afterlives

Για το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (Abdulrazak Gurnah, Νόμπελ Λογοτεχνίας 2021) «Άλλες ζωές» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Ψυχογιός). Στην κεντρική φωτογραφία, αιχμάλωτοι διαφόρων φυλών στη Ναμίμπια, μια χώρα που, όπως και άλλες χώρες της Αφρικής, γνώρισε για καιρό τις αγριότητες της Γερμανικής αποικιοκρατίας.

Του Κ.Β. Κατσουλάρη

Θα το θυμάστε, ίσως. Δεν έχει κλείσει ούτε χρόνος απ’ όταν η Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωσε το Νόμπελ Λογοτεχνίας για το 2021, σπέρνοντας τον πανικό στα δημοσιογραφικά γραφεία και στους συντάκτες βιβλίου σε όλον τον κόσμο, που προσπαθούσαν να ανακαλύψουν ποιος είναι και πώς προφέρεται ο «άγνωστος» αυτός συγγραφέας από τη Ζανζιβάρη της Τανζανίας.

Κι όμως, ο 73χρονος Αμπντουλραζάκ Γκούρνα, Βρετανός πολίτης από τη δεκαετία του 60, οπότε κι εγκατέλειψε ως πολιτικός πρόσφυγας τη χώρα του, όχι μονάχα ζει και διδάσκει στην Αγγλία, αλλά τουλάχιστον δύο από τα βιβλία του ήταν υποψήφια για το δημοφιλέστερο βραβείο στην αγγλική γλώσσα, το βραβείο Μπούκερ. Ο ίδιος έχει υπάρξει άλλωστε μέλος της επιτροπής του Μαν Μπούκερ το 2016.

Για τον μη αγγλόφωνο κόσμο, όπως και στη χώρα μας, ούτε συζήτηση: Ο σημαντικότερος συγγραφέας της Ανατολικής Αφρικής ήταν εντελώς άγνωστος.

Παρόλα αυτά, τη στιγμή της βράβευσής του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, τα περισσότερα βιβλία του ήταν εξαντλημένα ακόμη και στη Μεγάλη Βρετανία, ενώ και στις Ηνωμένες Πολιτείες η κατάσταση δεν ήταν πολύ διαφορετική. Για τον μη αγγλόφωνο κόσμο, όπως και στη χώρα μας, ούτε συζήτηση: Ο σημαντικότερος συγγραφέας της Ανατολικής Αφρικής ήταν εντελώς άγνωστος.

Έτσι είναι: Η ιστορία του συγγραφέα Αμπντουλραζάκ Γκούρνα είναι σε μεγάλο βαθμό και η ιστορία της σχέσης του δυτικού κόσμου, όλων μας, με την Αφρική. Ξέρουμε ότι βρίσκεται εκεί, κοντά μας, αλλά προτιμούμε να μην γνωρίζουμε πολλά περισσότερα. Η Αφρική φαντάζει αχανής, περίπλοκη, και από πολλές πλευρές υπερβολικά πρωτόγονη στα μάτια μας...

 Gurnah 3

O Αμπουλραζάκ Γκούρνα τιμή­θηκε με το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2021. Είναι συγγραφέας δέκα μυθιστορημάτων: Memory of Departure, Pilgrims Way, Dottie, Paradise (στη βρα­χεία λίστα για τα βραβεία Booker και Whitbread), Admiring Silence, By the Sea (στη μακρά λίστα για το βραβείο Booker Prize και στη βραχεία λίστα για το βραβείο των Los Angeles Times), Desertion (στη βραχεία λίστα για το Βραβείο των Συγγραφέων της Κοινοπολιτείας), The Last Gift, Gravel Heart και Άλλες Ζωές (στη βραχεία λίστα για το Βραβείο Orwell, στη μακρά λίστα για το Βραβείο Walter Scott). Είναι ομότιμος καθηγη­τής Αγγλικής και Μετα-­αποικιακής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ. Ζει στο Καντέρμπουρι. Από τις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ ετοιμάζονται και άλλα βιβλία του.

Το Άλλες ζωές (Afterlives), το μυθιστόρημα που επέλεξαν οι εκδόσεις Ψυχογιός για να μας συστήσουν τον νομπελίστα συγγραφέα είναι το τελευταίο του. Κυκλοφόρησε στη Μεγάλη Βρετανία μόλις το 2020, κι από πολλές απόψεις είναι ιδανικό για μια πρώτη γνωριμία μαζί του: Διαδραματίζεται στην Ανατολική Αφρική, τις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, και σε αυτό συναντάμε όλα τα μεγάλα θέματα που χαρακτηρίζουν τη λογοτεχνία του συγγραφέα από την Τανζανία: Η Αφρική ως πεδίο συγκρούσεων μεταξύ αποικιοκρατικών δυνάμεων, η διάλυση των οικογενειών από τους πολέμους και τις αρρώστιες, η αναζήτηση πατρίδας και το αίσθημα της προσφυγιάς, ο έρωτας και η αγάπη ως ύστατο καταφύγιο.

Η Ανατολική Αφρική και η Γερμανική αποικιοκρατία

Να σημειώσουμε όμως πρώτα μερικά δεδομένα, που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε το ευρύτερο ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο: Η Ανατολική Αφρική, η περιοχή δηλαδή νότια του Σουδάν και της Υεμένης, αποτελείται από χώρες που βρέχονται από τον ινδικό ωκεανό, όπως η Σομαλία, η Κένυα και η Τανζανία, αλλά και από χώρες ηπειρωτικές, όπως το Νότιο Σουδάν, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Αιθιοπία. Οι περισσότερες από αυτές τις χώρες υπήρξαν για δεκαετίες αποικίες της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, του Κάιζερ, πριν περάσουν, έπειτα από πόλεμο, στα χέρια των Βρετανών.

Η τακτική του Γερμανικού Στρατού ήταν να δημιουργεί στρατιωτικές δυνάμεις αποτελούμενες από ντόπιους, τους λεγόμενους Ασκάρι, τους οποίους συχνά αποσπούσαν με τη βία από τα χωριά τους, χωρίς να σπανίζουν κι εκείνοι που κατατάσσονταν οικειοθελώς ως μισθοφόροι, προκειμένου να αποφύγουν τα χειρότερα: την πείνα και τις αρρώστιες.

gournah exofΑναζητώντας τύχη στους Ασκάρι

Δύο από τους τέσσερις κεντρικούς ήρωες αυτού του μυθιστορήματος αναζητούν την τύχη τους στον Γερμανικό Στρατό, γίνονται Ασκάρι. Ο πρώτος, ο Ιλιάς, δεν θα επιστρέψει ποτέ, και η εξαφάνισή του θα σημαδέψει όχι μονάχα την αδερφή του, τη βασανισμένη Αφίγια, αλλά και την επόμενη γενιά, ως ανεπούλωτο τραύμα. Ο δεύτερος, ο Χάμζα, δεν θα βρει στους Ασκάρι τη συντροφικότητα και την αίσθηση αποστολής που γύρευε όταν κατατάχτηκε. Οι λεπτεπίλεπτοι τρόποι και το όμορφο παρουσιαστικό του θα είναι η κατάρα του, έτσι που καταλήγει αντί για πολεμιστής, ορντινάντσα, προσωπικός υπηρέτης δηλαδή, ενός μορφωμένου πλην απάνθρωπου Γερμανού αξιωματικού.

Μαζί του πάντως θα διδαχτεί τη γερμανική γλώσσα και κουλτούρα, και μέσα από πολλές περιπέτειες που θα τραυματίσουν την ψυχή του με τη φρίκη και την παραφροσύνη του πολέμου, θα βρεθεί ημιθανής σε ένα Τάγμα Μοναχών, όπου θα συνδεθεί φιλικά με μια καλή Γερμανίδα, στην οποία αναφέρεται απλώς ως Frau.

Διαλυμένες οικογένειες, κακοποίηση και βία

Μεγάλο μέρος του μυθιστορήματος καταλαμβάνει η ζωή των άλλων δύο κεντρικών χαρακτήρων, του Χαλίφα και της Αφίγια. Στην ιστορία των δυο τους υπάρχουν ομοιότητες: Διαλυμένες οικογένειες από χωριά της ενδοχώρας, κακοποίηση και βία στην παιδική τους ηλικία, έως ότου βρίσκουν καταφύγιο στην μικρή παραλιακή πόλη όπου και θα συνυπάρξουν, με την Αφίγια να γίνεται ψυχοκόρη του άτεκνου Χαλίφα.

Η επιστροφή του Χάμζα από τον πόλεμο θα σηματοδοτήσει μεγάλες αλλαγές: Οι ζωές των τριών αυτών προσώπων συνδέονται σε έργα ειρήνης και προκοπής, κι ενώ η χώρα βρίσκεται πλέον υπό βρετανική διοίκηση, με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο προ των πυλών.

Τέσσερις δεκαετίες Ιστορίας της Ανατολικής Αφρικής

Στο Άλλες Ζωές συμπυκνώνονται κάπου τέσσερις δεκαετίες της κοινωνικής και πολιτικής Ιστορίας της Ανατολικής Αφρικής: Είναι δεκαετίες σημαντικές, καθώς ορίζουν το πέρασμα από τη Γερμανική στη Βρετανική κυριαρχία, κι από εκεί στην σταδιακή Ανεξαρτησία, μέσα από την ανάπτυξη απελευθερωτικών κινημάτων στις περισσότερες χώρες. Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την κατεύθυνση διαδραματίζει και η Κοινωνία των Εθνών, που συστάθηκε αμέσως μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ταυτόχρονα, το Άλλες Ζωές είναι ένα μυθιστόρημα για την αφρικανική ψυχή, την αναζήτηση ταυτότητας μέσα από αρχέγονες παραδόσεις, κουλτούρες που εδράζονται σε μια μαγική αντίληψη του κόσμου, καθώς έρχονται σε επαφή, συχνά με βίαιο τρόπο, με την επιστήμη και τον δυτικό τρόπο σκέψης και ύπαρξης.

Ο Γκούρνα, έχοντας βρει ο ίδιος καταφύγιο από πολύ νέος σε μια δυτική χώρα, χωρίς να αποσιωπά τα εγκλήματα και την ιστορική αδικία της αποικιοκρατίας, καταφέρνει να σκιαγραφήσει μια πλούσια και βαθιά ανθρώπινη εικόνα της ζωής των ηρώων του, όπου τα πράγματα δεν είναι ασπρόμαυρα. Με το μυθιστόρημά του δίνει φωνή σε ανθρώπους που δεν έχουν φωνή, φέρνοντας στο προσκήνιο ζωές από αυτές που συνήθως τις καταπίνει ο στρόβιλος της Ιστορίας.

Με το μυθιστόρημά του δίνει φωνή σε ανθρώπους που δεν έχουν φωνή, φέρνοντας στο προσκήνιο ζωές από αυτές που συνήθως τις καταπίνει ο στρόβιλος της Ιστορίας.

Το βιβλίο, όπως και όλα τα βιβλία του νομπελίστα συγγραφέα, είναι γραμμένο στα αγγλικά, αλλά βρίθει λέξεων στα σουαχίλι, στα αραβικά και στα γερμανικά, αφήνοντας ακόμη και με αυτόν τον τρόπο να διαφανεί η ποικιλομορφία και η αντιφατικότητα της αφρικανικής ταυτότητας. Δύσκολο έργο για τη μεταφράστρια Κατερίνα Σχινά, η οποία, πολύπειρη καθώς είναι, το έφερε σε πέρας με σεβασμό και γνώση.


* Ο Κ.Β. Κατσουλάρης είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων Αφαίας και Τελαμώνος (εκδ. Μεταίχμιο).

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

Για το βιβλίο του Τζον Χέρσι (John Hersey) «Χιροσίμα» (μτφρ. Νίκος Αγγελόπουλος, εκδ. Σάλτο). Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται στις 6 Αυγούστου από τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας. Κεντρική εικόνα: Η Χιροσίμα, αμέσως μετά (πηγή: Britannica).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

«Η θεία του Σίτον» του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (κριτική) – Φόβοι για μάγισσες και το φάντασμα της αποικιοκρατίας

«Η θεία του Σίτον» του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (κριτική) – Φόβοι για μάγισσες και το φάντασμα της αποικιοκρατίας

Για το εκτενές διήγημα του Ουόλτερ ντε λα Μέαρ (Walter de la Mare) «Η θεία του Σίτον» (μτφρ. Ευαγγελία Κουλιζάκη, εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: Από την ταινία «The witch in the window» (2018).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
«Λευκό» της Χαν Γκανγκ (κριτική) – Σπουδή στη λευκότητα

«Λευκό» της Χαν Γκανγκ (κριτική) – Σπουδή στη λευκότητα

Για το μυθοπλαστικό έργο της Χαν Γκανγκ (Han Kang) «Λευκό» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: Η συγγραφέας. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Λευκό χάπι, λευκά μαλλιά, φεγγάρι, χιόνι, αλάτι, γλά...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

Για τις παραστάσεις «Μπουμπουλίνας 18» της Κίττυς Αρσένη, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη και «Εγώ, μια δούλα» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, σε σκηνοθεσία Νίκου Χατζόπουλου, στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18».

...
Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ