Για το βιβλίο-μαρτυρία της Adélaide Bon «Το κοριτσάκι στον παγετώνα» (μτφρ. Άννα Δαμιανίδη, εκδ. Στερέωμα).
Του Διονύση Μαρίνου
Θυμάμαι πολύ καλά το ψυχικό στράγγισμα που δέχθηκα πριν από δύο χρόνια όταν ολοκλήρωσα το πολυσέλιδο μυθιστόρημα της Χάνια Γιαναγκιχάρα Λίγη ζωή (μτφρ. Μαρία Ξυλούρημ εκδ. Μεταίχμιο). Ο τρομώδης βίος του Τζουντ, του ενός από τους τέσσερις ήρωες του μυθιστορήματος, σου μεταφέρει την διαπερατότητα του σωματικού και ψυχικού άλγους του. Είναι ένα βιβλίο που χρειάζεσαι χρόνο να το ξεπεράσεις. Θυμάμαι πολύ καλά την παγωμένη ακινησία στην οποία με υπέβαλλε το μυαλό μου ολοκληρώνοντας το πρώτο μέρος της τριλογίας του Εντουάρντ Λουί Να τελειώνουμε με τον Εντύ Μπεργκέλ (μτφρ. Μιχάλης Αρβανίτης, εκδ. Αντίποδες). Ήταν ένα δριμύ σοκ, μια αφιονισμένη αφήγηση δίχως καλλωπισμούς.
Η πρώτη περίπτωση, φυσικά, ήταν προϊόν μυθοπλασίας. Η δεύτερη χρησιμοποίησε τον μανδύα της πλοκής για να εκθέσει δημόσια και δίχως αποστάσεις το δράμα μιας πραγματικής ζωής. Τα όρια μεταξύ επινόησης και πραγματικής πραγματικότητας υπήρξαν αρκετά δυσδιάκριτα.
Στην περίπτωση της Adélaide Bon τα πράγματα ολότελα ξεκάθαρα. Γι’ αυτό και ευθύς εξαρχής πρέπει να τονιστεί με πάσα καθαρότητα πως είναι μια γενναία γυναίκα γι’ αυτό που καταθέτει. Στη δική της περίπτωση το συγγραφικό αποτύπωμα, έτσι όπως ήρθε σ’ εμάς με τη μορφή του αφηγήματος Το κοριτσάκι στον Παγετώνα (μτφρ. Άννα Δαμιανίδη, εκδ. Στερέωμα), δεν γίνεται να κριθεί επί τη βάσει μιας τυπικής λογοτεχνικής κριτικής. Είναι μια δήλωση ύπαρξης του πληγωμένου της εγώ αυτό το βιβλίο. Ένα πλησίασμα σ’ αυτό που έχασε στην παιδική της ηλικία. Είναι, εν πολλοίς, μια κατάκτηση που κερδήθηκε με πολύ πόνο και κόπο.
Είναι μια δήλωση ύπαρξης του πληγωμένου της εγώ αυτό το βιβλίο. Ένα πλησίασμα σ’ αυτό που έχασε στην παιδική της ηλικία. Είναι, εν πολλοίς, μια κατάκτηση που κερδήθηκε με πολύ πόνο και κόπο.
Έως τα εννέα της χρόνια, η Αντελαΐντ ήταν ένα χαρούμενο κορίτσι. Ένα τυπικό παιδί μιας οικογένειας αστών στο Παρίσι που τίποτα δεν του έλειπε και ζούσε με περίσσεια αγάπης και φροντίδας. Ώσπου μια Κυριακή Μαΐου, την ώρα που επέστρεφε στο σπίτι της, στην πολυκατοικία της μπήκε και ένας άγνωστος άντρας· ο άντρας στο πλατύσκαλο όπως θα θυμάται ξανά και ξανά. Από εκείνη τη στιγμή άρχεται η κάθοδός της στην κόλαση. Ο άντρας την κακοποιεί σεξουαλικά. Τόσο σκληρά και επώδυνα η ζωή της αλλάζει δραματικά. Εκείνος τρέπεται σε φυγή, τη στιγμή που το μυαλό και το σώμα της μικρής Αντελαΐντ διολισθαίνει επικίνδυνα μέρα με τη μέρα, χρόνο με τον χρόνο. Βρίσκεται σε κατακόρυφη κατάσταση αποδρομής.
![]() |
|
Η Adélaide Bon είναι συγγραφέας και ηθοποιός. Το πρώτο της βιβλίο αφορά τη διαχείριση και το τέλος της αθωότητας, καταθέτοντας στη δημόσια συζήτηση επιπλέον δεδομένα για το θέμα της σεξουαλικής βίας. |
Πώς αποτυπώνεις με λέξεις ένα παιδικό τραύμα; Των ενηλίκων μπορούν να εκλογικευτούν, να αποκτήσουν –έστω– ένα επίχρισμα εξήγησης. Εντέλει, να οδηγηθούν σε μια κάθαρση. Τι γίνεται, όμως, με εκείνα των παιδιών που ξαφνικά παύουν με βίαιο τρόπο να είναι παιδιά, αλλά δεν μετατρέπονται ούτε σε ενήλικες; Διαβιούν σε μια ενδιάμεση κατάσταση (ολότελα μετέωρη) βιώνοντας συνεχώς τις συνέπειες ενός μετά-τραυματικού σοκ, το οποίο δεν είναι σε θέση να διαχειριστούν.
Οι λέξεις της Μπον αποκτούν την επικινδυνότητα μιας λεπίδας που φτιάχτηκε για να προκαλεί βαθιές ουλές. Κάθε κεφάλαιο είναι κι ένα βύθισμα, μια σπασμένη αλληλουχία. Το κορίτσι περνάει από όλα τα στάδια της αυτοκαταστροφής. Κατηγορεί τον εαυτό του, αυτοοικτίρεται, φτάνει στο σημείο να προκαλεί τραύματα στο ίδιο του το σώμα, επιθυμεί να φαίνεται άσχημη και ποταπή. Καταναλώνει με αρρωστημένη βουλιμία μεγάλες ποσότητες φαγητού κι ύστερα τις αποβάλλει με την ίδια βιαιότητα. Θέλει να χαλάσει την εικόνα της, όπως συνέβη μέσα της.
Κάθε πλησίασμα άλλου άντρα είναι ένας νέος τρόμος. Δεν μπορεί να χαρεί το απλό φλερτ. Η εγγύτητα είναι ένα αγκάθι σε κάθε πόρο του δέρματός της. Στο σεξ στέκεται απαθής, παγωμένη· ένα ξένο σώμα έχει εποικήσει το δικό της. Το ονομάζει «οι μέδουσες» μια ονομασία που έχει τη δική της σημειολογία. Η μυθική Μέδουσα βιάστηκε από τον Ποσειδώνα και στη συνέχεια απέκτησε τέτοια άσχημη όψη που πέτρωνε όποιον την κοιτούσε. Η Αντελαΐντ παγώνει κάθε φορά που προσπαθεί να αντικρύσει τον εαυτό της, να αισθανθεί ολόκληρη. Μάταιος κόπος: εκείνος ο άγνωστος την έσπασε σε χίλια κομμάτια.
Προσπαθώντας να κατανοήσει το τραύμα της, να το ορίσει με λέξεις, να του δώσει μια συγκεκριμένη υπόσταση ώστε να πλησιάσει την ίαση, ακολουθεί διάφορες θεραπευτικές μεθόδους. Από τις κλασικές συνεδρίες με ψυχιάτρους έως εναλλακτικές μορφές αυτοβελτίωσης και από θεατρικές ομάδες έως γκρουπ όπου διδάσκεται δημιουργική γραφή. Είναι ένα κορίτσι που γίνεται γυναίκα, αλλά παραμένει ένα έκκεντρο πλάσμα. Οι λέξεις που της λείπουν έτσι ώστε να ορίσει την κατάστασή της είναι αυτές που την εξοπλίζουν με την ικανότητα να αναδιαμορφώσει τις παρελθοντικές εμπειρίες της και να περιηγηθεί στα αποτελέσματα του παρόντος. Ίσως έτσι μπορεί να εξηγηθεί ακόμη καλύτερα η ύπαρξη αυτού του αφηγήματος. Το απροσπέλαστο του πόνου μετασχηματιζόμενο σε λέξεις γίνεται θεατό, αποκτά μια βασική ορολογία. Άλλωστε, η Μπον, συν τω χρόνω, μαθαίνει τόσο την ιατρική όσο και την νομική ορολογία γύρω από αυτό που της συνέβη. Ήταν διείσδυση ή βιασμός; Τι ορίζει ο νόμος, πώς το αντιμετωπίζει η κοινωνία;
Η καίρια «συνάντηση» με το τραυματικό παρελθόν θα έρθει δύο και πλέον δεκαετίες μετά τον βιασμό της όταν θα συλληφθεί ο δράστης και θα συρθεί σε δίκη.
Η καίρια «συνάντηση» με το τραυματικό παρελθόν θα έρθει δύο και πλέον δεκαετίες μετά τον βιασμό της όταν θα συλληφθεί ο δράστης και θα συρθεί σε δίκη. Πρόκειται για έναν ιταλό, τον Τζοβάνι Κόστα, ηλικιωμένος πλέον, με βαρύ ποινικό μητρώο που δεν περιορίζεται σε κλοπές και απάτες, αλλά αποδεικνύεται πως θυσίασε για το βίτσιο του κάμποσες αθώες ψυχές. Το δικαστήριο γεμίζει από τα παγωμένα πρόσωπα των θυμάτων του. Ενήλικες πλέον, με έντονα τα σημάδια του ασίγαστου φόβου στο βλέμμα, αποφασίζουν να τον αντικρύσουν ελπίζοντας στην καταδίκη του. Η απονομή της Δικαιοσύνης δεν θα απαλύνει τη σκαιότητα του πόνου, αλλά τουλάχιστον θα είναι γι’ αυτές μια δικαίωση. Κάποια από τα θύματά του λυγίζουν, δεν παρίστανται στο δικαστήριο, δεν κινούν καν διαδικασία εναντίον του. Η Bon στέκεται εκεί στο δικαστήριο· σπασμένος βράχος, αλλά και αποφασισμένη να δει την τελευταία πράξη του δράματος.
Είναι η στιγμή που έπειτα από πολλά χρόνια διαρρηγνύεται το πέπλο σιωπής που είχε απλωθεί ανάμεσα στην ίδια και την οικογένειά της. Οι γονείς της στέκονται στο πλάι της, τα αδέλφια της επίσης (αποδεικνύεται πως και μια αδελφή της κουβαλάει τα δικά της ανομολόγητα τραύματα), οι συγγενείς το ίδιο. Περισσότερο από όλους, ο άντρας της. Μέσα σε όλο αυτό τον κυκεώνα, η Αντελαΐντ στέκεται τυχερή και συναντάει έναν άνθρωπο που δεν της προκαλεί τρόμο όταν την πλησιάζει (καίτοι χρειάστηκε να περάσει πολλά στάδια αποδοχής), να κάνει παιδί – καίτοι αναγκάστηκε να σταθεί αμφίθυμη ακόμη και μπροστά στο πλάσμα που βγήκε από μέσα της. Αλήθεια, ένας τραυματισμένος άνθρωπος πώς αγγίζει ένα μωρό; Δεν είναι «λογικό» να σκεφτεί ότι ενδέχεται να του κάνει κακό; Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι παρελθόν, στέκουν αδυσώπητα μπροστά της. Όμως, για πρώτη φορά είναι τόσο αποφασισμένη να τα αντιμετωπίσει.
Η ακροαματική διαδικασία αποδεικνύεται –όπως αναμενόταν– επώδυνη. Ο Κόστα εμφανίζεται αμετανόητος, προκλητικός, ένας άνθρωπος εθισμένος στην βαναυσότητα. Προκαλεί συνεχώς τους δικαστές, τους υβρίζει, αδιαφορεί για τις συνέπειες των πράξεών του, αρνείται πως βίασε ή απείλησε νεαρά κορίτσια. Τελικά καταδικάζεται σε ποινή φυλάκισης 18 ετών, αλλά ασκεί έφεση. Κάτι που σημαίνει πως η πόρτα της κόλασης δεν έκλεισε οριστικά. Η Αντελαΐντ και τα υπόλοιπα κορίτσια, όσα αντέξουν, θα χρειαστεί να περάσουν ξανά την ταπεινωτική διαδικασία της παρουσίας σε ένα νέο δικαστήριο, στο οποίο θα εκτεθούν δημόσια όλα τα τραύματά τους. Η πρωτόδικη απόφαση, όμως, είναι μια μορφή κάθαρσης, μια λύτρωση που δεν σφραγίζει τα τραύματα, αλλά, τουλάχιστον, δεν τα αφήνει ανοιχτά επ’ αόριστον.
Μας θυμίζει πως ακόμη και στις μέρες μας ο βιασμός είναι ένας κοινωνικός στιγματισμός όχι μόνο για τον δράστη της αποτρόπαιης πράξης αλλά και του θύματος.
Το Κοριτσάκι στον παγετώνα είναι ένα γενναίο βιβλίο και αποζητάει αναγνώστες με πλήρη κατανόηση. Είναι ένα σκληρό βιβλίο. Η Bon δεν αποκρύπτει τίποτα, αφήνει όλα τα δαιμόνια που ήταν φυλακισμένα μέσα της να βγουν στο φως. Είναι ένα βιβλίο που δεν γίνεται να μην σε σημαδέψει αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.
Μας θυμίζει, δε, πως ακόμη και στις μέρες μας ο βιασμός είναι ένας κοινωνικός στιγματισμός όχι μόνο για τον δράστη της αποτρόπαιης πράξης αλλά και του θύματος. Γι’ αυτό και πολλές υποθέσεις δεν βγαίνουν ποτέ στην επιφάνεια ή όταν βγαίνουν είναι πλέον πολύ αργά. Είθε αυτό το βιβλίο να βοηθήσει πολλά από τα θύματα αυτού του ακήρυχτου σεξουαλικού πολέμου που δεν έχει καμία σχέση με την πλέριας ομορφιάς πράξη του έρωτα και της αγάπης. Τι σχέση μπορεί να έχει η βία με το αμοιβαίο δόσιμο δύο σωμάτων;
Η άρτια μετάφραση ανήκει στην Άννα Δαμιανίδη.
* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, η ποιητική συλλογή «Ποτέ πια εμείς» (εκδ. Μελάνι).
Το κοριτσάκι στον παγετώνα
ADÉLAÏDE BON
Μτφρ. ΔΑΜΙΑΝΙΔΗ ΑΝΝΑ
ΣΤΕΡΕΩΜΑ 2020
Σελ. 248, τιμή εκδότη €17,00