«Η μοίρα και το τυχαίο ορίζουν τις διαδρομές, και κανένας δεν μπορεί να τις προσπεράσει». Πολλές φορές διαβάζοντας το νέο μυθιστόρημα της Ελένης Πριοβόλου επαληθεύεται η παραπάνω αλήθεια. Δύο συνθήκες αντιθετικές που αντιμάχονται το αυτεξούσιο του ανθρώπου – οικτρά ματαιωμένο κάτω από τη δύναμή τους. Το μοιραίο και το τυχαίο κινούμενα μέσα στον χρόνο (που έτσι κι αλλιώς δεν τον ορίζουμε, μόνο τον ερμηνεύουμε κατά το δοκούν και τον ενσωματώνουμε στη ζωή μας) αποφασίζουν τι θα χαθεί και τι θα διασωθεί. Ίσως όχι πάντα αυτό που αξίζει αλλά οπωσδήποτε αυτό που έχει τη δύναμη να ιστορηθεί, μέσα από τις προσωπικές αφηγήσεις ή τις λογοτεχνικές εκδοχές τους. 

Η φιλία τους ξεκινά το 1963 για να σταματήσει σύντομα και να χαθούν τα όποια σημεία επαφής είχαν προλάβει να φτιάξουν μεταξύ τους. Θα ξανασμίξουν από μια απίστευτη συγκυρία μετά από πενήντα χρόνια, ενώ η κάθε μία θα έχει διαγράψει την τροχιά της στη ζωή.

Η ιστορία που αφηγείται η Πριοβόλου καλύπτει ένα χρονικό διάστημα περίπου πενήντα χρόνων, ικανό να δημιουργήσει τις συνθήκες μέσα στις οποίες οι δύο ηρωίδες της, η Άρια και η Οριάν, ενηλικιώνονται, διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους, χτίζουν κάτω από εξαιρετικά σκληρές και αντίξοες συνθήκες (ειδικά η μία από αυτές, η Οριάν) αυτό που θεωρούν ζωή. Η φιλία τους ξεκινά το 1963 για να σταματήσει σύντομα και να χαθούν τα όποια σημεία επαφής είχαν προλάβει να φτιάξουν μεταξύ τους. Θα ξανασμίξουν από μια απίστευτη συγκυρία μετά από πενήντα χρόνια, ενώ η κάθε μία θα έχει διαγράψει την τροχιά της στη ζωή. Η Ελλάδα του αντιδικτατορικού αγώνα, ο Καναδάς της επιλεγμένης εξορίας, η Ελλάδα της μεταπολίτευσης, η σύγχρονη κρίση. Αλλά και ο Λίβανος του εμφυλίου πολέμου, η κατάργηση της ελευθερίας και της ζωής, ο διαρκής αγώνας για την κατοχύρωση των στοιχειωδών δικαιωμάτων. 

«Κοιτάζει τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες των εφημερίδων που απεικονίζουν τον θρήνο των ανθρώπων πάνω από την εκατόμβη του παλαιστινιακού στρατοπέδου Ταλ Ελ-Ζατάρ τον Αύγουστο του 1976. Είχε ακούσει κάποτε τον Εμίλ να λέει ότι θα σβήσουν τα στρατόπεδα των Παλαιστινίων από το χάρτη του Λιβάνου. Ήταν λοιπόν αρκετά νωρίς σχεδιασμένο και το πραγματοποίησαν όταν οι συριακές δυνάμεις μπήκαν στη χώρα στο πλευρό των φαλαγγιτών. Θυμάται που ήρθε ο πατέρας σε απελπιστική κατάσταση και της είπε, ρίχνοντας "σκατά" ακόμα και στον τάφο του Εμίλ: "Ούτε οι ορδές του Χίτλερ δεν έκαναν τέτοιο μακελειό, Οριάν!" Έπειτα κλείστηκε στον οντά του και έπεσε σ’ ένα θρηνώδες παραλήρημα. Μάταια προσπαθούσε να του προσφέρει παρηγοριά. "Το αίμα έγινε κρουνός. Θα μας πνίξει όλους. Τα χειρότερα είναι μπροστά μας", έλεγε παραδομένος στην απελπισία». 

Διαφορετικές εμπειρίες, δυο ζωές που καμία σχέση δεν φαίνεται να έχουν, με λησμονημένα όσα είχαν από κοινού ζήσει. Κι όμως, όταν σμίξουν ξανά θα πάρουν τη συνέχεια της κοινής ζωής τους εκεί που την άφησαν και θα μας χαρίσουν η κάθε μία την αφηγημένη ιστορία της, δείχνοντας ολοκάθαρα τη γειτνίαση της Ανατολής με τη Δύση· μια όμορφη σύζευξη μέσα από τις προσωπικές ιστορίες των δύο γυναικών, που η μοίρα τις έφερε κοντά, τις χώρισε και τις ξανάσμιξε με το τυχαίο (ή μήπως το μοιραίο;) να παίζει τον καθοριστικό ρόλο του. Ταυτόχρονα μια υπόμνηση για τις ουσιαστικές σχέσεις που δημιουργούνται απρόσμενα, στερεώνονται με γερά θεμέλια, γι’ αυτό κι έχουν τη δύναμη να υπερβούν τα όποια χρονικά ή τοπικά εμπόδια, που απειλούν να τις καταργήσουν.

Η Ελένη Πριοβόλου έχει γράψει πολλά βιβλία για παιδιά και εφήβους. Από τα μυθιστορήματα ενηλίκων που έχει γράψει, το 2010 με το Όπως ήθελα να ζήσω  (εκδ. Καστανιώτη), κέρδισε το Βραβείο Αναγνωστών ΕΚΕΒΙ- ΕΡΤ.

Η ιστορία είναι γοητευτική. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά της μεγάλης αφήγησης που διαπερνά τα χρονικά διαστήματα και ενώνει τα διαφορετικά στοιχεία των προσώπων, των πολιτισμών, των χωρών, μέσα από την αγάπη, τη φιλία, την αλληλεγγύη, την προσφορά. Κάτω από αυτή την οπτική η ιστορία της Πριοβόλου είναι από τη φύση της αισιόδοξη, ακόμη κι όταν μιλά για την καταστροφή και τον θάνατο. 

«Ο θάνατος έρχεται συχνά απροειδοποίητα. Όμως η Οριάν θέλει να πιστεύει πως έχει ζωή ακόμα. Ασκήθηκε στον θάνατο. Συνομιλεί μαζί του, κι αυτός της ψιθυρίζει ότι δεν έχει φτάσει το πλήρωμα του χρόνου να τη σηκώσει μαζί του στα αθώρητα βάθη της άγνοιας. Παρά ταύτα προετοιμάζεται. Δεν τον πιστεύει τον θάνατο. Είναι γαλίφης, ξελογιαστής! Σου υπόσχεται τον άπλετο χρόνο, για να ξεχνάς να τον θυμάσαι. Και εκεί, μέσα στην αμεριμνησία, σε κόβει με το δρέπανό του».

Τα πρόσωπα της ιστορίας έχουν να εκπληρώσουν ένα στοίχημα με τη ζωή· γι’ αυτό και συμφιλιώνονται με τον θάνατο και μαθαίνουν να μην τον φοβούνται. Αντιλαμβάνονται τη ζωή σαν ένα όλον, στην ουσία χωρίς αρχή και τέλος, σαν μια συνέχεια βιωμάτων που καταλήγουν κάποτε σε ένα περιβάλλον αθώρητο μεν αλλά υπαρκτό ως συνέχεια του ορατού και απτού στις αισθήσεις. 

Η Ελένη Πριοβόλου χτίζει μια ιστορία πολυεπίπεδη, όπως πρέπει να είναι κάθε αφήγηση που με το ένδυμα της μυθοπλασίας ανοίγεται στον ωκεανό της μυθιστορηματικής πλοκής. Οι δύο ηρωίδες μοιράζονται το κέντρο του ενδιαφέροντος. Ωστόσο, όπως όταν ρίξεις ένα βότσαλο σε μια ήρεμη λίμνη γύρω του δημιουργούνται ομόκεντροι κύκλου αναταράξεων, που όσο απομακρύνονται από το κέντρο φθίνουν, έτσι κι εδώ οι δευτερεύοντες χαρακτήρες είναι πλήρεις μυθοπλαστικές προσωπικότητες, που συνεπικουρούν τη δομή της ιστορίας και συμπληρώνουν τις δύο περσόνες. Η Οζ Τσαμούν, για παράδειγμα, δεν είναι απλώς μια συμπληρωματική φιγούρα στην κεντρική ιστορία και τη ζωή της Άριας και της Οριάν, αλλά θα μπορούσε να σταθεί και ως αυτόνομη μυθοπλαστική μορφή κάτω από μια επεξεργασία του βασικού της πυρήνα με την προσθήκη ικανών στοιχείων πλοκής. Ακόμη ένα δείγμα της καλής γραφής, που υπολογίζει όλες τις λεπτομέρειες για να δομηθεί σωστά και στέρεα το θέμα, να βρουν τον κατάλληλο χώρο (σε τόπους και πρόσωπα) για να σταθούν και να μη μείνουν μετέωροι οι κεντρικοί ήρωες. Μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία σύζευξης Ανατολής και Δύσης. Ένα μυθιστόρημα ξεχωριστό στη θεματική και στη γραφή του.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας. 
Τελευταίο της βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ο ευτυχισμένος Σίσυφος» (εκδ. ΑΩ).

Στη ζωή νωρίς νυχτώνει
Ελένη Πριοβόλου
Καστανιώτης 2019
Σελ. 512, τιμή εκδότη €18,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΠΡΙΟΒΟΛΟΥ