
Για τη συλλογή διηγημάτων του Μιχάλη Μακρόπουλου «Ιστορίες από ένα περασμένο μέλλον» (εκδ. Κίχλη). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Στάλκερ» του Αντρέι Ταρκόφσκι.
Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης
Μπορεί τα διηγήματα του Μιχάλη Μακρόπουλου να μην είναι άκρως επιδραστικά σε όποιον σταθεί στην υπόθεσή τους, η οποία συνήθως είναι ασθενική. Ή μπορεί μεμονωμένα να μην είναι όλα της ίδιας στάθμης, αφού μερικά, αν διαβαστούν μόνα τους, δεν εγείρονται στο ίδιο ύψος με άλλα που καταφέρνουν να αναχθούν σε αυτόνομες αξίες. Αυτές οι παράμετροι, όμως, φυσικά δεν αποτελούν εμπόδιο σε έναν άλλο στόχο, ο οποίος υπηρετείται από τη συν-ανάγνωση όλων των κειμένων, συν-ανάγνωση που κατορθώνει να διευρύνει το βλέμμα του αναγνώστη. Με μια τέτοια συναθροιστική ματιά αυτός είναι σε θέση να συλλάβει ένα ευρύτερο, στιβαρό πλάνο, που υποβάλλει μια αμείλικτη ατμόσφαιρα μέσα στα μελλοντολογικά πολιτισμικά σενάρια τα οποία φτιάχνει ο συγγραφέας.
Ας ανατρέξουμε, ωστόσο, λίγο πίσω, στο 1951, για να συναντήσουμε τις δυστοπίες του Ray Bradbury στο βιβλίο του Εικονογραφημένος άνθρωπος, στο οποίο η αφήγηση ξεδιπλώνει ένα μέλλον αρκετά πιθανό αλλά και αρκούντως εφιαλτικό. Ανάλογα, ο Μιχάλης Μακρόπουλος εν έτει 2022 οραματίζεται το δικό μας αύριο, υποβάλλοντας εναργώς την αίσθηση του ημιθανούς και απαισιόδοξου, περισσότερο ως κλίμα παρά δείχνοντάς το μέσω της κατάληξης κάθε ιστορίας. Τα σκηνικά του, οι χαρακτήρες του, η άχρωμη γη, ο ολοκληρωτισμός της εξουσίας, η συνθετική τροφή, το διαβρωμένο περιβάλλον, η μοναξιά του διαστήματος, η κρίση φύλου, η ρομποτική ζωή, ο χρόνος και η επιδίωξη της αθανασίας κ.ά. αναδεικνύουν το δυστοπικό κλίμα μιας ανθρωπότητας που βρίσκεται σε αδιέξοδο, έχοντας απολέσει την απλόχερη καθημερινή της ευτυχία. Η τεχνική πρόοδος άλλοτε είναι αλματώδης, με κατοικίες σε άλλους πλανήτες, κι άλλοτε οδηγεί στην οπισθοδρόμηση, καθώς έχει σταματήσει ακόμα και η χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος. Αυτή η διπλής φοράς πορεία καθιστά πιο φανερό τον διπλό δρόμο της ανθρωπότητας, η οποία, ό,τι και να κάνει, τελικά θα βρεθεί στην ίδια σκοτεινή μοίρα.
Η προβολή στο μέλλον που επιχειρεί ο πεζογράφος στα διηγήματά του δανείζεται στοιχεία από το παρόν και τα εξακτινώνει στο μέλλον. Έτσι, ο αναγνώστης αναγνωρίζει παθογένειες του σήμερα, προβεβλημένες όμως σε ένα μουντό και γι’ αυτό δυσκοίλιο αύριο.
Η προβολή στο μέλλον που επιχειρεί ο πεζογράφος στα διηγήματά του δανείζεται στοιχεία από το παρόν και τα εξακτινώνει στο μέλλον. Έτσι, ο αναγνώστης αναγνωρίζει παθογένειες του σήμερα, προβεβλημένες όμως σε ένα μουντό και γι’ αυτό δυσκοίλιο αύριο. Η γη μας, που από τώρα ακροβατεί ανάμεσα στο συναίσθημα και τη λογική, την καταστροφή και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, την ομαλότητα και την ανωμαλία στις ανθρώπινες σχέσεις, μπορεί κάλλιστα να γείρει μονόμπαντα, καταστροφικά, ανεπιστρεπτί προς τη μία πλευρά και να μείνει για πάντα σε μια δυστοπική κατάσταση, που θα νοσταλγεί τη σημερινή πραγματικότητα σαν μια χαμένη ευτοπία, όχι ιδανική αλλά σίγουρα καλύτερη από την προβολή της.
Ο Μιχάλης Μακρόπουλος φτιάχνει μικρούς κόσμους· κι αυτό το επιχειρεί όχι μόνο με τον χωροχρόνο που στήνει, άτοπο και άχρονο, παγκοσμιοποιημένο με επεισόδια διανθισμένες με διάφορες γλώσσες του κόσμου, τα σκηνικά και τις νοοτροπίες που οικοδομεί, τη γλωσσική λιτότητα και το σκόπιμα αντιλογοτεχνικό και συνάμα αφαιρετικά ποιητικό ύφος του, αλλά και με τις παρένθετες λέξεις, πεποιημένες ως επί το πλείστον, γραμμένες με ελληνικούς και λατινικούς χαρακτήρες. Έτσι, η νέα πραγματικότητα αποτυπώνεται και με μια ελαφρώς νέα γλώσσα. Αυτοί οι μικροί κόσμοι υποβάλλουν στον αναγνώστη, τραβώντας τον μέσα τους, τις υπαρξιακές αγωνίες του συγγραφέα, την αγωνία του για ένα μέλλον κατεστραμμένο και άτονο, ένα μέλλον που εξελικτικά φαντάζει πρωτόγονο και προτεχνολογικό, αφού –υποθέτουμε– όλη η σημερινή πρόοδος διαλύθηκε από την ίδια την απληστία του ανθρώπου. Η πρόοδος κι αυτό που ονομάζουμε ανάπτυξη δεν είναι πάντα μια αίσια προοπτική.
Αξιοποιώντας στοιχεία που τα βρίσκουμε λ.χ. και στο 1Q84 του Haruki Murakami (τα δυο φεγγάρια), στο Μηχανές σαν κι εμένα του Ian McEwan (τα ανθρωποειδή), ο Μιχάλης Μακρόπουλος αφηγείται την ιστορία της ανθρωπότητας, όχι στα παρελθόντα γεγονότα της αλλά στις μελλοντικές της αναγωγές. Το έχει επιχειρήσει ξανά τόσο στο Μαύρο νερό (Κίχλη, 2019) με την οικολογική καταστροφή, όσο και στον Άρη (Κίχλη, 2019, με την Ελένη Κοφτερού) με τη ζωή στο διάστημα, αλλά τώρα το σκηνοθετεί με πολλαπλά πολιτισμικά ταμπλό, που το φωτίζουν πολύπλευρα.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Είμαι από τους πρώτους onrealists αμέσως μετά το αρχικό κύμα μαζικών αυτοκτονιών, τότε που συστάθηκε η ΕΕΠ, η διεπιστημονική Επιτροπή Επαυξημένης Πραγματικότητας, μια ομάδα από […], που αποφάνθηκαν από κοινού πως οι άνθρωποι είχαν ανάγκη απ’ ό,τι θα έπρεπε να υπάρχει. Δεν είχε σημασία αν κατά βάθος γνώριζαν ότι ήταν ψέμα, αρκεί η εικόνα να ήταν πειστική ως την πιο μικρή της λεπτομέρεια – μα όχι τέλεια, γιατί τότε θα έδειχνε ψεύτικη».