Για το μυθιστόρημα της Φραντσέσκα Τζανόνε [Francesca Giannone] «Η ταχυδρόμος» (μτφρ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Ψυχογιός) – Ένα νοσταλγικό μυθιστόρημα «φεραντικής» αύρας, για μια μια γυναίκα μπροστά απ’ την εποχή της.
Γράφει η Φανή Χατζή
Η Ταχυδρόμος της Φραντσέσκα Τζανόνε, που έχει ήδη μεταφραστεί σε 37 γλώσσες και πρόκειται να μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη, ήταν για την Ιταλία μεγάλο εκδοτικό γεγονός για το 2023. Με μια αφήγηση που ρέει αβίαστα, γλώσσα απλή και διανθισμένη συναισθηματικά σε ορισμένα σημεία, η Τζανόνε προσφέρει ένα νοσταλγικό μυθιστόρημα «φεραντικής» αύρας. Η καλοδουλεμένη μετάφραση της Δήμητρας Δότση συμβάλλει στην απολαυστική αναγνωστική εμπειρία.
Η υπόθεση
Η εναρκτήρια «σεκάνς» της Ταχυδρόμου ξεκινάει με τον θάνατό της. Δεν γνωρίζουμε τίποτα γι’ αυτήν ακόμα, αλλά δημιουργείται η αίσθηση ότι δεν ανήκε στον τόπο που άφησε την τελευταία της πνοή. Σε λίγες μόνο σελίδες δημιουργείται η συνθήκη αντίθεσης και ειρωνείας στην οποία θα βασιστεί η αφήγηση, ότι η ζωή της ταχυδρόμου αφιερώθηκε στην πρόοδο μια κοινότητας που δεν την ενέταξε ποτέ στον οργανικό της πυρήνα. Ο χρόνος γυρίζει πίσω και η Ιταλίδα συγγραφέας πιάνει τον μίτο από την πρώτη αλληλεπίδραση ανάμεσα σε αυτή τη γυναίκα και τον συγκεκριμένο τόπο.
Ιούνιος του 1934, Νότια Ιταλία, επαρχία του Λέτσε και από το λεωφορείο που καταφτάνει στην κεντρική πλατεία του μικρού χωριού Λιτσανέλο κατεβαίνει μια όμορφη οικογένεια. Ο Κάρλο Γκρέκο, γέννημα θρέμμα της περιοχής, επιστρέφει μετά από δέκα χρόνια απουσίας στον τόπο του, συγκινημένος από τις θύμησες, γεμάτος όνειρα. Η γυναίκα του, Άννα, που μεγάλωσε στη βόρεια Ιταλία, ακολουθεί τον σύζυγό της στη γενέτειρά του, αγκαλιά με τον λίγων μηνών γιο τους και με αρκετές επιφυλάξεις για το νέο ξεκίνημα. Εκεί, για να τους υποδεχτεί με ανοιχτές αγκάλες, είναι ο Αντόνιο, ο μεγάλος αδερφός του Κάρλο, ο οποίος γοητεύεται κατευθείαν από την Άννα.
Μια διαφορετική γυναίκα
Από το πρώτο οικογενειακό δείπνο γίνεται εμφανές ότι η Άννα είναι διαφορετική από τους συνδαιτημόνες της, την οικογένεια του Αντόνιο, που αποτελείται από την Άγκατα, τη γυναίκα του και την κόρη τους, Λορέντζα. Δυναμική, σοβαρή, απρόθυμη να χαζογελάσει με αστεία που υποβιβάζουν τη θέση της γυναίκας ή να υποταχθεί στο ρόλο της νοικοκυράς, η Άννα εμφορείται από άλλον αέρα. Όταν δεν κάνει τον σταυρό της όπως όλοι στην προσευχή και δηλώνει άθεη, η νύφη της την κοιτάει σαν εξωγήινη. Οι πρώτες βόλτες των δύο γυναικών επιβεβαιώνουν την αρχική εντύπωση. Η «ξένη» έχει άλλους τρόπους, δεν είναι σαν κανέναν και καμία στο χωριό.
Οι διαφορές της Άννας με τους συντοπίτες του Κάρλο ανάγονται και σε ζητήματα κουλτούρας και ανατροφής. Επιβεβαιώνοντας τη ρήση ότι «η Ιταλία χωρίζεται σε δύο κόσμους», η Τζανόνε περιγράφει τον βορρά ως έναν τόπο δροσερό στο κλίμα αλλά και ψυχρό συναισθηματικά.
Η αδυναμία της αντικομφορμίστριας «ξένης» που αδυνατεί να εγκλιματιστεί στις συνήθειες του χωριού, αλλά πασχίζει παράλληλα να ενσωματωθεί, είναι ένα οικείο μοτίβο, κυρίως στον κινηματογράφο (βλ. «Μαλένα», «Chocolat»). Μορφωμένη, καλλιεργημένη, με έντονη πολιτική στάση, διαβάζει βιβλία και βάζει γκράπα στον καφέ της όταν επισκέπτεται το καφενείο στο οποίο συχνάζουν άνδρες. Οι διαφορές της Άννας με τους συντοπίτες του Κάρλο ανάγονται και σε ζητήματα κουλτούρας και ανατροφής. Επιβεβαιώνοντας τη ρήση ότι «η Ιταλία χωρίζεται σε δύο κόσμους», η Τζανόνε περιγράφει τον βορρά ως έναν τόπο δροσερό στο κλίμα αλλά και ψυχρό συναισθηματικά. Η Άννα έχει λάβει εξαίρετη αγωγή, αλλά χωρίς να «έχει ακούσει ποτέ σ’ αγαπώ», ενώ στον Νότο, μπορεί οι κανόνες του σαβουάρ βιβρ να μην είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς, αλλά οι άνθρωποί του είναι ζεστοί και γενναιόδωροι άνθρωποι.
Ταχυδρόμος, φεμινίστρια και αντιφασίστρια: μια γυναίκα μπροστά απ’ την εποχή της
Για την Άννα η απόφαση να γίνει η νέα ταχυδρόμος του χωριού είναι μια πράξη ανεξαρτησίας, χειραφέτησης και ένας τρόπος να απασχολείται χωρίς να περιορίζεται στις οικιακές εργασίες. Μια ακόμα επίθεση στους κανόνες που ορίζουν ότι η δουλειά του ταχυδρόμου είναι παραδοσιακά και διαχρονικά ανδρική. Ταυτόχρονα, όμως, αυτή η εργασία αρχίζει να γίνεται δίαυλος επικοινωνίας, ένας τρόπος να γνωρίσει το χωριό και τους κατοίκους του. Εισέρχεται στα προβλήματα του κάθε σπιτικού και γίνεται θεματοφύλακας των μυστικών τους. Αναλαμβάνει έναν καθοδηγητικό ρόλο για μια αναλφάβητη και κακοποιημένη γυναίκα, την οποία ενδυναμώνει διαρκώς.
Η γνώση ότι η Ταχυδρόμος αφηγείται την πραγματική ιστορία της προγιαγιάς της συγγραφέως δημιουργεί μεγάλο δέος για την ατρόμητη γυναίκα και τις τόσο πρωτοποριακές για την εποχή απόψεις της. Κατά του φασισμού και του Μουσολίνι από πολύ νωρίς, θερμή υπέρμαχος της αυτοδιάθεσης του σώματος και της γυναικείας χειραφέτησης, έτοιμη να σταθεί αλληλέγγυα σε άλλες γυναίκες και περιθωριοποιημένα άτομα, διεκδικώντας ισοτιμία για αμφότερους, η πραγματική Άννα ήταν αναμφίβολα εντυπωσιακή.
Μία από τις ωραίες στιγμές του βιβλίου είναι οι μέρες που οδηγούν στην πρώτη ψήφο των γυναικών το 1946.
Μία από τις ωραίες στιγμές του βιβλίου είναι οι μέρες που οδηγούν στην πρώτη ψήφο των γυναικών το 1946. Η Άννα ηγείται της διεκδίκησης, μαζεύοντας υπογραφές σε μια αίτηση που συντάσσει η ίδια. Η σκηνή είναι σημαντική γιατί αποδεικνύει ότι οι γυναίκες του χωριού, παρά τον διαρκή σχολιασμό της «ξένης», επέδειξαν εμπιστοσύνη σε αυτήν. Ταυτόχρονα, η Άννα μετέχει για πρώτη φορά συνειδητά σε μια προσπάθεια του οργανωμένου φεμινιστικού κινήματος της χώρας της. Η κινηματογραφική αφήγηση της ημέρας της ψηφοφορίας μας θυμίζει την ταινία «C'è ancora domani» (Πάντα Υπάρχει το Αύριο) που κυκλοφόρησε πέρυσι.
Ηθογραφία, νοσταλγία και κάποιες αστοχίες
Από την άνοδο του Μουσολίνι κατά τον μεσοπόλεμο μέχρι το οργανωμένο κομμουνιστικό κίνημα της δεκαετίας του 1950, η Ταχυδρόμος μεταφέρει την ιστορία μιας ζωής, αλλά και την τοιχογραφία ενός τόπου. Η ηθογραφική της καταγραφή περιλαμβάνει τις συνήθειες, τις σχέσεις της μικρής κοινότητας, υποδεικνύοντας τις παθογένειες και ταυτόχρονα τους στενούς δεσμούς που δένουν τους λαϊκούς ανθρώπους του Λιτσανέλο. Η συγγραφέας, ωστόσο, παραλείπει με ατολμία να εμβαθύνει στα ιστορικά γεγονότα του πολέμου, προσπερνώντας τα κομβικά αυτά χρόνια, αφήνοντας μετέωρους πολλούς ιστορικούς υπαινιγμούς.
Ο ρομαντισμός που διαπνέει την ιστορία αγάπης που διατρέχει το βιβλίο είναι σε τέλειες αναλογίες, δίνεται με απόλυτη λιτότητα και ευγένεια.
Η νοσταλγία με την οποία περιβάλει την αφήγηση η Τζανόνε, στα βήματα της Φεράντε, κινδυνεύει ενίοτε να περάσει τη διαχωριστική γραμμή που τη χωρίζει από το κλισέ. Η Ιταλίδα συγγραφέας πέφτει στην παγίδα της κοινοτοπίας, σε περιορισμένα ευτυχώς σημεία, όταν, παραδείγματος χάριν, περιγράφει τη μυρωδιά κόκκινης σάλτσας και κρασιού που ποτίζει το χωριό. Αντιθέτως, ο ρομαντισμός που διαπνέει την ιστορία αγάπης που διατρέχει το βιβλίο είναι σε τέλειες αναλογίες, δίνεται με απόλυτη λιτότητα και ευγένεια. Ο ανεκπλήρωτος έρωτας του Αντόνιο προς τη γυναίκα του αδερφού του και ο αξιοπρεπής τρόπος με τον οποίο τον χειρίζονται τα δυο εμπλεκόμενα πρόσωπα προσφέρουν μια ευχάριστη νότα στην αφήγηση χωρίς να τη βαραίνουν.
Συνδυάζοντας, πάντως, στοιχεία από το είδος της δραματοποιημένης βιογραφίας και του οικογενειακού σάγκα, η Ταχυδρόμος επιδεικνύει πολλές αρετές. Η σφιχτοδεμένη πλοκή, η ποικιλομορφία χαρακτήρων, αλλά κυρίως η αξέχαστη ηρωίδα συνθέτουν ένα χορταστικό μυθιστόρημα που ανήκει στην κατηγορία των ευπώλητων πλην όμως διατηρεί τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά.
＊Η ΦΑΝΗ ΧΑΤΖΗ είναι μεταφράστρια, απόφοιτος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Αγγλικών και Αμερικανικών Σπουδών.
Δυο λόγια για τη συγγραφέα
H Φραντζέσκα Τζανόνε, με καταγωγή από το Σαλέντο, έχει σπουδάσει Επικοινωνία στο Πειραματικό Κέντρο Κινηματογραφίας (CSC) της Ρώμης. Το πρώτο της μυθιστόρημα, Η ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (2023), γνώρισε τεράστια επιτυχία. Μεταφράζεται σε 35 χώρες και ήταν το πιο επιτυχημένο βιβλίο στην Ιταλία το 2023 όπου τιμήθηκε με τα βραβεία Bancarella και Amo Questo Libro.
