Αρκετοί σκηνοθέτες ασχολήθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη συγγραφή μυθοπλασίας και σε αυτό το άρθρο ξεχωρίσαμε δεκατρείς από αυτούς, που έχουν εκδώσει ερεθιστικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων που κυκλοφορούν στη γλώσσα μας. Στην κεντρική φωτογραφία, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι [Pier Paolo Pasolini].
Επιμέλεια: Σόλωνας Παπαγεωργίου
Η λογοτεχνία κι ο κινηματογράφος είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Παρότι επιστρατεύουν διαφορετικά μέσα, οι συγγραφείς κι οι σκηνοθέτες ασχολούνται με την αφήγηση μιας ιστορίας, άλλοτε με συμβατικό, άλλοτε με πειραματικό ή πρωτοποριακό τρόπο.
Δεν είναι λιγοστά τα μυθιστορήματα που ενέπνευσαν κάποια ταινία, όπως επίσης δεν είναι λίγοι οι κινηματογραφιστές που ασχολήθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη συγγραφή μυθοπλασίας. Για την ακρίβεια, είναι παραπάνω από αρκετοί και σε αυτό το άρθρο, ξεχωρίσαμε δεκατρείς από αυτούς, δεκατρείς σκηνοθέτες που έχουν εκδώσει μυθιστορήματα ή συλλογές διηγημάτων που κυκλοφορούν στη γλώσσα μας.
Με ποια κριτήρια δημιουργήσαμε την κάτωθι λίστα; Θελήσαμε να συμπεριλάβουμε ανθρώπους που είναι, ή ήταν, κατά κύριο λόγο σκηνοθέτες και δεν ισορροπούν ανάμεσα στις δύο καλλιτέχνες ιδιότητες. Γι’ αυτό το λόγο, αποκλείσαμε δημιουργούς όπως τον Αλαίν Ρομπ-Γκριγιέ, που δραστηριοποιήθηκαν έντονα στον χώρο των γραμμάτων, καθώς και του σινεμά. Αντίστοιχα, λείπουν συγγραφείς όπως ο Μισέλ Ουελμπέκ, που έχουν σκηνοθετήσει κάποιες, λίγες, ταινίες - ίσως δημιουργήσουμε μια ξεχωριστή λίστα με αυτούς.
Γούντι Άλεν (Όλα τα γραπτά του, εκδ. Bell, μτφρ. Σωτήρης Κακίσης, Σκέτη αναρχία, εκδ. Bell, μτφρ. Νεκτάριος Καλαϊτζής)
Μέσα σε μια δεκαετία, ο Γούντι δημοσίευσε τρεις εμβληματικές και ετερόκλητες συλλογές, που περιέχουν διάφορα κείμενα, όπως διηγήματα, θεατρικά σενάρια και δοκίμια. Στα ελληνικά, τα συγκεκριμένα έργα κυκλοφορούν σε μια ενιαία έκδοση, με τίτλο Γούντι Άλεν: Όλα τα γραπτά του.
Είκοσι πέντε και παραπάνω χρόνια αργότερα, ο Άλεν δημοσίευσε ακόμα μία συλλογή, τη Σκέτη αναρχία, κινούμενος σε γνώριμα μονοπάτια.
Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι (Η Αλμπίνα και τα αντρόσκυλα, εκδ. Bibliotheque, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης)
Η νουβέλα του Γιοντορόφσκι, που κυκλοφορεί στη γλώσσα μας στην αψεγάδιαστη μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, δεν θα απογοητεύσει τους οπαδούς των ταινιών του. Γραμμένο με το ιδιόμορφο χιούμορ του Χιλιανού δημιουργού, περικλείοντας γκροτέσκες εικόνες και θρησκευτικές αναφορές, το βιβλίο περιγράφει την προσπάθεια της Αλμπίνας, μιας γυναίκας με ακαταμάχητη γοητεία, να λυτρωθεί από ένα ξόρκι που, κάθε βράδυ, τη μεταμορφώνει σε θηριώδες, λευκό σκυλί.
Πέρα από το ιδιαίτερο αυτό έργο, ο Γιοντορόφσκι έχει γράψει το γνωστό γκράφικ νόβελ Ινκάλ (εκδ. Anubis, μτφρ. Χρήστος Τσέλιος), αντλώντας έμπνευση από το πρωτόλειο σενάριο της ταινίας «Dune» που σκόπευε να γυρίσει τη δεκαετία του ’70.
Την εικονογράφηση ανέλαβε ο θρυλικός Γάλλος καλλιτέχνης Μοέμπιους, παραδίδοντάς μας ένα από τα σπουδαιότερα κόμικς του είδους της επιστημονικής φαντασίας.
Άλεξ Γκάρλαντ (Η παραλία, εκδ. Οδυσσέας, μτφρ. Μαριάνθη Αθανασιάδου, Μαύρος σκύλος, εκδ. Οδυσσέας, μτφρ. Βασίλης Μανουσάκης)
Προτού διακριθεί ως σκηνοθέτης, ο Γκάρλαντ είχε καταπιαστεί με τη συγγραφή λογοτεχνίας. Μάλιστα, το παρθενικό μυθιστόρημά του, Η παραλία, για έναν νεαρό Άγγλο που ταξιδεύει στην Ταϊλάνδη κι ανακαλύπτει ένα ειδυλλιακό νησί που κατοικείται από μια ομάδα τουριστών που έχουν απαρνηθεί τον αστικό τρόπο ζωής, είναι αρκετά γνωστό, κι έχει εμπνεύσει μια ομότιτλη κινηματογραφική διασκευή από τον Ντάνι Μπόιλ, με πρωταγωνιστή τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο.
Το έργο αγαπήθηκε από τα μέλη της Γενιάς Χ και χάρισε διεθνή αναγνώριση στον Γκάρλαντ, ο οποίος συνέχισε γράφοντας ακόμα δύο μυθιστορήματα και κατόπιν, μεταπήδησε στον χώρο του σινεμά.
Όρσον Γουέλς (Μr. Arkadin, εκδ. Αιγόκερως, μτφρ. Γεώργιος Αραμπατζής)
Μια ομολογουμένως παράτυπη προσθήκη στη λίστα μας - παρόλα αυτά, αποφασίσαμε να συμπεριλάβουμε το βιβλίο, μιας και το μυστήριο που καλύπτει την υπόθεση της κυκλοφορίας του παρουσιάζει ενδιαφέρον.
Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που αφηγείται την ίδια ιστορία με το ομότιτλο φιλμ του Γουέλς, για έναν βαθύπλουτο άνδρα που ισχυρίζεται πως πάσχει από αμνησία και προσπαθεί να ανακαλύψει στοιχεία για το παρελθόν του.
Μολονότι το βιβλίο αποδίδεται στον Γουέλς, μάλλον δημιουργήθηκε από τον αφανή συγγραφέα Μωρίς Μπεσί. Μιλώντας στον συνάδελφό του, Πίτερ Μπογκντάνοβιτς, ο Γουέλς είχε ισχυριστεί:
«Δεν έγραψα ούτε μια λέξη από αυτό το μυθιστόρημα. Ούτε το έχω διαβάσει ποτέ. Κάποιος το έγραψε στα γαλλικά για να δημοσιευτεί σε συνέχειες στις εφημερίδες. Ξέρεις - για να προωθήσει την ταινία. Δεν ξέρω με ποιον τρόπο εκδόθηκε εντέλει ή ποιος πλήρωσε γι’ αυτό».
Νόρα Έφρον (Οι δεκατρείς συνταγές της απιστίας, εκδ. Πόλις, μτφρ. Χίλντα Παπαδημητρίου)
Πολυτάλαντη Αμερικανίδα σεναριογράφος και σκηνοθέτιδα, περισσότερο γνωστή για τις τρυφερές, ρομαντικές κωμωδίες της με πρωταγωνίστρια τη Μεγκ Ράιαν.
Η Έφρον έγραψε ένα και μοναδικό μυθιστόρημα, ένα αυτοβιογραφικό έργο εμπνευσμένο από τον γάμο της με τον Καρλ Μπέρνσταϊν, έγκριτο δημοσιογράφο που είχε αποκαλύψει λεπτομέρειες για το Σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ.
Γραμμένο πριν από την κυκλοφορία των μεγάλων κινηματογραφικών επιτυχιών της δημιουργού του, το βιβλίο πραγματεύεται θέματα και ιδέες που εμφανίζονται στις ταινίες «Όταν ο Χάρι γνώρισε τη Σάλι», «Τζούλι & Τζούλια» και σε διάφορα άλλα έργα της Έφρον.
Ελία Καζάν (Πέρα από το Αιγαίο, εκδ. Καστανιώτη, μτφρ. Μανώλης Κορνήλιος, Ο συμβιβασμός, εκδ. Μελάνι, μτφρ. Ηλίας Μαγκλίνης, Ο Ανατολίτης, εκδ. Κάκτος, μτφρ. Μαίρη Κιτσικοπούλου)
Σπουδαίος σκηνοθέτης του κινηματογράφου και του θεάτρου, συνιδρυτής του Actor’s Studio, που καθιέρωσε τη μέθοδο του Στανισλάβσκι και ανέδειξε τον Μάρλον Μπράντο και τον Τζέιμς Ντιν, και μια αμφιλεγόμενη φιγούρα, λόγω των καταθέσεών του στη μακαρθική Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών.
Δεν είναι τόσο γνωστό, όμως ο ελληνικής καταγωγής Ελία Καζάν είχε γράψει και αρκετά μυθιστορήματα, κάποια εκ των οποίων κυκλοφορούν στη γλώσσα μας. Ο Ανατολίτης και το Πέρα από το Αιγαίο αφηγούνται τη ζωή του Σταύρου Τοπούζογλου, ενός Έλληνα από τη Μικρά Ασία που μεταναστεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες για μια καλύτερη ζωή.
Στον Συμβιβασμό, το πιο προσωπικό μυθιστόρημα του Καζάν, πρωταγωνιστεί και πάλι ένας ομογενής από την Αμερική, ο οποίος ασφυκτιά καθώς κυνηγά την επιτυχία και την καταξίωση.
Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ (Αναλωμένοι, εκδ. Τόπος, μτφρ. Γιώργος Μπέτσος)
Ο πρωτοπόρος του είδους του κινηματογραφικού body horror υπογράφει ένα μυθιστόρημα με θέμα τον καταναλωτισμό και τον φετιχισμό - τον ερωτικό, αλλά και τον φετιχισμό της τεχνολογίας.
Δυο ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι, που επιθυμούν αδιάκοπα να αγοράζουν όλο και πιο σύγχρονα εξαρτήματα για τις κάμερές τους, ερευνούν την υπόθεση της δολοφονίας μιας Γαλλίδας μαρξίστριας φιλοσόφου και μπλέκουν με έναν αμφιλεγόμενο Ούγγρο χειρούργο, ο οποίος φωτογραφίζει τους ναρκωμένους, γυμνούς ασθενείς του.
Μια ανατριχιαστική, προκλητική ιστορία, που φέρει τη σφραγίδα του γνωστού σκηνοθέτη.
Ντέιβιντ Μάμετ (Σικάγο, εκδ. Μεταίχμιο, μτφρ. Νίκος Α. Μάντης)
Στα θεατρικά έργα του αυτοδίδακτου, όπως υπενθυμίζει συνήθως στις συνεντεύξεις του, δραματουργού Ντέιβιντ Μάμετ εμφανίζονται συχνά σκοτεινές προσωπικότητες, αμοραλιστές καιροσκόποι που προσπαθούν να πλουτίσουν με αθέμιτα μέσα.
Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, που το μυθιστόρημά του Σικάγο εκτυλίσσεται στην Πόλη των Ανέμων τη δεκαετία του 1920, την Περίοδο της Ποτοαπαγόρευσης, όταν η εγκληματική οργάνωση του Αλ Καπόνε μεσουρανούσε.
Στις σελίδες αυτού του ιλιγγιώδους βιβλίου, εμφανίζονται γκάνγκστερ, δημοσιογράφοι και βετεράνοι του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι οποίοι μιλούν με την αμεσότητα και το καυστικό ύφος που χαρακτηρίζουν τους διαλόγους των σεναρίων του Μάμετ.
Ίνγκμαρ Μπέργκμαν (Οι καλύτερες προθέσεις, εκδ. Σύγχρονη εποχή, μτφρ. Ακριβή Κονιδάρη, Νίκος Σερβετάς)
Οι καλύτερες προθέσεις είναι ένα από τα λιγοστά μυθιστορήματα που έγραψε ο Μπέργκμαν, εμπνευσμένος από την ιστορία της οικογένειάς του και πιο συγκεκριμένα, από τη σχέση και τον γάμο των γονιών του.
Στο βιβλίο πρωταγωνιστούν δυο ερωτευμένοι νέοι, ο Χένρικ και η Άννα, οι οποίοι επιθυμούν να παντρευτούν, παρά τις ενστάσεις της μητέρας της Άννας, Καρίν.
Μια γλυκόπικρη ιστορία για την ανεξήγητη δύναμη της αγάπης και για τα αδιέξοδα στα οποία φτάνουν συχνά οι καλοί άνθρωποι.
Πιέρ Πάολο Παζολίνι (Τα παιδιά της ζωής, εκδ. Οδυσσέας, μτφρ. Βαγγέλης Ηλιόπουλος)
Ο Παζολίνι είναι ευρέως γνωστός ως κινηματογραφιστής και ποιητής, αλλά είχε γράψει κι ορισμένα μυθιστορήματα.
Τα παιδιά της ζωής αφηγούνται τις περιπέτειες μιας ομάδας εφήβων που περιπλανιούνται άσκοπα στις φτωχογειτονιές της Ρώμης, διαπράττουν μικρά εγκλήματα, εκδίδονται και ρεμπελεύουν, με επαναστατική διάθεση, αγνοώντας κάθε καθωσπρεπισμό.
Όπως και τα έργα του Παζολίνι που προβλήθηκαν στη μεγάλη οθόνη, έτσι και το πρώτο, και πιο σημαντικό, μυθιστόρημά του θεωρήθηκε χυδαίο και λογοκρίθηκε μετά από την κυκλοφορία του.
Κουέντιν Ταραντίνο (Κάποτε στο Χόλιγουντ, εκδ. Ελληνικά γράμματα, μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης)
Ο Ταραντίνο έχει δώσει όρκο πως, μετά από την ολοκλήρωση της δέκατης μεγάλου μήκους ταινία του, θα αποσυρθεί από τη σκηνοθεσία και θα αφοσιωθεί στη συγγραφή μυθιστορημάτων και βιβλίων για την τέχνη του σινεμά.
Το λογοτεχνικό ντεμπούτο του, βέβαια, έχει ήδη κυκλοφορήσει: πρόκειται για το Κάποτε στο Χόλιγουντ, που έχει τον ίδιο τίτλο με την τελευταία ταινία του και αφηγείται επίσης την ίδια ιστορία, αλλά με περισσότερες λεπτομέρειες. Για δεύτερη φορά, λοιπόν, ο Ταραντίνο μάς ξεναγεί στο Χόλιγουντ της Χρυσής Εποχής, η οποία, χάρη στην εκπλήρωση μιας ευχής στο τέλος της ιστορίας, δεν τελειώνει ποτέ κατά κάποιον τρόπο.
Γκιγιέρμο ντελ Τόρο (Ο λαβύρινθος του Πάνα, εκδ. Ψυχογιός, μτφρ. Άννα Κοντολέων, Η αιώνια νύχτα, εκδ. Λιβάνη, μτφρ. Χριστιάνα Σακελλαροπούλου, κ.ά.)
Παρόλο που η συγγραφή ενός μυθιστορήματος είναι μια εργασία κατά κύριο λόγο ατομική, ο ντελ Τόρο έχει γράψει όλα τα βιβλία του που κυκλοφορούν στα ελληνικά μαζί με κάποιον άλλον πεζογράφο.
Με τη βοήθεια της Κορνέλια Φούνκε, Γερμανίδας που διαπρέπει στη συγγραφή παιδικής λογοτεχνίας, ο ντελ Τόρο μπόρεσε να δημιουργήσει ένα μυθιστόρημα μαγικού ρεαλισμού για παιδιά, βασισμένο στο σενάριο της πιο σημαντικής ταινίας του, του θρυλικού «Λαβυρίνθου του Πάνα».
Κάποια χρόνια νωρίτερα, ο σκηνοθέτης είχε γράψει, μαζί με τον Τσακ Χόγκαν, μια τριλογία για έναν ιό που μετατρέπει τους φορείς του σε βρικόλακες. Και τα τρία έργα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Λιβάνη σε μετάφραση Χριστιάνας Σακελλαροπούλου.
Στίβεν Τσμπόσκι (Τα πλεονεκτήματα του να είσαι στο περιθώριο, εκδ. Τόπος, μτφρ. Ελένη Δριμή)
Το 1999, ο Τσμπόσκι εξέδωσε το επιστολικό μυθιστόρημά του, το οποίο αγαπήθηκε από το κοινό.
Σύντομα, αρκετά κινηματογραφικά στούντιο ενδιαφέρθηκαν να αγοράσουν τα δικαιώματα για την παραγωγή μιας ταινίας βασισμένης στο έργο του.
Ο συγγραφέας δέχθηκε να συνεργαστεί με το στούντιο του ηθοποιού Τζον Μάλκοβιτς, υπό την προϋπόθεση πως θα σκηνοθετούσε ο ίδιος το φιλμ, εφόσον το βιβλίο ήταν εν μέρει βασισμένο στην παιδική του ηλικία κι ήθελε να χειριστεί το θέμα με τον δικό του τρόπο.
Η κινηματογραφική διασκευή ανέδειξε τον Τσμπόσκι κι έκτοτε ασχολείται περισσότερο με το σινεμά, έχοντας γράψει μονάχα ένα μυθιστόρημα ακόμα.