the goldfish 1925 Paul Clee

Για το βιβλίο των: Ευαγγελίας Γκούβα, Γιάννη Πάσχου και Μαίρης Γκούβα «Οι ιχθύες ως σύμβολο και τεχνούργημα – Απόπειρες ερμηνείας» (εκδ. Ίνδικτος).

Της Θεώνης Αναστασοπούλου-Καπογιάννη

Το φανταστικό ως σύνολο εικόνων που αποτελούν οργανωμένες παραστατικές δομές είναι, σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Γκιλμπέρτ Ντουράντ (Durand)1, το κατεξοχήν «ανθρωπολογικό σταυροδρόμι», όπου συναντώνται ποικίλες επιστήμες, σε μια προσπάθεια διερεύνησης του ανθρώπου ως βιολογικής, κοινωνικής, ψυχικής και πνευματικής ολότητας. Μέσα από τη συμβολική εικόνα τα αντικείμενα της καθημερινής εμπειρίας εγκαταλείπουν το συμβατικό νόημά τους, ακυρώνοντας την αποσπασματικότητά τους, για να αποκτήσουν την ιδιαίτερη σημασία τους ανερχόμενα σε μια πραγματικότητα ύπατη, που αποτελεί και την αρχέγονη πηγή τους. Η ζωτικότητα του συμβόλου ή του αρχέτυπου, όπως το αντιλαμβάνεται τουλάχιστον ο Jung, οφείλεται κυρίως στο ότι, ενώ εκδηλώνεται ως καθαρά πνευματικό ενέργημα, ριζώνει πρωταρχικά στο ένστικτο. Αξιώνει, έτσι, γνωσιολογική προτεραιότητα σε σχέση με αυτό που θα αποκαλούσαμε εννοιολόγηση ή κατηγοριοποίηση, τα προϊόντα δηλαδή μιας a posteriori αφαιρετικής διεργασίας.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί, κατά τη γνώμη μας, ένα τολμηρό εγχείρημα στον βαθμό που αποπειράται τη μετάβαση από μια αναστοχαστική βιολογία σε μια πολιτισμική ανθρωπολογία, αφού οι συγγραφείς του προέρχονται κυρίως από το επιστημονικό πεδίο της ιχθυολογίας και της θαλάσσιας βιολογίας.

Προκειμένου, λοιπόν, να ανιχνεύσει κάποιος τη φαντασιακή κληρονομιά της ανθρωπότητας, θα όφειλε να συντάξει έναν εξαντλητικό κατάλογο των συμβόλων στις πολλαπλές πολιτισμικές διαστρωματώσεις που προτείνουν οι μυθολογίες, οι θρησκείες, η εθνολογία και η ιστορία της τέχνης στις διάφορες εκδοχές της. Το βιβλίο των  Ευαγγελίας Γκούβα, Γιάννη Πάσχου και Μαίρης Γκούβα Οι ιχθύες ως σύμβολο και τεχνούργημα – Απόπειρες ερμηνείας έρχεται να αναδείξει τη συμβολική λειτουργία ως θεμελιώδη συνιστώσα της ανθρώπινης ψυχής, εστιάζοντας στο συμβολισμό των ιχθύων. Το σύμβολο θεωρείται από τους συγγραφείς ως μια γέφυρα, η οποία πάντα «θα συνδέει και θα ενώνει το ορατό και το αόρατο, το γήινο και το ουράνιο, το εμπειρικό και το ιδεώδες».

Το βιβλίο αυτό αποτελεί, κατά τη γνώμη μας, ένα τολμηρό εγχείρημα στον βαθμό που αποπειράται τη μετάβαση από μια αναστοχαστική βιολογία σε μια πολιτισμική ανθρωπολογία, αφού οι συγγραφείς του προέρχονται κυρίως από το επιστημονικό πεδίο της ιχθυολογίας και της θαλάσσιας βιολογίας.

Στο πρώτο μέρος, που αποτελείται από εννέα κεφάλαια και φέρει τον τίτλο «Οι ιχθύες ως σύμβολο», ο συμβολισμός του ιχθύος ανάγεται τόσο στην ιδιαιτερότητα της δομής όσο και στις βασικές ιδιότητες της φύσης του. Αντιμετωπίζεται, έτσι, ως «ένα ψυχολογικό ον, μια ανοδική δύναμη που αφορά κυρίως το ασυνείδητο», ενώ κάποιοι μελετητές θεωρούν ότι η σημασία της ιερότητας, που επιπλέον του αποδίδεται, οφείλεται στην εξομοίωση του υδάτινου περιβάλλοντός του, της θάλασσας, με τη magna mater. Για την αρχαϊκή σκέψη, η έννοια του «ιερού» προϋποθέτει τη συνύπαρξη της φύσης και του συμβόλου.

Ο ιχθύς συμβολίζει, για τη θρησκευτική συνείδηση, «την αρχή της ζωής και τη διατήρησή της», επειδή ακριβώς θεωρείται ως η «ανανεωμένη και διατηρημένη ζωτική ενέργεια μέσα στα ύδατα».

Ο ιχθύς συμβολίζει, για τη θρησκευτική συνείδηση, «την αρχή της ζωής και τη διατήρησή της», επειδή ακριβώς θεωρείται ως η «ανανεωμένη και διατηρημένη ζωτική ενέργεια μέσα στα ύδατα».

Η διάρθρωση και η σειρά των κεφαλαίων είναι τέτοια ώστε να επιτυγχάνεται μια συνεκτική και, κατά το δυνατόν, σφαιρική παρουσίαση του ζητήματος. Επιχειρείται, μάλιστα, διεπιστημονική τεκμηρίωση, μέσω ικανού αριθμού αναφορών, καθώς ο συμβολισμός του ιχθύος εξετάζεται σε πολλαπλά επίπεδα, όπως: το θρησκειολογικό («Οι ιχθύες ως θρησκευτικό σύμβολο»), το χριστιανικό («Οι ιχθύες ως χριστιανικό σύμβολο»), το ψυχαναλυτικό («Οι ιχθύες ως σεξουαλικό σύμβολο»), το μυθολογικό («Ο άνθρωπος ψάρι – Ο συμβολισμός της γοργόνας», «Το Δελφίνι ως σύμβολο», «Το σύμβολο των ιχθύων – Θαλασσίων τεράτων»), καθώς και το επίπεδο των καθημερινών ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όπως είναι το «ψάρεμα» και οι συναλλαγές μέσω αντικειμένων στα οποία απεικονίζονται οι ιχθύες (σκεύη, νομίσματα, γραμματόσημα κ.λπ.).

Στην περίπτωση των υδάτων και των ιχθύων ως συμβόλων αναδεικνύεται κυρίως η σχέση «περιέχοντος – περιεχομένου» η οποία, ως σχέση οικολογικής τάξης, επιδέχεται αρκετές ηθικές συνδηλώσεις. Στον βαθμό που αυτή επιτρέπει την εξάλειψη των ορίων, οι μεταβάσεις από επίπεδο σε επίπεδο μπορούν να γίνονται ανεπαίσθητα, έτσι ώστε να ακυρώνεται ο ιεραρχικός τρόπος αντίληψης της πραγματικότητας και να καταγγέλλεται ως ανυπόστατος ο ανθρωποκεντρισμός. Γίνεται ιδιαίτερα εμφανές πως μια βαθύτερη ενότητα συνέχει την άπειρη ποικιλότητα των όντων. Οι αλληλουχίες είναι, συνεπώς, δυνατές και οι αναλογίες είναι επιστημολογικά νόμιμες.

alt
Ο Γιάννης Πάσχος είναι ομότιμος καθηγητής ιχθυολογίας.
Γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1954, σπούδασε Βιολογία στο
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ειδικεύτηκε
στη Μοριακή Βιολογία και τη Γενετική των υδρόβιων
οργανισμών στην Ουγγαρία και τη Νορβηγία.
Το λογοτεχνικό του έργο περιλαμβάνει ποιήματα,
συλλογές διηγημάτων, νουβέλες και δοκίμια τα οποία
για χρόνια παρέμεναν αδημοσίευτα. Τον Μάρτιο του
2005 εκδόθηκε το πρώτο του ποιητικό κείμενο από τις
εκδόσεις Οδός Πανός με τίτλο Lila Teman. Τελευταίο
του βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων Οι μαγικές ιστορίες
τού Δον Ντομίνγκο
(εκδ. Περισπωμένη).



Στο δεύτερο μέρος, που φέρει τον τίτλο «Οι ιχθύες ως τεχνούργημα», προκειμένου να αποδειχθεί η θέση για τη δυναμική του συμβόλου των ιχθύων, εκτίθεται σημαντικό (ποιοτικά και ποσοτικά) τεκμηριωτικό υλικό. Συγκεκριμένα, ανθολογούνται τα ρεύματα που συνδέθηκαν με τον συγκεκριμένο συμβολισμό, όπως αυτά εμφανίζονται στη μακρά διάρκεια, σε διάφορες περιοχές της τέχνης (ζωγραφική, αγγειοπλαστική, γλυπτική, λογοτεχνία και ποίηση, κινηματογράφος, φωτογραφία). Από τις παρουσιαζόμενες περιόδους αναδεικνύονται ποικίλες αναπαραστάσεις των ιχθύων, τις οποίες, συχνά, συνδέει μια βαθύτερη συγγένεια σημασιών.

Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, πως σταχυολογούνται και παρατίθενται αποσπάσματα από κείμενα σημαντικών καλλιτεχνών σχετικά με την πηγή έμπνευσης και, γενικότερα, την ιδέα τους περί τέχνης. Τα παραπάνω συνοδεύονται από πλούσιο και υψηλής αισθητικής εικαστικό υλικό. Παρουσιάζονται, επίσης, αντιπροσωπευτικά αποσπάσματα από τη λογοτεχνία, την ποίηση ή άλλες μορφές λόγου, όπου ο δυναμισμός του συμβολισμού των ιχθύων και των υδάτων εκρήγνυται με την ομορφιά της αστραπής, όπως θα έλεγε ο Μπρετόν, σε μια φαντασμαγορία ποιητικών εικόνων.

Ενάντια σε ένα θετικιστικό πουριτανισμό που επιβάλλει επιστημολογικούς αποκλεισμούς, επικυρώνοντας κατεξοχήν μονοσήμαντες έννοιες, επιβάλλεται μια «παιδαγωγική της φαντασίας», η οποία θα αναδείκνυε την ικανότητα της συμβολικής εικόνας να δουλεύει στην κατεύθυνση των διυποκειμενικών συγκλίσεων, ακριβώς μέσω της πολυσημίας. Το σύμβολο παραπέμπει, γενικότερα, σε μια έσχατη πραγματικότητα, γι’ αυτό η αλήθεια του δεν ορθολογικοποιείται, αλλά πιστοποιείται, μέσα από την ικανότητά του, ακριβώς, να μας εισάγει σ’ αυτήν.

Εάν ο Κλέε (Klee) επιχειρεί να δημιουργήσει ένα «κοσμικό βιβλίο εικόνων», για να μας μεταδώσει εκείνο που δεν είναι επικοινωνήσιμο μέσω των συμβατικών τρόπων έκφρασης, ο Μπασελάρ (Bachelard), από την πλευρά του, αποδέχεται ως μεθοδολογικά ορθή τη μελέτη της εικόνας μέσω της εικόνας. Το βιβλίο Οι ιχθύες ως σύμβολο και τεχνούργημα θα ικανοποιούσε, κατά την εκτίμησή μας, τόσο το αίτημα ενός Κλέε να αναδειχθεί μέσω της ζωγραφικής η «ενότητα του κόσμου», όσο και εκείνο ενός Μπασελάρ για έναν ευλύγιστο ορθολογισμό, ο οποίος γνωρίζει να υποδέχεται τις σημασίες που αποδεσμεύονται μέσα από την επαφή του επιστημονικού πνεύματος με τον πολύμορφο και ανυπότακτο χαρακτήρα της εμπειρίας.

* Η ΘΕΩΝΗ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΑΠΟΓΙΑΝΝΗ είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης.

1. G. Durand, Les structures anthropologiques de l’ imaginaire, Paris, Bordas, 1969.


altΟι ιχθύες ως σύμβολο και τεχνούργημα
Απόπειρες ερμηνείας
Ευαγγελία Γκούβα, Γιάννης Πάσχος, Μαίρη Γκούβα
Ίνδικτος 2010
Σελ. 320, τιμή εκδότη €41,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΣΧΟΥ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Εσύ είσαι το placebo» του Τζο Ντισπένζα – Πώς να γίνεις ο θεραπευτής του εαυτού σου

«Εσύ είσαι το placebo» του Τζο Ντισπένζα – Πώς να γίνεις ο θεραπευτής του εαυτού σου

Για τη μελέτη του Τζο Ντισπένζα [Joe Dispenza] «Εσύ είσαι το placebo» (μτφρ. Χρήστος Καψάλης, εκδ. Key Books), ένα βιβλίο για το πώς μπορεί κανείς να γίνει ο θεραπευτής του εαυτού του.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Φάρμακα συμβ...

«Διονύσης Σαββόπουλος» του Δημήτρη Καράμπελα (κριτική) – Κατάδυση στον Σαββοπουλικό κόσμο και στον δικό μας

«Διονύσης Σαββόπουλος» του Δημήτρη Καράμπελα (κριτική) – Κατάδυση στον Σαββοπουλικό κόσμο και στον δικό μας

Για την «αναθεωρημένη» μελέτη του Δημήτρη Καράμπελα «Διονύσης Σαββόπουλος», που κυκλοφόρησε ξανά, με νέα επιμέλεια του συγγραφέα, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Με όρους ημερολογιακούς και ουχί καλλιτ...

«Όλα για την αγάπη» της μπελ χουκς (κριτική) – Η ποιητική της αγάπης στον αστερισμό της κοινωνικής αποξένωσης

«Όλα για την αγάπη» της μπελ χουκς (κριτική) – Η ποιητική της αγάπης στον αστερισμό της κοινωνικής αποξένωσης

Για το βιβλίο της μπελ χουκς [bell hooks] «Όλα για την αγάπη» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει η Πηνελόπη Αλεξίου

H μπελ χουκς, ή αλλιώς Gloria Watkins, εξέδωσε το 2000 το βιβλίο Αll about love, το οποίο ήρθε στα ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

«Χιροσίμα» του Τζον Χέρσι – 80 χρόνια από όταν έσβησε ο κόσμος διαβάζουμε το βιβλίο που αποκάλυψε τη φρίκη

Για το βιβλίο του Τζον Χέρσι (John Hersey) «Χιροσίμα» (μτφρ. Νίκος Αγγελόπουλος, εκδ. Σάλτο). Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται στις 6 Αυγούστου από τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας. Κεντρική εικόνα: Η Χιροσίμα, αμέσως μετά (πηγή: Britannica).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

Θλίψη στον χώρο του βιβλίου: Πέθανε ο εκδότης Παύλος Παπαχριστοφίλου

Θλίψη στον χώρο του βιβλίου: Πέθανε ο εκδότης Παύλος Παπαχριστοφίλου

Ο Παύλος Παπαχριστοφίλου, ιδιοκτήτης και πρόεδρος επί σειρά ετών των εκδόσεων «Ελληνικά Γράμματα» και ιδρυτής των εκδόσεων «Πεδίο», πέθανε ξαφνικά σήμερα τα ξημερώματα. Οι εκδόσεις «Πεδίο» ανακοίνωσαν τον θάνατό του.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Τα χρόνια» της Ανί Ερνό σε σκηνοθεσία Ελίνε Άρμπο (κριτική) – Όταν προσωπική και συλλογική ιστορία γίνονται ένα

«Τα χρόνια» της Ανί Ερνό σε σκηνοθεσία Ελίνε Άρμπο (κριτική) – Όταν προσωπική και συλλογική ιστορία γίνονται ένα

Για την παράσταση «Τα χρόνια», βασισμένη στο μυθιστόρημα της Ανί Ερνό (Annie Ernaux), σε σκηνοθεσία Ελίνε Άρμπο, στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. © εικόνας: Fred Debrock

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

Βιβλία για ένα καλοκαίρι με μυστήριο και ανατριχίλες: 21 αστυνομικά που ξεχωρίζουν

20 αστυνομικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ελληνικά και μεταφρασμένα, συν το γνωστό μας Κάσκο του Σέργιου Γκάκα, που είναι επανέκδοση. Για ένα καλοκαίρι γεμάτο μυστήριο και ανατριχίλες, αλλά και με κοινωνικό προβληματισμό. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ