Η δεύτερη ζωή των βιβλίων – Αγαπημένα έργα Ελλήνων συγγραφέων μας συστήνονται ξανά

Πόσες ζωές έχει ένα βιβλίο; Θεωρητικά μια που την αποκτάει από τη στιγμή που γράφεται, τυπώνεται καιι κυκλοφορεί στους πάγκους των βιβλίων. Τι γίνεται, όμως, σε εκείνες τις περιπτώσεις που ο δημιουργός επιθυμεί να ξαναφέρει στο φως ένα παλιό του βιβλίο; 

Οι λόγοι είναι πολλοί και όχι απαραίτητα κοινοί για όλους. Υπάρχουν συγγραφείς που ξαναγράφουν τα παλιά τους βιβλία. Κόντρα στη λογική της «ιερής αγελάδας» που δεν επιτρέπεται κανείς να την ακουμπήσει, αυτοί οι δημιουργοί θεωρούν πως όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου (το οποίο ορίζεται από ένα δικό τους εσωτερικό ρολόι) ένα βιβλίο έχει το «δικαίωμα» να αποκτήσει μια νέα μορφή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Βασίλης Βασιλικός που αρκετά από τα βιβλία του τα έχει δουλέψει και ξαναδουλέψει σε κατοπινές εκδόσεις τους.

Υπάρχει η περίπτωση ένα βιβλίο να επανεκδοθεί από τη στιγμή που άλλαξε εκδοτική στέγη. Είναι συνηθισμένο το φαινόμενο να βλέπουμε μέρος της εργογραφίας ενός συγγραφέα να επανέρχεται στο προσκήνιο με άλλο εξώφυλλο και άλλο λογότυπο εκδοτικού (βεβαίως) ως αποτέλεσμα της μετεγκατάστασής του σε έτερο οίκο.

Δεν πρέπει, πάντως, να παραβλέπουμε και την πιθανότητα να επανερχέται στο σήμερα ένα βιβλίο του παρελθόντος επειδή η ζήτησή του είναι έντονη. Είναι από τις φορές που οι οικονομικοί όροι της αγοράς (δεν πρέπει να τους παραβλέπουμε ποτέ) έρχονται σε πλήρη σύμπνοια με τη θέληση του δημιουργού και την θετική απόκριση του εκδοτικού οίκου. Το ότι ένα βιβλίο είναι εξαντλημένο για χρόνια δεν σημαίνει ότι θα παραμείνει εσαεί σ’ αυτή την κατάσταση.

Οπως να έχει, το αποτέλεσμα είναι ίδιο: το βιβλίο βγαίνει από το ντουλάπι του παρελθόντος, αλλάζει συνήθως εξωτερική όψη, δέχεται ένα δεύτερο (πιο φρέσκο κοίταγμα) και είναι στη διάθεση του αναγνωστικού κοινού που είτε δεν είχε προλάβει να το διαβάσει είτε το ανακαλύπτει για πρώτη φορά.

Γαστρονομία και λογοτεχνία

Το μυθιστόρημα Γιάντες (εκδ. Καστανιώτης) ήταν το δεύτερο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου. Είχε προηγηθεί η συλλογή διηγημάτων Εξω η ζωή είναι πολύχρωμη (εκδ. Καστανιώτη) για να ακολουθήσει το 1996 η πρώτη δοκιμή της στη μεγάλη φόρμα. Εχουν περάσει από τότε 27 χρόνια και τώρα το βιβλίο επανασυστήνεται στο αναγνωστικό κοινό σε μια νέα συμπληρωμένη έκδοση. Ήτοι: καινούργιο εξώφυλλο, αλλά και κάποιες αλλαγές που έκανε στο αρχικό κείμενο η συγγραφέας.

Το Γιάντες όταν είχε πρωτοβγεί είχε αποσπάσει άκρως θετικές κριτικές και είχε βραβευτεί από τα βραβεία του περιοδικού Διαβάζω. Παραμένει ακόμη και στις μέρες μας ένα εξαίρετο δείγμα πολυφωνικού, πολυπρισματικού και ευφάνταστου μυθιστορήματος.

Αυτό που ονομάζουμε σχηματικά «γαστρονομική λογοτεχνία» στο Γιάντες αποκτάει μια ιδιαίτερη νοηματοδότηση, καθώς οι αφηγητές των ιστοριών είναι τα ίδια τα φαγητά. Δεν είναι κάτι που το συναντάς συχνά σε βιβλία. Να σου λένε, δηλαδή, την ιστορία ελιές, ντομάτες ή κάστανα.

Η Μιχαλοπούλου φτιάχνει δύο βιβλία στο «σώμα» ενός και μέσα σ’ αυτά συναντούμε δύο αδέλφια από την Αστυπάλαια, τον Ηλία και την Αθήνα, που έχουν έντονες γαστριμαργικές δεξιότητες, καθώς είναι γόνοι σεφ. Στο τέλος του μυθιστορήματος υπάρχει μια μεγάλη αποκάλυψη από το παρελθόν της οικογένειας, αλλά αυτό ας το ανακαλύψετε μόνοι σας.

Ο πόνος του νόστου 

Το 2006, η Σώτη Τρινταφύλλου εξέδωσε ένα μικρό σε αριθμό σελίδων βιβλίο με τον παράξενο τίτλο Πιτσιμπούργκο (εκδ. Πατάκη). Ηταν ένα βιβλίο παράξενο, αλλότροπο και εντελώς διαφορετικά από τα άλλα που είχε ήδη εκδώσει και της είχαν προσφέρει άπλετη αναγνωρισιμότητα από το αναγνωστικό κοινό.

Τώρα, επανέρχεται στο προσκήνιο για να μας θυμίσει πως τα μεγάλα θέματα της παγκόσμιας ιστορίας, όπως αυτό της μετανάστευσης, είναι πάντα επίκαιρα. Μεταφερόμαστε στις αρχές του 20ου αιώνα με ήρωα τον Δημοσθένη που βρισκόμενος στα ξένα νοσταλγεί τη γυναίκα του, Ελέγκω, το χωριό του στη Χίο, τους φίλους και συγγενείς, ακόμη τις γιορτές και τα πανηγύρια που στήνονταν αυστοστιγμεί.

Το βιβλίο ανήκει στην κατηγορία των επιστολικών, καθώς μέσα από γράμματα που ανταλλάσσει ο Δημοσθένης με την Ελέγκω μαθαίνουμε ότι εκείνος μετανάστευσε στο Πίτσμπουργκ των ΗΠΑ με σκοπό να δουλέψει σε κάποιο από τα χαλυβουργεία της πόλης.

Η γυναίκα του περιμένει πώς και πώς να της πέμψει σήμα ότι είναι έτοιμος να την φέρει στις ΗΠΑ να μείνουν μαζί. Μόνο που τα χρήματα που μάζευε με κόπο τα χάνει σε ένα χαρτοπαίγνιο. Το ταξίδι αναβάλλεται, ενώ στη Χίο καταφτάνουν οι πρώτοι μετανάστασες από τη Μικρά Ασία.

Με ένα σκληρό γύρισμα της τύχης, η Ελέγκω πέφτει θύμα της πανώλης που θερίζει το νησί και πεθαίνει. Το σμίξιμο με τον άντρα της δεν θα συμβεί ποτέ. Η Τριανταφύλλου περπάτησε στα μέρη για τα οποία γράφει, έτσι απέκτησε προσωπική εκτίμηση του χώρου και του δράματος που κουβαλούν. Οσο βραχύ είναι το Πιτσιμπούργο, άλλο τόσο δραστικό είναι αναγνωστικά.

Ερωτας στα μετεμφυλιακά χρόνια

Την ίδια περίοδο που επανεκδόθηκε το Πιτσιμπούργκο, οι εκδόσεις Πατάκη έδωσαν νέα ζωή και σε ένα άλλο βιβλίο της Σώτης Τριανταφύλλου. Πρόκειται για τη Φυγή που είχε πρωτοκυκλοφορήσει το 2004. Η φυγή είναι μια ιστορία για έναν απαγορευμένο έρωτα που γίνεται πραγματικότητα μόνο και μόνο επειδή τα δύο πρόσωπα δεν μπορούν να κάνουν διαφορετικά. Η Άννα και ο Αποστόλης -δυο άνθρωποι που φαινομενικά ανήκουν σε διαφορετικούς κόσμους- αψηφούν τα σκληρά ήθη της επαρχίας διεκδικώντας το δικαίωμά τους στην ευτυχία.

Το μετεμφυλιακό φόντο δεν τους αφήνει να γευτούν τη χαρά τους, καθώς η χώρα είναι ποτισμένη από το πολιτικό δηλητήριο. Παρά τις δεσμεύσεις μιας αμείλικτης επαρχιακής κοινωνίας, παρά τα παιχνίδια της τύχης, παρά τις τύψεις και τις αμφιβολίες, η φυγή τους είναι ένα γεγονός που τους θυμίζει το δικαίωμά τους στην προσωπική ελευθερία.

Στη νουβέλα αυτή -που είναι πράγματι το χρονικό μιας φυγής- οι ήρωες παίρνουν μια πικρή γεύση για το τι σημαίνει να βρίσκεσαι σε πόλεμο με τον κόσμο. Έναν πόλεμο, όχι λιγότερο άγριο και καταστροφικό από εκείνον που στέρησε από τους ανθρώπους την ειρήνη και την ελευθερία τους. Με φόντο τη Φωκίδα του 1950 -ένα τόπο φτωχό, άγονο κι αδυσώπητο- η Άννα κι ο Αποστόλης κυνηγούν ένα άπιαστο όνειρο. Και η γενναιότητά τους, η εμπιστοσύνη τους στη ζωή και τον έρωτά τους δεν αρκούν για να τους εξασφαλίσουν ούτε μια μέρα αληθινής ευτυχίας.

Με την αύρα του Μπόρχες

 Ο ποιητής Αργύρης Χιόνης υπήρξε μια από τις πλέον διακριτές μορφές της ποιητικής γενιάς του ‘70, αλλά συνάμα με το ποιητικό του έργο μάς έδωσε και πεζογραφικά κείμενα -κυρίως μικρής έως και μικρότατης μόρφας- στα οποία διαφαίνεται η παιγνιώδης διάθεσή του, η εδραία παιδικότητά του (σαν να βλέπει τον κόσμο για πρώτη φορά) και η αγάπη του να φτιάχνει ιστορίες που μοιάζουν με παραμύθια για μεγάλους.

Κάτι τέτοιο συμβαίνει και στο βιβλίο του Όντα και μη όντα που ξαναβγήκε από τις εκδόσεις Κίχλη που έχουν αναλάβει να μας μεταφέρουν σιγά και σταθερά τα βιβλία του στο σήμερα. Το εν λόγω βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 2006 από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη που, πλέον, δεν υπάρχουν.

Ο βαθμός επινοητικότητας των μικρών κειμένων-αφηγημάτων που συγκροτούν αυτό το βιβλίο είναι υψηλός και άκρως ποιητικός. Η διακειμενικότητα είναι προγραμματική, ενώ η αύρα του Μπόρχες κυκλοφορεί σε όλες τις ιστορίες.

Πλάσματα επινοημένα, φυτά που υπάρχουν, αλλά και μπορεί και όχι, ιδιότητες όντων και μη όντων που μόνο ένας αυθεντικός παραμυθάς μπορεί να δημιουργήσει, συγκροτούν ένα πλέγμα ιστοριών που κρύβουν πάντα ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης. Οπως συμβαίνει πάντα με τα γραπτά του Αργύρη Χιόνη (ποιήματα και πεζά).

Οσο κι αν η χαρωπή διάθεση αιματώνει τις ιστορίες, όσο κι αν το παιχνίδι με τις έννοιες και τις λέξεις στα χέρια του Αργύρη Χιόνη αποκτούν το χαρακτήρα αναγνωστικής γιορτής, δεν μπορεί να μην δεις ξεκάθαρα την τραγωδία της ανθρώπινης περιπέτειας που θάλλει κάτω από κάθε ον και μη ον.

Στα δύσκολα χρόνου του Εμφύλιου

Από τα βιβλία που αναμένουμε το επόμενο διάστημα να επανακυκλοφορήσουν σταχυολογούμε ακόμη το μυθιστόρημα της Έλενας Χουζούρη Πατρίδα από βαμβάκι (εκδ. Πατάκη), το οποίο είχε κυκλοφορήσει πρώτη φορά το 2009. Είναι η ιστορία του Στέργιου Χ., ενός γιατρού που πήγε με το μέρος των κομμουνιστών κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο και μετά την ήττα στο Γράμμο κατέφυγε στην Αλβανία για να οδηγηθεί τελικά στην Τασκάνδη.

Χρόνια μετά, το 1967, μεταβαίνει στα Σκόπια ως πολιτικός πρόσφυγας για να είναι κοντά στη Θεσσαλονίκη όπου διαμένει η οικογένειά του. Μέσα από τις ενθυμήσεις του μαθαίνουμε τον πολυτάρχο βίο του σε μια χώρα που βρισκόταν συνεχώς σε αναβρασμό.

Το οικογενειακό δράμα επιτείνεται, καθώς ο αδελφός του, Λεωνίδας, πολέμησε κι αυτός στον Εμφύλιο. Απόφαση που καθόρισε αρκετά τις τύχες της οικογένειας και το βάρος που έπεσε στις πλάτες της. Η τραγικότητα των ιστορικών στιγμών συνυπάρχουν με έναν λυρισμό που δεν βαραίνει το κείμενο, αλλά λειτουργεί ισορροπιστικά.

Επανεκδόσεις που αναμένουμε

Δεκατέσσερα χρόνια έπειτα από την κυκλοφορία του, το μυθιστόρημα της Αγγέλας Καστρινάκη Έρωτας στον καιρό της ειρωνείας αναμένεται να κυκλοφορήσει εκ νέου από τις εκδόσεις Κίχλη. Το μυθιστόρημα πραγματεύεται τα θέματα του γάμου, του έρωτα, της απιστίας, της ζήλιας, της εξωσυζυγικής σχέσης και τα συναισθηματικά άγχη που επιφέρουν αυτές οι καταστάσεις στους πέντε ήρωες του μυθιστορήματος. Κάπως έτσι το βιβλίο μεταβαίνει από την ηδονή στην απελπισία κι από την ειρωνεία στην απομάγευυση.

Σύντομα θα κυκλοφορήσει το μυθιστόρημα του Λευτέρη Γιαννακουδάκη Το φάντασμα του Δεκέμβρη. Το 2012 είχε κυκλοφορήσει πρώτη φορά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και τώρα θα το ξαναβρούμε στις εκδόσεις Καστανιώτη. Επίσης, δεν πρέπει να λησμονήσουμε τη σταδιακή επανέκδοση των διηγημάτων του Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλου από τις εκδόσεις Κίχλη. Το επόμενο διάστημα αναμένουμε τον Θησαυρό των αηδονιών και άλλα διηγήματα, ενώ από τις εκδόσεις Αιώρα θα επανεκδοθεί ένας τόμος με διηγήματα του Δημοσθένη Βουτυρά υπό τον τίτλο Παραρλάμα και άλλες ιστορίες (εισαγωγή Βάσια Τσοκόπουλος).

＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο)