
Συνέντευξη με την Αργεντινή συγγραφέα Άνα Μαρία Σούα [Ana María Shua], με αφορμή την ανθολογία διηγημάτων της «Σκυλίσια ζωή και άλλες ακροβασίες» (μτφρ. Άννα Βερροιοπούλου, εκδ. Βακχικόν). Η συγγραφέας θα βρεθεί στην Αθήνα τις επόμενες μέρες, καλεσμένη του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ.
Συνέντευξη στην Ευλαλία Πάνου
Έχετε χαρακτηριστεί ως η «Βασίλισσα της μικρομυθοπλασίας» στην ισπανόφωνη λογοτεχνία. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα στοιχεία ενός καλού διηγήματος;
Η μικρομυθοπλασία και το διήγημα δεν είναι το ίδιο πράγμα. Η μικρομυθοπλασία δεν είναι πάνω από μία σελίδα – 300 λέξεις μάξιμουμ. Ένα διήγημα μπορεί να αποτελείται από πολλές σελίδες, όπως ακριβώς συμβαίνει και σε αυτό το βιβλίο. Ωστόσο, τα στοιχεία που τα καθιστούν καλά δεν διαφέρουν και πολύ από το ένα είδος στο άλλο: πρέπει να είναι πρωτότυπα, απρόσμενα, έξυπνα, να προκαλούν έκπληξη. Όπως στις πολεμικές τέχνες χρησιμοποιείς τη δύναμη του αντιπάλου για να τον νικήσεις, έτσι και στις ιστορίες πρέπει να χρησιμοποιείς τις γνώσεις του αναγνώστη για να ολοκληρώσει το νόημα των λέξεών σου. Και φυσικά πρέπει να λαμβάνεις υπ’ όψιν σου και τη μαγεία. Πάντα υπάρχει κάτι μαγικό στην καλή λογοτεχνία. Ένα διήγημα μπορεί να έχει όλα τα απαραίτητα στοιχεία και παρ’ όλα αυτά να μην είναι καλή. Είμαι σίγουρη ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν θα καταφέρει ποτέ να γράψει με μαγεία – ευτυχώς!
[...] όπως όλοι οι συγγραφείς, προσπαθώ να μιμηθώ τη ζωή – και η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική, είναι φανταστική και πραγματική συνάμα.
Οι ιστορίες του βιβλίου αυτού ακροβατούν ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, την τραγωδία και την κωμωδία, την αυτοβιογραφία και τη μυθοπλασία. Γιατί επιλέγετε να τοποθετείτε τους ήρωές σας σ’ αυτή τη γκρίζα ζώνη; Πώς εξυπηρετεί την αφήγηση;
Δεν θεωρώ ότι η ζώνη που αναπτύσσονται οι ιστορίες μου είναι γκρι. Αντιθέτως, είμαι βέβαιη πως είναι γεμάτη χρώματα. Ως αναγνώστρια, μου αρέσει πολύ να εκπλήσσομαι, οπότε προσπαθώ να κάνω τις ιστορίες μου πολύ διαφορετικές τη μία από την άλλη, έτσι ώστε οι αναγνώστες να μην ξέρουν ποτέ τι θα συναντήσουν στην επόμενη. Και, φυσικά, όπως όλοι οι συγγραφείς, προσπαθώ να μιμηθώ τη ζωή – και η ζωή είναι τρελή, παράλογη, κωμική και τραγική, είναι φανταστική και πραγματική συνάμα. Θέλω να τα βάζω όλα αυτά μαζί στις ιστορίες μου.
Στα διηγήματά σας, η αλήθεια είναι κατά κάποιον τρόπο πρόβλημα του αναγνώστη. Ποιος είναι ο σκοπός των ιστοριών σας; Τι θα θέλατε να αισθανθούν οι αναγνώστες σας;
Η αλήθεια είναι πάντα ένα πρόβλημα – για τον αναγνώστη, για τον συγγραφέα, για όλους. Ποιος ξέρει τι συνέβη πραγματικά; Η μνήμη προδίδει, είναι αναξιόπιστη. Το να χρησιμοποιούμε λέξεις για να περιγράψουμε γεγονότα, είναι από μόνο του μια παγίδα. Μόνο τα γεγονότα είναι αληθινά, οι λέξεις είναι πάντα αμφίβολες.
Θέλω να κάνω τους αναγνώστες μου να νιώθουν έκπληκτοι, ανασφαλείς, ταραγμένοι, αλλά και χαρούμενοι και να ανυπομονούν για περισσότερη καλή λογοτεχνία. Θέλω να τους κάνω να βγουν από καθεμιά απ’ τις ιστορίες μου κάπως διαφορετικοί σε σχέση με το πώς ήταν όταν μπήκαν. Ξέρω καλά ότι πολύ σπάνια το πετυχαίνω... Όμως πάντα προσπαθώ.
Τα συναισθήματα είναι διακριτικά αλλά πάντα παρόντα σ’ αυτή την ανθολογία διηγημάτων. Πώς βρίσκετε τη σωστή ισορροπία;
Δεν ξέρω πώς τη βρίσκω. Υπάρχουν πολλά κομμάτια της δημιουργικής διαδικασίας που εμείς οι συγγραφείς δεν καταλαβαίνουμε και δεν μπορούμε να εξηγήσουμε. Απλώς αφήνω τα συναισθήματά μου να ξεχυθούν και ό,τι γίνει. Ακόμα κι έτσι, πιστεύω ότι ένας πραγματικός συγγραφέας δεν χρησιμοποιεί τη λογοτεχνία για να εκφράσει τα δικά του/της συναισθήματα, αλλά προσπαθεί να ξυπνήσει ορισμένα συναισθήματα στον αναγνώστη. Δεν είμαι ποτέ σίγουρη ότι βρήκα τη σωστή ισορροπία! Η αμφιβολία, ο φόβος και η αβεβαιότητα είναι κομμάτι της δουλειάς μας.
Ο αναγνώστης καταφέρνει να ταυτιστεί με τους ήρωες, παρά τη μικρή έκταση των ιστοριών. Αυτό είναι κάτι που κάνετε σκόπιμα ή δεν έχει και τόση σημασία;
Φυσικά και έχει σημασία. Με κολακεύει που πιστεύετε ότι αυτό συμβαίνει στις ιστορίες μου, επειδή αυτό ακριβώς θέλω να νιώθει ο αναγνώστης. Είναι κάτι που χρειάζεσαι στις νουβέλες και τα διηγήματα – όχι στις μικροϊστορίες, που είναι περισσότερο καθαρές γλωσσικές τούμπες και φανταχτερές ιδέες. Στο διήγημα, η ιδέα είναι σημαντική αλλά όχι αρκετή. Χρειάζεσαι δυνατούς ήρωες για να ξυπνήσεις τα συναισθήματα το αναγνώστη: τον θυμό, τον πόνο, την αγάπη, τη χαρά, το μίσος...