Βαθύ κόκκινο, σχεδόν μαύρο: βέβαιες οι κυρώσεις

Ξεφυλλίζω το ημερολόγιο των περασμένων μηνών βιαστικά, μετά με προσοχή ελέγχοντας όλες τις σελίδες μια προς μια και μια τρίτη φορά για την τιμή των όπλων. Σκόρπιες καταγραφές xωρίς συνοχή, xωρίς πρόγραμμα. Μέρες που διαδέχονταν η μια την άλλη χωρίς να ξεχωρίζουν: διαβάσματα, νέοι τίτλοι, υποχρεώσεις, βιβλία, φίλοι στο μέσεντζερ, κούριερ στην εξώπορτα, η διαδικτυακή Έκθεση Βιβλίου, τα περιοριστικά μέτρα – όλα ένα κουβάρι. Κάποιες λίγες σημειώσεις με βοήθησαν στην τελική απόφαση. Οριστικά, λοιπόν, καμία καταγραφή. Το κουβάρι ήδη βρίσκεται σε πορεία προς τον βυθό της λήθης.

“Ever tried.
Ever failed. 
No matter. 
Try again. 
Fail again.
Fail better.”

Πάει κι αυτή η Κυριακή και διαπιστώνω ότι τελευταία, ασυναίσθητα, έχω «κατεβάσει» τους ρυθμούς μου. Κι έτσι, σιγά σιγά, αποκαθίσταται η χαμένη αναγνωστική ροή. Λίγο ακόμα και η έλλειψη οξυγόνου ίσως να ήταν μοιραία. Ένα μικρό βιβλίο, μια συλλογή διηγημάτων που κυκλοφόρησε τον περασμένο Δεκέμβριο, βρισκόταν όλο αυτό διάστημα ακριβώς δίπλα μου, σε απόσταση χεριού. Για τη στιγμή που θα το χρειαστώ, να το βρω εύκολα. Τα Ανήσυχα άκρα (εκδ. Μεταίχμιο) του Νίκου Παναγιωτόπουλου είναι μια συλλογή διηγημάτων με χαρακτήρες που κινούνται στο φάσμα της μέσης ηλικίας, διαθέτουν αυτοσαρκασμό και πικρό χιούμορ, ενώ συχνά έρχονται αντιμέτωποι με ζητήματα γύρω από τη φθορά του σώματός τους και την απώλεια της ερωτικής τους διάθεσης. Όταν η λίμπιντο παύει να αποτελεί την κινητήριο δύναμη της καθημερινής ζωής των ηρώων, αυτοί μετατρέπονται από πρωταγωνιστές σε συντηρητικούς κριτές της ζωής των άλλων.

Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος δεν ξέρει απλώς να γράφει καλά μια ωραία ιστορία αλλά, ελέγχοντας πλήρως τα εκφραστικά του μέσα, αναπτύσσει κάθε φορά τη δομή της ιστορίας του με τέτοιον τρόπο ώστε τα πρόσωπα να διαγράφονται ολοκληρωμένα και πειστικά στις αντιφάσεις τους. Το διήγημα «Σύνδρομο ανήσυχων άκρων» συγκεντρώνει όλες τις παραπάνω αρετές και είναι ένα από τα πιο ώριμα κείμενα του συγγραφέα.

Πριν κλείσω, όμως, θέλω να σταθώ σε άλλη μια ιστορία της συλλογής, με την οποία προέκυψε μια έμμεση αλλά ιδιαίτερη συναισθηματική σχέση. Μιλάω για την ιστορία του διηγήματος «Άμοιρο Μαράκι», το οποίο αποτελεί την πρώτη γραφή μιας ιστορίας που αργότερα έγινε ταινία από την Κατερίνα Ευαγγελάκου με τίτλο Θα το μετανιώσεις. Μια σπουδαία ταινία για πολλούς λόγους, ένας εκ των οποίων και το σενάριό της και η μοναδική ερμηνεία της κεντρικής ηρωίδας από τη Μάνια Παπαδημητρίου. Η Μαρία, το Μαράκι, ήταν το καμάρι του σχολείου, η πρώτη, η σημαιοφόρος μαθήτρια που παραχώρησε τη σημαία στον Γιάννη, μόνο και μόνο για τη στιγμή που θα γύριζε το κεφάλι της προς τα δεξιά, προς τους επισήμους, και θα τον έβλεπε σημαιοφόρο. Το Μαράκι με τις τόσες ικανότητες, που έμεινε να φροντίζει τη μητέρα της, ενώ οι αδελφές της παντρεύτηκαν και έφυγαν από την επαρχιακή πόλη. Μέχρι τη μέρα που ο Γιάννης επιστρέφει, μετά από 15 χρόνια, στην πόλη όπου μεγάλωσε. Η ταινία απέχει αρκετά από αυτή την πρώτη ιστορία που έχει γράψει ο Παναγιωτόπουλος, όμως η σπίθα, η μοναδικότητα και ο πυρήνας της ηρωίδας έτσι όπως εμφανίζεται εδώ, διατηρήθηκαν στο ακέραιο και στην ταινία.

«“Έζησε δύσκολα χρόνια” εξηγούσε για τον Γιάννη-Τζον το Μαράκι. “Μια ζωή χωρίς ψυχική επαφή, χωρίς ανθρωπιά”. 

Και η Πόπη, με τη σειρά της, ρωτούσε να μάθει τι στάση είχε κρατήσει ο πεθερός-καθηγητής στο διαζύγιο, αν είχε πάρει το μέρος της κόρης του ή είχε τηρήσει τα προσχήματα, και την ίδια στιγμή “Γύρνα μου λίγο αριστερά, κυρα-Ιουλία μου” έκανε, και ίσα που ακούμπησε το δεξί ρουφηγμένο της μάγουλο, για να της δώσει να καταλάβει τι ζητούσε. Το κεφάλι της Ιουλίας έγειρε – έγειρε όμως υπερβολικά, συμπαρασύροντας και το σώμα της, που ήρθε και φρέναρε πάνω στο αριστερό μπράτσο της πολυθρόνας.

Η Πόπη έμεινε ακίνητη σαν να ‘χε κάνει ζημιά, σαν να ‘χε σπάσει ένα ακριβό πορσελάνινο φλιτζάνι κουτσουρεύοντας την εξάδα, και το Μαράκι, ειδοποιημένο από την αναπάντεχη παύση, επέστρεψε στο δωμάτιο και κοίταξε τη μάνα της μ’ ένα βλέμμα ανείπωτης έκπληξης για το πόσο λίγο θόρυβο κάνει ο θάνατος».

Η αλήθεια είναι πως δεν μπορώ να θυμηθώ πότε ακριβώς ξεκίνησε, ούτε ποιο βιβλίο ήταν αυτό που με έβαλε σ’ αυτή τη διαδικασία. Όλα όμως έγιναν πολύ γρήγορα και –σε λιγότερο από έναν χρόνο– έχει παγιωθεί μια ρουτίνα η οποία επαναλαμβάνεται απαρεγκλίτως μια φορά την ημέρα.

Βιβλία παλιά, διαβασμένα και μεταχειρισμένα [σε πολύ καλή κατάσταση], με λίγες σημειώσεις και –κάποιες λίγες φορές– αφιερώσεις [άλλων για άλλους]. Βιβλία σπάνια, δυσεύρετα, εκτός κυκλοφορίας, από εκδοτικούς που ίσως και να μην υπάρχουν πια.

Βιβλία μιας προσωπικής αναγνωστικής μυθολογίας, τα οποία αναζητώνται σε σάιτ παλαιοβιβλιοπωλείων. Μέχρι σήμερα η λίστα αυτή αριθμεί περίπου σαράντα ηλεκτρονικές διευθύνσεις, εκ των οποίων οι τριάντα ανανεώνονται καθημερινά με νέους τίτλους.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, λοιπόν, βρήκα ένα βιβλίο που αναζητούσα σχεδόν για είκοσι χρόνια και δεν μπορούσα να το βρω πουθενά: Σώτη Τριανταφύλλου Μέρες, που έμοιαζαν με μανταρίνι, εκδόσεις Αιγόκερως, χρονιά έκδοσης: 1991. Τα κείμενα του βιβλίου μοιάζουν με ξεθωριασμένες πόλαροιντ μιας εποχής που έχει περάσει οριστικά για όλους. Κι αν κάτι έχει μείνει είναι η αέναη φυγή του ταξιδιώτη και ο απέραντος άδειος δρόμος μπροστά του. 

«Στο Αλτάντικ Σίτι είδα τον ίδιο ωκεανό της Ντοβίλ. Γεμάτο από ράμφη πουλιών. Έπαιξα δώδεκα δολάρια σ’ ένα καζίνο. Τροπικάνα. Σαν μια μεγάλη λαϊκή πολυκατοικία. Στον ξύλινο δρόμο, τα παγκάκια κοιτούσαν προς τη μεριά της πόλης: κάθισα ανάποδα για να βλέπω τη θάλασσα.[…] Θα πάτε προς τον Νότο; ρώτησε ο τρομπετίστας της μπάντας. Μάζευαν τα όργανά τους γιατί νύχτωνε. Οι χαρτορίχτρες άναβαν πολύχρωμα φωτάκια. Όλη η γραμμή της παραλίας έμοιαζε με βεγγαλικό. Θα πάτε προς τον Νότο; Απογοητεύτηκε όταν του είπα πως θα γυρίσω απλώς στη Νέα Υόρκη, να δω τα μουσεία. Τα μουσεία; Ίσως πάω ως το Νιού Χέιβεν, πρόσθεσα. Αν και η Νέα Αγγλία είναι καλύτερη το φθινόπωρο. Ο τρομπετίστας ήθελε να με κεράσει μπίρα, αλλά είπα, δεν πίνω. Ποτέ; Ποτέ. Κι όταν καπνίζω, καπνίζω Τσέστερφιλντ. Για το κουτί».

Αποκηρυγμένο από τη συγγραφέα του, άρα με μηδενική πιθανότητα να επανεκδοθεί, ήταν –πίστευα– και το μοναδικό βιβλίο της που έλειπε από τη βιβλιοθήκη μου. Όμως όχι. Μια εβδομάδα πριν βρω τις Μέρες, ανακάλυψα σε ένα βιβλιοπωλείο της Θεσσαλονίκης, ένα βιβλιαράκι 50 σελίδων, τη νουβέλα micol, μια ειδική έκδοση για το 11ο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ιούνιος του 2008 κυκλοφόρησε η νουβέλα, και όπως διαβάζω και στο εσώφυλλο «η Αντιρατσιστική Πρωτοβουλία Θεσσαλονίκης ευχαριστεί ιδιαίτερα τη Σ.Τ. για την αφιλοκερδή προσφορά της στο 11ο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ».

«Όταν είπα στον Λεοπόλντ ότι ερωτεύτηκα Ρωσίδα πρώην χορεύτρια, νομίζω ότι ανατρίχιασε. “Δεν έπρεπε να χωρίσετε με τη Σαντάλ”, είπε και ύστερα ρώτησε: “Μιλάει γαλλικά;” Όταν απάντησα “Φυσικά, πολύ καλά, με ελαφρό accent”, ο Λεοπόλντ βάλθηκε να μιμείται τη ρωσική προφορά, από το απλό αυτό γεγονός συμπέρανα ότι δεν βιαζόταν να γνωρίσει τη Μίνα. Εξάλλου είπε: “Πρόσεχε μη μείνει έγκυος και θέλει να σου κάνει παιδιά”.

Με τον καιρό έχω αναπτύξει και μια άτυπη «δοκιμασία» για κάθε νέο σάιτ που ανακαλύπτω. Τέσσερα με πέντε συγκεκριμένα ονόματα συγγραφέων και άλλοι τόσοι τίτλοι βιβλίων είναι αρκετά για να καταλάβω το «πλάτος» και το «βάθος» του κάθε καταλόγου. Ένα από αυτά τα ονόματα-κριτήρια είναι και του Μένη Κουμανταρέα. Από το 1962 και το πρώτο του βιβλίο, Τα μηχανάκια (εκδ. Φέξη), μέχρι και τη Σειρήνα της ερήμου (εκδ. Πατάκη), που κυκλοφόρησε το 2015 –έναν χρόνο μετά τον θάνατό του–, οι διαφορετικές εκδόσεις/ανατυπώσεις των βιβλίων του κατά βάση κινούνται εντός του ίδιου εκδοτικού οίκου –Κέδρος και σήμερα Πατάκης–, και παρουσιάζουν μια ενδιαφέρουσα ποικιλία, ικανή να δώσει χρήσιμες πληροφορίες. (Σε αντίθεση με τη χαοτική εικόνα των εκδόσεων και επανεκδόσεων για τα βιβλία του Βασίλη Βασιλικού).

Τις τελευταίες εβδομάδες έχω τη χαρά να «συναντώ» κάθε Τετάρτη μια ομάδα ασκημένων αναγνωστών και ιδιαιτέρως αξιόλογων νέων συγγραφέων, στο πλαίσιο μιας σειράς δέκα συναντήσεων υπό την εποπτεία, συντονισμό και εμψύχωση του Κώστα Κατσουλάρη. Σ’ αυτές τις συναντήσεις άξονα συζήτησης αποτελεί η άτυπη τριλογία του Μένη Κουμανταρέα, Βιοτεχνία Υαλικών – Η κυρία Κούλα – Το κουρείο.

Η Βιοτεχνία Υαλικών, το σπουδαίο αυτό μυθιστόρημα του Κουμανταρέα, κυκλοφόρησε το 1975 από τις εκδόσεις Κέδρος και έχει πάρει το Α' Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος εκείνης της χρονιάς. Η ιστορία της Μπέμπας και του Βλάση Ταντή, στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, καταγράφει το όνειρο μιας γενιάς ανθρώπων που ζητούσαν να εξαργυρώσουν τα δύσκολα προηγούμενα χρόνια, επενδύοντας ο καθένας εκεί όπου πίστευε ότι θα βρει τη χαμένη του ευτυχία. Αντί γι’ αυτό, τα πρόσωπα της Βιοτεχνίας βιώνουν τη ματαίωση των προσδοκιών τους και την αποδοχή ενός κλειστού ορίζοντα ζωής. Η Μπέμπα Ταντή, καθισμένη στην πάνινη πολυθρόνα της, παρηκμασμένη και με βλέμμα που χάνεται στο παρελθόν, είναι μια σπουδαία ηρωίδα στο μεταίχμιο δύο εποχών, όπως ήταν η Νίνα του Ταχτσή και η Ραραού του Μάτεσι. 

Αν και είχα στη βιβλιοθήκη μου και τα τρία βιβλία του Κουμανταρέα, καθώς περνούσαν οι εβδομάδες και μπαίναμε όλο και πιο «βαθιά» στο κείμενο, άρχισα να μαζεύω πληροφορίες για την πρώτη έκδοση και για το κατά πόσο αυτή ήταν διαθέσιμη. Σ’ εκείνη, λοιπόν, την πρώτη έκδοση της Βιοτεχνίας, του 1975, το λευκό εξώφυλλο και τις ημιδιάφανες βινιέτες –στην αρχή κάθε κεφαλαίου και στο οπισθόφυλλο– είχε σχεδιάσει η σκηνογράφος και ενδυματολόγος Έρικα Ευαγγελίδου. Η πρώτη έκδοση, όσο περνούν τα χρόνια γίνεται όσο και πιο σπάνια, ενώ ένα αντίτυπο σε πολύ καλή κατάσταση μπορεί να πωληθεί μέχρι και 50 ευρώ. Το εξώφυλλο βεβαίως παρέμεινε και για τις επόμενες δέκα περίπου εκδόσεις, αντίτυπα των οποίων βρίσκονται πολυ πιο εύκολα, με το κόστος τους να βρίσκεται μεταξύ 15,00 και 5,00 ευρώ. Προς το τέλος της δεκαετίας του ‘80, η Βιοτεχνία κυκλοφόρησε με νέο εξώφυλλο και πάλι από τον Κέδρο, κάνοντας πάρα πολλές εκδόσεις. Το 2016 κυκλοφόρησε στον Πατάκη η οριστική και ιδιαιτέρως φροντισμένη έκδοση του μυθιστορήματος, με τη γενική εποπτεία της Αλεξάνδρας Τράντα και της Άννας Πατάκη. Στο εξώφυλλο υπάρχει έργο του Απόστολου Χαντζαρά, βασισμένο στη Βιοτεχνία, ενώ η έκδοση συμπληρώνεται με ένα επίμετρο της Αντιγόνης Βλαβιανού, καθώς και με επιλογές κριτικών από τις εφημερίδες της εποχής.

Η μικρή στοίβα –σε απόσταση χεριού–, στη δεξιά πλευρά του γραφείου, κάτω από το βιβλίο του Παναγιωτόπουλου, είχε χτιστεί με αυστηρούς όρους δόμησης και με υλικά συγκεκριμένων προδιαγραφών: βιβλία σχήματος μικρού έως μεσαίου μεγέθους, το πολύ μέχρι 250 σελ. το καθένα και με μια απροσδιόριστη βεβαιότητα εκ μέρους μου, σχετικά με τη σπουδαιότητά τους. Χωρίς να ελέγξω τους υπόλοιπους τίτλους, πήρα στα χέρια μου αυτόν που εδώ και μέρες έχασκε πρώτος, έπειτα από την άμεση τοποθέτηση του Παναγιωτόπουλου στη βιβλιοθήκη, πλάι στα υπόλοιπα δικά του: Annie Ernaux Ο τόπος (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, εκδ. Μεταίχμιο). 

Η Annie Ernaux γράφει με τρόπο άμεσο και συγκινητικό για το αγεφύρωτο χάσμα που ανοίχτηκε ανάμεσα σ’ αυτή και τον πατέρα της, από τη στιγμή που έφυγε από το πατρικό της και πήγε να σπουδάσει. Το πανεπιστήμιο, η εξειδίκευση, οι γνώσεις της και η επαγγελματική της καταξίωση, έριξαν γέφυρες, αποκόπτοντάς τη, όλο και περισσότερο, από τους γονείς της και τη ζωή τους στο χωριό. Ο θάνατος του πατέρα της και η επιστροφή της για λίγες ημέρες στο πατρικό της, θα πυροδοτήσουν την ανάγκη να διερευνήσει τις συνθήκες μέσα στις οποίες έζησε ο πατέρας της. Πληροφορίες που συγκέντρωσε από συγγενείς καθώς και δικές της ψηφίδες μνήμης σχηματίζουν το πορτρέτο ενός άνδρα, με δύσκολα παιδικά χρόνια, που δεν ολοκλήρωσε τη βασική του εκπαίδευση αλλά εργάστηκε ως ανειδίκευτος εργάτης σκληρά και ασταμάτητα. Ημιμαθής, ευέξαπτος, περήφανος, πονηρός και συχνά σκληρός άνθρωπος, κατάφερε να συμβιώσει και να δημιουργήσει οικογένεια αλλά ποτέ δεν άφησε τον εαυτό του και τους γύρω του να ονειρευτούν κάτι παραπάνω απ’ όσα έχουν. 

«Μπροστά στην οικογένεια και τους πελάτες, αμηχανία, σχεδόν ντροπή που δεν βγάζω ακόμα το ψωμί μου στα δεκαεφτά μου, γύρω μας όλα τα συνομήλικα κορίτσια πήγαιναν στο γραφείο, στο εργοστάσιο ή σέρβιραν πίσω απ’ τον πάγκο των γονιών τους. Φοβόταν μήπως με νομίσουν τεμπέλα κι αυτόν ξιπασμένο. Συχνά, πρόβαλε ως δικαιολογία: “Ξέρεις, εμείς δεν τη σπρώξαμε, το ‘χει μέσα της”. Έλεγε πως ήμουν πολύ μελετηρή, ποτέ πολύ δουλευταρού. Δουλειά σήμαινε δουλειά με τα χέρια».

Αυτό που επιχείρησε να κάνει ο Εντουάρ Λουί στο τρίτο και τελευταίο βιβλίο της τριλογίας του, Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου (μτφρ. Στέλα Ζουμπουλάκη, εκδ. Αντίποδες) μάλλον αποτυγχάνοντας, η Ernaux το φέρνει εις πέρας υποδειγματικά. Σκληρή όσο χρειάζεται, όμως δίκαιη και ειλικρινής, καταγράφει το ρήγμα που διανοίχτηκε στις σχέσεις της με τον πατέρα της, το οποίο της έδωσε την ευκαιρία να αφήσει πίσω της έναν ολόκληρο κόσμο κυριευμένο από αίσθημα ντροπής, ημιμάθειας, οικονομικών δυσκολιών και ψεύτικης ταπεινότητας.

«Μια φωτογραφία τραβηγμένη στην πίσω αυλή, κοντά στην όχθη του ποταμού. Λευκό πουκάμισο με ανασηκωμένα μανίκια, παντελόνι σίγουρα φανελένιο, ώμοι πεσμένοι, χέρια ελαφρώς καμπυλωτά. Ύφος ενοχλημένο, ίσως αιφνιδιασμένος από τον φακό, πριν προλάβει να πάρει πόζα. Είναι σαράντα χρονών. Τίποτα στην εικόνα δεν προδίδει τη δυστυχία που έχει περάσει ή κάποια προσδοκία για το μέλλον. Μόλις τα εμφανή σημάδια του χρόνου –λίγο κοιλιά, τα μαύρα μαλλιά αραιωμένα στους κροτάφους– και κείνα, πιο διακριτικά, της κοινωνικής του θέσης – τα χέρια που κρέμονται σφιγμένα στο πλάι, και το αποχωρητήριο και το πλυσταριό που ένα μεσοαστικό μάτι δεν θα τα επέλεγε ως φωτογραφικό φόντο».

Η Annie Ernaux έγραψε τον Τόπο, σχεδόν δύο χρόνια έπειτα από τον θάνατο του πατέρα της. Σ’ αυτά τα χρόνια μπόρεσε να πάρει αποστάσεις και να καταγράψει όσα η μνήμη της είχε καλά φυλάξει. Μερικά χρόνια μετά, ύστερα από νοσηλεία δύο χρόνων, πέθανε και η μητέρα της. Η μοναξιά και το αίσθημα του μετέωρου κυρίευσαν την Ernaux σε απόλυτο βαθμό. Αυτή τη φορά δεν ήθελε να αφήσει να «κρυώσει» το συναίσθημά της, ούτε να συμφιλιωθεί με την απώλεια. Αυτή τη φορά ξεκίνησε αμέσως να σημειώνει τις σκέψεις της.

«Όταν σκέφτομαι το εκρηκτικό ταμπεραμέντο, τα ξεσπάσματα τρυφεράδας και την αποδοκιμαστική στάση της μητέρας μου, προσπαθώ να μην τα βλέπω ως πτυχές της προσωπικότητάς της αλλά να τα συσχετίζω με την ιστορία της και το κοινωνικό της υπόβαθρο. Αυτός ο τρόπος γραφής, που μοιάζει να με οδηγεί πιο κοντά στην αλήθεια, με βοηθάει να βγω από τη μοναξιά και τη σκοτεινιά της προσωπικής ανάμνησης, γιατί έτσι ανακαλύπτω μια ευρύτερη σημασία. Κι όμως, κάτι μέσα μου βαθιά αντιστέκεται και μου ζητάει να διατηρώ από τη μητέρα μου εικόνες αμιγώς συναισθηματικές, τρυφερότητα ή δάκρυα, χωρίς να τους προσδίδω κάποιο νόημα».

Η Ernaux στο βιβλίο της Μια γυναίκα (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, εκδ. Μεταίχμιο)  ζυγίζει τις λέξεις και κρατάει αυτές που φέρουν το μεγαλύτερο ειδικό βάρος γι’ αυτήν, γραφεί με αμεσότητα και ισορροπεί ανάμεσα στις ενοχές της για τον προβιβασμό της σε ανώτερη κοινωνική τάξη που της εξασφάλισαν οι σπουδές της και στην ανομολόγητη αγάπη της για τη μητέρα της. Πρόκειται για μια σχέση που πέρασε από το στάδιο του θαυμασμού και της ταύτισης, σ’ αυτά της έντονης αμφισβήτησης, της αποκαθήλωσης, της απομάκρυνσης και –προς το τέλος– της αποδοχής και της κατανόησης. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της η μητέρα της Ernaux τα πέρασε σε οίκο ευγηρίας, με το Αλτσχάιμερ να εκφυλίζει σταδιακά κάθε της κύτταρο, ενώ οι στιγμές διαύγειας προέκυπταν όλο και πιο σπάνια, αποκαλύπτοντας μια πληγή που δεν θα έκλεινε ποτέ.

«Επινοούσε τη ζωή που δεν μπορούσε πια να ζήσει: πήγαινε στο Παρίσι, αγόραζε ένα χρυσόψαρο, επισκεπτόταν τον τάφο του άντρα της. Κάποιες φορές όμως ήξερε: “Φοβάμαι πως η κατάστασή μου δεν έχει γυρισμό”. Ή θυμόταν: “Έκανα ό,τι μπορούσα για να ‘ναι η κόρη μου ευτυχισμένη και, γι’ αυτό φαίνεται, δεν έγινε όσο θα ‘θελά”».

Το διαυγές και μεστό κείμενο της Ernaux, σε καθένα από τα δύο βιβλία, είναι διάσπαρτο με εκ/φράσεις που χρησιμοποιούσαν οι γονείς της. Εκφράσεις που φέρουν αμέτρητες πληροφορίες για τα όνειρά τους, τις προσδοκίες τους, τη θέση τους μέσα στον κόσμο, τις μεταξύ τους σχέσεις αλλά και πολλών ανέκφραστων συναισθημάτων. Η Ρίτα Κολαΐτη, με τις ευρηματικές της αντιστοιχίες και την ιδιαίτερη φροντίδα στη μετάφραση των δύο βιβλίων, αποτύπωσε ανάγλυφα όλες τις διακυμάνσεις του ψυχισμού της Ernaux, δίνοντάς μας την ευκαιρία να πλησιάσουμε και να ακούσουμε τον λυγμό της πίσω από τη συγκλονιστική αυτή φράση:

«Γράφω για τη μητέρα μου γιατί είναι η δική μου σειρά να τη φέρω στον κόσμο».

Τελειώνοντας τα δύο βιβλία της Ernaux, δεν μπορώ να μη φέρω στον νου μου τους πρώτους στίχους από το διάσημο ποίημα του Philip Larkin: “They fuck you up, your mum and dad. / They may not mean to, but they do”.

Η ανθολογία Όσο υπάρχει ακόμη καιρός με 50 ποιήματα του Larkin, που μόλις κυκλοφόρησε σε δίγλωσση έκδοση από τις εκδόσεις Πατάκη –με επιλογή, μετάφραση και εισαγωγή από τον Θοδωρή Ρακόπουλο–, φτιάχνει το πορτρέτο ενός ποιητή χαμηλών τόνων, σαρκαστικού και ολιγογράφου [μια συλλογή ανά δέκα χρόνια, στο τέλος της διαδρομής το «ταμείο» έγραψε μόλις 4 βιβλία ή με άλλα λόγια 112 δημοσιευμένα ποιήματα]. 

«Αυτό είναι το πρώτο
που έχω καταλάβει:
Ο χρόνος είναι η ηχώ ενός πέλεκυ
μέσα στο δάσος».

Ο Larkin στα ποιήματά του αναζητούσε τη στιγμή, που θα καθρεφτίζει τη βροχερή, ακύμαντη και μάλλον βαρετή καθημερινότητα του μέσου ανθρώπου στη βρετανική επαρχία. Ή, όπως σημειώνει και ο μεταφραστής, διαβλέπουμε στα ποιήματα του Larkin «ένα είδος ακυρωμένου λυρισμού, μια πεισιθάνατη στάση που παραθέτει την ποιητική ενατένιση στην άτολμη καθημερινότητα». Και κλείνει συμπυκνώνοντας: «Η αντιηρωική ποιητική του διεμβολίζει την καθημερινότητα, όχι για να διασκεδάσει ή να διαλύσει την ανία αλλά για να την επικυρώσει».

«Πέρα απ’ όλο αυτά, η επιθυμία να είμαστε μόνοι:
Όσο κι αν ο ουρανός σκοτεινιάζει από τα προσκλητήρια
όσο κι αν ακολουθούμε τις έντυπες οδηγίες του σεξ
όσο κι αν η οικογένεια φωτογραφίζεται κάτω από τον ιστό της σημαίας -
πέρα απ’ όλα αυτά, η επιθυμία να είμαστε μόνοι».

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.

➸ Στην κεντρική εικόνα: Η Λόρι Άντερσον.