twilight of the idols700

Για το έργο του Φρίντριχ Νίτσε Λυκόφως των ειδώλων (μτφρ. Βαγγέλης Δουλαβέρης, εκδ. Gutenberg)

Του Γιώργου Λαμπράκου

Μεταξύ των πάμπολλων πραγμάτων που ο Φρίντριχ Νίτσε ήξερε να κάνει καλά ήταν να επινοεί και να επιλέγει τίτλους για τα εμβληματικά βιβλία του. Έτσι, αρκετοί τίτλοι έργων του έγιναν εκφράσεις που χρησιμοποιούνται πια ευρέως («ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο», «πέρα από το καλό και το κακό», «θέληση για δύναμη» κ.ά.) ακριβώς διότι συνέλαβαν και σηματοδότησαν μια σημαντική στιγμή στην ιστορία της Δυτικής σκέψης και ιστορίας, συμπυκνώνοντάς τη σε λίγες λέξεις. Το Λυκόφως των ειδώλων, τίτλος που παραλλάσσει την όπερα Λυκόφως των θεών του Βάγκνερ και επιλέχτηκε ύστερα από σύσταση του φίλου του Πέτερ Γκαστ, είναι μία ακόμα τέτοια στιγμή. Το βιβλίο γράφτηκε μέσα σε λίγες μόλις ημέρες το 1888 και εκδόθηκε τον επόμενο χρόνο, μετά την κατάρρευση του φιλοσόφου.

Η νέα μετάφραση στις εκδόσεις Gutenberg (του Βαγγέλη Δουβαλέρη, με πρόλογο, σχόλια και παραρτήματα του ιδίου, καθώς επίσης εισαγωγή, επιμέλεια και σχόλια του Ήρκου Ρ. Αποστολίδη) ακολουθεί με εμβρίθεια, συνέπεια και υψηλή ποιότητα, την ίδια εκδοτική πρακτική που είδαμε και στα τέσσερα προηγούμενα νιτσεϊκά έργα (αν και οι 610 υποσημειώσεις ίσως είναι υπερβολικά πολλές για την απρόσκοπτη ανάγνωση του κυρίως κειμένου, όπως και για να αφομοιωθούν).

Mέσα σε λίγες δεκάδες σελίδες ο Νίτσε αναλαμβάνει, φιλοσοφώντας «με το σφυρί», να διαλύσει τα κυρίαρχα Δυτικά είδωλα, να τα οδηγήσει στο λυκόφως τους ώστε να έρθουν στον κόσμο νέες χαραυγές.

Κάθε καλός τίτλος πρέπει λοιπόν να δίνει δυνατό στίγμα και να προδιαθέτει καθαρά για τη συνέχεια. Και τι συνέχεια: μέσα σε λίγες δεκάδες σελίδες ο Νίτσε αναλαμβάνει, φιλοσοφώντας «με το σφυρί» όπως γράφει στον εξίσου δυνατό υπότιτλο, να διαλύσει τα κυρίαρχα Δυτικά είδωλα, να τα οδηγήσει στο λυκόφως τους ώστε να έρθουν στον κόσμο νέες χαραυγές. Τα μεγάλα είδωλα που ο Νίτσε «ακροάζεται», όπως η Θρησκεία, η Μεταφυσική, η Επιστήμη, ο Πολιτισμός συνολικά, δέχονται ανηλεείς επιθέσεις, ως επί το πλείστον καίριες, ενίοτε και άδικες. Κι από πού να πιαστεί κανείς για να μιλήσει για όλα αυτά; Αν για τον Νίτσε υπάρχει ένα νήμα που να τα συνδέει όλα, αυτό είναι μάλλον η Ηθική, οι αξίες.

Το βιβλίο χωρίζεται σε δώδεκα ενότητες και ο Νίτσε, ήδη από τον «Πρόλογο», ορίζει ως στρατηγική του το αναποδογύρισμα των αξιών και την επαναθεμελίωσή τους. Στη συνέχεια, άλλοτε με ολιγόλεκτους αφορισμούς («Πώς είπατε; λάθος του θεού ο άνθρωπος; Ή ο θεός λάθος του ανθρώπου; –»), άλλοτε με εκτενή (πάντα στο νιτσεϊκό πλαίσιο και ύφος) κομμάτια, προβαίνει στο αποκαθηλωτικό έργο του. Στην ενότητα «Το πρόβλημα του Σωκράτη» τα βάζει, όχι τυχαία, με τον μεγάλο του αντίπαλο και την εντελώς παράδοξη, για τα «ένστικτα των προγενέστερων Ελλήνων», «σωκρατική εξίσωση: λογική = αρετή = ευτυχία». Σωκράτης και σωκρατικοί οδηγούν τη «λογική μέχρι παραλογισμού», ενώ αργότερα ο Χριστός, και ακόμα περισσότερο οι χριστιανοί, ολοκληρώνουν την «παρανόηση» για τη «βελτίωση» της ανθρωπότητας: αυτή συνίσταται κυρίως στο ότι καταπολεμούν τα υγιή ένστικτα και οδηγούν στην ψυχοσωματική κατάπτωση, στον πεσιμισμό και τον μηδενισμό, δύο ιστορικές και διανοητικές τάσεις που συνήθως επιρρίπτονται στον ίδιο τον Νίτσε, ενώ αυτός πάσχιζε, μέσω της ενδελεχούς ανάλυσής τους, για την υπέρβασή τους.

«Η εξημέρωση ενός ζώου… “βελτίωση”; Αυτό ηχεί σαν αστείο στ’ αφτιά μας. Όποιος γνωρίζει τι ακριβώς συμβαίνει στα θηριοτροφεία, καταλαβαίνει ότι δεν πρόκειται διόλου περί “βελτίωσης”, αλλά περί εξασθένησης».

Το σφυροκόπημα θα συνεχιστεί με επίκεντρο την καταδίκη της Εκκλησίας για τη δική της καταδίκη του σώματος η οποία «εχθρεύεται τη ζωή» καθώς εχθρεύεται τις αισθήσεις για χάρη του ιδεαλιστικού πνεύματος, κατ’ επέκταση για χάρη μιας δήθεν καλύτερης ζωής σε έναν άλλο, υπερβατικό κόσμο, αντί για μια πλήρη, φυσική ζωή σε αυτόν εδώ. Χριστιανισμός και σωκρατισμός/πλατωνισμός δέχονται τις περισσότερες σφυριές για τις «πλάνες» που ταλανίζουν τον Δυτικό άνθρωπο. Η πλάνη σχετικά με τον αληθή και τον φαινόμενο κόσμο, όπως και οι «Τέσσερις μεγάλες πλάνες», είναι από τα σημαντικότερα κείμενα του Νίτσε, όπου επαναλαμβάνει, μα σε εντελώς συμπυκνωμένη μορφή, προβληματισμούς εκφρασμένους σε προηγούμενα βιβλία του. Έτσι, η κυρίαρχη Ηθική, για τον Νίτσε, σημαίνει (και ερμηνεύτηκε ως) βελτίωση του ανθρώπου, αλλά αν ο ιερέας είναι ο «βελτιωτής της Ανθρωπότητας», ζήτω που καήκαμε. Γράφει: «Η εξημέρωση ενός ζώου… “βελτίωση”; Αυτό ηχεί σαν αστείο στ’ αφτιά μας. Όποιος γνωρίζει τι ακριβώς συμβαίνει στα θηριοτροφεία, καταλαβαίνει ότι δεν πρόκειται διόλου περί “βελτίωσης”, αλλά περί εξασθένησης». Και η ενότητα ολοκληρώνεται ως εξής: «κ ά θ ε μέσον “ηθικοποίησης” της Ανθρωπότητας ήταν κατά βάσιν α ν ή θ ι κ ο. –»

Nietzsche1Ο Νίτσε έχει πάρει φόρα και δύσκολα σταματάει. Στο στόχαστρο βάζει τους συμπατριώτες του («Τι λείπει απ’ τους Γερμανούς») και στη συνέχεια («Ακροβολισμοί ενός άκαιρου») την Τέχνη, την Πολιτική (δεν γλιτώνει ούτε ο συντηρητισμός, ούτε ο φιλελευθερισμός, ούτε ο σοσιαλισμός), τον Γάμο, καθώς και ορισμένες από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες της νεωτερικότητας, αν και μερικές τις ερμηνεύει με τρόπο που δυστυχώς αδικεί και αυτές και εκείνον, όπως στο ατυχές υποκεφάλαιο «Αντι-Δαρβίνος» (εξού και ο μεταφραστής ευτυχώς τον διασώζει στο Παράρτημά του για τον Δαρβίνο), αλλά και στην ενότητα «Τι οφείλω στους Αρχαίους» όπου ρίχνει βόλι στους Κυνικούς, μα ξαστοχεί.

Tο σε ποιους ακριβώς απευθύνεται, ποιοι μπορούν να εισακούσουν και να κάνουν πράξη τις ιδέες του, αποτελεί τεράστιο ερμηνευτικό αλλά και ιστορικό ζήτημα. Ο ίδιος αναζητούσε ρητά τα λίγα «κατάλληλα αφτιά».

Γενικότερα, το σε ποιους ακριβώς απευθύνεται, ποιοι μπορούν να εισακούσουν και να κάνουν πράξη τις ιδέες του, αποτελεί τεράστιο ερμηνευτικό αλλά και ιστορικό ζήτημα. Ο ίδιος αναζητούσε ρητά τα λίγα «κατάλληλα αφτιά», αλλά βαθιά μέσα του ήλπιζε και ήξερε ότι η επιρροή του θα ήταν πολύ μεγαλύτερη – και επιβεβαιώθηκε. Ενάμιση αιώνα μετά, πάντως, τα αρειμάνια οράματά του, που επαναλαμβάνονται και στο Λυκόφως των ειδώλων, δεν τα έχουμε ανάγκη: το αίτημα για την αποχαλίνωση των πιο βίαιων κι άπληστων ενστίκτων με ταυτόχρονη αδιαφορία για τη φρόνηση ή την ειρήνη δεν πρόκειται να λειτουργήσει ιδιαίτερα «υπέρ της ζωής». Ιδίως ύστερα από τους παγκοσμίους πολέμους και τις τόσες γενοκτονίες του 20ού αιώνα, αλλά και με τους αναβρασμούς της εποχής μας, φράσεις όπως «το να λες Ναι στη ζωή, σ’ όποια σκληρή ή παράδοξη μορφή της αγαλλιώντας μαζί της, καθώς θ υ σ ι ά ζ ε ι τα πιο εκλεκτά βλαστάρια της» ηχούν χαιρέκακες, ακόμα και γκροτέσκες.

Κι όμως ο Νίτσε δεν είναι, δεν ήταν ποτέ, μόνο καταστροφικός, αλλά και εποικοδομητικός: αναποδογύρισμα χωρίς επαναθεμελίωση δεν έχει νόημα, αφού θα αποτελούσε έναν ακόμα ισοπεδωτικό μηδενισμό, μια ακόμα πεσιμιστική κοσμοεικόνα. Θεωρώ ότι τα πιο γόνιμα, ελπιδοφόρα «Ναι» του, όπως εκφράζονται στο Λυκόφως των ειδώλων, είναι η «ανώτερη Καλλιέργεια» με έμφαση στους κλασικούς, ο «Πολιτισμός των ρεαλιστών» (με εκθειασμό προπάντων του Θουκυδίδη), η «ελευθερία του πνεύματος», η «φυσιοκρατική» αντίληψη, ο προοπτικισμός, η «θέληση για ζωή» μαζί με την ανάληψη της ευθύνης της και τη συνακόλουθη αποφυγή της κουλτούρας της θυματοποίησης, καθώς και το «τραγικό αίσθημα» που, όσο γιορτάζει τη χαρά και την ηδονή, άλλο τόσο δεν ξεχνά την οδύνη. Πώς συνδυάζονται όλα αυτά; Είναι το στοίχημα και ο δρόμος του καθενός που θα έχει το θάρρος και την ικανότητα να επιλέξει τον Νίτσε ως έναν από τους οδηγούς του – κι είναι από τους πιο αξιόπιστους.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Το ν’ αποδίδει κανείς την κακή του διάθεση σ’ άλλους, ή στον ε α υ τ ό του –το πρώτο το κάνουν οι σοσιαλιστές, το δεύτερο, λογουχάρη, οι χριστιανοί–, δεν έχει εντέλει καμμιά σημασία. Αμφότεροι πιστεύουν –κι αυτό δείχνει, ακριβώς, α ν α ξ ι ο π ρ έ π ε ι α– πως κάποιος ά λ λ ο ς πρέπει να φ τα ί ε ι για την κατάστασή τους· κοντολογής, ο άρρωστος, σα φάρμακο κατά της αρρώστιας του, “συνταγογραφεί” στον εαυτό του τη γλυκιά παρηγοριά της εκδίκησης. Οι στόχοι τούτου του μένους, που είναι η δ ο ν ή ς εκζήτηση, συνιστούν αίτια περιστασιακά· ο πάσχων βρίσκει παντού αφορμές για να ξεθυμάνει».


alt

Λυκόφως των ειδώλων
Φρίντριχ Νίτσε
Μτφρ. Βαγγέλης Δουλαβέρης
Εκδ. Gutenberg 2016
Σελ. 320, τιμή εκδότη €15,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΝΙΤΣΕ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η βούληση του λαού» του Άλμπερτ Γουίλ (κριτική) – Συστατικό της δημοκρατίας ή επικίνδυνος μύθος;

«Η βούληση του λαού» του Άλμπερτ Γουίλ (κριτική) – Συστατικό της δημοκρατίας ή επικίνδυνος μύθος;

Για το βιβλίο του Άλμπερτ Γουίλ [Albert Weale] «Η βούληση του λαού: Ένας σύγχρονος μύθος» (μτφρ. Δημοσθένης Κούλουθρος, εκδ. Επίκεντρο). Κεντρική εικόνα: © Vlad Tchompalov (Unsplash).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

...
«Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» της Μόνα Σολέ (κριτική) – Ερωτικοποιήστε την ισότητα, όχι τη βία!

«Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» της Μόνα Σολέ (κριτική) – Ερωτικοποιήστε την ισότητα, όχι τη βία!

Για το δοκίμιο της Μόνα Σολέ [Mona Chollet] «Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: © Nathan Walker (Unsplash).

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου ...

Τέρι Ίγκλετον, Γιώργος Ν. Πολίτης: Δύο βιβλία κριτικής για τον Μαρξ στον 21ο αιώνα

Τέρι Ίγκλετον, Γιώργος Ν. Πολίτης: Δύο βιβλία κριτικής για τον Μαρξ στον 21ο αιώνα

Για το βιβλίο του Τέρι Ίγκλετον [Terry Eagleton] «Ιδεολογία» (μτφρ. Μελέτης Λάμπρου, εκδ. Πεδίο) και του Γιώργου Ν. Πολίτη «Εξουσιαστική Αριστερά» (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

«Ο μαρξισμός ως ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Μαγδαληνή Ρεμούνδου: «Τα προγράμματα σπουδών που παρέχει το Μητροπολιτικό Κολλέγιο είναι προγράμματα δημόσιων Βρετανικών Πανεπιστημίων»

Μαγδαληνή Ρεμούνδου: «Τα προγράμματα σπουδών που παρέχει το Μητροπολιτικό Κολλέγιο είναι προγράμματα δημόσιων Βρετανικών Πανεπιστημίων»

Μιλήσαμε με την κα Μαγδαληνή Ρεμούνδου, Κοσμήτορα της Σχολής Πολιτισμού, στο Μητροπολιτικό Κολλέγιο, για τη Σχολή Πολιτισμού και Επικοινωνίας του Κολλεγίου, που έχει ήδη ξεχωρίσει με τα ποιοτικά της προγράμματα σε τομείς όπως η σκηνοθεσία, η δημιουργική γραφή ή η δημοσιογραφία. 

Συνέντευξη στον ...

Έφυγε από τη ζωή ο βραβευμένος Σύριος συγγραφέας Χάλιντ Χαλίφα

Έφυγε από τη ζωή ο βραβευμένος Σύριος συγγραφέας Χάλιντ Χαλίφα

Ο Χάλιντ Χαλίφα [Khaled Khalifa], ένας από τους γνωστότερους συγγραφείς της Συρίας, έφυγε από τη ζωή στις 30 Σεπτεμβρίου, σε ηλικία 59 ετών, από καρδιακή ανακοπή. Το βιβλίο του «Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Αγγελικής Σιγούρου.

...
Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου: Μαδρίτη, Φρανκφούρτη, Σάρζα, Γουαδαλαχάρα – Τέσσερις σταθμοί για το ελληνικό βιβλίο

Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου: Μαδρίτη, Φρανκφούρτη, Σάρζα, Γουαδαλαχάρα – Τέσσερις σταθμοί για το ελληνικό βιβλίο

Η χώρα μας θα πάρει μέρος σε τέσσερις Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου έως το τέλος του 2023. Στην αποστολή μετέχουν συγγραφείς, μεταφραστές, κριτικοί λογοτεχνίας, πανεπιστημιακοί, εκδότες, πολιτιστικοί οργανισμοί και φορείς.

Επιμέλεια: Book Press

Μαδρίτη, Φρ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Χρύσας Φάντη «Οδός Ευτυχίδου», το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Σμίλη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Πέτρο;»
«Εμένα φωνάζεις, γιαγιά;»
«Εσένα, γιε μου. Πάμε να δούμε τη θ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ