27 καλά βιβλία για την Ιστορία, την πολιτική, την κοινωνία

Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, το Ολοκαύτωμα, μαρτυρίες και ανακαλύψεις, σημαντικές μορφές της ελληνικής επανάστασης ή της ελληνικής ιστορίας, σύγχρονα πολιτικά προβλήματα, πόλεμοι φανεροί και πόλεμοι της σκιάς, είναι μερικά από τα θέματα που επιστρέφουν ξανά και ξανά στη βιβλιογραφία, συχνά με νέες, πρωτότυπες προσεγγίσεις. Ένα είναι σίγουρο: η ανάγκη να στοχαστούμε τον κόσμο που ζήσαμε και ζούμε παραμένει σήμερα επιτακτική.

Ο εθελοντής - Η αληθινή ιστορία του ήρωα της αντίστασης που διείσδυσε στο Άουσβιτς, Jack Fairweather, μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, εκδ. Gutenberg

Η ιστορία του Πολωνού αντιστασιακού Βιτόλντ Πιλέτσκι που μας διηγείται με μυθιστορηματικό τρόπο ο βραβευμένος δημοσιογράφος και συγγραφέας μας αποκαλύπτει την τραγική περίπτωση ενός μέλους της Πολωνικής Αντίστασης, ο οποίος δέχθηκε να αφεθεί να συλληφθεί ώστε να μπει στο Άουσβιτς. Εκεί μαζεύει πληροφορίες και βρίσκει ευφάνταστους και ιδιαίτερα επικίνδυνους τρόπους να τις στέλνει στην Πολωνική Αντίσταση και στους Συμμάχους. Αρχικά το Άουσβιτς ήταν ένα στρατόπεδο για τους Πολωνούς αντιστασιακούς και κυρίως για τους Πολωνούς διανοούμενους οι οποίοι ήταν και ο κύριος εχθρός του Γ’ Ράιχ. Αυτό σταδιακά μετατρέπεται σε στρατόπεδο εξόντωσης των Εβραίων στους θαλάμους αερίων. Οι πληροφορίες του Πιλέτσκι, καθώς και πολλών άλλων, όπως του Γιαν Κάρσκι ο οποίος ενημέρωσε τον Πρόεδρο Ρούζβελτ για την εξόντωση των Εβραίων, τον οποίο αναφέρει ο Σνεντερμάν στο δικό του βιβλίο (βλ. παρακάτω, εκδ. Πόλις), δεν γίνονται πιστευτές ή ίσως δεν θέλουν να τις πιστέψουν οι αποδέκτες τους, γιατί αυτό θα άλλαζε τα πολεμικά τους σχέδια. Ο συγγραφέας περιγράφει τη ζοφερή ατμόσφαιρα θανάτου μέσα στο στρατόπεδο, τους τρόπους που μηχανεύεται ο Πιλέτσκι και οι συγκρατούμενοί του για να επιβιώσουν, τη βία των κάπο που πολλές φορές ήταν χειρότερη κι απ’ αυτή των SS, την εξέγερση εντός του στρατοπέδου που καταπνίγηκε τον Ιούνιο του 1942 και τέλος την παράλογη δίκη και εκτέλεσή του από τους μεταπολεμικούς σοβιετικούς κατακτητές της χώρας του. Ο συγγραφέας όμως δεν χαρίζεται και στο αντισημιτικό πνεύμα πολλών από τους ηγέτες της πολωνικής αντίστασης. Θα ήταν ένα απολαυστικά γραμμένο βιβλίο, αν αυτά που περιγράφονται σ’ αυτό δεν καλύπτονταν από το πιο βαθύ σκοτάδι που λέγεται ναζισμός.

Βερολίνο, 1933 – Η στάση του διεθνούς τύπου μπροστά στον Χίτλερ, Ντάνιελ Σνεντερμάν, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Πόλις

Τι έκαναν οι ξένοι δημοσιογράφοι που ήταν διαπιστευμένοι στη Γερμανία του Χίτλερ για να προειδοποιήσουν την ανθρωπότητα για την καταστροφή που ερχόταν; Προειδοποίησαν τους δυτικούς αναγνώστες τους για το ζόφο που ήταν εμφανής από τις πρώτες μέρες της ανάληψης της εξουσίας από τους ναζί στις 30 Ιανουαρίου 1933; Δυστυχώς, σύμφωνα με τον δημοσιογράφο και κριτικό των ΜΜΕ, δεν έκαναν σχεδόν τίποτα. Λίγες φωνές ψέλλισαν κάτι, αλλά οι περισσότεροι παρασυρμένοι από την μιντιακή τους τύφλωση ενδιαφέρονταν περισσότερο για μια συνέντευξη με τον Χίτλερ και για «εσωτερική» πληροφόρηση από τους ηγέτες του ναζισμού. Σιώπησαν, όπως σιώπησε και η Εκκλησία αλλά και οι διπλωμάτες. Βεβαίως, δεν υπήρχαν μόνο αυτοί που απλώς νόμιζαν πως «κάνουν τη δουλειά τους» και δεν πρέπει να αναμειγνύονται στα εσωτερικά της Γερμανίας, αλλά και εκείνοι που τους συνεπήρε το όραμα της καθαρότητας της κοινωνίας από τα «μιάσματα», υπήρχαν και εκείνοι που είτε οι ίδιοι είτε οι ιδιοκτήτες τους είχαν οικονομικά οφέλη. Ενώ και ο φόβος από τον μπολσεβικισμό έπαιξε μεγάλο ρόλο σ’ αυτή την αποσιώπηση των εγκλημάτων των ναζί, καθώς και ότι τότε οι δημοκρατίες ήταν ελάχιστες. Ο συγγραφέας στέκεται ιδιαίτερα στις διώξεις των Γερμανοεβραίων που δεν συγκίνησαν την πλειονότητα των ξένων ανταποκριτών, ενώ όπου υπήρχαν καταγγελίες αυτές αλλοιώθηκαν ή λογοκρίθηκαν από τους εκδότες και εργοδότες τους. Δεν τα γράφει όμως όλα αυτά μόνο για να διατηρήσει τη μνήμη, αλλά και για να προειδοποιήσει για τα καθήκοντα του έντυπου λόγου στη σημερινή εποχή της ανόδου των αυταρχικών ιδεολογιών. Συναρπαστικότατη γραφή. Σίγουρα θα αγγίξει όλους τους αναγνώστες.

Μην ξεχάσεις το όνομά σου - Τα παιδιά του Άουσβιτς, Άλβιν Μέγερ, μτφρ. Καρίνα Λάμψα – Παυλίνα Δηράνη, εκδ. Καπόν

Το Ολοκαύτωμα, το οποίο όλο και περισσότερο κάποιοι σήμερα το ταυτίζουν με άλλα ιστορικά γεγονότα, μετατρέποντάς το σε κοινότοπο γεγονός, είναι μια ανεπανάληπτη Ιστορία πόνου, δακρύων και θανάτωσης ανθρώπων από συνανθρώπους τους. Αν αυτό ισχύει για τους ενήλικες των ναζιστικών στρατοπέδων εξόντωσης, τότε τα πράγματα είναι πολύ πιο τραγικά και οδυνηρά για τα εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά που τα πήραν από τον τόπο τους για να τα εξοντώσουν εκεί. Και ακόμη χειρότερα, για εκείνα τα παιδιά που γεννήθηκαν εκεί και οι πρώτες παραστάσεις του κόσμου που είχαν ήταν αυτές ενός στρατοπέδου θανάτου. Παιδιά που το μόνο που προλάβαιναν να τους πουν οι γονείς τους πριν οδηγηθούν οι ίδιοι στα κρεματόρια ήταν «να μη ξεχνούν το όνομά τους». Οι λέξεις είναι λίγες, ακόμη και οι φωτογραφίες αυτών των σκελετωμένων παιδιών δεν αρκούν για να εκφράζουν την αβάστακτη ντροπή την οποία πρέπει να αισθάνεται το ανθρώπινο είδος που έφτασε σε τέτοια κατάντια. Κάθε λεζάντα σ’ αυτές τις εικόνες είναι και μια ιστορία όχι μιας μόνο ατομικής ζωής αλλά ολόκληρης της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και κάθε λέξη του δημοσιογράφου και συγγραφέα αυτού του βιβλίου είναι μια μαχαιριά στις εθισμένες στην κοινοτοπία του ναζιστικού Κακού συνειδήσεις. Αξιέπαινη και πολυτελής εκδοτική προσπάθεια που μας θυμίζει τι σημαίνει ναζισμός και μας καλεί να φωνάξουμε για άλλη μια φορά «ποτέ ξανά φασισμός και αντισημιτισμός».

Ήρθε το αύριο ή ακόμα;, Ιβάν Κράστεφ, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Παπαδόπουλος 

Ο πολιτικός επιστήμονας και συγγραφέας υποστηρίζει ότι η νόσος COVID-19 θα αλλάξει τον κόσμο μας ριζικά. Οι αλλαγές που θα επιφέρει η πανδημία είναι κάτι πολύ διαφορετικό απ' αυτές που προκύπτουν από την οικονομική κρίση, το προσφυγικό και την τρομοκρατία. Ο εθνικισμός που προκύπτει απ' αυτή την πανδημία είναι πολύ διαφορετικός από τους παλαιότερους εθνικισμούς. Είναι ο «εθνικισμός του μένουμε σπίτι». Τα πρώτα στάδια της κρίσης του κορωνοϊού δεν αφορούσαν τις επικρίσεις των «γηγενών» κατά των ξένων αλλά την οργή όσων ζουν στην ύπαιθρο κατά των κατοίκων των πόλεων που «εισέβαλλαν» στον χώρο τους. Το μείζον όμως πρόβλημα που προκύπτει από την πανδημία δεν είναι να φέρει αυτή τους λαϊκιστές στην εξουσία, ούτε να επωφεληθεί απ' αυτήν το κινεζικό μοντέλο αυταρχικής διακυβέρνησης. Ο κίνδυνος είναι αυτή να μολύνει με τον ιό του φόβου τις κοινωνίες.

Στο στόχαστρο, Μπρίτανι Κάιζερ, μτφρ. Μαρία Βαρδοπούλου, εκδ. Καστανιώτη

Η συγγραφέας εργαζόταν ως αναλύτρια στη γνωστή και μη εξαιρετέα Cambridge Analytica, η οποία είχε χρησιμοποιήσει τα προσωπικά δεδομένα χρηστών του διαδικτύου για να επηρεάσει τους ψηφοφόρους στις ΗΠΑ αλλά και στη Μεγάλη Βρετανία υπέρ του Τραμπ και του brexit αντίστοιχα. Όντως ένας insider γνωρίζει πολύ καλά τις μεθόδους και τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για να συλλεγούν αυτά τα δεδομένα και τους δρόμους που ακολούθησε η εταιρεία για να τα χρησιμοποιήσει υπέρ των πελατών της. Η χαλαρή έως ανύπαρκτη αντιμετώπιση της ισχύος των εταιρειών κοινωνικής δικτύωσης, ο μονοπωλιακός τους χαρακτήρας, οι ασύδοτες πρακτικές τους και οι κίνδυνοι που αυτές γεννούν βρίσκονται ακριβώς στο στόχαστρο αυτής της πολύ γλαφυρά γραμμένης μαρτυρίας που όμως υπερβαίνει τα περιορισμένα όρια του είδους και αγγίζει την κοινωνιολογική ανάλυση.

Ρούμελη, Πάτρικ Λη Φέρμορ, μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο

Ο σπουδαίος ταξιδιωτικός συγγραφέας περιγράφει εδώ με αγάπη και κατανόηση τους ανθρώπους που ζουν στη Ρούμελη, μια περιοχή που εκτείνεται από τον Βόσπορο και τη Βόρεια Ελλάδα μέχρι την Αδριατική και από τη Μακεδονία έως τον Κορινθιακό Κόλπο. Επιδιώκει να αποφεύγει το φολκλόρ στις περιγραφές του, όπως για παράδειγμα αυτή της ζωής των Σαρακατσάνων, όχι πάντα όμως με επιτυχία. Αλλά σε καμιά στιγμή δεν γίνεται θύμα του βρετανικού αποικιοκρατικού βλέμματος. Παντού περιγράφει σαν να ζει αυτό που βλέπει και βλέπει και περιγράφει μόνο αυτό που ζει και βιώνει βαθύτατα ο ίδιος. Ένας βιβλίο που αν και διαβάζεται σαν ταξιδιωτικός οδηγός, στην ουσία είναι μια καταβύθιση μιας βρετανικής ψυχής στα όρη, τις πεδιάδες και τις θάλασσες της ελληνικής ταυτότητας. Ένα ταξίδι στις αντιφάσεις ή μάλλον πιο σωστά στα πολλά πρόσωπα της ελληνικής ταυτότητας.

Ιωάννης Καποδίστριας: Ο «αμνός» της Παλιγγενεσίας των Ελλήνων, Θάνος Μ. Βερέμης, Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, εκδ. Μεταίχμιο

Οι δυο καθηγητές θεωρούν την Ελληνική Επανάσταση ως μέρος των μεγάλων επαναστάσεων που σφράγισαν την εποχή της Νεωτερικότητας. Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσουν και τον Πρώτο Κυβερνήτη της χώρας, τον Ιωάννη Καποδίστρια. Αυτός θεωρούσε την κήρυξη της Επανάστασης πρόωρη, γι’ αυτό και δεν αποδέχθηκε να αναλάβει την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας, αλλά ως διπλωμάτης της τσαρικής μοναρχίας είχε εγκαίρως θέσει το Ελληνικό Ζήτημα. Οι συγγραφείς με επιστημονική μεθοδικότητα αλλά και με σχεδόν μυθιστορηματική αφήγηση, που δεν κουράζει ακόμη και τον πιο ράθυμο αναγνώστη, παρακολουθούν αυτή την προσωπικότητα έως το τραγικό της τέλος. Ο «αμνός» της Παλιγγενεσίας, κατά μερικούς, ο τύραννος, κατ’ άλλους, ήταν μια πολυσύνθετη προσωπικότητα που πίστεψε στη συγκρότηση ενός συγκεντρωτικού εθνικού κράτους βασισμένου σε αρχές και αξίες, αν και όχι ακριβώς στις φιλελεύθερες αρχές. Στο βιβλίο μεταξύ πολλών άλλων αναλύονται και περιγράφονται η εκ μέρους του Κυβερνήτη οργάνωση του στρατού και του στόλου, η αναγέννηση της γεωργίας, η δημοσιονομική πολιτική, η εκπαιδευτική και η εκκλησιαστική πολιτική. Πολλές από τις ενέργειές του αποδυνάμωναν τις τοπικές εξουσίες και η ολέθρια σχέση του με τους τοπικούς οπλαρχηγούς και ειδικά με την οικογένεια των Μαυρομιχάληδων τον σκότωσε.

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης - Ο στρατιωτικός ηγέτης της Ελληνικής Επανάστασης, Ιάκωβος Μιχαηλίδης, εκδ. Μεταίχμιο

Ο Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας περιγράφει εδώ τον Κολοκοτρώνη όχι ως μύθο αλλά ως πραγματικό ηγέτη. Αυτό είναι το αντικείμενο αυτού εδώ του ιδιαίτερα καλογραμμένου βιβλίου. Ποιος ήταν στην ουσία αυτός ο αρματολός που έγινε στρατιωτικός ηγέτης της Ελληνικής Επανάστασης του 1821; Γνωστά και άγνωστα στοιχεία γύρω από τη ζωή του και τις ιδέες του ανασυγκροτούνται με αυστηρά επιστημονικό τρόπο που δεν χάνει όμως σε γλαφυρότητα για να μας αποκαλύψουν ένα άνθρωπο του λαού και με αίσθηση του χιούμορ που είχε πολλούς υποστηρικτές και άλλους τόσους επικριτές. Μέσα από τη διήγηση της ζωής του Γέρου του Μοριά, των θετικών και αρνητικών στιγμών του, αναδύεται όλο το μεγαλείο αλλά και τα αρνητικά στοιχεία της Επανάστασης, η οποία κατατάσσεται δικαιολογημένα στις μεγάλες επαναστάσεις της Νεωτερικότητας. Ο Κολοκοτρώνης όπως πραγματικά ήταν και όχι όπως θα θέλαμε να είναι.

Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης - Ο ηγέτης της Μάνης στην Ελληνική Επανάσταση, Αθανάσιος Συροπλάκης, εκδ. Μεταίχμιο

Ο νεότατος ιστορικός δεν διστάζει να καταπιαστεί με μια από τις δυσκολότερες προσωπικότητες της Ελληνικής Επανάστασης, με τον Μανιάτη προεστό, ο ρόλος του οποίου στο ξέσπασμα της Επανάστασης ήταν καθοριστικός, αλλά και ο οποίος θεωρήθηκε ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του Καποδίστρια. Μια δολοφονία που διέπραξαν ο γιος και ο αδελφός του. Και όμως, η δολοφονία έγινε τη στιγμή που οι δυο τους είχαν βρει διαύλους συνεννόησης. Ο συγγραφέας με ώριμη γραφή τον παρακολουθεί από τα προεπαναστατικά του χρόνια στην εποχή της Φιλικής Εταιρείας και στη μύηση του σ’ αυτήν μέχρι τα χρόνια της Επανάστασης και τη συμμετοχή του στην κατάληψη της Τριπολιτσάς, της Καλαμάτας και του Άργους, τη δράση του στη Διοίκηση ως Πρόεδρος του Βουλευτικού και του Εκτελεστικού, τη συμμετοχή του στον Εμφύλιο σπαραγμό, την υπεράσπιση της Μάνης και τους αγώνες του κατά του Ιμπραήμ ως την οδυνηρή δολοφονία του Καποδίστρια. Μια προσωπικότητα που κινήθηκε από το περιθώριο στην καταξίωση και από εκεί στην άδικη αμαύρωση της εικόνας της μέχρι σήμερα.

1814 - 1821: Η προετοιμασία μιας Επανάστασης, Στέφανος Καβαλλιεράκης, εκδ. Μεταίχμιο

Ο συγγραφέας, δόκτορας ιστορίας, επιχειρεί να καλύψει εδώ ένα κενό στην ιστοριογραφία της Ελληνικής Επανάστασης. Αυτό αφορά αφενός την περιγραφή και την ανάλυση όλων των παραγόντων που την προετοίμασαν και την έκαναν πραγματικό γεγονός και αφετέρου την ακριβή οριοθέτηση της στο πλαίσιο των νεωτερικών επαναστάσεων που είχαν προηγηθεί. Η μελέτη απαντά σ’ ερωτήματα όπως τι ένωσε τις διαφορετικές συνιστώσες του Ελληνισμού, ποια ήταν η επιρροή της Γαλλικής Επανάστασης, πώς εισήλθε ο απελευθερωτικός και φιλελεύθερος εθνικισμός στα Βαλκάνια, πώς έγινε η σύζευξη του αρχαιοελληνικού πνεύματος με το Βυζάντιο και την εκκλησία, πώς επήλθε η μεταστροφή του ξένου παράγοντα υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας. Ο συγγραφέας αναζητεί τις απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα παρακολουθώντας την πορεία των πραγμάτων μετά το Συνέδριο της Βιέννης, τον ρόλο του Ιωάννη Καποδίστρια και της Φιλικής Εταιρείας και τις κινήσεις της στο ελλαδικό χώρο από το 1814 έως το 1821 και τέλος τις διαδρομές του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.

Μεταξύ επανάστασης και μεταρρύθμισης - Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος και βενιζελισμός 1909-1922, Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης, εκδ. Πατάκη

Όσοι θεωρούν τον Ελευθέριο Βενιζέλο ένα πολιτικό μόνο του Φιλελεύθερου Κέντρου και των μεταρρυθμίσεων θα πρέπει να αναθεωρήσουν την άποψή τους. Σ’ αυτή την αναθεώρηση θα τους βοηθήσει αυτό το βιβλίο του εξαιρετικού ιστορικού και Αναπληρωτή Καθηγητής Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας. Ο Ε. Βενιζέλος ήταν και ένας πολιτικός της επανάστασης. Εξάλλου ανήλθε στην εξουσία χάρις σ’ ένα πραξικόπημα στο Γουδί και σ’ ένα μαζικό κίνημα αποδοκιμασίας του τότε πολιτικού συστήματος. Ένα κίνημα που είχε έντονα λαϊκίστικα χαρακτηριστικά, αν και ο ίδιος πολέμησε τον λαϊκισμό. Ο συγγραφέας καταγράφει τις κινήσεις του μεγάλου πολιτικού μεταξύ μεταρρύθμισης και επανάστασης. Στα τέσσερα μεγάλα κεφάλαια του βιβλίου περιγράφονται ο βενιζελισμός της ανόδου του πολιτικού στην εξουσία, της ανόρθωσης και της εποχής της Εθνικού Διχασμού. Ο Βενιζέλος μας αποκαλύπτεται ως μεταρρυθμιστής και με τα λόγια του ως «επαναστάτης κατ’ επάγγελμα». Τελικά στο βιβλίο διαπιστώνεται και τεκμηριώνεται γιατί ο εθνάρχης ήταν εκπρόσωπος τόσο του φιλελευθερισμού όσο και του εθνικισμού της εποχής του.

Ασφαλιστικό, ανάπτυξη, μακροοικονομία - Οι κρίσιμες διασυνδέσεις, Τάσος Γιαννίτσης, εκδ. Πατάκη

Ο Ομότιμος Καθηγητής Οικονομικών Επιστημών και συγγραφέας αυτού του εξαιρετικού βιβλίου θεωρεί, όπως και σε προηγούμενες μελέτες του για το ασφαλιστικό, πως αυτό αποτελεί ένα υποσύστημα της συνολικής πολιτικής και θεσμικής συγκρότησης μιας κοινωνίας. Αν και τμήμα της κοινωνικής πολιτικής είναι ταυτοχρόνως δέκτης και πομπός σημαντικών επιδράσεων που συνδέονται με το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης. Αυτή όμως η αναπτυξιακή και η μακροοικονομική επίπτωση του ασφαλιστικού έχει υποτιμηθεί. Κάθε Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης είναι «δημόσιο αγαθό» και τμήμα της Κοινωνικής Πολιτικής. Όπως όμως έδειξε η δημοσιονομική εκτροπή αυτή είναι η μια πλευρά του νομίσματος, γιατί η χρηματοδότησή του μόνο από το δημόσιο δημιουργεί ελλείματα που μετατρέπονται σε δημοσιονομικά και χρέος. Για την αποφυγή του ενδεχόμενου τα ελλείμματα να επιφέρουν αρνητικές συνέπειες σ΄ ολόκληρο το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης, χρειάζονται μεταρρυθμίσεις που θα αναδεικνύουν και συνάμα θα προωθούν την αναπτυξιακή του και όχι μόνο την προνοιακή του διάσταση. Ουσιαστικά επαναφέρει εδώ τη σοσιαλδημοκρατική αφήγηση, σύμφωνα με την οποία το κράτος παροχής υπηρεσιών δεν είναι μόνο δαπάνες αλλά και μοχλός ανάπτυξης.

Η ηθική οικονομία του πλήθους στην Αγγλία τον 18ο αιώνα, E.P. Thompson, μτφρ. Γιάννης Βογιατζής, εκδ. ΕΑΠ

Ο σημαντικός Βρετανός ιστορικός (1924-1993) παρακολουθεί σ’ αυτό το άρθρο του τις αντιδράσεις του πλήθους τον 18ο αιώνα σε εκείνες τις περιπτώσεις που αφορούσαν όχι το ζήτημα των μισθών, όπως τον 19ο, αλλά την τιμή του ψωμιού. Καταρχάς αντιτίθεται στην περιγραφή των δράσεων του «πλήθους» ως στοιχειώδεις-ενστικτώδεις αντιδράσεις στην πείνα. Κατ’ αυτόν, οι ταραχώδεις αντιδράσεις στις αυξήσεις των τιμών του ψωμιού και άλλων προϊόντων δεν ήταν ενστικτώδεις, αλλά προϊόν οργανωμένης και μελετημένης δράσης. Μελετώντας και ανασύροντας στην επιφάνεια πλήθος άρθρων, ανώνυμων επιστολών, δικαστικών αποφάσεων, συνεδριάσεων δημοτικών συμβουλίων και δημόσια αναρτημένων απειλών και γνωρίζοντας σε βάθος και λεπτομέρειες τη βιβλιογραφία γι’ αυτή την εποχή ρίχνει το πέπλο της αποκρυπτόμενης αλήθειας για τα γεγονότα των ταραχών για τις τιμές, κυρίως του σταριού και του ψωμιού. Έτσι υποστηρίζει πως οι επιθέσεις κατά των μύλων και των μηχανημάτων τους δεν έρχονταν τόσο σε εποχές πείνας, αλλά κυρίως μετά από γεγονότα διαφθοράς και απόκρυψης προϊόντων για να ανέβουν οι τιμές. Ένα σπουδαίο κείμενο για το πλήθος ως υποκείμενο και όχι ως αντικείμενο της ιστορίας.

Βενετία - Γέφυρα Δύσης και Ανατολής 1081-1797, William H. McNeill, μτφρ. Γεωργία Μίχα, εκδ. Παπαδόπουλος

Με αφετηρία την ιστορία της Βενετίας ο Καναδοαμερικανός ιστορικός παρουσιάζει με εξαιρετικό τρόπο την ιστορία ολόκληρης της Δυτικής Ευρώπης από τον ύστερο Μεσαίωνα έως την αυγή της νεωτερικότητας. Η ιστορία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, αυτής της μικρής πόλης με το πανίσχυρο κράτος και εμπόριο, έβαλε το αποτύπωμά της στην ιστορία ολόκληρης της Ανατολικής Μεσογείου, από τους Νορμανδούς έως το Ναπολέοντα. Μια πόλη-κράτος που αντιμετώπισε τη Φλωρεντία για τα πρωτεία της ισχύος, που συμμετείχε στην πρώτη άλωση και τη λεηλασία της Κωνσταντινούπολης αλλά και συγκρούστηκε στη συνέχεια σε μεγάλες ναυμαχίες με τους Οθωμανούς. Μια πόλη που βρισκόταν συνεχώς στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης μεταξύ καθολικής Δύσης και ορθόδοξης Ανατολής. Πώς όμως κατάφεραν οι Ενετοί να αποκτήσουν τόσο πλούτο και να γίνουν μια τόσο ισχυρή ναυτική χώρα, η θαλασσοκράτειρα ολόκληρης της Ευρώπης; Κατά τον συγγραφέα αυτό οφειλόταν όχι μόνο στις πολιτικές και οικονομικές αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν στην πόλη, αλλά και στους πολύ ισχυρούς πολιτισμικούς συσχετισμούς τους οποίους και αναλύει διεξοδικά. Η μελέτη των επιδράσεων στην αύξηση της ισχύος που προκαλούνται από την επαφή με ξένα πολιτισμικά στοιχεία, είναι το δικό του μοντέλο μελέτης της ιστορίας της Δυτικής Ευρώπης.

Καθαρό λαμπρό μέλλον - Μια ριζοσπαστική υπεράσπιση του ανθρώπινου είδους, Πωλ Μέισον, μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Καστανιώτη

Ο γνωστός ριζοσπάστης δημοσιογράφος θεωρεί πως η νίκη του Τραμπ το 2016 ήταν μια ρήξη στον παγκόσμιο διανοητικό ιστό, την οποία μέχρι σήμερα αδυνατεί ο ανθρώπινος νους να ερμηνεύσει. Αυτός επιχειρεί μια ερμηνεία για το πώς αναπτύχθηκε ο δεξιός αυταρχισμός, ποιος ωφελείται απ’ αυτόν, ποιοι τον στήριξαν και ποιοι είναι οι στόχοι του. Μήπως η ουσία βρίσκεται στο ότι οι αλγόριθμοι και η τεχνητή νοημοσύνη τείνουν να αντικαταστήσουν τον άνθρωπο και μήπως όλα αυτά οδηγούν στη διάβρωση του ανθρωπισμού όσο ποτέ πριν; Και άρα, υπάρχει αντίδοτο σ’ όλα αυτά που δηλητηριάζουν την πολιτική και πνευματική ζωή; Ναι, και είναι ο λόγος, η καινοτομία, ο έλεγχος των μεγάλων εταιρειών της ψηφιακής εποχής και η συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων. Αλλά για να γίνουν όλα αυτά πρέπει η Αριστερά και το Φιλελεύθερο Κέντρο να «ανακαλύψουν» και πολιτικές που θα προσφέρουν θέσεις εργασίας, επενδύσεις, εκπαίδευση, υποδομές και μια αφήγηση ελπίδας.

Ποντάροντας στη γερμανική ρουλέτα, Καζίνο και πράκτορες στην κατοχική Θεσσαλονίκη (1941- 44), Ανδρέας Βενιανάκης, εκδ. Επίκεντρο

Ο συγγραφέας αυτού του πολύ αποκαλυπτικού βιβλίου, σ’ αυτήν του τη μελέτη παρακολουθεί τον ελληνικό δωσιλογισμό στη Θεσσαλονίκη μέσα από τη δράση του όχι ευρύτερα γνωστού σήμερα Περικλή Νικολαΐδη, γνωστού τότε με το ψευδώνυμο Περί Νικολαί. Ενός ανθρώπου που έστησε στη Βόρεια Μακεδονία ένα κατασκοπευτικό δίκτυο από Έλληνες οι οποίοι ακόμα και κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου είχαν στρατολογηθεί από τις γερμανικές μυστικές υπηρεσίες. Έλληνες που δεν στήριξαν τους ναζί γιατί φοβόντουσαν τους κομμουνιστές, όπως είναι μια εκδοχή που βρίσκει έδαφος στη σύγχρονη ελληνική ιστοριογραφία, αλλά γιατί είχαν πιστέψει στα ναζιστικά οράματα και στη Νέα Τάξη Πραγμάτων. Οι άνθρωποι αυτοί εκτός από τη διενέργεια κατασκοπίας κατά των ελληνικών ανταρτικών ομάδων δραστηριοποιήθηκαν και κατά των εδώ Βρετανών πρακτόρων, αλλά και παρεισέφρησαν στην ελληνική αποστολή στη Μέση Ανατολή. Αν και αρχικός τους στόχος ήταν οι κομμουνιστές της Θεσσαλονίκης, τελικά συνέβαλαν στην εξόντωση τόσο της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, όσο και επέφεραν σημαντικά πλήγματα στα συμμαχικά δίκτυα κατασκοπίας. Ο δωσιλογισμός ήταν συνοδοιπόρος του ναζισμού και όχι απλή αντίδραση στη δράση του ΕΛΛΑΣ.

Έξοδος από το χάος - Κρίση στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, Ζιλ Κεπέλ, μτφρ. Αριστέα Κομνηνέλλη, εκδ. Κλειδάριθμος

Ο Γάλλος Καθηγητής αραβολόγος και βαθύς γνώστης της ιστορίας του Ισλάμ, ευρύτερα γνωστός για τη θεωρία του για τον ισλαμικό ριζοσπαστισμό, παρακολουθεί εδώ με ιδιαίτερα συστηματικό τρόπο το πώς μέσα σε σαράντα χρόνια τα αραβικά κοσμικά αλλά και δικτατορικά κράτη οδηγήθηκαν στην ισλαμοποίηση του παλαιστινιακού και πώς από εκεί κυρίως μετά το 1979 (ιρανική επανάσταση- λιβανικός εμφύλιος) άρχισε η ισλαμική ριζοσπαστικοποίηση τριών γενιών και η τζιχάντ. Η μάχη για τον έλεγχο της ισλαμοποίησης γέννησε την πρώτη γενιά της τζιχάντ (1980-1997). Γι’ αυτήν ο εχθρός ήταν κοντά, στο Ισραήλ και σε μουσουλμανικά εδάφη (Αλγερία, Βοσνία, Παλαιστίνη). Η δεύτερη (1998- 2005) είναι αυτή της Αλ- Κάιντα όπου ο εχθρός είναι μακριά, στις ΗΠΑ πρωτίστως και δευτερευόντως στην Ευρώπη. Και η τρίτη (2005- 2017) είναι αυτή που συνδύαζε δίκτυα και εδάφη, έστρεψε τα πυρά κατά των σιιτών και οδήγησε στο Ισλαμικό Χαλιφάτο. Στη συνέχεια χωρίζει την Αραβική Άνοιξη σε δυο ιδεότυπους. Ο ένας οδήγησε στην πτώση των δικτατόρων (Τυνησία, Λιβύη, Αίγυπτος) όχι όμως και στην αποκατάσταση της δημοκρατίας (εκτός της Υεμένης) και ο δεύτερος οδήγησε στο ρήγμα εντός του Ισλάμ αλλά και στη διατήρηση των δικτατόρων (Μπαχρέιν, Υεμένη, Συρία). Η πτώση του Χαλιφάτου το 2017 αναδιατάσσει τις στρατηγικές αλλά καθόλου δεν μειώνει το χάος στη Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή. Υπάρχει διέξοδος; Η απάντηση, σ΄ αυτό το πλούσιο σε ιδέες και απόψεις βιβλίο.

Ένας αιώνας Διεθνών Σχέσεων - 1919-2019, Επιμέλεια: Ανδρέας Γκόφας, Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος, Μαριλένα Κοππά, εκδ. Πεδίο

Πολύ συχνά σήμερα, κυρίως σε σχέση με τις ελληνοτουρκικές διαμάχες, ακούμε πολλούς να επικαλούνται το Διεθνές Δίκαιο για την επίλυσή τους. Τι είναι όμως το Διεθνές Δίκαιο και πώς αυτό εντάσσεται στο πλαίσιο των Διεθνών Σχέσεων (ΔΣ); Οι τρεις επιμελητές και αναπληρωτές καθηγητές συντόνισαν και καθοδήγησαν μια έκδοση για τον χαρακτήρα και τη σημασία των ΔΣ μέσα από μια τριπλή οπτική γωνία: Αυτή της ιστοριογραφίας των ΔΣ ως συμβατικού αφηγήματος και των στρεβλώσεων της εικόνας τους, αυτή της προσέγγισης των φιλοσοφικών θεμέλιων τους και αυτή της κοινωνιολογικής σχέσης τους με κυρίαρχες δομές και εξουσίες όπως είναι τα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί. Μαζί με τους τρεις επιμελητές, σαράντα εννέα ακόμη Έλληνες ειδικοί επιστήμονες στον χώρο των ΔΣ απαντούν σε σειρά θεμάτων που δίνουν μια ολιστική και επιστημονικά αναγκαία εικόνα αυτών των σχέσεων. Μεταξύ αυτών των θεμάτων είναι η θεωρητική θεμελίωση και η οριοθέτηση του κλάδου των ΔΣ, Εξωτερική Πολιτική και ΔΣ, Σπουδές Περιοχής και ΔΣ, Κοινωνιολογία των ΔΣ, Διεθνές Δίκαιο και ΔΣ. Μια πολύτιμη έκδοση, εργαλείο στην αντιμετώπιση των τηλεοπτικών εθνικιστικών σκουπιδιών.

Άγνωστη χώρα - Ελλάδα και Δύση στις αρχές του 20ου αιώνα, Έφη Γαζή, εκδ. Πόλις

Αφετηρία και αυτού του βιβλίου της πολύ καλής Καθηγήτριας Ιστορίας και ειδικού στην ανάλυση των ιδεών του ελληνικού συντηρητικού λόγου είναι η ζωή και το έργο τριών στοχαστών που σηματοδοτούν τρεις δρόμους ελληνικής απόκλισης από το Δυτικό Πνεύμα. Ο πρώτος είναι ο Γιάννης Εφταλιώτης, εισηγητής της έννοιας της Ρωμιοσύνης, ο δεύτερος ο Περικλής Γιαννόπουλος, ο οποίος επεξεργάστηκε την έννοια του Ελληνικού Πολιτισμού, και ο τρίτος ο Ίωνας Δραγούμης, ο οποίος ταλαντευόταν σταθερά μεταξύ των δυο εννοιών. Και οι τρεις τους προσπάθησαν να διαμορφώσουν μια ελληνική απάντηση στην κατά την άποψή τους διαμορφωμένη φραγκολατρεία και ξενομανία των ελληνικών ελίτ. Μέσω της μηδενιστικής κριτικής τους στο δυτικό μοντέλο σκέψης συνθέτουν το ελληνικό πνεύμα αμφισβήτησης της «παρηκμασμένης» και «εκφυλισμένης» πορείας του δυτικού λόγου αλλά και της τέχνης, την οικουμενικότητα της οποίας αρνούνται, ιδίως ο Γιαννόπουλος. Στόχος τους ήταν η πνευματική και πολιτική αποστασιοποίηση της Ελλάδας από τα πολιτισμικά πρότυπα της Δυτικής Ευρώπης. Η μελέτη συμπεριλαμβάνει και τον αντίκτυπο αυτών των ιδεών από τότε έως σήμερα και τις δημόσιες συζητήσεις και διαμάχες που προκάλεσαν. Από το βιβλίο μπορούμε να κατανοήσουμε πως γεννήθηκε ο ελληνικός εθνικισμός. Ένα θέμα που γνωρίζει σε βάθος η ιστορικός και προβάλλει στο συνολικό αξιόλογο επιστημονικό της έργο.

Ο Κολοκοτρώνης ωραίος σαν Μπολιβάρ - Ο Νίκος Εγγονόπουλος απέναντι στον μακρυγιαννισμό, Κώστας Βούλγαρης, εκδ. Βιβλιόραμα

Σύμφωνα με τον συγγραφέα είναι ο Σεφέρης που ανέδειξε τον Μακρυγιάννη σε πρότυπο, σύμβολο και σημείο αναφοράς για όλα τα μεγάλα ζητήματα –γλώσσα, ελληνικότητα, Επανάσταση του 1821– της χώρας. Η ιδέα του αγνού και αγράμματου Έλληνα πολεμιστή που συμβολίζει την καθαρή Ελλάδα στον αγώνα της κατά των ξενόφερτων ελίτ, διαδεδομένη τόσο στη Δεξιά όσο και στην Αριστερά, αποτελεί το αρχέτυπο του νεοελληνικού λαϊκισμού. Λαός κατά ελίτ, πατριώτες κατά ξενόδουλων δυτικόφιλων, ορθοδοξία κατά Δύσης, αμόρφωτοι κατά εγγραμμάτων. Η ευφορία γύρω από τον Μακρυγιάννη στήνεται πάνω σε μια εθνική αφήγηση με δεξιά και αριστερά υποστηρίγματα μιας σκηνής υπερ-ιστορικών παραστάσεων, όπως αυτές στήνονται στο έργο του Σεφέρη και του Θεοτοκά, γενικότερα στη Γενιά του 1930, αλλά και σε πολλούς αριστερούς συγγραφείς. Ο συγγραφέας απαντά σε αυτή την αφήγηση με το έργο του Εγγονόπουλου. Αυτός βλέπει στον «Μπολιβάρ» μια κομμουνιστική αφήγηση και έναν κομμουνιστή ποιητή. Τροφή για μια μεγάλη συζήτηση που ακόμη δεν έχει γίνει.

Κοινό - Δοκίμιο για την επανάσταση στον 21ο αιώνα, Πιέρ Νταρντό – Κριστιάν Λαβάλ, μτφρ. Πάνος Αγγελόπουλος- Βίκυ Ιακώβου, εκδ. Εκκρεμές

Αν τα επαναστατικά κινήματα στον 19o και στον 20o αιώνα συνδέονταν με ταξικά αιτήματα και ταυτότητες, η επανάσταση σήμερα, σύμφωνα με τους δυο πανεπιστημιακούς, αφορά μια κατηγορία που αυτοί ονομάζουν «κοινό». Αυτό συνδέει τον αντικαπιταλιστικό αγώνα και την πολιτική οικολογία με νέες μορφές συλλογικής και κρατικής ιδιοποίησης. Αυτό προτάσσει την αρχή της χειραφέτησης της εργασίας μέσα από μορφές κοινών επιχειρήσεων που στηρίζουν νέα κοινά δικαιώματα ιδιοκτησίας και ένα μη ατομικά ιδιοποιήσιμο Δίκαιο. Σύμφωνα με τους συγγραφείς η απάντηση στην κρίση βρίσκεται στη θέσπιση κοινών επιχειρήσεων διαρθρωμένων γύρω από τη συλλογική διακυβέρνηση των φυσικών και των πληροφοριακών πόρων. Το κοινό ή πιο σωστά τα «παγκόσμια κοινά» υπαγορεύουν νέες δημοκρατικές μορφές πολιτικής δράσης, οι οποίες έρχονται με τη φιλοδοξία να αντικαταστήσουν, σε παγκόσμιο επίπεδο, τα παραδοσιακά κόμματα και την αντιπροσωπευτική δημοκρατία και να καθιερώσουν την «κοινωνική δημοκρατία» μέσα στο πλαίσιο μιας «ομοσπονδίας των κοινών». Αμφιλεγόμενα ζητήματα που όμως οι δυο συγγραφείς κατορθώνουν να τα θέτουν με τέτοιο τρόπο ώστε να προκαλούν το διάλογο και όχι να τον αποτρέπουν.

Αγαπώντας χωρίς αυταπάτες - Η ζωή και το έργο του Γιάνους Κόρτσακ, Edith Biewend, μτφρ. Φώτης Κοκαβέσης, εκδ. Επίκεντρο

Το κλασικό έργο του Γιάνους Κόρτσακ «Το δικαίωμα του παιδιού στον σεβασμό» μεταφράστηκε στα ελληνικά το 2017 (Μεταίχμιο, μτφ: Μπεάτα Ζουλικιέβιτς), σχεδόν 90 χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή του στα πολωνικά. Ο Κόρτσακ μέχρι τη δεκαετία του 2010 ήταν γνωστός στην Ελλάδα μόνο από το φιλμ του Βάιντα «Η θυσία του Κόρτσακ». Τα τελευταία όμως χρόνια έχει αναπτυχθεί μια μεταφραστική δραστηριότητα, αρθρογραφία αλλά και εκπαιδευτικές δράσεις με βάση το έργο και τη ζωή του. Η Γερμανίδα δασκάλα και συγγραφέας, μέσα από μια από τις όχι πολύ γνωστές βιογραφίες του, αντιμετωπίζει σε βάθος και με σεβασμό τη ζωή και το έργο του. Ο πολωνοεβραίος γιατρός Γιάνους Κόρτσακ, γνωστός με το παρατσούκλι Γερο-Δόκτωρ, αποτελεί την επιτομή του πρωτοπόρου παιδαγωγού που αγαπούσε τα παιδιά. Η συγγραφέας παρακολουθεί τις διαφορετικές φάσεις της ζωής του κοσμικού εβραιοπολωνού, μάλλον σοσιαλιστή, παιδαγωγού, ο οποίος άφησε τη σιγουριά της θέσης του παιδιάτρου για να γίνει διευθυντής σε δύο γηροκομεία και από εκεί κλείστηκε στο Γκέτο της Βαρσοβίας μαζί με τα παιδιά του εβραϊκού ορφανοτροφείου που διεύθυνε μέχρι τη μεταγωγή του μαζί με αυτά στους θαλάμους αερίων του ναζιστικού στρατοπέδου της Τρεμπλίνκα. Εδώ όμως δεν μαθαίνουμε μόνο για τη ζωή του αλλά για τις απόψεις του για την εκπαίδευση των παιδιών και όχι μόνο. Πολύ κατατοπιστικός και επιστημονικά συνεπής ο πρόλογος του Καθηγητή Παιδαγωγικής Γιώργου Τσιάκαλου. 

Νταβιτσόν Εφέντης - Ένας Ρωμανιώτης πασάς στα Γιάννενα, Αλέξανδρος Μωυσής, εκδ. Καπόν

Ο συγγραφέας καταγόμενος και ο ίδιος από ρωμανιώτικη εβραϊκή οικογένεια από την πλευρά του πατέρα του, με επιτυχημένη καριέρα στη Σίλικον Βάλεϊ, ανασυνθέτει τη ζωή αλλά και το περιβάλλον της πολυεθνικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου ένας γιαννιώτης ρωμανιώτης, ο Νταβιτσόν Εφέντης Λεβή (1832-1913) κατόρθωσε να αναρριχηθεί στα ανώτερα αξιώματα. Ο Νταβιτσόν με τη σημερινή ορολογία θα αποτελούσε τη συμπύκνωση μιας «πολυπολιτισμικής» προσωπικότητας. Μιλούσε ελληνικά όπως οι πρόγονοί του, ενώ παράλληλα γνώριζε και τη θρησκευτική παράδοση της ρωμανιώτικης εβραϊκής κοινότητάς. Το ανεκτικό απέναντι στις θρησκευτικές μειονότητες οθωμανικό δίκαιο και δημόσιο τού επέτρεψε να σταδιοδρομήσει στην εποχή της μεταρρύθμισης του κράτους στο β' μισό του 19ου αιώνα. Κατόρθωσε αν και μειονοτικός να γίνει βουλευτής στο Οθωμανικό Κοινοβούλιο και μέλος του ανώτατου δικαστηρίου, μέλος της ελίτ αυτής της Αυτοκρατορίας. Κατόρθωσε να τον παρασημοφορήσει τόσο ο Σουλτάνος όσο και ο βασιλέας της Ελλάδας. Στο τέλος της ζωής του βίωσε την ανάδυση του εθνοτικού εθνικισμού και τις εντάσεις και τους πολέμους που αυτός γέννησε. Πέθανε εννέα μήνες μετά την είσοδο του ελληνικού στρατού στα Γιάννενα και δεν πρόλαβε να δει την ανταλλαγή των πληθυσμών και την απομάκρυνση των Τουρκογιαννιτών συμπολιτών του. Ήδη όμως είχε διαφανεί η παρακμή και ο επερχόμενος διαμελισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η πολυτελής έκδοση περιέχει σπάνια υλικά από εφημερίδες του 19ου αιώνα, αρχειακό υλικό και αδημοσίευτες φωτογραφίες. Στο βιβλίο αποτυπώνεται ανάγλυφα το τι σημαίνει να είναι κανείς μειονότητα στη μετάβαση από μια πολυεθνική Αυτοκρατορία στο έθνος-κράτος, το να πρέπει να επιλέξεις ανάμεσα στη φυγή ή την αφομοίωση.

Κραυγή για το αύριο, Μπέρρυ Ναχμίας, εκδ. Αλεξάνδρεια

Έχουμε μια συγκλονιστική μαρτυρία της Μπέρρυ Ναχμίας –γεννημένης το 1924 σε μια σεφαραδίτικη οικογένεια στην Καστοριά– για τη σύλληψη, τον εκτοπισμό και τον εγκλεισμό της στο στρατόπεδο εξόντωσης Άουσβιτς-Μπιρκενάου. Αυτά που διαβάζουμε εδώ, αν και μετά τη δίκη της Νυρεμβέργης είναι ευρύτερα γνωστά, δεν παύουν ούτε στιγμή να υπενθυμίζουν πού μπορεί να φτάσει η απανθρωπιά του ανθρώπου όταν τον κυριεύσει το μίσος, αλλά και το πού μπορεί να φτάσει η αλληλεγγύη των κατατρεγμένων. Συγκινητική η στιγμή του πρώτου βαλς της συγγραφέως. Αυτή διηγείται με σπαρακτικό τρόπο τις τερατώδεις συνθήκες της ζωής της στο στρατόπεδο θανάτου, αλλά και στα άλλα ναζιστικά στρατόπεδα, όπου υπήρξε κρατούμενη. Μια νεαρή γυναίκα αντιμετώπισε με σθένος και ανθρώπινο ηρωισμό ένα τέρας. Και το νίκησε. Επέστρεψε στην Ελλάδα και πέθανε σε μεγάλη ηλικία με τα εγγόνια και τα δισέγγονά της δίπλα της. Ένα βιβλίο που τιμά την ανθρώπινη ζωή. Τη νέα, αναθεωρημένη έκδοση επιμελείται η ιστορικός Οντέτ Βαρών-Βασάρ, που υπογράφει και εκτενές επίμετρο.

Η δική μας διανοητική και πολιτική ιστορία 1968-2018, Pierre Rosanvallon, μτφρ. Κατερίνα Λαμπρινού, εκδ. Πόλις

Σε μια εποχή στην οποία η κυριαρχία μάλλον μιας ρηχής και όχι τόσο μιας συντηρητικής σκέψης, η οποία καταδικάζει οτιδήποτε προέρχεται από την Αριστερά ή μάλλον απ’ οποιαδήποτε Αριστερά και να προέρχεται, βιβλία σαν αυτό του γνωστού Γάλλου Καθηγητή, πολιτικού φιλόσοφου και ιστορικού ιδεών αποτελούν εμβόλιο κατά του ιού του ακροδεξιού φανατισμού. Ο συγγραφέας με περίτεχνο τρόπο αναμιγνύει βιογραφικά στοιχεία, αρχής γενομένης με τη νεότητά του την εποχή του Μάη του 1968, με μια σειρά πολιτικών και φιλοσοφικών ιδεών, για να αφηγηθεί με συναρπαστικό τρόπο την ιστορία της Γαλλικής Αριστεράς. Μια ιστορία μεγάλων επιτυχιών αλλά και παταγωδών αποτυχιών προγραμμάτων, ιδεών, προσωπικοτήτων που μαζί τους συνεργάστηκε στο πλαίσιο της λεγόμενης «δεύτερης Αριστεράς». Εξετάζει εδώ τη διαδρομή από τον ενθουσιασμό και τις αναζητήσεις του Μάη του 68, στην ελπίδα για τη γέννηση μιας νέας πολιτικής κουλτούρας της δεύτερης Αριστεράς που θα πηγαίνει πέρα από τον κρατισμό και τη σοσιαλδημοκρατία και τα αίτια που αυτή κατέληξε στην εποχή της στασιμότητας. Δεν είναι όμως αυτό το τέλος της ιστορίας της Αριστεράς γι’ αυτόν. Αν και ο συγγραφέας υποβάλλει σε κριτική τις θεωρίες περί ατομικιστικής ριζοσπαστικοποίησης της νεωτερικότητας, την ίδια στιγμή καλεί να ξανασκεφτούμε τη χειραφέτηση την εποχή των λαϊκισμών. Τα διακυβεύματα και τις προσδοκίες της οποίας περιγράφει με πολιτικό και φιλοσοφικό τρόπο. Μια μεγάλη πρόκληση γι’ όσους ενδιαφέρονται ακόμη για την Αριστερά όλων των εκδοχών. 

Συρία, Samer N. Abboud, μτφρ. Μυρτώ Βρεττού, επίμετρο Σωτήρης Ρούσσος, εκδ. Gutenberg

Οι περισσότερες «ιστορίες» για τον πόλεμο στη Συρία αναφέρονται σε μια εξέγερση που μετατράπηκε σε Εμφύλιο Πόλεμο. Ο διεθνολόγος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Vilanova της Φιλαδέλφεια μας αποκαλύπτει πως τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα απ’ αυτήν την απλούστευση. Η συριακή σύγκρουση δεν έχει μια καθορισμένη αρχή ή μια γραμμική πορεία. Οι απαντήσεις για τον χαρακτήρα αυτού του πολέμου εντοπίζονται στην εστίαση της ανάλυσης στην πολιτική οικονομία, στο ρόλο των διεθνών παραγόντων, στη δομή των δικτύων βίας που αναπτύχθηκαν στην περιοχή. Αυτόν το δρόμο ακολουθεί ο συγγραφέας. Ξεκινά από μια ιστορική επισκόπηση του κράτους της Συρίας μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και το μπααθικό πραξικόπημα το 1963, συνεχίζει με τους πρώτους μήνες της εξέγερσης ενός μη ιεραρχημένου και αποκεντρωμένου κινήματος για να διεισδύσει στην περιγραφή και την ανάλυση των βασικών δικτύων της βίας και το πώς αυτά τα δίκτυα προκάλεσαν τον εδαφικό κατακερματισμό της χώρας. Τέλος, υποστηρίζει πως «η σοβιετική παρέμβαση οδήγησε στην άρση του αδιεξόδου» και σε μια «αυταρχική ειρήνη». Μια αμφιλεγόμενη θέση την οποία φαίνεται να μη συμμερίζεται ο καθηγητής Σωτήρης Ρούσος στον εξαιρετικά πυκνό επίλογο του.

Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Όθωνα, Βάνα Μπούσε, εκδ. Εστία

Ο αναγνώστης αυτού του βιβλίου θα συναντήσει μια άλλη διάσταση της Οθωνικής Εποχής, Το ενδιαφέρον εδώ δεν στρέφεται στους πολιτικούς και διπλωματικούς συσχετισμούς της περιόδου αλλά στην καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων που αγωνίζονταν για να επιβιώσουν μέσα σε δύσκολες συνθήκες. Εδώ περιγράφονται σε ξεχωριστά κεφάλαια καθημερινές ασχολίες και προβλήματα όπως οι καλλιέργειες και η αγορά, η ένδυση, η υπόδηση, η καθαριότητα, ο καλλωπισμός, η μουσική, οι εορταστικές εκδηλώσεις, τα καφενεία, τα ζαχαροπλαστική, οι εξοχές, τα χάνια, η συγκοινωνία, ο τηλέγραφος, η παιδεία και η εκπαίδευση, οι παραδόσεις αλλά και οι απόπειρες τεχνολογικού εκσυγχρονισμού, η υγεία, οι επιδημίες και οι καραντίνες, τα ορφανοτροφεία, η ζωή των ηλικιωμένων, τα γιατροσόφια και τα παραδοσιακά φάρμακα, τα λουτρά, τα νοσοκομεία. Βασίζεται σε μαρτυρίες συγχρόνων, απομνημονεύματα, ημερολόγια και ταξιδιωτικές περιγραφές για να μας δώσει ένα πληρέστατο πανόραμα της εποχής.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και δρ Κοινωνιολογίας. Τελευταίο βιβλίο του, η μελέτη «Το πρωτείο της δημοκρατίας - Σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» (εκδ. Αλεξάνδρεια).

→ Στην κεντρική εικόνα, ο γνωστός πίνακας του Χαράλαμπου Παχή (1844 - 1891) που απεικονίζει τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια.