Dostoevsky Tolstoy

Ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι [Fyodor Dostoevsky] και ο Λέων Τολστόι [Leo Tolstoy] βρίσκονταν συνεχώς σε μια άτυπη συγγραφική κόντρα, σχολιάζοντας επικριτικά ο ένας τα έργα του άλλου στα ημερολόγια και στις επιστολές τους.

Επιμέλεια: Σόλωνας Παπαγεωργίου

Παρόλο που οι συζητήσεις για την πολιτισμική ταυτότητα της Ρωσίας -για το αν, και κατά πόσο, αυτή ανήκει στον δυτικό κόσμο- συνεχίζονται ως σήμερα, είναι γεγονός πως η λογοτεχνία της, και δη τα έργα του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι και του Λέοντα Τολστόι, έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τα μυθιστορήματα της Δύσης. Και παρόλο που ο Χάρολντ Μπλουμ, στον Δυτικό κανόνα του (εκδ. Gutenberg, μτφρ. Κατερίνα Ταβαρτζόγλου), εστιάζει περισσότερο στις μυθοπλασίες του Τολστόι, η επίδραση του Ντοστογιέφσκι στη σκέψη των σημαντικών διανοητών του 19ου και του 20ου αιώνα, του Φρίντριχ Νίτσε, του Σίγκμουντ Φρόιντ, του Ζαν Πολ Σαρτρ κ.ά., είναι αδιαμφισβήτητη.

Γεννημένοι με μόλις επτά χρόνια διαφορά, με τον Ντοστογιέφσκι να είναι μεγαλύτερος ηλικιακά, οι δυο συγγραφείς δραστηριοποιήθηκαν την ίδια εποχή στον χώρο των ρωσικών γραμμάτων και συχνά, επέκριναν ο ένας τον άλλον στα ημερολόγια και στις επιστολές τους - ποτέ δημοσίως. Όπως αποδεικνύεται από τις ιδιωτικές σημειώσεις τους, λοιπόν, ο Ντοστογιέφσκι και ο Τολστόι βρίσκονταν συνεχώς σε μια άτυπη συγγραφική κόντρα.

Οι ενστάσεις του Ντοστογιέφσκι

Το 1868, ο Ντοστογιέφσκι, αφού διάβασε το Πόλεμος και ειρήνη (μτφρ. Φώντας Κονδύλης, εκδ. Πατάκη) μέχρι τη μέση, το περιέγραψε ως ένα «πολύ σημαντικό έργο» το οποίο προήγαγε «τις ρωσικές αξίες». Σε ακόλουθη επιστολή του, όμως, διευκρίνισε πως δεν θεωρούσε πως ήταν «το έργο μιας ιδιοφυΐας». Για τον Ντοστογιέφσκι, μονάχα ο Πούσκιν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ιδιοφυής – «όσο μακριά και ψηλά κι αν έφτανε ο Τολστόι», δεν θα κατάφερνε ποτέ να ξεπεράσει τον Αλεξάντρ Πούσκιν.

pataki tolstoy polemos kai eiriniΤο 1877, όταν ο Τολστόι, πρώην στρατιωτικός και πλέον ειρηνιστής, αντιτάχθηκε στον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο, ο Ντοστογιέφσκι, που επιθυμούσε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την απελευθέρωση των σλαβόφωνων πληθυσμών των Βαλκανίων, εξέφρασε τη θλίψη του που ένας συγγραφέας τέτοιου διαμετρήματος «ζούσε αποκομμένος από την κοινωνία».

Εκείνη την περίοδο, δημοσιευόταν σε συνέχειες η Άννα Καρένινα (μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, εκδ. Άγρα). Ο Ντοστογιέφσκι, αφοσιωμένος, ως φαίνεται, αναγνώστης των έργων του Τολστόι, αρχικά περιφρόνησε το μυθιστόρημα, κατόπιν το λάτρεψε κι εντέλει, απογοητεύτηκε από την ανάγνωσή του.

Έχοντας διαβάσει ένα μέρος του βιβλίου, ο Ντοστογιέφσκι βρήκε τη θεματολογία του παρωχημένη και τους χαρακτήρες του κουραστικούς. Δεν ενδιαφερόταν για τα προβλήματα των αριστοκρατών του μυθιστορήματος. Σημείωσε στο ημερολόγιό του πως το έργο ήταν συμβατικό κι επιπλέον, πως δανειζόταν αρκετά στοιχεία από προηγούμενα, σπουδαιότερα, κείμενα του Τολστόι. Καθώς, όμως, η ιστορία κυλούσε, ο Ντοστογιέφσκι θαύμασε τον τρόπο με τον οποίοι οι πρωταγωνιστές, αυτά τα ανθρωπάκια, οδηγούνται στη λύτρωση «μέσα από τον θάνατο και την ταπείνωση» – σύμφωνα με την ερμηνεία του Ντοστογιέφσκι, η Άννα Καρένινα παραβιάζει τους νόμους της Φύσης και πληρώνει το τίμημα. Οι ήρωες, όσο εκτυλίσσεται η ιστορία, μαθαίνουν να αγαπούν και να συγχωρούν – ο Ντοστογιέφσκι, ανιχνεύοντας ομοιότητες με τα δικά του έργα, ενθουσιάστηκε:

«Η Άννα Καρένινα είναι ένα απολύτως τέλειο έργο τέχνης. Κανένα ευρωπαϊκό έργο μυθοπλασίας της σημερινής εποχής δεν μπορεί να τη φτάσει. Επιπλέον, οι ιδέες που αναπτύσσονται στο μυθιστόρημα αποδεικνύουν πως πρόκειται για κάτι δικό μας, κάτι που ανήκει μόνο σ’ εμάς, είναι ιδιοκτησία μας αποκλειστική, μια δική μας, εθνική, νέα φιλοσοφία ή, εν πάση περιπτώσει, το ξεκίνημά της».

Όμως, στο τελευταίο μέρος του μυθιστορήματος, ο Λέβιν, χαρακτήρας που εξέφραζε τις πεποιθήσεις του ιδίου του δημιουργού του, έστρεψε τον Ντοστογιέφσκι ενάντια στον Τολστόι για ακόμα μια φορά. Σύμφωνα με τον Λέβιν, ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος ήταν το αποτέλεσμα της συνωμοσίας των αχρείων ηγετών που χειραγωγούσαν τον άβουλο πληθυσμό. Ο Ντοστογιέφσκι, υπέρμαχος της Σλαβοφιλίας, απογοητεύτηκε από την απεικόνιση του συγκεκριμένου ήρωα ως έντιμου κι ειλικρινούς ανθρώπου.

«Δεν το περίμενα αυτό από έναν τέτοιο συγγραφέα», γράφει.

Ακολουθούν γελοιογραφίες των συγγραφέων, από τον σκιτσογράφο Vladimir Georgievich Mochalov.

tolstoy vs dostovevsky

Πέρα από τις ενστάσεις του σε θέματα αισθητικής και πολιτικής, είναι ξεκάθαρο πως ο κατατρεγμένος Ντοστογιέφσκι φθονούσε τον εύπορο Τολστόι για την επιτυχία που σημείωναν τα μυθιστορήματά του. Το Πόλεμος και ειρήνη, έργο που έλαβε διθυραμβικές κριτικές κι αγαπήθηκε από το αναγνωστικό κοινό, κυκλοφόρησε την ίδια περίοδο με τον Ηλίθιο (μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, εκδ. Γκοβόστη), που κατακεραυνώθηκε από την κριτική. Στις σημειώσεις του, ο Ντοστογιέφσκι παραπονιέται για τον «γελοίο ενθουσιασμό» που εισέπραξε ο Τολστόι για την Άννα Καρένινα, καθώς και για την οικονομική άνεση των λογοτεχνικών αντιπάλων του. Ισχυρίζεται, μάλιστα, πως αν είχε τα χρήματα και τον χρόνο που είχαν ο Τολστόι, ο Τουργκένιεφ και ο Γκοντσαρόφ, «θα έγραφε ένα έργο για το οποίο θα μιλούσαν οι άνθρωποι εκατό χρόνια μετά από την κυκλοφορία του».

Ο Τολστόι, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, δεν είχε ανάγκη τις παχυλές προκαταβολές που λάμβανε για τα έργα του, ενώ ο Ντοστογιέφσκι, που προσπαθούσε να βιοποριστεί από τη συγγραφή, αντιμετώπιζε συνεχώς οικονομικά προβλήματα. Το 1874, όταν η Άννα Καρένινα άρχισε να δημοσιεύεται σε ένα περιοδικό, αποφέροντας υψηλές αμοιβές στον Τολστόι, ο πικραμένος Ντοστογιέφσκι ξέσπασε:

«Και να σκεφτείς πως δίσταζαν να μου δώσουν διακόσια πενήντα ρούβλια, ενώ είναι πρόθυμοι χωρίς δεύτερη σκέψη να πληρώσουν τον Λέοντα Τολστόι με πεντακόσια! Με υποτιμούν κάπως υπερβολικά... κι αυτό επειδή ζω από τη δουλειά μου».

Από την πλευρά του Τολστόι

Από την πλευρά του, ο Τολστόι φαίνεται να εκτιμούσε τον Ντοστογιέφσκι, παρά τη συγγραφική αντιζηλία τους. Πιο συγκεκριμένα, θεωρούσε πως οι Αναμνήσεις απ’ το σπίτι των πεθαμένων (μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, εκδ. Γκοβόστη) συγκαταλέγονταν στα κορυφαία έργα της εποχής τους.

«Αν δεις τον Ντοστογιέφσκι, πες του πως τον αγαπώ», γράφει σ’ επιστολή του στον φιλόσοφο Νικολάι Στράκοφ.

gkovosti dostovevsky aderfoi karamazovΌταν ο Ντοστογιέφσκι έφυγε πάρωρα από τη ζωή, ο Τολστόι θρήνησε τον χαμό του. Γράφοντας και πάλι στον Στράκοφ, αναφέρει:

«Δεν τον συνάντησα ποτέ από κοντά, δεν είχα κάποια προσωπική σχέση μαζί του, κι όμως, όταν πέθανε, κατάλαβα πως έχασα τον πιο κοντινό κι αγαπητό μου άνθρωπο, που μου ήταν απαραίτητος».

Βέβαια, ο Τολστόι συχνά επέκρινε, με τη σειρά του, τα έργα του ομότεχνού του, καθώς τα έβρισκε άνισα. Όπως ισχυρίζεται στα ημερολόγιά του, το Έγκλημα και τιμωρία (μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, εκδ. Γκοβόστη) έχει προβλέψιμη πλοκή, ενώ ο Ηλίθιος πάσχει, εφόσον ο Ντοστογιέφσκι έπλασε τον ενάρετο, επιληπτικό Χριστιανό πρίγκιπα Μίσκιν κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή του, δημιουργώντας μια ηθικοπλαστική ιστορία με πρωταγωνιστή τον ίδιο του τον εαυτό. Όμως, το έργο που εξάντλησε περισσότερο τον Τολστόι φαίνεται πως ήταν το «αντικαλλιτεχνικό, πομπώδες κι επιδεικτικό» μυθιστόρημα Αδελφοί Καραμάζοβ, «το οποίο δεν καταπιάνεται, στην πραγματικότητα, με μεγάλα θέματα». Οι συζητήσεις των χαρακτήρων του είναι «εντελώς αφύσικες», τα αστεία «ενοχλητικά», οι χειρισμοί του Ντοστογιέφσκι «άτεχνοι» και το αποτέλεσμα «εντελώς ανειλικρινές και τεχνητό», παρατηρεί ο Τολστόι.

Κάποτε, οι δυο τους παραλίγο να συναντηθούν αυτοπροσώπως, σε μια εκδήλωση αφιερωμένη στον Αλεξάντρ Πούσκιν, στην οποία ο Ντοστογιέφσκι θα εκφωνούσε λόγο. Σύμφωνα με τον Ανρί Τρουαγιά, ο Τολστόι δεν παρευρέθηκε, καθώς φοβόταν πως το κοινό θα αποθέωνε τον συνάδερφό του και σε περίπτωση που συνέβαινε αυτό, ο ίδιος θα αισθανόταν μειονεκτικά:

«Το κοινό ξέσπασε σε ασταμάτητα χειροκροτήματα, γυναίκες πέταξαν ανθοδέσμες στην εξέδρα, οι εχθροί αγκάλιασαν ο ένας τον άλλον κι ένας μαθητής λιποθύμησε. Όταν πληροφορήθηκε για αυτό τον θρίαμβο, ο Τολστόι λογικά θα έδωσε συγχαρητήρια στον εαυτό του που επέλεξε να μείνει στο σπίτι του».

Πηγές: «Tolstoy’s Jesus versus Dostoevsky’s Christ: A tale of two Christologies», «Twin stars: The anxiety of sibling rivalry between literary titans», Tolstoy (Ανρί Τρουαγιά, εκδ. Grove Press)

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...
Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Ανακοινώθηκε η μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλία που κυκλοφόρησαν το έτος 2024. Στην κεντρική εικόνα, από πρόσφατη βράβευση.

Επιμέλεια: Book Press

Στη μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλ...

«Βίος και Πολιτεία»: Η ποιήτρια, μεταφράστρια και λυρική τραγουδίστρια Λένια Ζαφειροπούλου έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Η ποιήτρια, μεταφράστρια και λυρική τραγουδίστρια Λένια Ζαφειροπούλου έρχεται στο Υπόγειο

Στο 78ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συνομιλεί με την ποιήτρια, μεταφράστρια και λυρική τραγουδίστρια Λένια Ζαφειροπούλου, με αφορμή την ποιητική συλλογή της «Φύση μισή - Τα χειρόγραφα από το σπίτι του λόφου» (...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«You» – Στο μυαλό ενός σύγχρονου, κατά συρροή δολοφόνου βιβλιόφιλου

«You» – Στο μυαλό ενός σύγχρονου, κατά συρροή δολοφόνου βιβλιόφιλου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...
Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Ανακοινώθηκε η μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλία που κυκλοφόρησαν το έτος 2024. Στην κεντρική εικόνα, από πρόσφατη βράβευση.

Επιμέλεια: Book Press

Στη μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ