Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία).
Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και ξεσκολισμένος στα άγρια μονοπάτια της δημόσιας σφαίρας, την οποία συνήθως κατακεραυνώνει (ειδικά όταν πρόκειται για δημοσιογράφους και φεμινίστριες). Ό,τι και να γράψει κανείς για τον Μισέλ Ουελμπέκ θα μοιάζει λίγο σε σχέση με την εξτρεμιστική εικόνα που έχει φιλοτεχνήσει ο ίδιος για τον δημόσιο εαυτό του.
Στα 67 του χρόνια παραμένει συγγραφικά ακμαίος και μάλιστα εξακολουθεί να ενισχύει τη δυναμική του, καθώς το ένα βιβλίο μετά το άλλο δεν ξεσηκώνουν μόνο θύελλα αντιδράσεων, αλλά επιβεβαιώνουν (ακόμη και σε εκείνους που δεν θέλουν να τον βλέπουν μπροστά τους) ότι παραμένει ένας «ιερέας» των σύγχρονων γαλλικών γραμμάτων. Ιερέας μεν, αλλά κομμάτι ανίερος.
Μια μακρά δημόσια δήλωση του συγγραφέα
Το τελευταίο που περιμένεις από τον Ουελμπέκ είναι να απολογηθεί δημοσίως για δηλώσεις που έχει κάνει, για θέσεις που έχει πάρει ή για πράξεις που τον οδήγησαν στο… εδώλιο που στήνει συχνά πυκνά η γαλλική κοινωνία. Κι όμως, το έκανε.
Το τελευταίο βιβλίο του Κάποιοι μήνες της ζωής μου που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Εστία σε μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα δεν είναι μυθοπλασία, όπως θα περίμεναν οι λάτρεις των γραπτών του. Δεν είναι ένα ακόμη έργο που καταπιάνεται με κάποιο δύσκολο και αμφίσημο θέμα των ημερών, αλλά μια μακρά δημόσια δήλωση του συγγραφέα για δύο γεγονότα που τον ταρακούνησαν τους τελευταίους μήνες και, σαφώς, τον εξέθεσαν δημόσια.
Αλήθεια, σε ποια άλλη χώρα θα τολμούσε ένας εκδοτικός οίκος να εκδώσει ένα τέτοιο βιβλίο, το οποίο, ουσιαστικά, είναι τα εσώψυχα του συγγραφέα κατατεθειμένα στο χαρτί;
Μικρή παρένθεση, αλλά ενδιαφέρουσα: η Γαλλία πρέπει να είναι η μοναδική χώρα στην Ευρώπη που εξακολουθεί να θεωρεί τους συγγραφείς της σημαίνουσες προσωπικότητες, να τους τιμάει όταν πρέπει και να τους επιπλήττει όταν ξεφεύγουν από την αστική ευγένεια που απαιτεί ο δημόσιος λόγος τους. Αλήθεια, σε ποια άλλη χώρα θα τολμούσε ένας εκδοτικός οίκος να εκδώσει ένα τέτοιο βιβλίο, το οποίο, ουσιαστικά, είναι τα εσώψυχα του συγγραφέα κατατεθειμένα στο χαρτί; Επίσης, πού αλλού, πλην Γαλλίας, αυτό το βιβλίο θα διαβαζόταν από τους αναγνώστες;
Θα πει κανείς, ο Ουελμπέκ είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση, που, ενώ φέρει όλα τα στοιχεία του αντιστάρ, καταφέρνει να διατηρεί τα προνόμια ενός καθολικού σταρ. Άρα, και να εκδίδει τέτοιου είδους «προσωπικά» βιβλία.
Το «επί προσωπικού» του Ουελμπέκ καλύπτει στην πραγματικότητα ένα άγριο εξάμηνο της ζωής του (Οκτώβριος 2022 – Μάρτιος 2023), κατά το οποίο του συνέβησαν δύο γεγονότα που τον έφεραν σε άβολη θέση με άμεσο αποτέλεσμα να γίνει βορά της κοινής γνώμης. Παλιά του τέχνη κόσκινο μεν, του στοίχισε αρκετά δε. Κάτι που φάνηκε από την ανάγκη του να απαντήσει διεξοδικά με τον μόνο τρόπο που γνωρίζει καλά: γράφοντας την άποψή του.
Δύο επεισόδια που του στοίχισαν
Το πρώτο «επεισόδιο» έχει να κάνει με τις παρενέργειες που προκάλεσε η συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στον Μισέν Ονφρέ [Michel Onfray] και στο περιοδικό Front Populaire. Σε εκείνη τη συνέντευξη ο Ουελμπέκ εμφανίστηκε να δηλώνει πως οι μουσουλμάνοι αποτελούν απειλή για τους μη μουσουλμάνους Γάλλους και ότι καλύτερα θα ήταν να απελαθούν όσοι διαφαίνεται ότι ακολουθούν ακραίες πρακτικές.
Σε εκείνη τη συνέντευξη ο Ουελμπέκ εμφανίστηκε να δηλώνει πως οι μουσουλμάνοι αποτελούν απειλή για τους μη μουσουλμάνους Γάλλους και ότι καλύτερα θα ήταν να απελαθούν όσοι διαφαίνεται ότι ακολουθούν ακραίες πρακτικές.
Επειδή είχε προηγηθεί η Υποταγή (μτφρ: Λίνα Σιπητάνου, εκδ. Εστία) και όσα είχε προκαλέσει όταν δημοσιεύτηκε, ήταν πρόδηλο αρκετοί να ταιριάξουν αυτές τις δηλώσεις μ’ εκείνο το εμπρηστικό βιβλίο. Μόνο που ο Ουελμπέκ γράφει τώρα πως το νόημα των δηλώσεών του ήταν εντελώς άλλο και μάλιστα ήκιστα ισλαμοφοβικό.
Στα τέλη του Δεκεμβρίου 2022, ο ιμάμης του Μεγάλου Τζαμιού του Παρισιού ανακοίνωσε την πρόθεσή του να πάει στην δικαιοσύνη τον Ουελμπέκ για τα περαιτέρω. Τελικά, όταν οι δύο άντρες συναντήθηκαν, έλυσαν τη μεταξύ τους διένεξη και ο ιμάμης αποφάσισε να εγκαταλείψει κάθε σκέψη δικαστικής μάχης. Του έφτανε που ο Ουελμπέκ είχε δηλώσει μετανιωμένος.
Αυτό, ωστόσο, δεν μετρίασε την πολεμική εις βάρος του από άλλα μέλη της μουσουλμανικής κοινότητας. Ο Ουελμπέκ ζήτησε από τον εκδότη του περιοδικού να αποσυρθεί η ειδική έκδοση από την κυκλοφορία, αλλά πολύ γρήγορα κατάλαβε πως χτυπούσε μια πόρτα που δεν θα άνοιγε ποτέ. Κάπως έτσι η αρχική αμήχανη στιγμή μετατράπηκε σε δυσφορία και τελικά σε μια ακόμη κηλίδα στο πρόσωπό του.
Ο Ουελμπέκ και στις δύο περιπτώσεις παραδέχεται ευθαρσώς –και το λέει έτσι ακριβώς– ότι έπεσε θύμα της «μαλακίας» του.
Ωστόσο, τον περίμενε κάτι χειρότερο λίγο καιρό μετά. Αίφνης, ένα πρωί το Διαδίκτυο πλημμύρισε από ένα ερωτικό βίντεο στο οποίο μετείχε ο Ουελμπέκ. Ο Γάλλος συγγραφέας δηλώνει πως παγιδεύτηκε, καθώς ναι μεν πήγε οικεία βουλήσει με τη συγκεκριμένη γυναίκα, αλλά δεν πίστευε ποτέ ότι αυτό το βίντεο θα έβγαινε στη δημοσιότητα και ότι θα πρόσφερε και κέρδος στον δημιουργό και την παρτενέρ του που διατηρούσε λογαριασμό στο OnlyFans.
Ο Ουελμπέκ και στις δύο περιπτώσεις παραδέχεται ευθαρσώς –και το λέει έτσι ακριβώς– ότι έπεσε θύμα της «μαλακίας» του. Ο σκηνοθέτης, τον οποίο τον ονομάζει Κατσαρίδα, τον έδεσε χειροπόδαρα, καθώς τον έβαλε να υπογράψει ένα συμβόλαιο που του έδινε το δικαίωμα να κάνει ό,τι ήθελε με το υλικό που είχε τραβήξει. Η «Γουρούνα» (όπως την ονομάζει), η γυναίκα με την οποία συνευρέθηκε ήταν μέσα στο κόλπο, όπως και η Οχιά, η γυναίκα της Κατσαρίδας.
Για την ιστορία, το βίντεο γυρίστηκε στην Ολλανδία, κάτι που σήμαινε πως στη συνέχεια, όταν ξεκίνησε η δικαστική διαμάχη, ο Ουελμπέκ έπρεπε να παραστεί τόσο σε γαλλικό δικαστήριο όσο και σε ολλανδικό. Αυτό που ζητούσε ήταν να μην μεταδοθεί η ταινία της Κατσαρίδας. Το γαλλικό δικαστήριο απέρριψε το αίτημά του, κάτι που έκανε και το ολλανδικό, ωστόσο του έδωσε το δικαίωμα να εφεσιβάλλει την απόφαση. Όλη αυτή η περιπέτεια, πάντως, «έγδαρε» την έτσι κι αλλιώς τραχιά επιφάνεια της προσωπικότητάς του. Δεν είναι τυχαίο ότι παραδέχεται πως αισθάνθηκε ντροπή όταν είδε τον εαυτό του να πρωταγωνιστεί σε μια ταινία πορνό κι αυτή να εμφανίζεται σε κοινή θέα.
Μια καθόλου συνηθισμένη περίπτωση...
Το φοβερό με την περίπτωση του Ουελμπέκ είναι ότι αν και βρίσκεται σε άκρως δύσκολη κατάσταση, σε τούτο το βιβλίο δεν ξεχνάει να φιλοσοφεί για το ένα ή το άλλο θέμα, να αναφέρεται σε αγαπημένα βιβλία και συγγραφείς ή να ψιλολογεί για τον αθεϊσμό του ωσάν να γράφει ένα δοκίμιο για κάποιο θέμα με το οποίο δεν έχει καμία προσωπική εμπλοκή.
Να σημειωθεί πως ο Ουελμπέκ δεν γράφει τίποτα για ένα ακόμη σκάνδαλο που τον αφορά. Πρόκειται για την κατηγορία που εκτόξευσε εις βάρος του ο συγγραφέας και δημοσιογράφος El Hadji Diagola, τον Ιανουάριο του 2022. Ο Γαλλο-σενεγαλέζος κατηγόρησε τον Ουελμπέκ για λογοκλοπή, καθώς σύμφωνα με τη δική του άποψη η Υποταγή στηρίχθηκε σε δικό του έργο. Μάλιστα, απαίτησε 132,8 εκατ. ευρώ ως ανταμοιβή για την βλάβη που υπέστη. Ο Ουελμπέκ προσπάθησε να αποφύγει τη δικαστική διαμάχη, αλλά δεν τα κατάφερε. Η δική θα γίνει κανονικά. Η μοναδική περίπτωση να μην μπει ξανά σε ένα νέο δικαστικό βασανιστήριο είναι να προσφύγουν στον Ακυρωτικό Δικαστήριο οι δικηγόροι του Ουελμπέκ και του εκδότη του. Κοινώς, μύλος.
Τι ενδιαφέρον έχει, άραγε, αυτό το βιβλίο; Για τους αρνητές του Ουελμπέκ είναι μια γλυκιά εκδίκηση, καθώς βλέπουν τον μέχρι πρότινος σκληροπυρηνικό αντίπαλό τους να είναι γυμνός (κυριολεκτικά και μεταφορικά). Για τους θιασώτες του είναι είναι ένα βιβλίο που θα ενισχύσει μέσα τους την αγάπη που ήδη του έχουν καθώς θα τον φαντάζονται ως θύμα μιας σειράς μηχανορραφιών σε βάρος του.
Όσο για όλους τους υπόλοιπους, τους ουδέτερους παρατηρητές, τίποτα δεν προκαλεί εντύπωση. Ο Ουελμπέκ ποτέ δεν είπε πως είναι καλό και αγαθό παιδί. Δεν έχει σταματήσει ως τώρα να επιβεβαιώνει πόσο «σκοτεινός» είναι. Όταν το κάνει μέσω ενός μυθιστορήματος, η πράξη του τυλίγεται από τον έγκριτο μανδύα της τέχνης. Όταν, όμως, του συμβαίνει στην «κανονική» ζωή, τότε δύσκολα μπορεί να αναζητήσει άλλοθι ή υποστηρικτές. Πλην του Ζεράρ Ντεπαρντιέ που του στάθηκε σαν φίλος. Ζεράρ Ντεπαρντιέ; Άλλη μια εξόχως ιδιαίτερη και αντιφατική φιγούρα της γαλλικής showbiz.
＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Με το που γύρισα στο Παρίσι, στις 31 Ιανουαρίου, μπήκα πραγματικά στην κόλαση. Ακόμα εκεί βρίσκομαι σήμερα – και είναι μια κόλαση πολυεπίπεδη. Όταν διάβασα για πρώτη φορά το άρθρο 1.4 του συμφωνητικού που είχα υπογράψει με την Κατσαρίδα, άρχισα να πανικοβάλλομαι για τα καλά. Το συμφωνητικό είχε εν πολλοίς αναδρομική ισχύ: αν και είχε υπογραφεί στις 21 Δεκεμβρίου στο Άμστερνταμ, επέτρεπε στην Κατσαρίδα να χρησιμοποιεί τις πορνογραφικές εικόνες που είχαν τραβηχτεί στο Παρίσι την 1η Νοεμβρίου, κατά τη συνέρευσή μου με τη Γουρούνα. Ένα συμφωνητικό με αναδρομική ισχύ ήταν για μένα κάτι αδύνατον, κάτι αδιανόητο μάλιστα, παραβίαζε τις πιο στοιχειώδεις αντιλήψεις μου περί δικαίου».
