«Για όσα περνούν μέσα απ’ την ύλη / και μένουν πάντα άπιαστα» μιλά η Άννα Γρίβα, στο νέο της ποιητικό βιβλίο «Δαιμόνιοι» (εκδ. Μελάνι).
Της Ιουλίτας Ηλιοπούλου
Με λιτότητα, στοχεύοντας στο καίριο, που έχει επιλέξει να αναδείξει ως τέτοιο, η Άννα Γρίβα φωτίζει με ευαισθησία και τρυφερότητα στιγμές προσώπων που έζησαν και χάθηκαν στους αιώνες. Απ’ το 3000 π.Χ μέχρι και σήμερα –μία μόνο ποιητική εγγραφή με υπέρτιτλο σύγχρονο, 2019– η ποιήτρια διαλέγει πρόσωπα, ή μάλλον διαλέγει στιγμές ιστορικών κυρίως προσώπων, συνήθως την έσχατη στιγμή του θανάτου, για να φωτίσει μέσω αυτών ολόκληρη την προσωπικότητά τους. Και με αυτόν τον, πλάγιο για τον αναγνώστη, φωτισμό διεισδύει μεσ' την ευαισθησία μας εγγράφοντας με φυσική απλότητα τη βεβαιότητα και την απορία, την κατασταλαγμένη γνώση και τον θαυμασμό για αυτά που παραμένουν άπιαστα.
Το κάθε ποίημα ξεκινά με έναν χρονολογικό υπέρτιτλο και παρότι έτσι σηματοδοτείται έντονα η ιστορική περίοδος, ωστόσο, μοιάζει ταυτόχρονα και συνειδητά να αίρεται αυτή η χρονική μετατόπιση προς χάριν της σημασίας της στιγμής, που το ποίημα αναπτύσσει και αναδεικνύει. Ο Dante Alighieri, η Giulia Gonzaga, ο Cesare Cremonini, η Σαπφώ, ο Σενέκας, η Αιμιλία Δάφνη, αλλά και μία φίλη που δεν ονομάζεται, ένας κυνηγός, μια αιχμάλωτη των Αγαρηνών, όλοι τους αποτελούν ψηφίδες σ’ ένα μεγάλο μωσαϊκό ευαισθησιών, παθών, ψυχικών εντάσεων, συναισθημάτων. Άνθρωποι διαφορετικοί με κοινό παρανομαστή το επίθετο δαιμόνιοι: Οι έχοντες τον δαίμονα, τη θεία πνοή, την εμμονή, την κατοχή από το πνεύμα, – πριν το καλό ή κακό πρόσημό του. Τις περισσότερες φορές μάλιστα το ποίημα καταλήγει σ’ ένα στίχο-επιμύθιο, κλείνοντας έτσι, όχι με ηθικό «δίδαγμα», αλλά μάλλον με αισθητικό και έμμεσα μεταφυσικό:
«Σαν πεταλούδα εκεί / μπορείς να ζεις / με νέκταρ τον άνεμο» (Σαπφώ και Κλεΐς)
«Ανάμεσά τους ένα φράγμα αόρατο / πολιορκία αγγέλων» (Ο θάνατος του Jaufré Rudel)
«Ο θεός τη μέρα εκείνη / πρόσφερε επιτέλους την πορφύρα του / το βασίλειό του στη γη» (Η Artemisia Gentileschi στο εργαστήριό της)
«Καθώς φούντωνε η επανάσταση / στις σιωπηλές πατρίδες / των άστρων» (Μια σιωπηλή επανάσταση)
«Όλα αυτά τα άπιαστα / τα εφήμερα / που αντέχουν στους αιώνες» (Φυλαχτό κυνηγού)
Η ποιητική λειτουργία, με το ένδυμα μιας σύντομης αφήγησης, χωρίς να γίνεται πεζολογική, μεταπλάθει την πραγματικότητα, έτσι που το γεγονός να γίνεται ιδέα, αποσπασμένη από τον χρόνο. Η Ιωάννα της Λωραίνης έφιππη σε μια λιβελούλα, δείχνει το μικρό, το μέγα διάστημα της σκέψης και του ανθρώπινου πάθους, διευρύνοντας τα στενά όρια της πραγματικότητας. Η Αυτοκράτειρα Ευδοκία αίρεται από την προσωπική της περίπτωση για να σημάνει την αμφιβολία, την πικρία ή και μετάνοια για μια καθοριστική επιλογή. Ο «τάφος γυναίκας», ποίημα που μπορεί και να έχει ξεκινήσει από μια παρατήρηση σε προθήκη μουσείου, γίνεται η επίγνωση της φθαρτότητας, αυτού του ελάχιστου κάτι, που απομένει από τη ζωή. Το περαστικό-πολύτιμο που χάνεται και που εμπνέει ακόμη.
Η ποιητική λειτουργία, με το ένδυμα μιας σύντομης αφήγησης, χωρίς να γίνεται πεζολογική, μεταπλάθει την πραγματικότητα, έτσι που το γεγονός να γίνεται ιδέα, αποσπασμένη από τον χρόνο.
Ένα παιχνίδι του θνητού με το αθάνατο ενυπάρχει σε πολλά ποιήματα. Η αυτοκτονία του Λέοντα Σγουρού δηλώνεται ως τέτοια για να αφεθεί στο αναπεπταμένο επίπεδο της φαντασίας ή της ψυχής, να γίνει θρύλος. Ό,τι ξεπερνά τη λογική αποτίμηση αποζητά και βρίσκει εδώ αυτό το ποιητικό «μερίδιο στο φως». Περιπτώσεις που η ιστορία τις έγραψε στα ψιλά γράμματά της –τις έγραψε όμως–, επιλέγονται για να γίνουν η κύρια θεματική των είκοσι δύο ποιημάτων.
![]() |
|
H Άννα Γρίβα σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στην Αθήνα και Ιστορία και Επιστήμες της Λογοτεχνίας στη Ρώμη. Διδάσκει Δημιουργική Γραφή στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, ενώ παράλληλα εργάζεται ως μεταφράστρια και επιμελήτρια κειμένων. Έχει εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές, ενώ έχει συμμετάσχει με ποιήματα σε αρκετούς συλλογικούς τόμους. |
Όσοι έχουν το δαιμόνιο μιας αυθεντικής βίωσης, που χαράχτηκε μέσα τους βαθιά με όλα τα παρεπόμενά του, αυτοί είναι εδώ που υπερβαίνουν τη λήθη και αναδύονται ως σύμβολα πάθους, αλλά και ως όψεις ισχυρού θυμικού. Όψεις του φωτός που έχει το σκοτάδι μάς παρουσιάζονται εδώ, όψεις – ψυχικές εκφράσεις μιας βαθιάς αλήθειας γιατί «από την ίδια την ψυχή πρέπει να βγει το φως, η δόξα, ένα υπέροχο σύννεφο λαμπερό» όπως γράφει ο Coleridge, στο Dejection Ode.
Και φως στα πρόσωπα της συλλογής δεν είναι η χαρά, είναι η δύναμη, είναι η παράμετρος του θαύματος στην τρέχουσα πραγματικότητά τους. Η ζωγράφος Artemisia Gentileschi, ο τροβαδούρος Jaufré Rudel, η φιλόσοφος Υπατία, ο ποιητής Dante Alighieri προσμετρούν αυτό το φως και το σκοτάδι της ζωής μέσα στη δύναμη ενός έργου, μιας επίμονης μελέτης, ή μιας φαντασίωσης. Και υπάρχουν ως ρεαλιστικές υπάρξεις μα και άπιαστες. Η Αιμιλία Δάφνη, αίφνης μέσα από κήπους ρόδων αλλά και λέξεων ιχνογραφείται, εύφορη και στερημένη, καθώς στ’ αλήθεια ήταν, να στέλνει «μηνύματα στ’ αστέρια», όπως γράφει η ίδια σε ποίημά της, αλλά και να σβήνεται σ’ ένα παρόν που πια δεν τη χωράει. Ο Μιχαήλ Περάνθης είχε μάλιστα γράψει γι’ αυτήν: «Ήταν μια σκιά που δεν επέτρεψε ούτε και σήμερα ακόμη να κερδίσει τη θέση που της ανήκει».
Ποια θέση ανήκει σε κάθε έναν είναι άγνωστο να το πει κανείς. Το μόνο που μπορούμε είναι να πράττουμε, να βρίσκουμε τη θέση που ανήκει στην κάθε μία λέξη μας, πράγμα δύσκολο γι' αυτήν την εύθραυστη τέχνη της γραφής ποιητικού λόγου. Και η Άννα Γρίβα δείχνει να ξέρει πώς ζυγιάζονται όχι μόνο οι έννοιες μα και οι συλλαβές, πώς διαρθρώνονται εικόνες και υπαινιγμοί, πώς ο λυρισμός μπορεί να εμφιλοχωρεί στη σημερινή γραφή και να την πλουτίζει.
* Η ΙΟΥΛΙΤΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ είναι ποιήτρια. Τελευταίο βιβλίο της, η ποιητική συλλογή «Το ψηφιδωτό της νύχτας» (εκδ. Ύψιλον/βιβλία).
→ Στην κεντρική εικόνα: Αυτοπροσωπογραφία της Artemisia Gentileschi, ως Αγία Αικατερίνη της Αλεξάνδρειας, 1615-17, λάδι σε καμβά © The National Gallery, London