carson athinakis panagiotou

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενοι, η ποιήτρια και μεταφράστρια Ευτυχία Παναγιώτου και ο ποιητής και μεταφραστής Δημήτρης Αθηνάκης (ο οποίος συνυπογράφει το παρόν κείμενο) με αφορμή το βιβλίο της Ανν Κάρσον «Η ομορφιά του συζύγου», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κάθε φορά που μου ζητείται να υπερασπιστώ ή να φωτίσω με λόγια τη δουλειά μου, με καταβάλλει άρνηση. Που συχνά τυλίγεται τον μανδύα της αναβολής («μέχρι να σκεφτώ κάτι ουσιαστικό να γράψω»), ενίοτε του αυστηρού προγραμματισμού (ψυχαναγκαστικής διευθέτησης ημέρας και ώρας γραφής) ή της εσωτερικής πάλης («αφού υπάρχει το έργο, τι σημασία έχει άλλο ένα άρθρο γι’ αυτό, στο κάτω κάτω ποι@ τα διαβάζουν).

Όπως συμβαίνει σχεδόν με όλα τα λογοτεχνικά πράγματα της ζωής μου, η μετάφραση προέκυψε από θαυμασμό για το κείμενο, την ιδιοφυΐα πίσω από αυτά και τη συνακόλουθη ανάγκη αναγνωστικής κατάκτησής του. Αφορμή στάθηκε η στιγμή που ο ποιητής Ντίνος Σιώτης μού έδωσε στο χέρι ένα βιβλίο λέγοντάς μου: «Αυτή θα σου αρέσει». Το βιβλίο ήταν το Glass, Irony and God (1995) της Anne Carson. Ας μείνει η απορία ποιο ήταν το πρώτο ποίημα που με κεραυνοβόλησε και ποιες οι πρώτες τσακισμένες σελίδες. Ίσως όμως η μνήμη να μετατοπίζει τους σταθμούς και το πρώτο βιβλίο της Κάρσον που διάβασα να ήταν το Decreation (2005) ή το Men in the Off Hours (2000). Βιβλία που ήρθαν στη ζωή μου σχεδόν συγχρόνως.

Η Ομορφιά του συζύγου αποτελεί υπόδειγμα μετουσίωσης (έμφυλου) βιώματος σε λογοτεχνία, και η Κάρσον γίνεται η πρώτη γυναίκα που κερδίζει το βραβείο Eliot.

Πότε έπιασα στα χέρια μου το βιβλίο The Beauty of the Husband, A Fictional Essay in 29 Tangos (2001); Άλλο ένα κενό μνήμης. Κάπου στο 2010, πάντως, άρχισα να το μεταφράζω. Η Κάρσον αφηγείται μια επώδυνη ιστορία διαζυγίου, του δικού της, αλλά παριστάνει πως το θέμα αφορά «τη σύζυγο». Εκείνο που μοιάζει να αφορά την ίδια ως συγγραφέα είναι ο ισχυρισμός του ρομαντικού ποιητή John Keats ότι «η ομορφιά είναι αλήθεια, η αλήθεια ομορφιά», στίχος που φαίνεται να ρυθμίζει τις επιλογές της συζύγου και τη ροή της αφήγησης ως φιλοσοφικό θεώρημα που μένει να επαληθευτεί ή όχι. Ενώ η οικεία ιστορία διαζυγίου τρέχει με δάκρυα και απιστίες, σπονδυλωτά, σαν μυθιστόρημα, φράσεις του Κητς παρεμβάλλονται ποικιλοτρόπως, στους τεράστιους τίτλους και αλλού, σαν φαγωμένα σπαράγματα παράλληλης εσωτερικής ζωής. Η αφήγηση διεμβολίζεται από ένα ιλιγγιώδες ανακάτεμα διακειμενικών αναφορών, που αποτελούν αναλαμπές συναισθημάτων και σκέψεων: με αυτό τον τρόπο επιτελείται η επώδυνη μετάβαση της συζύγου από τις ουλές στον τόπο κατανόησης και αναδιήγησης. Η Ομορφιά του συζύγου αποτελεί υπόδειγμα μετουσίωσης (έμφυλου) βιώματος σε λογοτεχνία, και η Κάρσον γίνεται η πρώτη γυναίκα που κερδίζει το βραβείο Eliot.

Ο θαυμασμός μου γι’ αυτό το κείμενο λοιπόν ήταν πιο ισχυρός από το βαθμό της πρόκλησής του. Άρχισα να μεταφράζω με πολύ λιγότερα προσόντα από όσα διαθέτουν όσ@ μεταφράζουν στην Ελλάδα. Έως τότε είχαν έρθει στο φως, ή ετοιμάζονταν να κυκλοφορήσουν, μεταφράσεις ποιημάτων της Κάρσον από το Autobiography of Red (1998) των ποιητών Βασίλη Αμανατίδη και Παναγιώτη Ιωαννίδη.

Η δεύτερη δυσκολία είναι να αποδώσεις υφολογικά έναν φιλοσοφημένο και συγχρόνως καθημερινό λόγο χωρίς να φαίνονται οι ραφές μεταξύ διακειμενικότητας και προφορικότητας, εγχείρημα απαιτητικό στα ελληνικά, αν συγκρίνουμε με τη δομή της στακάτης αγγλικής γλώσσας.

Η μετάφραση συνεχίστηκε ή μάλλον εκκίνησε επισήμως συνεργατικά το 2011 όταν ο ποιητής Δημήτρης Αθηνάκης πρότεινε να διεκδικήσουμε μια υποτροφία στον Καναδά, διαλέγοντας βιβλίο της Καναδής Κάρσον προς μετάφραση. Εκεί στα Βραχώδη Όρη γνωρίσαμε και τη μυστηριώδη συγγραφέα, που συναντήσαμε αργότερα και στην Ελλάδα, αφήνοντας στο εξής την επικοινωνία να αναπτύσσεται με λακωνικές ηλεκτρονικές επιστολές. Για τη μετάφραση ενοχλήσαμε τη συγγραφέα μόνο τις φορές που ήταν αδύνατο να γίνει αλλιώς, π.χ. για να διευκρινιστεί αν η απεύθυνση σε αναγνώστ@ (το αγγλικό «you») έπρεπε να μεταφερθεί σε δεύτερο ενικό ή σε δεύτερο πληθυντικό ή αν η προσφιλής λέξη του κειμένου «cool», ειδικά σε σημεία που μας δέσμευαν και μορφικά, παραπέμπει σε θερμοκρασία ή σε ιδιότητα. Απορίες που μοιάζουν αστείες μπροστά στους γλωσσοδέτες του βιβλίου.

Δύο βασικές μεταφραστικές δυσκολίες της Ομορφιάς του συζύγου είναι: Πρώτον, να καταλάβεις τι ακριβώς λέγεται, παρότι η σημασία των λέξεων είναι γνωστή. Η στίξη, η τονικότητα αποτελούν επίσης σημαντικές πληροφορίες. Ακόμη, λέξεις-φράσεις-έννοιες επαναλαμβάνονται επιτελεστικά χτίζοντας την αφηγηματική ροή αλλά και τη δομή του συναισθήματος, εφόσον τα κείμενα δεν είναι αυτόνομα εκατό τοις εκατό. Αυτό που λέμε, με λίγα λόγια, γνώση και πληροφορία διαμορφώνεται και ενορχηστρώνεται σε διάφορα μέτωπα του κειμένου με αναπάντεχους τρόπους. Η δεύτερη δυσκολία είναι να αποδώσεις υφολογικά έναν φιλοσοφημένο και συγχρόνως καθημερινό λόγο χωρίς να φαίνονται οι ραφές μεταξύ διακειμενικότητας και προφορικότητας, εγχείρημα απαιτητικό στα ελληνικά, αν συγκρίνουμε με τη δομή της στακάτης αγγλικής γλώσσας.

patakis carson i omorfia toy syzygouΣε αυτό το σημείο υπεισέρχεται το ερώτημα αν μια μετάφραση πρέπει να είναι πιστή ή όμορφη, την οποία σχεδόν παρακάμπτω, θεωρώντας ότι οι διαζεύξεις κλείνουν τον ορίζοντά μας, μας εμποδίζουν να σκεφτούμε τη μετάφραση –λόγω ιδεολογικών, κοινωνικών και οικονομικών και άλλων δεσμεύσεων ίσως– σε ιδανικές θερμοκρασίες. Στην ουσία πρέπει να είναι και τα δύο, και πιστή και όμορφη, όπως αξεδιάλυτα είναι στη λογοτεχνία η μορφή και το περιεχόμενο. Αυτό γίνεται σαφές αν συλλάβουμε τους όρους «πιστότητα» και «ομορφιά» μακριά από τη λογική του καθρεφτίσματος της γλώσσας του πρωτοτύπου και της μετάφρασης λέξη προς λέξη. Βοηθά να σκεφτόμαστε τις λέξεις όχι ως μονάδες, μα ως σύνολο, σαν ζωντανό οργανισμό ίσως που κινείται και αλλάζει όψεις. Η συνήθης εκδοτική πρακτική, τουλάχιστον σε περιπτώσεις που τα κείμενα θεωρούνται «ποιητικά», να παρατίθεται το πρωτότυπο δίπλα στην ελληνική μετάφραση πριμοδοτεί όμως το αντίθετο: υποβάλλει την ανάγνωση στον πειρασμό της λαθοθηρίας, ενώ συγχρόνως υπονοεί ότι κάθε μετάφραση (ποίησης) είναι στην ουσία αδύνατη.

Η δουλειά των μεταφραστών δεν είναι όμως να αποκαλύψουν φιλολογικά την εσωτερική λειτουργία μιας γλωσσικής μηχανής αλλά να μεταφέρουν (επιτυχώς ελπίζουμε) έμψυχα σώματα με γλωσσικά όργανα, σε ένα αναγνωστικό κοινό που ίσως και να μη γνωρίζει τη γλώσσα του πρωτοτύπου. Συνεπώς έχουν την ευθύνη να παρακολουθήσουν μεν και να κατανοήσουν το μηχανισμό παραγωγής του πρωτότυπου κειμένου αλλά μόνο για να βρουν τις υφογλωσσικές και βιωματικές αναλογίες που θα οδηγήσουν στην παραγωγή σώματος κειμένου στη γλώσσα τους.

Θα χρειαστεί να επιμείνουμε για το ακριβές νόημα, ενώ το πλάθουμε στον ουρανίσκο, να ελέγχουμε τα λεκτικά σύνολα που βιάζονται να δρασκελίσουν τα σύνορα της σκέψης, να φρενάρουμε με το κεφάλι να βράζει σαν ατμομηχανή για να ξαναδοκιμάσουμε νέα σχήματα, μέχρι να βρούμε τη χορογραφία εκείνη που θα αποδώσει, όσο πιο τίμια γίνεται, τον ψυχισμό της φωνής, την ακρίβεια των αντικειμένων που εικονίζει, τη γλώσσα στις ιστορικές μετατοπίσεις της, τα κουδουνίσματα των συλλαβών, τη ρίμα αν υπάρχει, τα λογοπαίγνια, τις λεπτές αποχρώσεις των συναισθημάτων, την υφή της ομιλούσας γλώσσας. Όλα αυτά μαζί. Κατά τρόπο που διαβάζοντας να μη χρειάζεται να σκεφτούμε τη γλώσσα. Όλα αυτά τα μαζί προκύπτουν ως συμπαγές σώμα, που καλύτερο είναι να μην ανατέμνεις. Προφανώς είναι ένα φιλόδοξο παιχνίδι, που κινδυνεύει να κλείσει άδοξα: οι μεταφραστές πεθαίνουν με το λεξικό στο χέρι, ή με το χέρι στην καρδιά, ακόμη εν ώρα δράσης, με τα δάχτυλα στα πλήκτρα. Ο γέγονε, γέγονε.


Η Ευτυχία Παναγιώτου (1980) γεννήθηκε στη Λευκωσία. Σπούδασε φιλοσοφία στην Αθήνα και νεοελληνική φιλολογία στο Λονδίνο. Εργάζεται ως επιμελήτρια εκδόσεων, μεταφράζει ποίηση, αρθρογραφεί σε περιοδικά και εφημερίδες. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, ιταλικά, ισπανικά και γερμανικά. Η ίδια έχει μεταφράσει τα Ερωτικά ποίηματα της Ανν Σέξτον, καθώς και ποιήματα της Ανν Κάρσον. Έγραψε τα βιβλία ποίησης Μέγας κηπουρός (Κοινωνία των (δε)κάτων, 2007), Μαύρη Μωραλίνα (Κέδρος, 2010) και Χορευτές (2014). Ζει στην Αθήνα.

Ο Δημήτρης Αθηνάκης γεννήθηκε στη Δράμα το 1981. Σπούδασε κοινωνική θεολογία, φιλοσοφία και φιλοσοφία της επιστήμης στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και το Άμστερνταμ. Από το 2007, εργάζεται στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο ως δημοσιογράφος και κριτικός, επιμελείται εκδόσεις και μεταφράζει βιβλία. Σήμερα εργάζεται στην «Καθημερινή». Έχει εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές, ενώ ποιήματα και κριτικές του έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες, για ανθολογίες και περιοδικά.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Παναγιώτης Κεχαγιάς: «Με τον Φόκνερ ένιωθα σαν ζογκλέρ με καμιά δεκαριά αναμμένους πυρσούς στον αέρα»

Παναγιώτης Κεχαγιάς: «Με τον Φόκνερ ένιωθα σαν ζογκλέρ με καμιά δεκαριά αναμμένους πυρσούς στον αέρα»

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο συγγραφέας και μεταφραστής Παναγιώτης Κεχαγιάς για τη μετάφραση του μυθιστορήματος του Ουίλιαμ Φόκνερ [Wil...

Νίκος Α. Μάντης: «Είναι πάντα δύσκολο να πρέπει να συντονιστείς με το ρυθμό μιας ιδιοφυΐας»

Νίκος Α. Μάντης: «Είναι πάντα δύσκολο να πρέπει να συντονιστείς με το ρυθμό μιας ιδιοφυΐας»

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο συγγραφέας και μεταφραστής Νίκος Α. Μάντης για τη μετάφραση των διηγημάτων του Μπάρι Χάνα [Barry Hannah] «...

Τόνια Κοβαλένκο: «Τα 149 χρόνια που με χώριζαν από τον κορυφαίο Χάρντυ ξυπνούσαν συχνά μέσα μου ένα δέος»

Τόνια Κοβαλένκο: «Τα 149 χρόνια που με χώριζαν από τον κορυφαίο Χάρντυ ξυπνούσαν συχνά μέσα μου ένα δέος»

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενη, η μεταφράστρια Τόνια Κοβαλένκο για τη μετάφραση του μυθιστορήματος του Τόμας Χάρντυ [Thomas Hardy] «Μακριά απ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ