«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική)

Για τη συλλογή διηγημάτων της Εύας Στάμου «Η επίσκεψη» (εκδ. Αρμός). « Δεν μας είναι άγνωστες, δεν πρόκειται να μας διηγηθούν κάτι που ενδεχομένως δεν έχουμε φανταστεί ή δεν έχουμε ξανακούσει. Είναι αυτό που συνηθίζουμε να λέμε "γυναίκες της διπλανής πόρτας"». Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας του Edgar Degas «Γυναίκα στο μπάνιο που σφουγγαρίζει το πόδι της» (1883).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Αν διαβάσει κανείς τη νέα συλλογή διηγημάτων της Εύας Στάμου Η επίσκεψη που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αρμός θα ακούσει τους αρμούς να τρίζουν, τις προσωπικότητες να διολισθαίνουν, την ψυχολογική τους πανοπλία να θρυμματίζεται, το άλας της ζωής τους να χάνει τη σπιρτάδα του.

«Έπεσες σε κενό ανθρώπου. Προσδέσου». Πριν καν νοηθεί η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο μετανεωτερικός άνθρωπος, αυτό το αμφίβολο ον, το διάστικτο από νευρώσεις και θολές αντανακλάσεις της προσωπικότητάς του, ο ποιητής Γιάννης Κοντός είχε σημειώσει τη στέρηση, το διάκενο και την ανάγκη για επιφυλακή. Κανένα έρμα!

Οι ρίζες της πατριαρχίας, κινούμενο κουβάρι νευρώσεων

Δεν είναι ζήτημα φύλου η κατακρήμνιση του ανθρώπου, αν και δεν είναι αμελητέο –σε έναν κόσμο ολότελα τρελό και πολύβουο– να είσαι γυναίκα κι όχι άντρας. Οι ρίζες της πατριαρχίας μοιάζουν με κινούμενο κουβάρι νευρώσεων που ακινητοποιούν τα ανδρικά μυαλά, πειθαναγκάζοντάς τα ότι τίποτα δεν πρέπει να αλλάξει στις σχέσεις με τις γυναίκες, οι οποίες, φευ, υφίστανται τα επίχειρα.

Ο σημερινός κόσμος εκπέμπει έναν παγωμένο ήχο, διατρέχει το σώμα του ένας σπασμός ακανόνιστου ρυθμού. Πώς περιμένουμε, λοιπόν, οι ατομικότητες που συγκροτούν αυτό το μέγα όλον να έχουν παραμείνει προσδεμένες στον πυρήνα της ύπαρξής τους; Πώς θέλουμε να παραμένουν σταθερές και να μην διολισθαίνουν προσέτι στη θλίψη ή ακόμη χειρότερα στην κατάθλιψη; Να μην αναζητούν αποκούμπι σε ό,τι τύχει, σε ό,τι προκύψει, σε μια ιδέα, σε ένα άλλο σώμα· ακόμη και στο πρώτο που θα βρεθεί μπροστά τους; Ακούγονται όλα αυτά σαν μακρύ αγχωμένο αλύχτισμα; Είναι, τω όντι είναι.

Από τις ιστορίες της Στάμου περνούν κυρίως γυναίκες που άλλοτε μας αφηγούνται την ιστορία τους σε πρώτο πρόσωπο, με μια ευθύτητα που στενάζει κι άλλοτε αναλαμβάνει κάποιος τρίτος να μας διηγηθεί με μια εξυπηρετική πυκνότητα τα δεινά τους.

Από τις ιστορίες της Στάμου περνούν κυρίως γυναίκες που άλλοτε μας αφηγούνται την ιστορία τους σε πρώτο πρόσωπο, με μια ευθύτητα που στενάζει κι άλλοτε αναλαμβάνει κάποιος τρίτος να μας διηγηθεί με μια εξυπηρετική πυκνότητα τα δεινά τους. Είναι, άραγε, κάτι ιδιαίτερο αυτές οι γυναίκες; Όχι. Θα έλεγε κανείς πως κουβαλούν το σημάδι της αναγνώρισης εξαρχής. Δεν μας είναι άγνωστες, δεν πρόκειται να μας διηγηθούν κάτι που ενδεχομένως δεν έχουμε φανταστεί ή δεν έχουμε ξανακούσει. Είναι αυτό που συνηθίζουμε να λέμε «γυναίκες της διπλανής πόρτας». Ένας όρος, που, είναι αλήθεια, έχει χρησιμοποιηθεί πολλάκις, με αποτέλεσμα να μην έχει μείνει όρθια καμία πόρτα των διπλανών μας (sic). Ωστόσο, πώς αλλιώς να ορίσεις αυτή την εσωτερική συνοχή νοήματος, πράξεων και τραυμάτων που κουβαλούν αυτές οι γυναίκες;

Τρέφονται από τη μοναξιά τους, βρίσκονται στη σκιά χειριστικών μανάδων ή κυριαρχικών ανδρών και δεν διστάζουν πολλές φορές να υπονομεύουν τη δική τους αυταξία άλλοτε αποδεχόμενες στωικά τη μοίρα τους κι άλλοτε επαναστατώντας αργά, με αποτέλεσμα να μένει αδικαίωτη η εσωτερική τους έκρηξη.

Aπουσία κέντρου βάρους στη ζωή τους

Δίχως διάθεση «ψυχαναλυτισμού», αν και θα ήταν εύκολο στη συγγραφέα καθώς είναι Δρ. Ψυχολογίας, οι γυναίκες αυτές εκθέτουν την απουσία ενός κέντρου βάρους που πολλές φορές ξεκινάει από την παιδική τους ηλικία και αφήνει τα απόνερά του στην ώριμη φάση της ζωής τους. Δεν είναι τυχαίο ότι οι γυναίκες των διηγημάτων, άλλη περισσότερο κι άλλη λιγότερο, αδυνατούν να περάσουν με ομαλό τρόπο από την δυαδικότητα της παιδικής ηλικίας (μητέρα/κόρη) στην τριαδικότητα της ενήλικης ζωής.

Οι πατεράδες τους πολλές φορές εμφανίζονται ανίσχυροι, αποχρωματισμένοι, με αποτέλεσμα οι κόρες να έχουν χάσει το απαραίτητο στοιχείο του θαυμασμού προς το πρώτο αρσενικό της ζωής τους. Αυτό συνιστά αυτομάτως έναν κόμπο μέσα τους και σαφώς μια επώδυνη έξοδος στον ενήλικο κόσμο. Αν προσέξει κανείς αυτές τις γυναίκες των διηγημάτων είναι τραυματισμένα κορίτσια που κουβαλούν την έλλειψή τους και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.

Περισσότερο από τη σαρκική περιδίνηση, οι ηρωίδες της Στάμου επιζητούν τη στοργή. Ούτε καν την αποδοχή. Μόνο κάποιος να τις τυλίξει να μην κρυώνουν από το βάρος της ύπαρξής τους.

Το σεξ στα διηγήματα είναι σπάνια απελευθερωτικό. Συνήθως επέχει τη θέση της εξουσίας του ενός πάνω στον άλλον, είναι μια διέξοδος, ένα αποκούμπι, ένα υποκατάστατο άλλων πραγμάτων. Περισσότερο από τη σαρκική περιδίνηση, οι ηρωίδες της Στάμου επιζητούν τη στοργή. Ούτε καν την αποδοχή. Μόνο κάποιος να τις τυλίξει να μην κρυώνουν από το βάρος της ύπαρξής τους. Δεν συμβαίνει συχνά ή όταν πάει να συμβεί, τότε τα δεινά του παρελθόντος αποδεικνύονται ισχυρότερα από όσο αρχικά φαίνονταν.

Πίσω από τις λέξεις και τις ιστορίες

armos stamouΤα διηγήματα του πρώτου μέρους της συλλογής: «Γλυκιές γεύσεις», «Ελλάδα-Αλβανία», «Η τέλεια γυναίκα» και «Οι κούκλες» είναι αυτά που καταφέρνουν με την ανάπτυξή τους και τα ξαφνικά πετάγματα στο τέλος να δώσουν με ολοκληρωμένο τρόπο αυτό που δείχνει να θέλει να πετύχει η συγγραφέας.

Το δεύτερο μέρος της συλλογής κινείται σε άλλες τροχιές. Ίσως αυτά τα διηγήματα να έχουν γραφτεί σε άλλο χρόνο από τα πρώτα. Είναι στιγμές από προσφυγικούς καταυλισμούς και hot spot. Σ’ αυτά το άτομο εξακολουθεί να παίζει καθοριστικό ρόλο, εντούτοις ο περίγυρος έχει μεγαλύτερη επίδραση πάνω του, εν μέρει το καθορίζει ή του αλλάζει τις σταθερές του. Φαίνεται να υπάρχει μια μορφή μεγαλύτερης εμπλοκής της Στάμου σε σχέση με τα πρώτα διηγήματα (ακόμη και σε εκείνα που έχουν πρωτοπρόσωπη αφήγηση). Οι πληροφορίες που μεταφέρουν δείχνουν να είναι επεξεργασμένες από ένα πρωταρχικό υλικό με μεγάλο βαθμό αληθοφάνειας.  Πάντως, και σ’ αυτά τα διηγήματα το αδιέξοδο διαλάμπει, δεν κρύβεται ούτε ωραιοποιείται.

Σε αυτή τη δέσμη διηγημάτων υπάρχει κι αυτό που χάρισε τον τίτλο στη συλλογή. Ένα σκληρό, αλλά και βαθύτατα ανθρώπινο κείμενο με πρωταγωνίστρια μια νεαρή κοπέλα που έχει παραιτηθεί από τα πάντα με αποτέλεσμα να είναι κάτι σαν ζωντανή-νεκρή.

Έχουμε να κάνουμε με μια συλλογή που επιδιώκει να ψάξει πίσω από τις λέξεις και τις ιστορίες. Που το ζητούμενο είναι σ’ αυτά που δεν λέγονται ή δεν γίνονται από τους πρωταγωνιστές παρά σε όσα εκστομίζουν ή πράττουν. Υπάρχει, σίγουρα, ενότητα ύφους και λόγου στα διηγήματα. Η Στάμου επιλέγει έναν στρωτό ρεαλισμό με λιτή γλώσσα και επιλεγμένες εξάρσεις. Το οικοδόμημα στηρίζεται κυρίως στην ανατροπή του τέλους κάθε ιστορίας. Όταν αυτή επιτυγχάνεται τότε, όντως, το κείμενο δείχνει να εξακτινώνεται προς διάφορες κατευθύνσεις και προσφέρει πολλαπλές ερμηνείες. Όσο για τον άνθρωπο, αυτός παραμένει πάντα στο κενό. Πέφτει, σηκώνεται, ξαναπέφτει, ξανασηκώνεται. Το λες και ζωή αλλιώς.


* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Πέρασαν μέρες πριν ξανανοίξω οποιαδήποτε συζήτηση. Φοβόμουν να μάθω την αλήθεια. Στη φαντασία μου έπλαθα διάφορα σενάρια για τους λόγους που μπορείς αυτός ο γλυκός, ευγενικός άντρας να είχε περάσει τόσο διάστημα στη φυλακή: μια πιθανότητα ήταν να είχε μπει μέσα για χρέη, μια άλλη να τον είχαν παρασύρει ή εξαπατήσει να βάλει την υπογραφή του εκεί που δεν έπρεπε, ή ίσως να είχε πάρει μέρος σε κάποια κομπίνα όταν ήταν πολύ νέος – πολλοί μπλέκουν με νεανικές συμμορίες και πριν το καταλάβουν βρίσκονται να φυλάνε τσίλιες για να μην εγκαταλείψουν τα φιλαράκια τους ή για να μην τους κατηγορήσουν για δειλία. Να είχε χτυπήσει άνθρωπο σε κάποια συμπλοκή μου φαινόταν μάλλον απίθανο για έναν τόσο ήρεμο τύπο και όσο το στριφογύριζα στο μυαλό μου, τόσο πειθόμουν πως είχε πέσει θύμα κάποιας πλεκτάνης επιτήδειων και είχε τιμωρηθεί άδικα».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

«Όλες μας» του Λύο Καλοβυρνά (κριτική) – Ισχύς εν τη ενώσει

Για το μυθιστόρημα του Λύο Καλοβυρνά «Όλες μας» (εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: © Diego San / Unsplash.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Γυναικοκτο...

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

«Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» του Ξενοφώντα Κοντιάδη (κριτική) – Μυθιστορηματική και συναισθηματική προσέγγιση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του

Για το μυθιστόρημα του Ξενοφώντα Κοντιάδη «Η τρέλα ν’ αλλάξουν τον κόσμο» (εκδ. Τόπος). Στην κεντρική εικόνα, ο Νίκος Μπελογιάννης. 

Γράφει ο Γιώργος Σιακαντάρης

Τι άνθρωποι ήταν αυτοί που μετά την ήττα του ΚΚΕ κα...

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

«Ακούω φωνές» της Λουκίας Δέρβη (κριτική) – Ιστορίες που δεν βούτηξαν στα μαύρα νερά της λήθης

Για τη συλλογή διηγημάτων της Λουκίας Δέρβη «Ακούω φωνές» (εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο συγγραφέας ως αντηχείο ενός παλλόμενου κόσμου. Ο δημιουργός ως γόνιμος υποδοχέας γεγονότων, αδιαμόρφωτων κατά βάση, όπω...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

Παρουσίαση του λευκώματος για την Αγορά Μοδιάνο στη Θεσσαλονίκη

Παρουσίαση του λευκώματος για την Αγορά Μοδιάνο στη Θεσσαλονίκη

Οι εκδόσεις ΚΑΠΟΝ παρουσιάζουν το λεύκωμα «Αγορά Μοδιάνο Θεσσαλονίκη» στις 7 Ιουνίου στην Αγορά Μοδιάνο.

Επιμέλεια: Book Press

Οι εκδόσεις ΚΑΠΟΝ σας προσκαλούν στην παρουσίαση του λευκώματος «Αγορά Μοδιάνο Θεσσαλονίκη» την ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ