newton-daniel-huntington-philosophy-and-christian-art390

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Σε μια παλιά, καλή, ελληνική ταινία του Αλέκου Σακελάριου, στην Κυρά μας τη μαμή (γυρισμένη το 1958, με τους αείμνηστους Γεωργία Βασιλειάδου και Ορέστη Μακρή), αποτυπώνεται ο κλονισμός που επέρχεται στις αντιλήψεις των ανθρώπων ενός απομακρυσμένου χωριού ονόματι Λεστινίτσα, όταν φτάνει ένας γιατρός από την Αθήνα. Μέχρι τότε οι χωριανοί λειτουργούσαν με βάση τις οδηγίες της μαμής, με μαντζούνια και κομπογιαννίτικες πρακτικές, με φυλακτά και ξεματιάσματα, ενώ τώρα καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα σε όλα αυτά και στην επιστήμη και τις μεθόδους της.

Κάτι ανάλογο συνέβη μέσα στον 20ό αιώνα και στη λογοτεχνία, όταν η μελέτη της πέρασε από την εμπειρική προσέγγιση στα επιστημονικά σκαλοπάτια της ερμηνείας και της θεωρητικής συστηματοποίησης των κειμένων. Η αλλαγή Παραδείγματος, κατά τη μεθοδολογία του Thomas Kuhn, έγινε καταρχάς με τους ρώσους Φορμαλιστές, οι οποίοι μελέτησαν πρώτοι το λογοτεχνικό φαινόμενο, μίλησαν για τη λογοτεχνικότητα και τους τρόπους με τους οποίους η γλώσσα της λογοτεχνίας απομακρύνεται, ανοικειώνεται, από την καθημερινή γλώσσα και εν γένει έθεσαν επιστημονικά εργαλεία για την ανάλυση της ποιητικής γραφής.

Από τον Φορμαλισμό στην Αποδόμηση

Τους ρώσους θεωρητικούς (ενδεικτικά στο βιβλίο οι Σκλόφκσι, Μεντβέντεφ, Μπαχτίν) ακολούθησε η Σχολή της Πράγας (Γιάκομπσον, Μουκαρόφσκι) που έντυσε τις θεωρίες αυτές με τα γλωσσολογικά πρότυπα, Σχολή πάνω στην οποία στηρίχτηκαν οι δομιστικές και σημειωτικές έρευνες κυρίως στη Γαλλία αλλά και αλλού (Τοντόροφ, Ζενέτ, Μπαρτ, Κάλλερ, Λότμαν κ.λπ.). Ο δομισμός εστίασε πολύ στη δομή του κειμένου και προσπάθησε να διαμορφώσει κανόνες που συστηματοποιούν τη μορφή κάθε έργου, σε μια καθολική γραμματική που να εφαρμόζεται αν είναι δυνατόν παντού. Ο μεταδομισμός, που ακολούθησε, από την Αποδόμηση του Ζακ Ντεριντά έως τις αντισυμβατικές θεωρίες των Μισέλ Φουκώ και Πωλ ντε Μαν, λειτούργησαν φυγόκεντρα ως ροπές που θέλησαν να δείξουν πως συχνά οι κανόνες είναι πολύ στενοί για να εφαρμοστούν με βεβαιότητα πάνω στην τέχνη.

Δεν λείπουν φυσικά θεωρίες που είδαν το κείμενο υπό το πρίσμα των πορισμάτων άλλων επιστημών, όπως ήταν η Ψυχανάλυση...

Από τον ανά χείρας τόμο δεν λείπουν οι παλιότερες θεωρίες της Νέας Κριτικής (Ρίτσαρντς, Μπρουκς, Μπερκ κ.λπ.) ή της βασικής για τη μετέπειτα έρευνα Ερμηνευτικής (Γκάνταμερ, Χιρς, Ρικαίρ κ.ά). Δεν λείπουν φυσικά θεωρίες που είδαν το κείμενο υπό το πρίσμα των πορισμάτων άλλων επιστημών, όπως ήταν η Ψυχανάλυση (Χόλλαντ, Μπλουμ, Φέλμαν) ή η κοινωνική ματιά του Μαρξισμού (Λούκατς, Μπένγιαμιν, Ήγκλετον κ.λπ.), οι οποίες προσπάθησαν να φωτίσουν τους όρους γένεσης του λογοτεχνικού έργου, με έμφαση είτε στον ψυχικό κόσμο του δημιουργού είτε στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που τον καθόρισαν. Ανάλογες θεωρήσεις έκανε ο Φεμινισμός (Ντόνοβαν, Μηζ, Σιξού) που επικεντρώθηκε στο γένος συγγραφέων, χαρακτήρων και αναγνωστών και ο Πολιτισμικός Υλισμός (Γουίλλιαμς κ.ά) που χρησιμοποίησε εκτενώς την έννοια της κουλτούρας.

Αναγνωστικές θεωρίες και νεώτερα ρεύματα

Μεγάλη στροφή σε όλα αυτά αποτέλεσε η Θεωρία της Πρόσληψης, είτε μιλάμε για την Αισθητική της Πρόσληψης (Γιάους) είτε για την Κριτική της Αναγνωστικής Ανταπόκρισης (Ίσερ), αφού πλέον το βάρος μεταφέρεται στον αναγνώστη, και είναι αυτός που νοηματοδοτεί το κείμενο. Το κείμενο από μόνο του δεν έχει ένα αναλλοίωτο νόημα, το οποίο οφείλουμε να αναζητήσουμε, αλλά είναι ο αποδέκτης του που θα του προσδώσει νόημα ανάλογα με τις παραμέτρους της κοινότητας μέσα στην οποία ανήκει, χρονικά και ιδεολογικά. Τέλος, νεότερες σχετικά έρευνες με βάση τον Νέο Πραγματισμό, τον Μεταμοντερνισμό (Τζέημσον, Χάτσιον) και τις Μετααποικιακές Σπουδές (Σαΐντ, Μπάμπα) συμπληρώνουν το παζλ και αποτυπώνουν τα βασικά ρεύματα της Θεωρίας της Λογοτεχνίας, σχεδόν μέχρι τις μέρες μας.

Το βιβλίο που επιμελήθηκε ο K.M. Newton και μετέφεραν στα ελληνικά οι Αθ. Κατσικερός και Κ. Σπαθαράκης εντάσσεται στη γραμμή των τόμων που χαρτογραφούν και παρουσιάζουν όλες αυτές τις θεωρίες οι οποίες επιχείρησαν από ποικίλες οπτικές γωνίες και επιστημονικές σκοπιές να μελετήσουν το λογοτεχνικό φαινόμενο. Θυμίζω -για όποιον θέλει να προσεγγίσει αυτές τις θεωρίες- το βιβλίο των D. Fokkema - Elr. Ibsch «Θεωρίες λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα» (Πατάκης, 1997), το έργο των M. Delcroix - F. Hallyn «Εισαγωγή στις σπουδές της λογοτεχνίας» (Gutenberg, 2000), τον τόμο που επιμελήθηκε ο R. Selden «Από τον φορμαλισμό στον μεταδομισμό» (Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2004), το βιβλίο των M. Angenot - J. Bessière - D. Fokkema - E. Kushner (επιμ.) «Θεωρία της Λογοτεχνίας. Προβλήματα και προοπτικές» (Gutenberg, 2010), το ευσύνοπτο «Λογοτεχνική θεωρία - μια συνοπτική εισαγωγή» του Jonathan Culler (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1997) και το έργο των Απ. Λαμπρόπουλου – Αντ. Μπαλασόπουλου (επιμ.) «Χώρες της θεωρίας» (Μεταίχμιο, 2010).

Ένας χρηστικός οδηγός πλεύσης

Το επίτομο έργο του K.M. Newton κάνει το εξής διαφορετικό: παραθέτει τα ίδια τα κείμενα των πρωτοπόρων της Θεωρίας της λογοτεχνίας, έστω και συντομευμένα, δίνοντας έτσι στους ίδιους τους σκαπανείς των νέων αντιλήψεων τον λόγο, ώστε να μπορεί κανείς να διαβάσει από πρώτο χέρι τις απόψεις τους και να παρακολουθήσει την εξέλιξη της θεωρίας περί τη λογοτεχνία. Μ' αυτόν τον τρόπο, ο επιμελητής επιχειρεί να δημιουργήσει μια κιβωτό κειμένων-σταθμών που καθόρισαν τη σκέψη της εποχής τους και συνετέλεσαν στην εξέλιξή της μέχρι σήμερα. Ο αναγνώστης έτσι έχει στη διάθεσή του έναν χρηστικό οδηγό πλεύσης ώστε να κατατοπιστεί και, μερικές φορές, ακόμα κι αν δυσκολευτεί στην κατανόηση να διερευνήσει το θέμα περαιτέρω.

Περάσαμε από την παντοδυναμία της μαμής στην αξιοπιστία –με όλες τις αβεβαιότητες που κουβαλά– του γιατρού

Είναι φυσικό να λείπουν σημαντικά ονόματα και έργα, όπως λ.χ. ο L. Goldman στον Μαρξισμό ή η L. Irigaray στον Φεμινισμό, καθώς μέσα σε 500 σελίδες δεν είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν τα πάντα. Αυτό όμως που επιτυγχάνεται –και δεν είναι λίγο– είναι το ότι μπορεί κανείς να ανατρέξει, μέσα σ' ένα ευσύνοπτο ανάγνωσμα, στις βασικές συλλήψεις που προώθησαν μια επιστημονικότερη θεώρηση της λογοτεχνίας και των προβλημάτων που αυτή εγείρει. Τέλος, οι σύντομες εισαγωγές σε κάθε θεωρία κατατοπίζει για τις βασικές θέσεις της, ενώ το ευρετήριο ονομάτων (αν είχαμε και ευρετήριο όρων, θα ήταν καλύτερα) δίνει μια μικρή βοήθεια στην πλοήγηση του λαβυρίνθου.

Έτσι, μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι η μελέτη της πεζογραφίας και της ποίησης έχει βάσεις σε επιστημονικά εργαλεία και δεν εναπόκειται στον εμπειρισμό των ενασχολούμενων με αυτή, αφού πλέον περάσαμε από την παντοδυναμία της μαμής στην αξιοπιστία –με όλες τις αβεβαιότητες που κουβαλά- του γιατρού. Καλή ανάγνωση.

ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

newton-logotehniki-theoria-exofylloΗ λογοτεχνική θεωρία του εικοστού αιώνα
K.M. Newton (επιμέλεια)
Μτφρ. Αθ. Κατσικερός – Κ. Σπαθαράκης
Πρόλογος Αλέξης Καλοκαιρινός
Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2013
Σελ. 532, τιμή: €16.20
politeia-link

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Διαβάζοντας τον Κλάουζεβιτς σήμερα: Γιατί γίνονται πόλεμοι; Είναι ο συμβατικός πόλεμος σε αποδρομή;

Τρία άκρως κατατοπιστικά βιβλία για τη σημερινή έννοια του πολέμου και η σύνδεσή τους με τις βασικές θεωρίες του Καρλ Φίλιππ Γκότλιμπ φον Κλάουζεβιτς [Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz] που υπήρξε ο βασικός διαμορφωτής της νεωτερικής επιστήμης του πολέμου. Κεντρική εικόνα: Προσωπογραφία του Κλάουζεβιτς από τ...

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

«Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» του Γιώργου Ανδρέου (κριτική)

Για το βιβλίο του Γιώργου Ανδρέου «Η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων: Η πρόκληση της ανθεκτικότητας» (εκδόσεις Κριτική), Kεντρική εικόνα: ©Unsplash. 

Γράφει ο Αλέκος Κρητικός 

Στο βιβλίο του ...

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

«Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (κριτική) – Αναζητώντας τη ρίζα των θρησκειών

Για το βιβλίο «Συγκριτική θρησκειολογία» του Έρικ Τζ. Σαρπ (μτφρ. Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος, εκδ. Άρτος Ζωής). Κεντρική εικόνα: Οι «Τέσσερις Ευαγγελιστές», πίνακας του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. 

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Αν αναλογισθεί κανείς πόσο μεγ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Κόλσον Γουάιτχεντ: «Οι πράξεις των Αμερικανών πολύ συχνά δεν συμβαδίζουν με τα ιδεώδη τους»

Κόλσον Γουάιτχεντ: «Οι πράξεις των Αμερικανών πολύ συχνά δεν συμβαδίζουν με τα ιδεώδη τους»

Σε συνέντευξή του στο Vox, ο Κόλσον Γουάιτχεντ [Colson Whitehead] μίλησε για το μυθιστόρημά του «Μανιφέστο απατεώνων», που κυκλοφόρησε προσφάτως στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ίκαρος, σε μετάφραση Μυρσίνης Γκανά.

Επιμέλεια: Book Press

...
Σίσσυ Δουτσίου: «Μέρος του αγώνα για την κοινωνική δικαιοσύνη είναι και τα βιβλία μου, όχι εύκολη προβοκάτσια»

Σίσσυ Δουτσίου: «Μέρος του αγώνα για την κοινωνική δικαιοσύνη είναι και τα βιβλία μου, όχι εύκολη προβοκάτσια»

Η Σίσσυ Δουτσίου με αφορμή τη συλλογή διηγημάτων της «Οι αδερφές του Κάιν» (εκδ. Καστανιώτη) μας μίλησε για τον τρόπο που βλέπει τη λογοτεχνία και τις ηρωίδες της, για τα μεγάλα θέματα και τους «ασήμαντους» ανθρώπους καθώς και για τον ιδανικό αναγνώστη των βιβλίων της.

Συνέντευξη στον Κώστα Αγοραστό ...

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορία, κοινωνία, φιλοσοφία: 60 βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο που αλλάζει γύρω μας

Ιστορία, κοινωνία, φιλοσοφία: 60 βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο που αλλάζει γύρω μας

Εξήντα δοκίμια Ιστορίας, πολιτικής, κοινωνιολογίας, φιλοσοφικού στοχασμού, με σημαντικές κοινωνικές προεκτάσεις και αναλύσεις. Βιβλία που φέρνουν κοντά μας τη σκέψη σημαντικών διανοούμενων, στοχαστών, ιστορικών και φιλόσοφων και μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο που αλλάζει γύρω μας με ταχύτητα.  ...

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ