xioni ton agrafon

Για το μυθιστόρημα του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη «Το χιόνι των Αγράφων» (εκδ. Κίχλη). Φωτογραφία: Ο καπετάν Διαμαντής (Γιάννης Αλεξάνδρου) με τον Χαρίλαο Φλωράκη (Γιώτης) © Φωτογραφικό Αρχείο ΑΣΚΙ.

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Εφτά δεκαετίες έπειτα από τη λήξη του Εμφυλίου πολέμου, τι είναι αυτό που τον κάνει την προσφιλέστερη ιστορική περίοδο για τους σύγχρονους συγγραφείς; Κι αν σκεφτούμε ότι οι συμμετέχοντες σ’ αυτόν, εκόντες ή άκοντες, έχουν πλέον αποβιώσει, ποια μεταμνήμη ή ποια αναζήτηση επιστρέφει σ’ αυτά τα δύσκολα αδελφοκτόνα χρόνια ή στον τριακονταετή πόλεμο, κατά την έκφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά, που ακολούθησε;

Μια πρώτη εξήγηση είναι ότι οι ηττημένοι στη μάχη Αριστεροί κέρδισαν τον πόλεμο στα γράμματα και μέσω των κειμένων τους αναδεικνύουν τα πάθη τους, αναζητούν τα αίτια της ήττας, στοχοποιούν τους Δεξιούς και καταδικάζουν δικαίως τους δωσίλογους, που πήραν το μέρος των Γερμανών κι έπειτα κυνήγησαν λυσσαλέα τους κομμουνιστές. Η θυματοποίηση αυτή, η αυτοθυματοποίηση μάλλον, παίρνει την πραγματικότητα των διώξεων, των εξοριών, των ερημονησιών, και τη μετουσιώνει σε λογοτεχνική γραφή, σε ένα είδος δικαίωσης που έρχεται μέσα από τις λέξεις. Σ’ αυτήν την αριστερή κυριαρχία ορθώνει το 1994 την Ορθοκωστά του ο Θανάσης Βαλτινός, δέχεται τα πυρά των αντίπαλων ιδεολογικά πνευματικών ανθρώπων, αλλά καταφέρνει να επανασυστήσει τον Εμφύλιο ως το πεδίο στυγνής εκατέρωθεν βίας και προσωπικών συγκρούσεων.

Μια δεύτερη εξήγηση εκπορεύεται από τη συνεχή διπολική σύγκρουση σε πολιτικό επίπεδο ανάμεσα στους συντηρητικούς και τους προοδευτικούς κύκλους, Νέας Δημοκρατίας και ΠΑΣΟΚ παλιότερα, Νέας Δημοκρατίας και ΣΥΡΙΖΑ τη δεκαετία του 2010, αλλά και την άνοδο της Χρυσής Αυγής που έκανε αυτό το δίπολο ματωμένη διελκυστίνδα. Ύστερα από μια περίοδο ύφεσης, με αποκορύφωμα το 1989, όταν η Νέα Δημοκρατία και το ΚΚΕ συγκυβέρνησαν, όταν, όπως λέχθηκε, η Μεταπολίτευση τελείωσε, έρχεται η δεκαετία του ’10 να επαναφέρει τον Διχασμό και να πολώσει επικίνδυνα την πολιτική ζωή. Σ’ αυτό το κλίμα, ο Εμφύλιος, με εκατέρωθεν συνθήματα, μνήμες και ιδεολογικές χρήσεις, ανυψώθηκε σε «πρακτικό παρελθόν», σε έναν προνομιακό χώρο ιδεολογικής σύγκρουσης.

Ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης ξεκινά από αριστερή αφετηρία, αλλά στο παρόν βιβλίο του τολμά να φωτίσει λάθη και ιδεολογικές αγκυλώσεις της κομμουνιστικής παράταξης.

Τα τελευταία χρόνια, ο αναθεωρητισμός και η αριστερή αυτοκριτική ξαναδιαβάζουν τον Εμφύλιο και μετακινούν τους κομμουνιστές από τον ρόλο του αθώου θύματος σ’ αυτόν του (συν)υπαίτιου για πολλά έκτροπα και ιστορικά λάθη, ήδη από το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου που έβαλε γερές βάσεις για να ανοιχτούν νέοι δρόμοι. Ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης ξεκινά από αριστερή αφετηρία, αλλά στο παρόν βιβλίο του τολμά να φωτίσει λάθη και ιδεολογικές αγκυλώσεις της κομμουνιστικής παράταξης. Ξεκινώντας από την πραγματική πορεία της Ταξιαρχίας Αόπλων της Ρούμελης, που συγκροτήθηκε το 1948 στη Βράχα των Αγράφων, πορεύεται μέσα σε φιλικά και εχθρικά εδάφη και φτάνει λειψή κι αποδεκατισμένη στην «Ελεύθερη Ελλάδα», στα βουνά του Γράμμου, υπό την ηγεσία του Γιώργη Βοντίτσου (ή Γούσια).

Στην ουσία, οι έξι αφηγήσεις που συν-αρθρώνουν το μυθιστόρημα ακολουθούν με σπονδυλωτό τρόπο την έξω από κάθε στρατιωτική λογική πορεία και συγκροτούν μια διπλή γραμμή. Στη θεωρία, η κομμουνιστική ιδέα, που εμφορεί όλους όσοι στρατεύτηκαν εθελοντικά στον Δημοκρατικό Στρατό, αποσκοπεί στην απελευθέρωση της Ελλάδας από τον «μοναρχοφασισμό», την κεφαλαιοκρατία, την εκκλησία και την αστυνομοκρατία, στην εδραίωση μιας αταξικής κοινωνίας στα πρότυπα της ΕΣΣΔ, στην υλοποίηση των μαρξιστικών ιδεών και στην αποδέσμευση από τη στυγνή πατριαρχία που ταυτίζεται με την αστική κουλτούρα. Στην πράξη, όμως, συναντώνται ανάλογες μορφές ολοκληρωτισμού: από την απέχθεια για τα ζώα ως την καταδίκη της ομοφυλοφιλίας κι από τα βασανιστήρια και τη βία προς τους εσωτερικούς εχθρούς, απέναντι στους οποίους η ηγεσία είναι καχύποπτη, μέχρι την τιμωρία ακόμα και αθώων για παραδειγματισμό. Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο Αρχηγός –εν προκειμένω ο Γούσιας– ενσαρκώνει κάθε αυταρχική εξουσία, που ζει με ασυμβίβαστες με το πνεύμα της ισότητας προδιαγραφές, που εκμεταλλεύεται ερωτικά τις υφιστάμενές του, που διοικεί με μια κατ’ επίφαση δημοκρατικότητα, που χρησιμοποιεί τον διδακτισμό και ποινικοποιεί κάθε παρέκκλιση, που υψώνει το «αλάθητό» του σε κανόνα…

kichli xatzimoysiadis to xioni ton agrafonΌλα αυτά τα αναδεικνύει ο συγγραφέας επαγωγικά, με τις φέτες ζωής που αφηγείται, με έξι μικροβιογραφίες εμπλεκομένων στα γεγονότα, που συνήθως είχαν τον ενθουσιασμό της πίστης σε ένα καλύτερο αύριο, ή άλλων που κατατάχθηκαν με το ζόρι ή από ερωτική έλξη προς μια συντρόφισσα. Ο δεκαεξάχρονος Κυριάκος Σιάτρας, ο οποίος εκτελείται ως προδότης, ο Χαράλαμπος Σουρούτσης, ο οποίος υπέγραψε ομολογία μετανοίας και αποχαρακτηρίστηκε, ο Απόστολος Ουλιόπουλος, ο οποίος θέλησε να σβήσει το στίγμα του τροτσκιστή θείου του, η Σωτηρία, η οποία επιδίωξε να απαλλαγεί από τον βιαστή πατέρα της, ο Αβραάμ Πολυχρονίδης, ο οποίος ανέλαβε τη σίτιση των αμάχων, και τέλος ο Γιώργος Γεωργιάδης, βαθμοφόρος του ΔΣ, που καταδικάστηκε σε θάνατο για προδοσία.

Όλα αυτά τα πρόσωπα αποτελούν ισάριθμους κρίκους στην αλυσίδα των προσδοκιών που στην πράξη διαψεύστηκαν, των καλών προθέσεων που συνάντησαν τον απηνή χαρακτήρα μιας κομματικής διαστρέβλωσης. Και τα έξι πρόσωπα αντιδιαστέλλονται ως αγνοί ιδεολόγοι της βάσης με τον Γούσια, που καταδικάζεται για όλα τα κακά και στραβά της εξουσίας του, της απόλυτης αρχής που επέλεξε να ασκήσει, της μονοκόμματης κομματικής γραμμής του, που αντανακλά ίσως τη ζαχαριαδική μονολιθικότητα και πιο μακροσκοπικά την επίσημη σταλινική ορθοδοξία.

Το βιβλίο ορθώνει μια γνήσια φωνή που καταφέρνει να σκιαγραφήσει παραστατικά και ζωντανά την πορεία των Αόπλων της Ρούμελης, αλλά περισσότερο να αναδείξει τη διάσταση μεταξύ της ανιδιοτελούς κομμουνιστικής θεωρίας και της αυταρχικής πράξης.


* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Είναι το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου. Τα βήματα που ακούει στον διάδρομο δεν είναι τα συνηθισμένα. Καταλαβαίνει αμέσως τι συμβαίνει. Η πόρτα του κελιού του ανοίγει. Μπαίνουν μέσα τρεις φρουροί. Σηκώνεται. Τινάζει τη στολή του, σιάζει τα ρούχα του, τεντώνει το κορμί του. Παίρνει θέση ανάμεσά τους και ακολουθεί. Ξέρει επακριβώς το τυπικό, τα ’χει όλα τα κανονισμένα στο μυαλό του.

Θα τον στήσουνε στα έξι μέτρα. Ο γραμματέας του δικαστηρίου θα ανακοινώσει την καταδικαστική απόφαση και την απόρριψη της αίτησης χάριτος. Θα του ζητήσουν έπειτα να πει τα τελευταία λόγια. Εκείνος τότε θα πει ότι τους συγχωρεί, γιατί άλλοι τους έβαλαν».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά – Γιατί να τον διαβάσει ο αναγνώστης του 21ου αιώνα;

Το μυθιστόρημα του Αντρέα Φραγκιά «Λοιμός» και ο αναγνώστης του 21ου αιώνα. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε ξανά πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Ποταμός.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το ερώτημα του τίτλου δεν είναι πυροτέχνημα. Όταν ένα βιβλίο...

«Συνθετική ορμόνη» της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου (κριτική) – Η γυναικεία γραφή ως πράξη αντίστασης ενάντια στην αποσιώπηση

«Συνθετική ορμόνη» της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου (κριτική) – Η γυναικεία γραφή ως πράξη αντίστασης ενάντια στην αποσιώπηση

Για το μυθιστόρημα της Κατερίνας Ι. Παπαντωνίου «Συνθετική ορμόνη» (εκδ. Καστανιώτη).

Γράφει η Νατάσσα Ρεμούνδου-Χάουλι

Η ...

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Γιώτα Ιωαννίδου «Coffee time», Λεύκη Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα»: Με πυξίδα τον έρωτα και την ιστορία

Για τη νουβέλα της Γιώτας Ιωαννίδου «Coffee time» και τη συλλογή διηγημάτων της Λεύκης Σαραντινού «Ψυχή από πέτρα» (εκδ. Βακχικόν).

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

Για τις παραστάσεις «Μπουμπουλίνας 18» της Κίττυς Αρσένη, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη και «Εγώ, μια δούλα» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, σε σκηνοθεσία Νίκου Χατζόπουλου, στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18».

...
Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ