Λογοτεχνικός οδηγός για τις υποψηφιότητες των Όσκαρ 2022

Η σχέση μεταξύ λογοτεχνίας και κινηματογράφου συχνά συνοψίζεται ως εξής: το λογοτεχνικό κείμενο εμπνέει το κινηματογραφικό σενάριο και ως εκ τούτου, «γεννά» την ταινία. Στην πραγματικότητα, η μεταξύ τους σχέση είναι πιο σύνθετη, είναι μια άμεση συγγένεια, και έχει να κάνει με τον κοινό τους στόχο, την αφήγηση –με διαφορετικά μέσα– μιας ιστορίας.

...οι λέξεις γεννούν εικόνες και οι εικόνες γεννούν λέξεις.

Οι κινηματογραφιστές συχνά αντιλαμβάνονται τη δραματουργία επηρεασμένοι από τη λογοτεχνία (και το θέατρο). «Όταν γράφω σκέφτομαι εικόνες, κι όταν σκηνοθετώ μου ’ρχονται λέξεις», είχε πει ο Αχιλλέας Κυριακίδης στην πρόσφατη συνέντευξή του στην Book Press. Οι τέχνες είναι συγκοινωνούντα δοχεία δίχως στεγανά – οι λέξεις γεννούν εικόνες και οι εικόνες γεννούν λέξεις.

Όσον αφορά στις κινηματογραφικές διασκευές, το μυθιστόρημα ανέκαθεν επηρέαζε και συνεχίζει να επηρεάζει τα έργα της μεγάλης οθόνης, γεγονός που αποδεικνύεται περίτρανα και από τον θεσμό της Ακαδημίας, που απονέμει τα βραβεία Όσκαρ. Στις φετινές υποψηφιότητες, παρατηρείται μια πληθώρα ταινιών βασισμένες σε βιβλία.

Κινηματογραφικά βραβεία Όσκαρ 2022 και Λογοτεχνία

Εξέχουσα θέση έχει «Η Εξουσία του Σκύλου» (“Power of the Dog”) της σκηνοθέτιδας Τζέιν Κάμπιον, με πρωταγωνιστές τους Μπένεντικτ Κάμπερμπατς, Κίρστεν Ντανστ και Τζέσι Πλέμονς. Η ταινία διεκδικεί δώδεκα βραβεία, μεταξύ των οποίων και το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Είναι διασκευή του ομότιτλου μυθιστορήματος του Τόμας Σάβατζ (εκδ. Άγκυρα).

Το βραδύκαυστο γουέστερν εκτυλίσσεται στη φάρμα των αδελφών Μπέρμπανκ, δυο επιτυχημένων καουμπόι. Η καθημερινότητά τους διαταράσσεται, όταν ο χαμηλών τόνων Τζορτζ Μπέρμπανκ προσκαλεί τη νέα του σύζυγο και τον γιο της στο ράντσο, κάτι που εξοργίζει τον βίαιο και είρωνα αδελφό του, τον Φιλ. Το ευφυές, προσεκτικά γραμμένο σενάριο, το οποίο υπονοεί (με λεπτό αλλά σαφή τρόπο) κομβικά σημεία της ταινίας αντί να τα «κραυγάζει», μαρτυρά τις λογοτεχνικές καταβολές του. Το αποτέλεσμα; Μια ταινία που μιλά με ώριμο τρόπο για τις θεματικές της τοξικής αρρενωπότητας, της καταπίεσης και της εκδίκησης.

Σειρά έχει το “Drive My Car” του Ιάπωνα Ριουσούκε Χαμαγκούτσι, διασκευή ενός διηγήματος του Χαρούκι Μουρακάμι από τη συλλογή Men without women. Τα βιβλία του Μουρακάμι κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Η ταινία είναι ένα απροσδόκητο φαβορί, καθώς έχει ήδη κερδίσει την αγάπη των κριτικών – τιμήθηκε στις Κάννες με βραβείο καλύτερου σεναρίου και στη συνέχεια, ανακηρύχτηκε καλύτερη ταινία της φετινής χρονιάς από την Ένωση Κριτικών Νέας Υόρκης. Πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι ο Γιουσούκε (Hidetoshi Nishijima), σκηνοθέτης και ηθοποιός. Προσπαθεί να ξαναφτιάξει τη ζωή του μετά από τον θάνατο της συζύγου του. Η σύζυγός του τον απατούσε εν γνώσει του, μα αυτός δεν κατάφερε να βρει τη δύναμη να της αποκαλύψει ότι το ξέρει.

Από το είδος της επιστημονικής φαντασίας, έχουμε το «Dune» του Ντενί Βιλνέβ – βασισμένο στο πρώτο βιβλίο της σειράς του συγγραφέα Φρανκ Χέρμπερτ, μεταφρασμένο από τις εκδόσεις Anubis. Το Dune εξιστορεί το οικογενειακό σάγκα του Οίκου των Ατρειδών, με πρωταγωνιστή τον Πολ Ατρείδη (Τιμοτέ Σαλαμέ), γιο του Λίτο Ατρείδη (Όσκαρ Άιζακ), του νέο ηγεμόνα του πλανήτη Ντιούν. Οι Ατρείδες καλούνται να προσαρμοστούν στο απειλητικό περιβάλλον της ερήμου του Ντιούν και να αντιμετωπίσουν τους εχθρούς τους, τον Οίκο των Χαρκόνεν, οι οποίοι βρίσκονται υπό την ηγεσία του Βαρόνου (Στέλαν Σκάρσγκαρντ).

Το «Dune» συγκέντρωσε δέκα υποψηφιότητες, διεκδικώντας το χρυσό αγαλματίδιο της Καλύτερης Ταινίας, αλλά και το βραβείο Καλύτερου Διασκευασμένου Σεναρίου μεταξύ άλλων. Αρκετές υποψηφιότητες αφορούν στον τεχνικό τομέα –στα οπτικά εφέ, στα κουστούμια κλπ.–, κάτι που ήταν αναμενόμενο, εφόσον η ταινία είναι ένα θεαματικό μπλοκμπάστερ που έχει επενδύσει πολύ στην παραγωγή.

Καλό «σκορ» υποψηφιοτήτων συγκέντρωσε και «Το μονοπάτι των χαμένων ψυχών» (“Nightmare Alley”) του Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο. Ο μεγάλος Μεξικανός σκηνοθέτης μάς παραδίδει ένα κομψοτέχνημα κινηματογραφικής αφήγησης, με ατμοσφαιρικά νεο-νουάρ στοιχεία. Πηγή έμπνευσης είναι το ομότιτλο μυθιστόρημα του Αμερικανού Γουίλιαμ Λίντσεϊ Γκρίσαμ, ο οποίος διέπρεψε στο είδος του νουάρ.

Πρωταγωνιστούν οι: Μπράντλεϊ Κούπερ, Κέιτ Μπλάνσετ, Μάρα Ρούνεϊ κ.ά. Η ταινία αφορά στην άνοδο και στην πτώση ενός ταχυδακτυλουργού-μέντιουμ που προσπαθεί να πλουτίσει, ξεγελώντας τη μεγαλοαστική τάξη της Νέας Υόρκης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ιστορία ξεκινά από τη μέγιστη ύβρη του πρωταγωνιστή και καταλήγει στην καταστροφή και στην τιμωρία του.

Για το βραβείο Α’ Ανδρικού Ρόλου προτάθηκε ο Ντένζελ Ουάσινγκτον, ο οποίος πρωταγωνιστεί στην ασπρόμαυρη «Τραγωδία του Μάκβεθ» (“The Tragedy of Macbeth”). Την ταινία σκηνοθετεί ο ένας εκ των δύο αδελφών Κοέν. Η «μαγιά» είναι το πασίγνωστο θεατρικό έργο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ.

Η Ολίβια Κόλμαν και η Τζέσι Μπάκλεϊ είναι προτεινόμενες για Όσκαρ Α’ και Β’ Γυναικείου Ρόλου αντίστοιχα, για τις ερμηνείες τους στην ταινία «Η χαμένη κόρη» (“The Lost Daughter”). Το φιλμ είναι διασκευή του ομότιτλου μυθιστορήματος της Ιταλίδας Έλενα Φερράντε, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη. Σκηνοθετεί η γνωστή ηθοποιός Μάγκι Γκίλενχαλ και πρωταγωνιστεί η Κόλμαν, στον ρόλο μιας γυναίκας που αποφασίζει να ταξιδέψει στην Ιταλία, έχοντας μόλις πάρει διαζύγιο από τον σύζυγό της. Η αίσθηση πλήρους ελευθερίας που τη διακατέχει θα σβήσει, όταν θα συναντήσει μια οικογένεια από τη Νάπολη και θα βρεθεί αντιμέτωπη με το παρελθόν της.

Μία υποψηφιότητα, για το Όσκαρ Καλύτερου Μακιγιάζ, κέρδισε η ταινία «Ο οίκος Gucci» (“House of Gucci”), του παλαίμαχου Βρετανού Ρίντλεϊ Σκοτ. Είναι η κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου της Σάρα-Γκέι Φόρντεν, όπου περιγράφεται η πραγματική υπόθεση της δολοφονίας του εφοπλιστή Μαουρίτσιο Γκούτσι από την πρώην σύζυγό του, Πατρίτσια. Μεταφράστηκε προσφάτως στα ελληνικά από τις εκδόσεις Έσοπτρον.

Παρών είναι και ο αθάνατος χαρακτήρας του Ίαν Φλέμινγκ, ο Τζέημς Μποντ, καθώς το τραγούδι της Μπίλι Έιλις –που ακούγεται στους τίτλους αρχής της κατασκοπικής περιπέτειας “No Time To Die”– είναι υποψήφιο για το Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού.

Μια σύντομη ανασκόπηση Όσκαρ περασμένων ετών

Νικητής του περσινού Όσκαρ Καλύτερου Διασκευασμένου Σεναρίου ήταν Ο πατέρας (The father), το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Γάλλου συγγραφέα Φλοριάν Ζελέρ. Ο Ζελέρ έγραψε την ιστορία ως θεατρικό και κατόπιν, τη διασκεύασε για τις ανάγκες της μεγάλης οθόνης. Πρωταγωνιστής της ταινίας είναι ο Άντονι Χόπκινς, στον ρόλο ενός γηραιού άνδρα, του οποίου η προσωπικότητα και η μνήμη σβήνουν σιγά σιγά από τη νόσο Αλτσχάιμερ. Για την ερμηνεία του, ο Χόπκινς κέρδισε το δεύτερο Όσκαρ της καριέρας του, τριάντα -σχεδόν- χρόνια μετά από τη Σιωπή των αμνών.

Βέβαια, ο μεγάλος πρωταγωνιστής της περσινής τελετής απονομής ήταν το Nomadland της Κλόε Ζάο, η οποία έγραψε ιστορία, όντας η πρώτη σκηνοθέτιδα ασιατικής καταγωγής που βραβεύεται με χρυσό αγαλματίδιο. Το Nomadland -διασκευή του μη-μυθοπλαστικού βιβλίου της Τζέσικα Μπρούντερ, που στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κυψέλη- θέτει στο επίκεντρο τη Φραν (Φράνσις ΜακΝτόρμαντ), που χάνει τα πάντα, τον σύζυγό της και τη δουλειά της. Για να επιβιώσει, γίνεται νομάς, φορτώνει όλα τα υπάρχοντά της στο τροχόσπιτό της και αναζητά ευκαιριακές δουλειές στην αμερικανική επαρχία.

Υποψήφιο ήταν και το The White Tiger (Ο Λευκός Τίγρης) του σκηνοθέτη Ραμίν Μπαχράνι. Πρωταγωνιστής ο Μπαλράμ (Adarsh Gourav), που χρησιμοποιεί την ευφυΐα του για να ανελιχθεί κοινωνικά στη σύγχρονη Ινδία της παγκοσμιοποίησης. Το βραβευμένο με Μπούκερ μπεστ σέλερ που ενέπνευσε την ταινία κυκλοφορεί στη γλώσσα μας από τις εκδόσεις Μοντέρνοι Καιροί.

Το 2020, νικητής στην κατηγορία του Καλύτερου Διασκευασμένου Σεναρίου ήταν το JoJo Rabbit, του Τάικα Γουατίτι, που ζωντανεύει με σατυρικό τρόπο τη ναζιστική Γερμανία του βιβλίου Caging Skies, της συγγραφέα Christine Leunens.

Το (τελευταίο;) γκανγκστερικό έπος του Μάρτιν Σκορσέζε με τίτλο Ο Ιρλανδός ήταν, ομοίως, βασισμένο σε βιβλίο (I Heard You Paint Houses, του συγγραφέα και συνηγόρου υπεράσπισης Charles Brandt). Εκείνη τη χρονιά, Ο Ιρλανδός ήρθε αντιμέτωπος με το Τζόκερ του Τοντ Φίλιπς, έργο βαθιά επηρεασμένο από την αισθητική, καθώς και από την πλοκή του Ταξιτζή, του -κορυφαίου, κατ’ εμέ- φιλμ του Σκορσέζε. Το Τζόκερ δίνει σάρκα και οστά στους χάρτινους χαρακτήρες των κόμικς της DC.

Ανάμεσα στις υποψήφιες ταινίες ήταν και το The Two Popes του Fernando Meirelles -βασισμένο στο θεατρικό του Άντονι ΜακΚάρτεν-, καθώς και Οι Μικρές Κυρίες της Γκρέτα Γκέργουιγκ, η έβδομη κινηματογραφική διασκευή του κλασσικού έργου της Λουίζα Μέι Άλκοτ.

Κλείνουμε με μία ενδεχομένως παράδοξη περίπτωση: το Κάποτε στο... Χόλιγουντ, η παθιασμένη ερωτική επιστολή του Κουέντιν Ταραντίνο προς το παλιό Χόλιγουντ, ενέπνευσε τη συγγραφή ενός βιβλίου, του πρώτου μυθιστορήματος του σκηνοθέτη Ταραντίνο. Η παράδοση των -ας πούμε… ανορθόδοξων- λογοτεχνικών διασκευών έγινε δημοφιλής κατά τη δεκαετία του ’70 στην Αμερική, και υπηρέτησε τα είδη της παλπ επιστημονικής φαντασίας, του τρόμου και του γουέστερν· είδη που διαμόρφωσαν τη σκηνοθετική ματιά του ίδιου του Ταραντίνο, όπως άλλωστε έχει εξομολογηθεί.

Το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.