Μια μέρα σαν σήμερα, 16 Σεπτεμβρίου 1977, πέθανε στο Παρίσι από καρδιακή προσβολή στα 54 της χρόνια η «θεία» Μαρία Κάλλας.
Της Ελένης Κορόβηλα
Η μεγαλύτερη ντίβα της όπερας, η Μαρία Κάλλας, γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη στις 2 Δεκεμβρίου 1923. Η κόρη των Ελλήνων μεταναστών, από τη Μεσσηνία ο πατέρας κι από την Κωνσταντινούπολη η μητέρα, ονομάστηκε Μαρία Άννα Σοφία Καικιλία Καλογεροπούλου. Έζησε τα πρώτα της χρόνια στη Νέα Υόρκη, ξεκίνησε μαθήματα μουσικής και τραγουδιού, διακρίθηκε σε διαγωνισμούς αλλά μετά τον χωρισμό των γονιών της έφτασε με τη μητέρα και την αδελφή της Υακίνθη στην κατοχική Αθήνα.
Με το μοναδικό ταλέντο της χάραξε έναν δρόμο που γρήγορα την ξαναπήρε από την Ελλάδα με σταθμούς στα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου: Σκάλα του Μιλάνου, Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, Όπερα Γκαρνιέ στο Παρίσι, Ηρώδειο, Επίδαυρος. Λατρεύτηκε από το κοινό της μουσικής που την αποθέωνε στις εμφανίσεις της, αναμετρήθηκε με τα όριά της, δούλεψε σκληρά, ταλαιπωρήθηκε από τις φήμες που την πλήγωναν, είχε διαρκή αγωνία για τη φωνή της κι έζησε με πάθος την σχέση της με τον Αριστοτέλη Ωνάση, γλίστρισε στην κατάθλιψη, βυθίστηκε στη μοναξιά, πόνεσε πολύ, πέθανε και κηδεύτηκε στο Παρίσι αλλά η τέφρα της σκορπίστηκε στο Αιγαίο. Η Κάλλας παραμένει η κορυφαία Ελληνίδα υψίφωνος.
Στο βιβλίο Μαρία Κάλλας - Γράμματα και αναμνήσεις (μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Πατάκη) ο Τομ Βολφ συγκεντρώνει την ουσία της Κάλλας μέσα από προσωπικές επιστολές της και επιχειρεί να φωτίσει τον άνθρωπο πίσω από τον μύθο. «Μια μέρα θα γράψω την αυτοβιογραφία μου. Θα ήθελα να τη γράψω εγώ η ίδια, ώστε να φωτίσω καλύτερα τα γεγονότα. Έχουν ειπωθεί τόσο πολλά ψέματα για μένα...» Δυο φορές προσπάθησε να γράψει τα απομνημονεύματά της, το 1957 και το 1977, χρονιά του θανάτου της. Μέσα από τα δικά της κείμενα αναδεικνύεται η εύθραυστη κι ευαίσθητη γυναίκα και η ανυπέρβλητη καλλιτέχνης.
Όπως γράφει η Λεύκη Σαραντινού «ο Τομ Βολφ μας επιτρέπει να δούμε για πρώτη φορά όχι τη Μαρία πίσω από την Κάλλας, αλλά τη Μαρία να συνυπάρχει με την Κάλλας στους δραματικούς ρόλους, στις ιδιωτικές φιλίες, στις επαγγελματικές συνεργασίες, αλλά και στην ερωτική της ζωή. Το βιβλίο αυτό εκπληρώνει, θα λέγαμε, την επιθυμία της Κάλλας να γράψει την αυτοβιογραφία της, απαλλαγμένη απ' όλα εκείνα τα ψεύδη και τις ανακρίβειες τα οποία κατά καιρούς διακινούνταν στα ταμπλόιντ της εποχης».
Για την κατανόηση του θρύλου της Κάλλας, μεγάλο ενδιαφέρον έχει το θεατρικό έργο του Τέρενς Μακ Νάλι Masterclass - Ανώτερο σεμινάριο με τη Μαρία Κάλλας (μτφρ. Στρατής Πασχάλης, εκδ. Κάπα Εκδοτική) που πρόσφτα ανέβηκε στη χώρα μας με πρωταγωνίστρια τη Μαρία Ναυπλιώτη.
Το έργο του Μακ Νάλι που παίζεται σε αμερικανικά και ευρωπαϊκά θέατρα, βασίζεται στο περίφημο σεμινάριο που δίδαξε η Μαρία Κάλλας στη Μουσική Σχολή Τζούλιαρντ της Νέας Υόρκης στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Τα μαθήματα αυτά μαγνητοσκοπήθηκαν ενώ οι φωτογραφίες της ίδιας, με παντελόνια και γυαλιά να διδάσκει, έκαναν τον γύρο του κόσμου. Πάνω σε αυτό το υλικό ο συγγραφέας δημιούργησε έναν συναρπαστικό διάλογο της Κάλλας με τους σπουδαστές και τον εαυτό της.
Η μεγάλη ντίβα, στην πιο κρίσιμη καμπή της ζωής της, παρουσιάζεται λαμπερή κι επιβλητική, σκληρή αλλά κι ευάλωτη, καυστική αλλά και ως μία απροσδόκητα αστεία παιδαγωγός. Άλλοτε απογοητευμένη κι άλλοτε εντυπωσιασμένη από τους σπουδαστές της, αναπολεί τις δόξες της καριέρας της και της προσωπικής της ζωής.
Ένα γοητευτικό πορτρέτο της μεγάλης ντίβας συνέθεσε στην βιογραφία που έγραψε η Νάντια Στάνσιοφ με τίτλο Μαρία Κάλλας, για πάντα (μτφρ. Λένα Παπαθεμελή, εκδ. Ζαχαρόπουλος). Επιστήθια φίλη της επί σειρά ετών, η Στάνσιοφ μοιράζεται προσωπικές της αναμνήσεις από ταξίδια και συζητήσεις με την Κάλλας, εκμυστηρεύσεις της ντίβας για τον έρωτά της με τον Ωνάση, τις αγωνίες, τις μάχες της, την οργή που της προκαλούσαν οι φήμες για τη ζωή της, τις έχθρες αλλά και τις φιλίες της.
Για μια ακόμη πιο προσωπική ματιά στην ζωή και την καθημερινότητα της Μαρίας Κάλλας διαβάζουμε το βιβλίο Η Ντίβα στην κουζίνα - Η άγνωστη συλλογή συνταγών της Μαρίας Κάλλας (μτφρ. Λούλα Καραγιαννάκη, εκδ. Αίολος).
Η αγάπη της για το καλό φαγητό, οι μαγειρικές της ικανότητες, η προσωπική της κουζίνα, ένα ιδιωτικό κομμάτι της πιο οικουμενικής καλλιτέχνιδας της όπερας αναδεικνύονται μέσα από αυτόν τον τόμο. Σε συνδασμό με τα όσα είναι γνωστά για το σώμα της, τις δίαιτες για να μειώσει το βάρος της και τελικά την πάλη της για την εικόνα που ήθελε για τον εαυτό της, το βιβλίο αποκτά ξεχωριστό ενδιαφέρον. Εκτός από τις γαστριμαργικές της προτιμήσεις, ο αναγνώστης μαθαίνει και για τις παρέες, τις συνήθειες και τα μέρη που επέλεγε για φαγητό και διασκέδαση μέσα από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που συνοδεύει την έκδοση.
Διαχρονικό και πάντα επίκαιρο παραμένει το λεύκωμα Μαρία Κάλλας - 30 χρόνια μετά, μια έκδοση που κυκλοφόρησε το 2007 με την αφορμή της συμπλήρωσης τριών δεκαετιών από τον θάνατό της σε επιμέλεια Άννας Καραπάνου με τη φροντίδα του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.
Πρόκειται για την έκδοση που συνόδευσε και συμπύκνωσε σε έναν τόμο την έκθεση με την οποία το Ίδρυμα συμμετείχε στο «Έτος Μαρία Κάλλας». Περιλαμβάνει φωτογραφίες και κείμενα που αναδεικνύουν την μοναδική θέση της στο πάνθεον του λυρικού θεάτρου.
Η Μαρία Κάλλας για τα παιδιά
Η πιο ενδιαφέρουσα προσέγγιση της προσωπικότητας και του θρύλου της Μαρίας Κάλλας από δημιουργούς βιβλίων για παιδιά έγινε με το βιβλίο Μαρία Κάλλας - Το κορίτσι με τα χίλια ονόματα (εκδ. Ψυχογιός) της Κατερίνας Λαγού σε εικονογράφηση Πετρούλας Κρίγκου.
Μέσα από σταθμούς της ζωής της που ξεκινά δύσκολα στη Νέα Υόρκη και ξεδιπλώνεται μέσα από οικογενειακές μετακινήσεις, σκληρή μελέτη, παραστάσεις που έμελε να γίνουν ιστορικές, ταξίδια, εμφανίσεις στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα, αποθέωση και απογύμνωση, η Λαγού, που έχει αποκτήσει εμπειρία στη βιογράφηση εμβληματικών προσωπικοτήτων, παραδίδει στα παιδιά ένα δυναμικό πορτρέτο της Κάλλας ικανό να τα εμπνεύσει και να τα παροτρύνει ώστε να γνωρίσουν περισσότερο την καλλιτέχνη και το οικουμενικό έργο της.
* Η ΕΛΕΝΗ ΚΟΡΟΒΗΛΑ είναι δημοσιογράφος.