντα θα είναι δύσκολο το έργο ενός μεταφραστή όταν έχει να διαχειριστεί ένα βιβλίο του Φόκνερ) και μας παρέδωσε μια φρέσκια και άκρως ευδόκιμη μετάφραση για λογαριασμό των εκδόσεων Gutenberg που ενέταξαν το μυθιστόρημα στη σειρά «Orbis Literae».

Ένας πατέρας και τα πέντε παιδιά του φτιάχνουν το κιβούρι της πεθαμένης γυναίκας και μάνας τους και σκοπεύουν να διασχίζουν την επαρχία Γιοκναπατάουφα για να τη θάψουν. Τους περιμένουν ένα σωρό επεισόδια, κωμικές καταστάσεις, επικίνδυνα συναπαντήματα και, φυσικά, το δυσώδες της ανθρώπινης περίπτωσης, την οποία ο Φώκνερ αναδεικνύει με τραχιά ποιητικότητα.

Γνωρίζουμε τον Ντ.Χ. Λώρενς από τον πολύπαθο μυθιστορήματά του Ο εραστής της Λαίδης Τσάτερλι, εντούτοις κατά πολλούς το καλύτερο έργο του υπήρξε το μυθιστόρημα Γιοι και εραστές. Όταν εκδόθηκε (1913) δέχθηκε χλιαρές κριτικές, ενώ δεν έλειψαν και οι κατηγορίες περί βλασφημίας. Κατά τον Λόρενς, το συγκεκριμένο βιβλίο, αυτοβιογραφικό εν πολλοίς, ήταν ένα «μεγάλο βιβλίο» που αντικατόπτριζε την «τραγωδία χιλιάδων νέων στην Αγγλία».

Διαβάζουμε την ιστορία του Γουόλτερ και της Γερτρούδης Μορέλ, ενός ζευγαριού που η καθημερινότητά του μοιάζει με πόλεμο εκ του συστάδην. Δύο ολότελα διαφορετικοί άνθρωποι ζουν κάτω από την ίδια στέγη και τούτο φέρνει καθημερινές συγκρούσεις. Η Γερτρούδη αφιερώνει τη ζωή της σε έναν σκοπό: να μην γίνουν οι γιοι της σαν τον ανθρακωρύχο πατέρα τους. Η φωτιά της σύγκρουσης δεν θα αργήσει θα κάψει τα πάντα. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε εκ νέου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Βάσιας Τζανακάρη.

Ο Γκαμπριέλε Ντ’ Ανούντσιο υπήρξε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα (κατά πολλούς ήταν ένας προπομπός του Μπενίτο Μουσολίνι), ωστόσο ως δημιουργός επηρέασε αρκετές γενιές συγγραφέων και ποιητών στην Ιταλία.

Από τις εκδόσεις Μάγμα κυκλοφόρησε εσχάτως η νουβέλα του Τζοβάνι Επίσκοπο σε μετάφραση της Σοφίας Αυγερινού. Πρόκειται για έναν μονόλογο που είναι βουτηγμένος σε παραληρηματικά νερά. Φορέας αυτού του μονολόγου είναι ο Επίσκοπος Τζοβάνι, ένας μετριοπαθής άνθρωπος και νομιμόφρονας δημόσιος υπάλληλος που προσπαθεί να κρατήσει κοντά του ό,τι αγαπάει.

Ο Ντ’ Ανούντσιο μας μεταφέρει σε μια Ρώμη ολότελα σκοτεινή που θυμίζει έντονα την Αγία Πετρoύπολη του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Ο ήρωάς του έως το τέλος παλεύει με τα αδιέξοδά και τον ταραγμένο ψυχισμό του.

Ο Στέφαν Τσβάιχ είναι –δικαίως– από τους αγαπημένους συγγραφείς του αναγνωστικού κοινού στην Ελλάδα. Οι νουβέλες του είναι μικρά κομψοτεχνήματα μιας άλλης εποχής, που όμως τείνει να μοιάζει σε πολλά με τη δική μας.

Από τις εκδόσεις Γκοβόστη κυκλοφόρησε η νουβέλα του Σύγχυση αισθημάτων σε μετάφραση του Αλέξανδρου Δ. Καρρέρ. Όπως συμβαίνει συνήθως με τα κλασικά έργα, είχε κυκλοφορήσει πριν από δέκα χρόνια από τις εκδόσεις Ροές και τώρα το έχουμε σε νέα ανανεωμένη μορφή.

Με ύφος θαυμαστά λεπταίσθητο, ο Τσβάιχ περιγράφει τη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε έναν ατίθασο φοιτητή και τον καθηγητή του στο Πανεπιστήμιο. Ο καθηγητής γίνεται ο προστάτης του νεαρού, ωστόσο μέσα του τρεμολάμπει η ερωτική φωτιά. Όταν θα αποκαλυφθεί αυτό το ερωτικό πάθος θα αρχίσει και ο βασανισμός του σώματος από τα πρέπει της κοινωνίας.

Οταν πρωτοδημοσίευσε το έργο ο Τσβάιχ (το 1927) προκάλεσε πολλές συζητήσεις (λογικό και επόμενο για την εποχή), ενώ σχολιάστηκε ακόμη και από τον πατέρα της ψυχανάλυσης Ζίγκμουντ Φρόιντ.

Η Τζορτζ Έλιοτ, συγγραφέας του θαυμαστού Μίντλμαρτς, αντιμετώπισε σφοδρή αντίδραση την εποχή που έγραφε από ομότεχνές της. Η ανεξάρτητη φύση της, το γεγονός ότι ζούσε γράφοντας (μόνο) και ότι το ύφος της προσιδίαζε περισσότερο σε άντρα (sic) έφταναν για να της προκαλέσουν ουκ ολίγα προβλήματα. Να είναι καλά η Βιρτζίνια Γουλφ, η οποία χρόνια μετά έγραψε ένα εκτενές δοκίμιο για τα έργα και τις ημέρες της Έλιοτ αποκαθιστώντας το όνομά της.

Από τις εκδόσεις Πατάκη (στη σειρά «Μικρά κλασικά κείμενα») κυκλοφόρησε η νουβέλα της Το πέπλο σε μετάφραση της Αργυρώς Μαντόγλου. Αυτό το βιβλίο έχει ένα επιπλέον ενδιαφέρον. Είναι το μοναδικό της Έλιοτ που ξεφεύγει εντελώς από τη ρεαλιστική γραφή και αγγίζει τη λογοτεχνία του υπερφυσικού.

Μια μοίρα περίεργη, σκοτεινή και απόλυτα εσωτερική κυκλώνει τους ήρωες του βιβλίου. Αυτό το αόρατο χέρι που τους κατατρύχει δεν προέρχεται από κάποια αόρατη δύναμη, υπέρτερη του ανθρώπου, αλλά από τους ίδιους. Η τιμωρία, δε, που πέφτει επί των κεφαλών τους, πάλι δικό τους έργο είναι. Όλοι τους αδυνατούν να ελέγξουν τις σκοτεινές δυνάμεις που πηγάζουν από το υποσυνείδητό τους με αποτέλεσμα να συγκρούονται με την πραγματικότητα που βιώνουν.

Τα μυθιστορήματα και τα διηγήματα του Έντγκαρ Άλαν Πόε θεωρούνται εκ των ων ουκ άνευ για τον εκδοτικό χώρο, αλλά και τους αναγνώστες. Ο μύστης του ποιητικού μυστηρίου επανέρχεται στις μέρες μας με δύο εκδόσεις. Η πρώτη είναι από τις εκδόσεις Ιωλκός και περιλαμβάνει μια συλλογή διηγημάτων του υπό τον γενικό τίτλο Οι καλύτερες ιστορίες.

Πρόκειται για 21 αντιπροσωπευτικά διηγήματα του Αμερικανού συγγραφέα, ορισμένα από τα οποία είναι πασίγνωστα, ενώ όλα μαζί αποδεικνύουν γιατί θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερες τεχνίτες του διηγήματος. Τη συλλογή επιμελήθηκε και ανθολόγησε ο Βαγγέλης Προβιάς, ενώ υπάρχουν και μεταφρασμένες ιστορίες από τον Κοσμά Πολίτη που μας έρχονται από το χθες στο σήμερα.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σειρά «Crime Moments» των εκδόσεων Διόπτρα, στην οποία περιλαμβάνονται εμβληματικά μυθιστορήματα που κινούνται μεταξύ αστυνομικού και μυστηρίου. Βρίσκουμε (σε μια καλαίσθητη έκδοση) τους Φόνους της οδού Μοργκ και άλλες ιστορίες του Πόε σε μετάφραση της Βιολέττας Ζεύκη.

Πρόκειται, φυσικά, για μια ιστορία αρχετυπική ως προς τη μετέπειτα ανάπτυξη του σύγχρονου αστυνομικού μυθιστορήματος. Στην έκδοση συμπεριλαμβάνονται ακόμη δύο ιστορίες με πρωταγωνιστή τον Ογκίστ Ντιπέν (Το μυστήριο της Μαρί Ροζέ και Το κλεμμένο γράμμα).

Ο Αλεξάντρ Γκριν (κατά κόσμον Αλεξάντρ Στεπάνοβιτς Γκρινέβσκι), γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στη Ρωσία και έγινε γνωστός για τα ρομαντικά του μυθιστορήματα και διηγήματα που διαδραματίζονται σε κάποια φανταστική γη που μοιάζει να έχει κάτι από Ευρώπη και Λατινική Αμερική. Αυτό το μέρος έγινε γνωστό ως Γκρινλανδία ή Γη του Γκριν.

Από τις εκδόσεις Κίχλη κυκλοφορεί η συλλογή Το νησί Ρενό και άλλα διηγήματα σε μετάφραση της Βιργινίας Γαλανοπούλου. Προφανώς και θα εντρυφήσουμε σε έναν παράξενο και άκρως αινιγματικό κόσμο διαβάζοντας αυτές τις ιστορίες. Ο Γκριν καταφέρνει να φτιάχνει τόπους που μοιάζουν να είναι βγαλμένοι από τον παράδεισο ή από κάποιον εφιάλτη.

Η Γκρινλανδία σκιαγραφείται έντονα μπροστά μας, όπως και άλλα –υπαρκτά– αστικά τοπία όπως το Λονδίνο, η Μόσχα ή η Πετρούπολη. Οι ήρως των ιστοριών του Γκριν αρνούνται να δεχθούν τα κοινωνικά πρέπει και ό,τι αυτά επιτάσσουν, με αποτέλεσμα να βρίσκονται συνεχώς σε κατάσταση υπαρξιακής αγωνίας και φευγιού (πραγματικού ή μη). Αν μη τι άλλο, ο Γκριν ήξερε να βρίσκει τις σπηλιές της ανθρώπινης ψυχής.

Τον Ζαν ντε Λα Βιλ ντε Μυρμόντ, λογικά, δεν πρέπει να τον έχετε ακούσει ξανά. Μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Πρόκειται για έναν Γάλλο που γεννήθηκε το 1886. Οι πληροφορίες αναφέρουν πως υπήρξε ευαίσθητη φυσιογνωμία, είχε ασθενική κράση και ήταν έντονα καταθλιπτικός και μοναχικός. Μάλιστα, αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει καταπίνοντας μελάνι.

Το 1908 μεταβαίνει στο Παρίσι και ξεκινάει να εργάζεται ως κατώτερος δημόσιος υπάλληλος. Καρπός αυτής της εμπειρίας του είναι το μικρό έργο του Οι Κυριακές του Ζαν Ντεζέρ που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αντίποδες σε μετάφραση της Μαρτίνας Ασκητοπούλου.

Το εν λόγω έργο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1914 και συνοδευόταν από έναν σύντομο πρόλογο του Φρανσουά Μωριάκ. Φευ, λίγο καιρό αργότερα ξέσπασε ο Μεγάλος Πόλεμος και ο Μυρμόντ στάλθηκε στο μέτωπο όπου βρήκε και το θάνατο σε ηλικία μόλις είκοσι οκτώ ετών.

Καίτοι Νομπελίστας (μοιράστηκε το βραβείο το 1917 μαζί με τον συμπατριώτη του Καρλ Άντολφ Γκγιέλερουπ), ο Χένρικ Ποντόπινταν είναι σχετικά άγνωστος στη χώρα μας.

Κι όμως, ο Δανός συγγραφέας θεωρείται από τους σημαντικότερους συγγραφείς της χώρας του, μάστορας του ρεαλισμού και της αυθεντικής απεικόνισης της σύγχρονης ζωής στη Δανία (τέλη 19ου αιώνα – αρχές 20ου)».

Το μυθιστόρημά του Ένας ευτυχισμένος άνθρωπος που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Λέμβος σε μετάφραση του Σωτήρη Σουλιώτη θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα της χώρας.

Είναι η ιστορία ενός γιου κληρικού που εγκαταλείπει την πίστη του και με «όχημα» την άμετρη φιλοδοξία του αποχωρεί από την ύπαιθρο της Δανίας με σκοπό να ζήσει στον μεγάλο κόσμο της πρωτεύουσας.

Ο Πιέρ, ο κεντρικός ήρωας, μοιάζει με άγριο θηρίο που θέλει όλα τα δοκιμάσει και να τα κάνει δικά του. Η ερωτική σχέση που συνάπτει με μια Εβραία κληρονόμο και η εμμονή του με ένα σχέδιο μηχανικής, το οποίο πιστεύει πως θα αλλάξει την εικόνα της χώρας του, καθορίζουν την πορεία του. Αντί να γίνει αυτό που ονειρευόταν, καταλήγει μόνος και με τη μαύρη σκιά της κατάθλιψης να τον καλύπτει. Προς το τέλος της ζωής του, κάνοντας τον αναπόδραστο απολογισμό, αντιλαμβάνεται πως όσα κυνήγησε ήταν χωρίς αξία και ουσιαστικό βάρος.

Δύο νουβέλες του Προσπέρ Μεριμέ μας συστήνει ο εκδοτικός οίκος Sestina σε μετάφραση της Ελένης Γύζη. Πρόκειται για τις Αρσέν Γκιγιό και Το δρομάκι της Λουκρητίας.

Ο Μεριμέ, τρανός εκπρόσωπος του «ψυχρού» ρομαντισμού, με ήρωες που πάλλονται από πάθη, μας προσφέρει σ’ αυτές τις δύο νουβέλες δύο όψεις της γυναικείας επιθυμίας. Είτε πρόκειται για ένα ιδιαίτερο ερωτικό τρίγωνο είτε για μια ανάλαφρη ερωτική ιστορία με γοτθικές νύξεις, ο Μεριμέ αποδεικνύεται πως υπήρξε εξαίρετος ανατόμος της ανθρώπινης περίπτωσης.

Στην έκδοση περιλαμβάνεται και εισαγωγικό κείμενο, όπου, μεταξύ άλλων, μεταφράζονται εκτενή αποσπάσματα από μια διάλεξη του Άγγλου αισθητιστή Ουόλτερ Πέιτερ για τον Προσπέρ Μεριμέ.

Από τις εκδόσεις Σοκόλη κυκλοφόρησαν εσχάτως δύο Νουβέλες του Ζορίς-Καρλ Ουισμάνς. Πρόκειται για το Σακίδιο και το Έρμαιο της τύχης (μτφρ: Ελένη Γ. Γύζη). Από τις πρώτες γραμμές του Γαλλοπρωσικού πολέμου έως τις ψυχικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας δημόσιος υπάλληλος, ο Ουισμάνς μας προσφέρει δύο ακόμη θαυμαστούς ήρωες που παλεύουν να ξεφύγουν από την πνιγηρή πραγματικότητα. Ο σκληρός νατουραλισμός του Γάλλου συγγραφέα συναντάει τον συμβολισμό, αλλά και το μαύρο χιούμορ.

Από την ελληνική λογοτεχνία βρίσκουμε στις πρόσφατες εκδόσεις την επανέκδοση της Πάπισσας Ιωάννας του Εμμανουήλ Ροΐδη από τις εκδόσεις Gutenberg.

Πρόκειται για μια εξόχως ενδιαφέρουσα έκδοση, καθώς έχει, ελεγχθεί και έχει αποκατασταθεί το κείμενο της πρώτης έκδοσης του 1866· σύμφωνα με τη βούληση του συγγραφέα. Έχουν διορθωθεί τα τυπογραφικά λάθη και έχουν ενσωματωθεί τα παροράματα, καθώς και οι ιδιόχειρες διορθώσεις του Ροΐδη.

Επίσης, έχουν εξομαλυνθεί οι πολυτυπίες, οι ασυνέπειες και οι ανακρίβειες. Συμπληρώθηκαν βιβλιογραφικά οι συντομογραφίες και συνδέθηκαν οι σημειώσεις με το κείμενο του μυθιστορήματος. Υπάρχει επαρκής σχολιασμός του κειμένου (με πλήθος γλωσσικές και πραγματολογικές πληροφορίες), ενώ έχουν προστεθεί δύο παραρτήματα: το πρώτο περιέχει κορυφαία κείμενα του Ροΐδη στην αντιπαράθεσή του με την Εκκλησία και την Πολιτεία, ενώ στο δεύτερο ανακοινώνονται καινούρια σημαντικά ευρήματα για την καταδίωξη και τον αφορισμό του.

Η έκδοση συνοδεύεται από χρονολόγιο και βιβλιογραφία καθώς και από λεπτομερές γλωσσάρι για να διευκολύνεται η ανάγνωση. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα προλεγόμενα που καλύπτουν τόσο το ιστορικό δίλημμα «υπήρξε όντως η Πάπισσα;» όσο και τις πιο σημαντικές πλευρές του μυθιστορήματος του Ροΐδη.

Από τις εκδόσεις Εστία κυκλοφόρησε εσχάτως η ανέκδοτη αλληλογραφία του Μ. Καραγάτση με τους συμφοιτητές του Γιώργο Ρωμανό και Νικόλαο Κάλας υπό τον τίτλο Ο αγαπών σε, Μίτιας.

Σαφώς, δεν πρόκειται για λογοτεχνικό έργο, ωστόσο μας προσφέρει ξεχωριστές και ως πρόσφατα άγνωστες πτυχές της προσωπικότητας του Καραγάτση, που αφορούν –μεταξύ άλλων– και στη συγγραφή του Συνταγματάρχη Λιάπκιν (1933).

Οι επιστολές αλλά και οι ημερολογιακές σημειώσεις του 1931, όπως καταδεικνύει και στο επίμετρό της η Χριστίνα Ντουνιά, δεν έχουν αξία μόνο ως προς τη συμπλήρωση της βιογραφίας του συγγραφέα, αλλά μας δίνουν και μια εικόνα για το πώς διαμόρφωσε τον λογοτεχνικό του κόσμο. Ίσως έτσι κατανοήσουμε ακόμη καλύτερα το έργο του.

 ＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).