Από τη Μέρκελ στον Καζαντζίδη: 21 βιογραφίες, μαρτυρίες και αυτοβιογραφίες που ξεχώρισαν

Η Άνγκελα Μέρκελ, που πριν λίγες μέρες παρέδωσε τα κλειδιά της Καγκελαρίας της Γερμανίας στον διάδοχό της, είναι χωρίς την παραμικρή αμφιβολία μια από τις επιδραστικότερες πολιτικούς της εποχής μας. Για εμάς δε στην Ελλάδα, ένα πρόσωπο που προκάλεσε έντονα συναισθήματα οργής και συγκέντρωσε τα πυρά μεγάλης μερίδας της κοινωνίας καθώς της χρεώθηκαν οι σκληρές επιλογές των μνημονίων που εφαρμόστηκαν τα τελευταία χρόνια. Το εργατικό κορίτσι που μεγάλωσε στην ανατολική Γερμανία, η κόρη του πάστορα που αναδύθηκε στην πολιτική την ώρα που όλα μεταβάλλονταν, που προχώρησε στην «πατροκτονία» του μέντορά της Κολ και μπορεί να καυχιέται πως έβλεπε τους ηγέτες των άλλων μεγάλων δυνάμεων να διαδέχονται ο ένας τον άλλο ενώ εκείνη με διορατικότητα και υπομονή παρέμενε ακλόνητη, βιογραφείται από ένα άλλο πάλαι ποτέ κορίτσι της ανατολικής Ευρώπης. Η έμπειρη Αμερικανίδα δημοσιογράφος ουγγρικής καταγωγής Κάτι Μάρτον αξιοποιεί στο βιβλίο της Η Καγκελάριος (μτφρ. Δημήτρης Δουλγερίδης, εκδ. Ψυχογιός) τα δικά της βιώματα για να «διαβάσει» την Μέρκελ, να την αποκωδικοποιήσει και να την παραδώσει στο αναγνωστικό κοινό. 

Παραμένοντας στον χώρο της πολιτικής, μια άλλη κυρία που προκάλεσε το ενδιαφέρον μας είναι η εδώ και έναν χρόνο αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Κάμαλα Χάρις. Συγκεντρώνει πολλές πρωτιές αλλά το δικό της αποτύπωμα μένει ακόμη να φανεί και σε επόμενο χρόνο να κριθεί, καθώς για την ώρα βρίσκεται τρόπον τινά στην αφάνεια. Ωστόσο, όντας η πρώτη γυναίκα, μετανάστρια δεύτερης γενιάς, μαύρη με ασιατική καταγωγή, κόρη Τζαμαϊκανού και Ινδής, που γίνεται νούμερο δύο στην αμερικανική ηγεσία είναι ήδη ένα τεράστιο επίτευγμα. Υψηλόβαθμη δικαστικός, εκλεγεμένη Γενική Εισαγγελέας της Καλιφόρνια και εν συνεχεία γερουσιαστής της μεγάλης Πολιτείας στα ανατολικά των ΗΠΑ, εκφράζει μια πτέρυγα των Δημοκρατικών περισσότερο συντηρητική σε θέματα οικονομίας και «αριστερόστροφη» σε κοινωνικά ζητήματα. Στο βιβλίο του Νταν Μοραίν Με τον τρόπο της Κάμαλα - Η ζωή και η πορεία της πρώτης αντιπροέδρου των ΗΠΑ (μτφρ. Δημήτρης Αλεξίου, εκδ. Παπαδόπουλος) φωτίζονται όλοι οι σημαντικοί σταθμοί της ζωής της ξεκινώντας από την ιστορία της μητέρας της φτάνοντας μέχρι την πόρτα του Λευκού Οίκου. 

Ένα άλλο πρόσωπο που δεν προέρχεται από την πολιτική αλλά που που η πορεία και ο βίος συνδέονται με τις πολιτικές εξελίξεις στην γειτονική Τουρκία των τελευταίων ετών είναι ο Φετχουλλάχ Γκιουλέν. Γιατί όμως ένας μουσουλμάνος στοχαστής στην Πενσιλβάνια των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής έχει σημασία για τον κόσμο; Το συνοδευτικό ερώτημα στο εξώφυλλο του βιβλίου του ιστορικού Τζων Παλ Φετχουλλάχ Γκιουλέν – Μια ζωή υπηρεσίας (μτφρ. Σωτήρης Λίβας, εκδ. Παπαζήση) είναι ένα από τα ερωτήματα που δεν πρέπει να μας διαφεύγει στην προσπάθεια κατανόησης της κατάστασης στην Τουρκία και της πολιτικής Ερντογάν. Σε αυτή την πρώτη αγγλόφωνη βιογραφία του Φετχουλ­λάχ Γκιουλέν, ο βιογράφος πιάνει το νήμα από την Τουρ­κία της δεκαετίας του ’40 και φτάνει ως τις ΗΠΑ του 21ου αιώνα.Αφηγείται την ιστορία ενός νεαρού ευσεβούς Μουσουλμάνου από ένα μικρό, απομακρυσμένο τουρκικό χωριό που έφθασε, με τη σκέψη και την έμπνευσή του, να βοηθήσει στη δημιουργία ενός παγκόσμιου κινήματος εκατομμυρίων ανθρώπων αφοσιω­μένων στην παιδεία, την κοινωνική επιχειρηματικότητα και τον διαθρησκευτικό διάλογο. Συγχρόνως, ο Γκιουλέν αντιμετωπίζεται ως απειλή ενώ έχει χαρακτηρισθεί ως ο υπ’ αριθμόν ένα εχθρός της Τουρκίας από τον Ταγίπ Ερντογάν. Ο Παλ βασίζεται σε πλούσιο υλικό για να συνθέσει το προφίλ αυτής της σημαντικής για το Ισλάμ προσωπικότητας. 

Φεύγοντας από το πολιτικό προσκήνιο και γυρίζοντας το βλέμμα στο κοντινό παρελθόν μας, διαβάζουμε με μεγάλο ενδιαφέρον ακόμη μια βιογραφία του Ανδρέα Παπανδρέου (1919-1996). Στο βιβλίο Ανδρέας Παπανδρέου - Το αίνιγμα (μτφρ. Ελένη Μαχαίρα-Οντόνι, εκδ. Εστία) το όνομα του βιογράφου έχει ξεχωριστή σημασία καθώς πρόκειται για τον Μοντήγκλ "Μόντυ" Στέρνς (1924-2016). Ο πεπειραμένος Αμερικανός διπλωμάτης διατέλεσε πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα το διάστημα 1981-1985 επί Ρέιγκαν, γνώρισε από πρώτο χέρι πρόσωπα και πράγματα και είναι πέραν πάσης συζήτησης ένας κατάλληλος γνώστης της ιστορίας για να συνθέσει ένα πορτρέτο του πολιτικού που λατρεύτηκε όσο και δαιμονοποιήθηκε στη χώρα μας. Ο αποκαλούμενος «φίλος της Ελλάδας» Στερνς έγραψε το βιβλίο σε μεγάλη ηλικία (κατά πληροφορίες το υπαγόρευσε αφού η μειωμένη όρασή του δεν του επέτρεπε να γράψει ο ίδιος). Οι γνώσεις του όμως δεν πήγαζαν μόνο από την τρίτη και τελευταία θητεία του στη χώρα μας. Πρωτοήρθε στην Ελλάδα το 1958 και ως το 1962 υπηρέτησε ως β' γραμματέας της αμερικανικής πρεσβείας και εκείνο το διάστημα που γνωρίστηκε και συνδέθηκε με φιλία με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Μεσολάβησε ακόμη μια διετής θητεία όταν έφτασε στην Ελλάδα αμέσως μετά την πτώση της χούντας το καλοκαίρι του 1974. Στο βιβλίο του κάνει μια μελέτη χαρακτήρα του Παπανδρέου μέσα από προσωπικές τους συζητήσεις, παραθέτωντας ανεκδοτολογικού χαρακτήρα στοιχεία. Όπως πολλοί από τους ανθρώπους που γνώρισαν τον Παπανδρέου από κοντά, επιβεβαιώνει το επικοινωνιακό χάρισμά του που έκανε, όπως και ο Στερνς λέει, τον κάθε συνομιλητή του να πιστεύει πως ήταν ακριβώς ο άνθρωπος με τον οποίο ήθελε να βρίσκεται.

Στον χώρο της πολιτικής και πάλι με το βλέμμα στο παρελθόν, ξεχωρίζουμε τον συλλογικό τόμο με τον οποίο βιογραφείται το ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς, γραμματέας του ΚΚΕ εσωτ. και βουλευτής Μπάμπης Δρακόπουλος (1917-1991). Έχει τίτλο Μπάμπης Δρακόπουλος - Ένας δημοκρατικός ηγέτης της Αριστεράς, Ανέκδοτες αναμνήσεις και πολιτικά κείμενα (επιμέλεια: Άντα Καπόλα, εκδ. Θεμέλιο). Περιλαμβάνονται προσωπικά του κείμενα γνωστά και άγνωστα, πολλές μαρτυρίες, περιγραφές της σκέψης, της δράσης και των αποφάσεών του από τα νεανικά χρόνια στην Κυψέλη όπου ήταν γραμμένος στην χριστιανική ΧΑΝ, την πολιτική ενεργοποίησή του ως φοιτητής Φιλοσοφικής την δεκαετία του '30, την παρανομία, την εξορία από τη μεταξική δικτατορία, τη συμβολή στην ίδρυση της ΕΠΟΝ, τον εμφύλιο και την θανατική καταδίκη το 1949, την αποφυλάκιση το 1960 και την ένταξη στην ΕΔΑ, την ανάδειξή του στα όργανα του ΚΚΕ, τον αντιδικτατορικό αγώνα μέσα από το ΠΑΜ και την επιλογή να ενταχθεί στο ΚΚΕ εσωτερικού στη διάσπαση του 1968 αλλά και την δίκη του μέσα στη χούντα, μια εμβληματική στιγμή στα χρόνια της επταετίας. Εξελέγη βουλευτής το 1974 με την «Ενωμένη Αριστερά» και ήταν γραμματέας του ΚΚΕ εσωτ. μέχρι το 1982. Φίλοι και συνοδοιπόροι του Δρακόπουλου συμβάλουν με τα κείμενά τους στην σύνθεση αυτής της πολιτικής βιογραφίας ενός ανθρώπου που περιγράφεται ως ανιδιοτελής και ακέραιος κομμουνιστής ηγέτης.

Απέχοντας από το να μπορεί να θεωρηθεί μια καθαρόαιμη βιογραφία, το περίφημο βιβλίο για τον Αλέκο Παναγούλη (1939-1976) της μαχητικής Ιταλίδας δημοσιογράφου Οριάνα Φαλάτσι (1929-2006) με τίτλο Ένας άνδρας (μτφρ. Κωνσταντίνα Ευαγγέλου, εκδ. Πατάκη) είναι κυρίως ένα χρονικό αγώνα και μια μαρτυρία έρωτα ενός άνδρα, του Αλέκου Παναγούλη, και μιας γυναίκας, της Οριάνα Φαλάτσι. Η συνάντησή τους έγινε το 1973 κατά την αποφυλάκισή του με τη γενική αμνηστία μετά την καταδίκη για την απόπειρα που έκανε το 1969 να δολοφονήσει τον δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλο. Τα γεγονότα που ακολούθησαν εξίσου έντονα και ηρωικά αλλά και γεμάτα συμβολισμούς, όπως γράφει στον πρόλογό της η Άννα Δαμιανίδη: «Η συνάντηση του Παναγούλη με τη Φαλλάτσι ήταν όπως έπρεπε να είναι, για όλους εμάς που παρακολουθούσαμε. Εκδίκηση της ομορφιάς και της γενναιότητας απέναντι στη Χούντα, η οποία κράτησε έναν χρόνο ακόμα μετά την απελευθέρωση του Παναγούλη και τη γνωριμία τους. Οι φωτογραφίες τους με τις λεζάντες που πληροφορούσαν για τη σχέση τους ήταν θρίαμβος για εμάς που βομβαρδιζόμασταν από τις εικόνες της Χούντας. Πόσο όμορφοι ήταν εκείνοι οι δυο, πόσο άσχημοι όσοι τους κατηγορούσαν». Ένα πολυσέλιδο, παθιασμένο ανάγνωσμα που επανεκδίδεται που συμβάλει στην κατανόηση της ιστορίας καθώς αποτελεί κομμάτι της βιογραφίας και της μυθολογίας του Αλέκου Παναγούλη.

Αποτέλεσμα έρευνας σε πηγές και συστηματικής μελέτης είναι η βιογραφία του Χρυσοστόμου Σμύρνης που συνέγραψε ο συγγραφέας και εκπαιδευτικός Αθανάσιος Μπιλιανός. Το βιβλίο έχει τίτλο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος – Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική Καταστροφή (εκδ. Αρμός). Εξηγώντας μας τη σημασία της έκδοσης, και την ξεχωριστή της επικαιρότητα καθώς το 2022 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή, σε πρόσφατη συνέντευξή του ο συγγραφέας μας έλεγε πως «(...) μέσα από την παράθεση ποικίλων εκκλησιαστικών, πολιτικών και στρατιωτικών παραμέτρων της εποχής, αναδεικνύεται η μορφή ενός μεγάλου αγίου ιεράρχη και μάρτυρα. Στη μέχρι τώρα ιστοριογραφία ο Χρυσόστομος προβάλλεται κυρίως ως εθνομάρτυρας και ήρωας του ελληνικού έθνους, ενώ παραθεωρείται η ανάδειξη και καταξίωσή του ως ιερομάρτυρα της Εκκλησίας. Για τον λόγο αυτό, η νέα βιογραφία του Χρυσοστόμου προβάλει και αναδεικνύει σε όλη της την έκταση την αγιότητα του ανδρός, ενώ κλείνει με το κεφάλαιο «Αγιοκατάταξη», στο οποίο αντικρούονται οι κατηγορίες που έχουν κατά καιρούς αποδοθεί εναντίον του αοίδιμου Μητροπολίτη Σμύρνης και οι οποίες αποσκοπούν στο να μειώσουν το κύρος και την αναγνώρισή του ως αγίου και μάρτυρα της πίστεως». Στο βιβλίο δημοσιεύεται για πρώτη φορά η διαθήκη του Χρυσοστόμου Σμύρνης, ένα ντοκουμέντο ιστορικής αξίας για τα εκκλησιαστικά τεκταινόμενα. 

Το επετειακό έτος 2021 που ολοκληρώνεται έδωσε την ευκαιρία για πλήθος σημαντικών εκδόσεων με θέμα την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και τις σημαντικές προσωπικότητες που διαδραμάτισαν κομβικό ρόλο στην πορεία για την δημιουργία του ελληνικού κράτους. Αρκετά και ως επί το πλείστον ιδιαίτερα αξιόλογα ήταν τα βιβλία με θέμα τον Ιωάννη Καποδίστρια. Η πρόσφατη επανέκδοση της ιστορικής βιογραφίας της καθηγήτριας ιστορίας Ελένης Ε. Κούκκου που πέθανε το 2007 με τίτλο Ιωάννης Α. Καποδίστριας Ρωξάνδρα Σ. Στούρτζα - Μια ανεκπλήρωτη αγάπη (εκδ. Πατάκη) περιλαμβάνεται στα διαφωτιστικά έργα για την κατανόηση της προσωπικότητας του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας. Η Κούκκου με το βιβλίο αυτό (α' έκδοση 1998) προσέγγισε την ανθρώπινη πλευρά του Καποδίστρια μέσα από γραπτές μαρτυρίες αλλά και τις προσωπικές επιστολές που το διάστημα 1814-1822 συνέγραψε με παραλήπτρια την Ρωξάνδρα Στούρτζα, τη γυναίκα που αναγνωρίζεται από την ιστοριογραφία ως η μοναδική γυναίκα που αγάπησε. Επρόκειτο, όπως αποκαλύπτεται από την αλληλογραφία τους, για έναν αμοιβαίο έρωτα που δεν εκπληρώθηκε ποτέ και που οριστικά καταδικάστηκε με την δολοφονία του Καποδίστρια τον οποίο η Ρωξάνδρα θρήνησε με οδύνη. 

Στρεφόμενοι στο διεθνές στερέωμα και σε κατοπινές δεκαετίες, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη συμπλήρωση της βιογραφίας του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ έχει η έκδοση Η δύναμη της αγάπης - Εκλογή από τα κηρύγματά του (μτφρ. Θανάσης Θ. Νιάρχος, εκδ. Καστανιώτη) του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Παρουσιάζοντας το βιβλίο ο Μύρων Ζαχαράκης έγραψε στην Book Press: «Στο τελευταίο κείμενο του παρόντος βιβλίου, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Προσκύνημα στη μη-βία», ο Κινγκ προβαίνει σε μια πιο προσωπική αφήγηση και σκιαγραφεί μια σύντομη «πνευματική αυτοβιογραφία». Μας εξιστορεί το πώς αρχικά γοητεύτηκε από τη φιλελεύθερη σκέψη αλλά αργότερα συνειδητοποίησε πως η εικόνα της για τον άνθρωπο είναι υπερβολικά αισιόδοξη, ενώ μελέτησε και τη «νεορθοδοξία», μια μορφή αυστηρής προσκόλλησης στα βιβλικά κείμενα, τον οποίο επίσης απέρριψε. Έπειτα διάβασε τα έργα των φιλοσόφων Νίτσε, Κίρκεργκωρ, Γιάσπερς, Χάιντεγκερ και Σαρτρ, τους θεολόγους Πάουλ Τίλιχ, Ουόλτερ Ράσενμπους και Ράινχολντ Νίμπουρ, και αφού μελέτησε τις μεγάλες ηθικές φιλοσοφικές θεωρίες, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η περίφημη ρήση στην Επί του όρους ομιλία του Χριστού, για την άρνηση της βίας, μάλλον είναι ανέφικτη στους κοινωνικούς αγώνες. Όμως ακριβώς εκείνη την περίοδο ήρθε σε επαφή με το έργο του Ινδού πολιτικού ακτιβιστή Μαχάτμα Γκάντι, οι θεωρίες του οποίου για την «αχίμσα» (μη βία) και την ειρηνική και παθητική αντίσταση, έπεισαν τον νεαρό Κινγκ ότι ο λόγος του Χριστού μπορεί και πρέπει να εφαρμοστεί και στις μέρες μας. Ύστερα από ένα ταξίδι του στην Ινδία, ο εντυπωσιασμένος Κινγκ βεβαιώθηκε ότι ο Γκάντι είχε δίκαιο. Αν ο ξεκάθαρος λόγος του Χριστού προσέφερε τις γενικές αρχές και το κίνητρο, το ασυμβίβαστο παράδειγμα του Γκάντι του έδωσε την ειδική μέθοδο». 

Γραμμένη με αμεσότητα και ειλικρίνεια, η αυτοβιογραφία του Κόφι Ανάν, Παρεμβαίνοντας: μια ζωή μεταξύ πολέμου και ειρήνης (μτφρ. Αναστασία Παπαπέτρου, εκδ. Ροπή), περιγράφει τις προκλήσεις, τις επιτυχίες, αλλά και τις αποτυχίες στη διάρκεια της μακρόχρονης πορείας του γκανέζου διπλωμάτη στο κέντρο της παγκόσμιας πολιτικής σκακιέρας. Μετά από σαράντα χρόνια υπηρεσίας ως Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, ο Κόφι Ανάν -ο οποίος βραβεύτηκε με Νόμπελ Ειρήνης το 2001- μοιράζεται τις μοναδικές εμπειρίες του κατά τη διάρκεια των τρομοκρατικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου, των εισβολών στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, του πολέμου μεταξύ του Ισραήλ, της Χεζμπολάχ και του Λιβάνου και των βάναυσων συγκρούσεων στη Σομαλία, στη Ρουάντα και στη Βοσνία. Παράλληλα, αναφέρεται στις ανά τον κόσμο γεωπολιτικές ανακατατάξεις, όπως αυτές εξελίχθηκαν από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μέχρι και σήμερα. Μια πολύ προσωπική διήγηση που μας καλεί ταυτόχρονα να σκεφτούμε τον ρόλο των παγκόσμιων ισορροπιών στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον, αλλά και τον ρόλο που καλείται να διαδραματίσει στη διαφύλαξη της παγκόσμιας ειρήνης ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών.

Στο πεδίο της διανόησης, μια από τις πιο ξεχωριστές και επιδραστικές προσωπικότητες του περασμένου αιώνα ο Νίτσε βιογραφείται από την Σου Πριντό στο βιβλίο της Φρίντριχ Νίτσε: «Δεν είμαι άνθρωπος, είμαι δυναμίτης» – Η βιογραφία (μτφρ. Νίνα Μπούρη, εκδ, Πατάκη). H Aγγλονορβηγίδα Sue Prideaux, βραβευμένη για τις βιογραφίες του ζωγράφου Έντβαρντ Μουνκ (Edvard Munch: Behind the Scream) και του Αύγουστου Στρίντμπεργκ (Strindberg: A Life), εξέδωσε τη βιογραφία του Νίτσε στα αγγλικά το 2018 και την ίδια χρονιά, αναδείχτηκε καλύτερη βιογραφία της χρονιάς από τους Times και τιμήθηκε με το Hawthοrnden Prize 2019.

Η έμπειρη και αναγνωρισμένη βιογράφος προσεγγίζει το «φαινόμενο Νίτσε» πολύπλευρα και όπως σημειώνει ο Γιώργος Βέης στην παρουσίασή του στην Book Press «το βιβλίο ανανεώνει με άμεσο και πρόσφορο τρόπο τη μελέτη του νιτσεϊκού καταπιστεύματος από τους ευρύτερους κύκλους των ενδιαφερομένων». 

Με ένα πολύ καλά στοιχειοθετημένο βιβλίο, η καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Κέιτ Κερκπάτρικ επιχειρεί να «ξεκλειδώσει» τη ζωή και το έργο μιας από τις σημαντικότερες γυναίκες του περασμένου αιώνα, της αναγνωρισμένης Γαλλίδας φιλοσόφου και πρωτοπόρου φεμινίστριας, Σιμόν ντε Μποβουάρ.

Τίτλος αυτής της βιογραφίας, Πώς η Σιμόν έγινε η Μποβουάρ (μτφρ. Στέλλα Κάσδαγλη, εκδ. Μεταίχμιο). Ο Κώστας Κατσουλάρης επισημαίνει γράφοντας για το βιβλίο: «Λέμε συχνά για κάποιον που έζησε έντονη και πλούσια ζωή, ότι είχε μια ζωή «σαν μυθιστόρημα». Διαβάζοντας τις σχεδόν πεντακόσιες σελίδες αυτής της εξαντλητικής βιογραφίας, διαπιστώνουμε ότι στην περίπτωση της Μποβουάρ έχουμε να κάνουμε όχι με ένα, αλλά με πολλά μυθιστορήματα. Ορισμένα από αυτά τα κρυφά μυθιστορήματα της ζωής της, η φιλόσοφος τα κράτησε τεχνηέντως στο σκοτάδι, κι ήρθαν στο φως είτε μετά τον θάνατο του συντρόφου της ζωή της, του διάσημου φιλοσόφου Ζαν-Πολ Σαρτρ, είτε μετά τον δικό της θάνατο, το 1986, όταν πολλά νέα στοιχεία για τη ζωή της έγιναν προσβάσιμα».

Ένα άλλο κορίτσι που πέρασε στην αιωνιότητα με τη φωνή της είναι Μαρία Κάλλας. Ποιο όμως ήταν πραγματικά εκείνο το μικρό κορίτσι που μεγάλωσε μεταξύ Νέας Υόρκης και Ελλάδας, εκβιαζόταν από τη συναισθηματικά βίαιη μητέρα του, παντρεύτηκε έναν άντρα που την έκλεβε κι ερωτεύτηκε έναν κροίσο που της φερόταν βίαια και απαξιωτικά;

Μέσα από νέα αρχεία και την αλληλογραφία της Μαρίας Κάλλας, η ιστορικός Λίντζι Σπενς ρίχνει φως στην τραγική ιδιωτική ζωή της μεγάλης Ελληνίδας ντίβας.Στο βιβλίο της Casta Diva - Μαρία Κάλλας, Η κρυφή ζωή της (μτφρ. Χρύσα Φραγκιαδάκη). Με τα λόγια της ίδιας της Κάλλας, μαθαίνουμε πως ο Ωνάσης τη νάρκωνε, ο Μενεγκίνι έγραφε τα κέρδη της στο όνομά του και ο πατέρας της προσποιούνταν ότι πέθαινε πάμφτωχος σε νοσοκομείο, σε μια προσπάθεια να της αποσπάσει χρήματα. Η Σπενς φωτίζει τραγικές πλευρές της ζωής της απόλυτης ντίβας που πάλεψε με τη νευρομυϊκή διαταραχή, έχασε τη φωνή της λόγω της ασθένειάς της και λόγω των καταχρήσεων και που στο τέλος της ζωής της είχε απομείνει μόνη στο Παρίσι. Στον αντίποδα, παραμένουν πολύτιμη κληρονομιά για όλη την ανθρωπότητα οι αριστουργηματικές ηχογραφήσεις της. Η Λίντζι Σπενς καταφέρνει να ανασυνθέσει την τραγική ιστορία της Μαρίας Κάλλας, της μεγαλύτερης υψιφώνου στην ιστορία της όπερας, μέσα από αρχειακό υλικό.

Λίγους μήνες πριν το τέλος του 2021, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μίκης όλων των Ελλήνων, ο οικουμενικός Μίκης που έδωσε ορμή στα όνειρα γενιών και γενιών άφησε την τελευταία του πνοή. Ο θάνατός του συγκίνησε χιλιάδες ανθρώπους που ανέσυραν προσωπικές μνημές άρρηκτα δεμένες με τη μουσική και τους αγώνες του. Το ενδιαφέρον για τον βίο του παρότι δημόσιος και δημοσιευμένος μέχρι και πολύ προσωπικές λεπτομέρειες που αφορούν την οικογένειά του αυξήθηκε κατακόρυφα. Ο Θανάσης Λάλας με το βιβλίο Μίκης Θεοδωράκης - είναι ακριβό το τίμημα των επαναστάσεων! (εκδ. Αρμός) θέτει μια σειρά ερωτημάτωγν: Ο Μίκης ήταν χριστιανός; Ήταν κομμουνιστής; Ήταν φιλοχρήματος; Ήταν αμετροεπής, φιλοεξουσιαστής, αχόρταγος, χαμαιλέοντας, ερωτομανής, κρυφο-δεξιός, μακεδονομάχος, αριστερός, Καραμανλικός, ΠΑΣΟΚ, Παπανδρεϊκός, Μητσοτακικός, ό,τι τον βολεύει; Και τα απαντά ένα ένα με αυτό το βιβλίο που παρουσιάζεται από τον συγγραφέα του ως «το βιβλίο που περιέχει τον Μίκη των αντιφάσεων κι είναι ένα μικρό δείγμα του τρόπου που σκεφτόταν. Δεν προσθέτει λίγες ακόμα ιστορίες που είχε να πει και πρόλαβε να πει και σε μένα. Το βιβλίο αυτό στις λεπτομέρειές του φιλοδοξώ να σας παρουσιάσει μέσα από τα λεγόμενά του τον τρόπο που αισθανόταν και σκεφτόταν αυτός ο μεγάλος Έλληνας!»

Μια άλλη αξιοσημείωτη έκδοση που συμβάλει στην πληρέστερη γνωριμία με έναν άλλο μεγάλο του λαϊκού τραγουδιού που τον περιβάλει ο μύθος και που οι ηχογραφημένες ερμηνείες του συνεχίζουν να συγκλονίζουν. Στέλιος Καζαντζίδης - Θηρίο Ανήμερο (εκδ. Αρμός) Δεν έχουμε ούτε εδώ μια βιογραφία, ούτε και μια αυτοβιογραφία με την κλασική δομή και φιλοσοφία του είδους, έχουμε όμως ίσως κάτι πολύ περισσότερο: ένα ζωντανό κείμενο στο οποίο για πρώτη φορά ο Καζαντζίδης μιλάει για τη φήμη, το χρήμα, το αναγκαίο της ζωής, τα δώρα του Θεού, για τον πολλαπλασιαστή της αντοχής του βασανισμένου ανθρώπου, για την καταγωγή του θυμού του, για το κόστος της ειλικρίνειας, τα λάθη, τις εμμονές, τα κουσούρια, για τους ανθρώπους που αδίκησε και γι’ αυτούς που τον αδίκησαν, για τα κοροϊδιλίκια των ανθρώπων της νύχτας, για τους ανθρώπους που χτίζουν θεόρατα σπίτια για να ζήσει μέσα ο «κύριος Κανένας», για τον εθισμό της συνήθειας, για τη μεγάλη φωνή που έχει ανάγκη την ψυχή, για τον μετρονόμο της ευτυχίας, τη Ζωή, τη σεναριογράφο της ζωής, για την πείνα, το «ξύλο χωρίς όρια», τα ναρκωτικά, τον τζόγο. Κλείνει τη διαμάχη με τον Χρήστο Νικολόπουλο και ο Χρήστος δίνει στη δημοσιότητα για πρώτη φορά ένα από τα γράμματα που του έστελνε ο Στέλιος από την Αμερική.

Το βιβλίο συμβάλει τα μέγιστα στην κατανόηση του σπάνιου είδους που υπήρξε ο Καζαντζίδης καθώς σε αυτό περιλαμβάνονται και δεκατέσσερις μαρτυρίες ανθρώπων που τον γνώρισαν. Μιλούν για τον Καζαντζίδη: Α. Πάνου, Μαρινέλλα, Μ. Χατζιδάκις, Σ. Μάλαμας, Γ. Νταλάρας, Γ. Μπιθικώτσης, Ε. Βιτάλη, Δ. Σαββόπουλος, Στ. Κουγιουμτζής, Χ. Αλεξίου, Β. Καζαντζίδη, Σ. Χανούμ, Χρ. Νικολόπουλος και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος.

Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και το βιβλίο των Σπύρου Αραβανή και Ηρακλή Οικονόμου με τίτλο Μάνος Ελευθερίου - Μαλαματένια λόγια (εκδ. Μεταίχμιο). Όπως μας λένε οι συγγραφείς «η ιδέα να συγγράψουμε, συνομιλώντας με τον Μάνο Ελευθερίου, τη βιογραφική (μυθ)ιστορία του μας ήρθε όπως έρχονται οι ωραίες ιδέες. Τυχαία, μια αυγουστιάτικη βραδιά στις κοινές μας διακοπές, το 2010. Τον γνωρίζαμε ήδη μερικά χρόνια, έχοντας αναπτύξει μια φιλική σχέση. Τον ξέραμε όμως καλά, πολλά χρόνια πριν από αυτή τη γνωριμία, μέσα από το έργο του, που είχε σημαδέψει τη νεότητά μας. Όταν του αποκαλύψαμε, Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου, τις προθέσεις μας, δεν απάντησε τίποτα σαφές. Είπε μόνο: "Σας περιμένω την Κυριακή στις 10.30". Έτσι, για τα επόμενα τρία χρόνια συναντιόμασταν τα κυριακάτικα πρωινά, στο σπίτι του στο Νέο Ψυχικό, και εκείνος, καθισμένος στην πολυθρόνα του, ορμώμενος από τις ερωτήσεις μας, άφηνε αβίαστη τη μνήμη του να κυλάει σε τόπους όπου τον πήγαινε η ανάμνηση και το συναίσθημα».

Η έκδοση περιλαμβάνει σπάνιο αρχειακό και φωτογραφικό υλικό. Ο Ελευθερίου ήταν άλλωστε ένας συλλέκτης μικρών πραγμάτων που το αέρινο άγγιγμά του τους έδινε αξία και διαχρονικότητα. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου γνωρίζουμε τον ευγενή, πνευματώδη, δοτικό και γενναιόδωρο Μάνο Ελευθερίου που με την αλληγορική ποίηση και τους στίχους τους εξέφρασε καημούς και χαρές, σκιρτήματα κι εκρήξεις της ζωής μας. 

Έναν άλλο σημαντικό Έλληνα δημιουργό μας παραδίδει η Άννα Βοργία με το βιβλίο της Νίκος Κούνδουρος …με αυτά πορεύτηκα (εκδ. Αρμός). 

«Μπορούσες να τον αναζητήσεις οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας. Αν του τηλεφωνούσες και μες τα βαθιά μεσάνυχτα, «λέγε» θα άκουγες ατάραχα και ανέκπληκτα τη φωνή του να απαντά! Μπορεί να ήσουν φίλος, ή λιγότερο φίλος, η ανταπόκριση θα ήταν ίδια, ο ίδιος φυσικός, καθαρός, ζεστός ανθρώπινος τρόπος», λέει η συγγραφέας που στο παρελθόν συνυπέγραψε με τον Κούνδουρο την βιογραφία του με τίτλο Ονειρεύτηκα πως πέθανα (εκδ. Ίκαρος, 2009). 

«Αν κάποιος σε αναζητά μεσ’ τη νύχτα, σημαίνει πως συμβαίνει κάτι πολύ σοβαρό, ή είναι τόσο βλάκας. Και για τα δύο ενδιαφέρομαι να μάθω», έλεγε ο Κούνδουρος. «Όταν θέλω να σταθώ όρθιος, βάζω μπροστά εκείνο το πείσμα το Κουνδουρέικο, να με βοηθήσει να παραμείνω σα βράχος, στέρεος και δυνατός. Κατά τ’ άλλα ο λόγος δικός μου, δικές μου και οι πράξεις. Το δίκιο και το άδικο δικά μου και τα δυο». Ιδιοφυής, συγκροτημένος, αποφασιστικός, πεισματάρης, μα πάνω απ΄ όλα, αντάρτης δράκοντας του τρόπου μας!

«Αυτή τη φορά ο Μεγαλέξανδρος ξεκίνησε από τον Νείλο. Η δύναμή του ήταν το έργο, το βασίλειό του ήταν το πνεύμα, η ομορφιά του ήταν η τέχνη». Με το βιβλίο της Ο θείος μου Αλέξανδρος Ιόλας - Ο άνθρωπος πίσω από τον Μύθο (εκδ. Μίνωας) η Ελένη Κουτσούδη-Ιόλα παρουσιάζει την πολυσύνθετη προσωπικότητα που δεν χωρούσε σε κουτάκια. «Διέθετε εξαιρετική ευστροφία που τον οδηγούσε πάντα με επιτυχία στο επόμενο στάδιο. Μέχρι το 1976, τήρησε πιστά την εντολή «Αύξου αεί», που του έδωσε ο πνευματικός του πατέρας, Άγγελος Σικελιανός. Στην τελευταία φάση όμως, η πυξίδα του έχασε τον αληθή Βορρά. Αποφάσισε να εγκαταλείψει την Καλυψώ, αρνούμενος το δώρο της αθανασίας που του προσέφερε και επέλεξε την επιστροφή στην Ιθάκη, που δεν του δώριζε παρά έναν «εσφαλμένο και απατηλό προορισμό». Έτσι, ο άσωτος υιός, ο επαναστάτης, επέστρεψε στην Ελλάδα, μία χώρα που έμελλε να γίνει για εκείνον ο τόπος της αυτοεκπληρούμενης προφητείας του», σημείωνει η συγγραφέας. Πρόθεσή της με αυτή τη βιογραφία είναι να αποκαταστήσει την υστεροφημία του Ιόλα που συχνά πυκνά έχει τρωθεί από ανυπόστατους, όπως υπογραμμίζει, ισχυρισμούς που αναπαράγονται άκριτα.

πόστατοι ισχυρισμοί αναπαράγονται ανεξέλεγκτα και με μεγάλη ευκολία, συντηρώντας εις το διηνεκές φαιδρές φαντασιοπληξίες. Έχοντας αφήσει να αιωρείται μία ανεκπλήρωτη υπόσχεση, η Ελένη Κουτσούδη-Ιόλα, ανιψιά του Αλέξανδρου Ιόλα, διηγείται την εμπεριστατωμένη ιστορία της ζωής του, καταρρίπτοντας μύθους και παρουσιάζοντας τον Άνθρωπο πίσω από τον Μύθο.

Ένα βιβλίο για ένα σπουδαίο παιδί που μεγάλωσε στις γειτονιές της Αθήνας, έγινε Έλληνας που αγαπά και τιμά τη χώρα του μας έρχεται από την Αμερική εκεί όπου έχει εκτοξευθεί και κάνει λαμπρή καριέρα. Το βιβλίο για την απίστευτη ιστορία του Γιάννη, του «δικού μας» Γιάννη, του Γιάννη Αντετοκούνμπο, από τις αλάνες των Σεπολίων και την ένταξή του στην ομάδα του Ζωγράφου μέχρι την κορυφή του παγκόσμιου μπάσκετ. Συγγραφέας του συναρπαστικού αυτού βιβλίου είναι η δημοσιογράφος Μίριν Φέιντερ και τίτλος του: Γιάννης – εκτόξευση στα αστέρια! (μτφρ. εκδ. Διόπτρα)

Η ζωή του Γιάννη έχει όλα εκείνα τα στοιχεία που συναντάμε στους γνωστούς σε όλους μας αρχετυπικούς μύθους, από τη Σταχτοπούτα και την Ωραία Κοιμωμένη, μέχρι το Ασχημόπαπο: είναι ιστορίες ριζικής και απόλυτης μεταμόρφωσης. Ο ήρωας ή η ηρωίδα, κατά περίπτωση, δεν αλλάζει απλώς, δεν εξελίσσεται αργά, όπως συνήθως γίνεται με όλους εμάς τους κοινούς θνητούς. Κάτι μαγικό συμβαίνει, κάτι πάνω από τα όρια της ανθρώπινης επικράτειας, και ο ήρωας περνάει σε έναν άλλον κόσμο, γίνεται φορέας μιας αλλαγής κοσμογονικής όπου τίποτε δεν είναι πλέον όπως φαινόταν. Με όποιο τρόπο και να δει όμως κανείς την ιστορία του Γιάννη, μία λέξη τη χαρακτηρίζει: μαγεία. Κάτι που δεν διέφυγε από τα λαγωνικά της Ντίσνεϊ, που έχει αναλάβει να μεταφέρει αυτή τη μαγεία στη μεγάλη οθόνη.

Άλλη μια βιογραφία για το παιδί-φαινόμενο που τιμά την Ελλάδα και κάνει σπουδαία αθλητική καριέρα έχει τίτλο Γιάννης Αντετοκούνμπο - Γράφοντας Ιστορία (μτφρ. Νίκος Παπαδάκης, εκδ. Κάκτος) και υπογράφεται από τον Ισπανό δημοσιογράφο Πουέρτας Χοσέ Μανουέλ ο οποίος παρουσιάζει μια δημοφιλή ραδιοφωνική εκπομπή για το μπάσκετ. Ο Γιάννης Αντετοκούνμπο, ο "Greek Freak" μπαίνει στο μικροσκόπιό του κι εξετάζεται τόσο ως το λαμπερό πρόσωπο του ΝΒΑ, ο πρωταγωνιστής των τελικών του 2021 αλλά και το παιδί μιας οικογένειας μεταναστών από τη ΝΙγηρία που με αφετηρία την Αθήνα κυνήγησε τον στόχο του με πείσμα και σκληρή δουλειά, παρά τις αντιξοότητες που θα είχαν σταματήσει οποιονδήποτε άλλον. 

Το βιβλίο προλογίζει ο Φώτης Κατσικάρης, προπονητής μπάσκετ και πρώην ομοσπονδιακός τεχνικός της Εθνικής Ελλάδας και τον επίλογο, για την ελληνική έκδοση, υπογράφει ο Βασίλης Σκουντής, δημοσιογράφος-τηλεσχολιαστής, και για την ισπανική, ο Φραν Φερμόσο, δημοσιογράφος και σπίκερ του Movistar Plus. Το βιβλίο διαβάζεται σαν ένα μάθημα ζωής, ένα παράδειγμα που αποτελεί πηγή έμπνευσης είτε είναι φίλοι του μπάσκετ είτε όχι. 

Η βιογραφία ενός εκρηκτκού, πολυτάλαντου και τρομερά επιδραστικού καλλιτέχνη όπως ο Prince δεν μπορεί να είναι «Άλλο ένα βιβλίο για τον Prince;» όπως λέει ότι ρωτήθηκε ο συγγραφέας του Neal Karlen.

Με το βιβλίο που έχει τίτλο Prince - Με ανοιχτό και κλειστό μικρόφωνο (μτφρ. Γιάννης Νένες, εκδ. Ψυχογιός) του Νιλ Κάρλεν έχουμε στα χέρια μας ένα ανάγνωσμα που προσεγγίζει την παγκοσμίως αναγνωρισμένη μεγαλοφυΐα, την προσωποποίηση του hip, το διεθνές πολιτισμικό είδωλο, τον εκκεντρικό σούπερ σταρ, τον εξαιρετικό performer με τα τραγούδια που ξεσήκωναν τα πλήθη. 

Ο συγγραφέας αυτής της βιογραφίας του Prince (1958-2016) έχει εργαστεί ως δημοσιογράφος και αρθρογράφος για τους New York Times και το περιοδικό Rolling Stone. Οι σχεδόν 400 σελίδες του βιβλίου συμπληρώνονται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό και ένα πολύ κατατοπιστικό χρονολόγιο με όλους τους σταθμούς της σπουδαίας πορείας του πολυτάλαντου καλλιτέχνη που το πλήρες όνομά του ήταν Prince Rogers Nelson.

* Η Ελένη Κορόβηλα είναι δημοσιογράφος.