Δυστοπίες: Πώς θα είναι η Ελλάδα στο μέλλον; Τέσσερα ερεθιστικά ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Αδηλο μέλλον, σκοτεινές προοπτικές, περίκλειστες καταστάσεις, χρόνος που συστέλλεται και περιζώνει. Οι δυστοπίες είναι μια προβολή σε ένα μέλλον που δεν στέργει, που δεν θερμαίνει τους ανθρώπους, που αφήνει κάθε προοπτική μετέωρη και επίφοβη.

Ίσως να τα ζούμε όλα αυτά. Ίσως οι σημερινές δυστοπίες, σε αντίθεση με προηγούμενες δεκαετίες που έμοιαζαν με μακρινές οραματικές σκέψεις συγγραφέων, να είναι πιο κοντά στο παρόν, παρά να προβάλλουν το «έργο» τους στο μέλλον.

Τούτο δεν μπορεί παρά να έχει αντανάκλαση στα έργα που γράφονται και περιλαμβάνουν τη «σήμανση»: δυστοπίες. Η κλιματική κρίση, η τεχνητή νοημοσύνη και οι πόλεμοι μέχρις εσχάτων «προσφέρουν» άφθονο υλικό για να φανταστούμε πως δεν απέχουμε και πολύ από ένα μέλλον που θα είναι αβίωτο και δύσκολο να το διαβεί ο άνθρωπος.

Η ελληνική λογοτεχνία, καίτοι δεν έχει να επιδείξει πολλές δυστοπίες (αυτό πάντα θα είναι προνόμιο των Αμερικανών συγγραφέων και λιγότερο των Ευρωπαίων), ενδιαφέρεται πάντα για το είδος και το τιμάει όταν και όσο πρέπει.

Μια εκ των επιφανέστερων συγγραφέων της δυστοπίας στις μέρες μας είναι η Ιωάννα Μπουραζοπούλου. Μυθιστορήματα όπως ο Δράκος της Πρέσπας Ι – Η Κοιλάδα της λάσπης (εκδ. Καστανιώτη), η Κεχριμπαρένια έρημος (εκδ. Καστανιώτη) και Τι είδε η γυναίκα του Λωτ (εκδ. Καστανιώτη) πιστοποιούν ότι η συγγραφέας είναι ικανότατη στο να δημιουργεί σκοτεινές φαντασμαγορίες που πλέκονται με αλληγορικά σχήματα, σασπένς και οργουελικής έμπνευσης πλοκές.

Τώρα, έπειτα από δύο χρόνια επώασης (ίσως και περισσότερα) επανέρχεται με το τρίτο μέρος της «Τριλογίας της Πρέσπας» που έχει τίτλο Η μνήμη του πάγου και αναμένεται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Στην τριλογία εμφανίζονται τρεις αντικρουόμενες εκδοχές για την ύπαρξη ενός τέρατος στη Μεγάλη Πρέσπα.

Η λίμνη είναι το υδάτινο σύνορο ανάμεσα σε τρεις χώρες (Ελλάδα, Β. Μακεδονία και Αλβανία) που δείχνουν να είναι ευάλωτες σε δαιμόνια και λογής κακοδαιμονίες. Το θηρίο είναι υπεύθυνο για μια σειρά από δραματικές αλλαγές στο κλίμα, την πολιτική, την οικονομία, τους θανάτους και τις καταστροφές που πέφτουν πάνω τους. Κάθε χώρα επιλέγει τη δική της αφήγηση για το θηρίο και σε τούτο το τρίτο μέρος το λόγο παίρνει η Αλβανία. Η χώρα πλήττεται από παγετό.

Οι ερευνήτριες της όχθης –τοξότριες και ιέρειες δρακολόγοι– αγωνίζονται να λύσουν το αίνιγμα της στοιχειωμένης λίμνης, αγνοώντας ότι αποτελούν μέρος του. Η Μνήμη του Πάγου είναι ταυτόχρονα το τέλος και η έναρξη της τριλογίας, επειδή μας μεταφέρει στην απαρχή του φαινομένου, όπου βρίσκεται και η λύση. Το τρίπτυχο του δράκου ξεδιπλώνεται ολοκληρωμένο και η συνείδηση καλείται να αναμετρηθεί με τις πέντε αισθήσεις.

Η τριλογία του Δράκου της Πρέσπας είναι με τέτοιο τρόπο γραμμένη που μπορεί να διαβαστεί με οποιαδήποτε σειρά. Κάθε βιβλίο αποκαλύπτει έναν καινούργιο κόσμο δράσης και μυστηρίου, παθών και διλημμάτων, εγκλημάτων και δολοπλοκιών, φωτίζοντας τα λεπτά νήματα που ενώνουν τα όνειρα και τις αυταπάτες ανθρώπων και λαών.

Το νέο μυθιστόρημα του Νίκου Ξένιου Αλλοτεκοίτη – Εκεί που χάθηκε η βλάστηση (εκδ. Κριτική), μας πηγαίνει σε ένα αύριο που μοιάζει πολύ με το σήμερα. Ο φόβος της κλιματικής κρίσης είναι κάτι παραπάνω από προφανής στο βιβλίο του. Στη δική του «περιοχή έρευνας» η βλάστηση δεν υπάρχει με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να αισθάνονται ξεκομμένοι από το φυσικό περιβάλλον.

Στην εξουσία βρίσκεται το κόμμα «Νέοι Δρόμοι για τον Λαό» που σε αντίθεση με την ονομασία του ούτε λαοφιλές είναι ούτε οι σκοποί του έχουν δημοκρατικό πυρήνα. Αντίθετα, χτίζει απ’ άκρου εις άκρον την Αλλοτεκοίτη και θέτει ουσιαστικά εκτός νόμου όσους κρατούν μέσα τους ψήγματα νοσταλγίας για τη φύση και το νερό.

Μια εκ των πρωταγωνιστών του βιβλίου, η φιλόλογος Κυβέλη, τάσσεται υπέρ της φύσης γνωρίζοντας πως έτσι θέτει τον εαυτό της σε κίνδυνο. Καταφεύγει στην ενδοχώρα που παραμένει ακόμη κατάφυτη και δίπλα στον Μάρκο Βρεμέτη παλεύει να επαναφέρει τον κόσμο σε μια κατάσταση ανθρώπινη.

Τα πλοκάμια του Κόμματος όμως είναι παντού και τους συλλαμβάνουν και τους δύο. Πού ακριβώς είναι και τι συμβαίνει στην Αλλοτεκοίτη το μαθαίνουμε από τις καταγραφές της δημοσιογράφου Στέλλας Μπεράτη που ψάχνει τα ίχνη τους, αλλά και τα κομμάτια της ιστορίας που λείπουν για να συμπληρωθεί η εικόνα της καταστροφής.

Το Σκοτεινό φως (εκδ. Γραφή) του Γιώργου Πολυμενάκου είναι το δεύτερο μέρος της «Τριλογίας των Φάρων» και ακολουθεί τα χνάρια του προηγούμενου βιβλίου του Το σημείο εξόδου ΕΝΑ. Μια σκοτεινή εποχή που έχει επικαθίσει στην ιστορία είναι σύμφυτη με τη σκοτεινή εποχή που ανατέλλει για τον κόσμο. Στην ιστορία ο φάρος είναι σβησμένος, αλλά συνεχίζει να στέλνει σήμερα στον κόσμο για τις δύσκολες μέρες που έρχονται.

Το ενδιαφέρον είναι ότι η υπόθεση δεν αναπτύσσεται σε κάποια μακρινή περιοχή, αλλά σε έναν τόπο που έχει τον χάρτη του και είναι γνωστός στον συγγραφέα. Σαν να μας λέει πως ζούμε ήδη τη δυστοπία, βρίσκεται μπροστά μας.

Στην ουσία το βιβλίο του Πολυμενάκου είναι η καταβύθιση σε ένα παιδικό τραύμα, σε σκληρές μνήμες του παρελθόντος (άρα υπάρχει ένα αυτοβιογραφικό στοιχείο στο βιβλίο) που συνδέονται με κάποιο τρόπο με την οργανωμένη παιδοκτονία στον Καιάδα. Στο βάθος του βιβλίου πάντα υπάρχει ο φάρος ωσάν υπόμνηση ότι έρχονται κίνδυνοι που θα αλλοιώσουν τη ψυχή των ανθρώπων μετατρέποντάς τους σε σκοτεινά όντα.

Στο βιβλίο του Βαγγέλη Γεωργάκη Χαμένη Εδέμ (εκδ. Oasis) τα πρόσωπα των ανθρώπων αλλάζουν, χάνουν την ανθρώπινη οντότητά τους. Γίνονται άυλα ολογράμματα.

Το μυθιστόρημα έλκει την καταγωγή του από την πηγή έμπνευσης του Γουίλιαμ Γκίμπσον και μάς μεταφέρει σε ένα μέλλον όπου η τεχνητή νοημοσύνη έχει επικυριαρχήσει πλήρως έναντι των ανθρώπων.

Δεν είναι μόνο οι άνθρωποι που χάνουν την υπόστασή τους, αλλά ακόμη και οι εντυπώσεις τους για τον κόσμο είναι πλαστές. Καταπίνονται από έναν φανταστικό ηλεκτρονικό κόσμο, κάτι που ήδη γίνεται εμφανές και στις μέρες μας.

Πρόκειται για ένα νευρώδες cyberpunk μυθιστόρημα που κρούει ένα καμπανάκι ανησυχίας για την υπερτεχνολογία που τείνει να αφομοιώσει τον ανθρώπινο πολιτισμό και όχι το αντίστροφο όπως θα περίμενε κανείς. Η «Χαμένη Εδέμ» μάς περιέχει όλους.

^＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).