Έντεκα καλά βιβλία, πρόσκληση για σκέψη

KURT TUCHOLSKY
Σούρουπο ή χάραμα;
Δημοκρατία της Βαϊμάρης, αντισημιτισμός, σάτιρα
Μτφρ. Κάτια Αλεβιζοπούλου, Ελένη Βίσκα, Παναγιώτα Καλογερά, Ειρήνη Κορώνη, Αθανασία Σύρρου, Ηρώ Τσατσαρώνη
Κριτική

Ο γερμανοεβραϊκής καταγωγής συγγραφέας άφησε το δικό του ιδιαίτερο μείγμα αναρχικής και αριστερής σκέψης, κριτικής, σάτιρας κατά την περίοδο της Βαϊμάρης. Εδώ έχουμε τέσσερα μικρά κείμενά του μέσα από τα οποία αναδύεται όλη η ατμόσφαιρα και το πνεύμα της εποχής. Μιας εποχής που οι άνθρωποι διαπληκτίζονται για πίνακες και παθιάζονται για μουσική, ενώ δίπλα τους εξαφανίζονται τα θεμέλια του πολιτισμού. Θυμίζει εδώ τον Άνθρωπο χωρίς ιδιότητες του Ρόμπερτ Μούζιλ. Όπως και στον Μούζιλ έτσι και στον Τουχόλσκι οι άνθρωποι ασχολούνται με τα δευτερεύοντα και υποτιμούν τον όλεθρο που έρχεται. Τελικά η Βαϊμάρη ήταν μια κοινωνία χωρίς φόρμα, αλλά και με πλασματικό περιεχόμενο. Ένας γυμνός βασιλιάς. Γι’ αυτό και δεν ξέρουμε, αν το ημίφως προαναγγέλλει το σούρουπο ή το χάραμα. Να διαβαστεί οπωσδήποτε.

TIM MARSHALL
Για μια σημαία 
Μτφρ. Σπυρίδων Κατσούλας
Διόπτρα

Οι σημαίες φαντάζουν να είναι κάτι που εντοπίζεται στα βάθη της Ιστορίας. Δεν είναι έτσι. Είναι κάτι πολύ πρόσφατο στην ιστορία των κρατικών υποκειμένων και της ανθρωπότητας στο σύνολό της. Η ανακάλυψη του μεταξιού από τους Κινέζους επέτρεψε να εμφανιστούν οι σημαίες και να γίνουν έκτοτε αυτό που είναι έως σήμερα. Οι Κινέζοι ήταν οι πρώτοι που τις παρουσίασαν, ακολούθησαν οι Άραβες και τέλος οι Ευρωπαίοι από την εποχή των σταυροφοριών. Εδώ ο Βρετανός συγγραφέας με μεγάλες δόσεις χιούμορ, με γλαφυρή και απολαυστική γραφή, αποκαλύπτει τι κρύβεται πίσω από τις σημαίες πολλών κρατών αλλά και πίσω από εκείνες κοινωνικών κινημάτων και αιτημάτων. Η ανάλυση της δυναμικής, της πολιτικής και της ιδεολογίας των συμβολισμών των σημαιών συνοδεύεται από μια πυκνή εξιστόρηση της πορείας τους, των αλλαγών τους, των περιπετειών τους, της ιστορίας δηλαδή των κρατών και των συλλογικοτήτων που τις φέρουν.

HANNAH ARENDT
Η ανθρώπινη κατάσταση 
Μτφρ. Πέτρος Γεωργίου
Πατάκη

Επανέκδοση, σε μια ακόμη εξαιρετική μετάφραση του Πέτρου Γεωργίου όπως ήταν και η παλαιότερη των Γ. Λυκιαρδόπουλου και Σ. Ροζάνη, του κεφαλαιώδους έργου της μεγάλης φιλοσόφου και διανοήτριας της ελευθερίας και της ανθρώπινης αυτονομίας. Η Άρεντ, για να περιγράψει την ανθρώπινη συνθήκη χρησιμοποιεί επιδέξια μια σειρά από νεοαριστοτελικές, κατ’ άλλους βεμπεριανές, έννοιες, ξεχωριστές τριάδες (μόχθος-εργασία-πράξη, δύναμη-βία-ισχύς) ή δίπολα (vita contemplativa-vita activa, γη-κόσμος, ιδιοκτησία-ιδιοποίηση/πλούτος). Σε αντίθεση με τον Μαρξ, τον οποίο θεωρεί εκπρόσωπο του καπιταλιστικού φαντασιακού του μόχθου και της παραγωγής, η Άρεντ υποστηρίζει πως ο σύγχρονος άνθρωπος χρειάζεται μια φιλοσοφία της Πράξης και του ελέγχου της. Ο άνθρωπος οφείλει να συνδέσει τη θεωρία με την πράξη και την κρίση (να σκεφτούμε τι να κάνουμε) και όχι να αναλώνεται στην παραγωγή και την οικονομία. Η εισαγωγή της Μάργκαρετ Κάνοβαν αποτελεί πολύτιμο φιλοσοφικό κλειδί για το άνοιγμα του κλειστού φιλοσοφικού συστήματος της Άρεντ. 

ΑΝΤΡΕΑ ΒΟΥΛΦ
Η επινόηση της φύσης 
Ο Νέος Κόσμος του Αλεξάντρ φον Χούμπολτ 
Μτφρ. Γιάννης Γαλιάτσος, Στέφανος Ποπώφ, Θεμιστοκλής Χαλικιάς
Ροπή

Η γερμανίδα συγγραφέας Antrea Wulf με αφορμή τη συναρπαστική ζωή του Αλεξάντερ φον Χούμπολτ (1769-1859) γράφει για το πώς αυτός ήταν ο πρώτος που είδε στη φύση όχι κάτι που θα έπρεπε να κατακτήσει ο άνθρωπος, αλλά κάτι με το οποίο θα έπρεπε να συμβιώσει, αν θέλει να επιβιώσει. Ο οραματιστής και ευρυμαθής Γερμανός επιστήμονας αποτελεί την πηγή του σημερινού Πράσινου Κινήματος. Οι μελέτες και οι εξερευνήσεις του άλλαξαν τις μεθόδους και τους τρόπους με τους οποίους κατανοούμε τη Φύση, τους τρόπους επινόησής της. Και όλα αυτά μέσα από μια συναρπαστική περιπέτεια σε ηφαίστεια, παράτολμες αποστολές στις ψηλότερες κορυφές αλλά και στις ζούγκλες της Νότιας Αμερικής, στις στέπες της Ρωσίας και στις μολυσμένες με άνθρακα στέπες της Σιβηρίας. Παρακολουθούμε επίσης τις σχέσεις του με μεγάλες προσωπικότητες και στοχαστές όπως ο Σιμόν Μπολίβαρ και ο Τόμας Τζέφερσον. Το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής 260 χρόνια πριν με τα μάτια ενός πρωτοπόρου ερευνητή. Κι όλα αυτά δοσμένα με τη γλαφυρότητα και την αριστοτεχνική ματιά της συγγραφέως. Άλλη μια καλή έκδοση από τον σχετικά νέο και πολλά υποσχόμενο εκδοτικό. 

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΗΛΙΟΣ 
1821.
Ιχνηλατώντας το Έθνος, το Κράτος και τη Μεγάλη Ιδέα
Αλεξάνδρεια

Ένα πολύ σημαντικό βιβλίο η περιγραφή του οποίου επ’ ουδενί δεν μπορεί να χωρέσει σε λίγες γραμμές. Ο πανεπιστημιακός, εκδότης, ενίοτε πολιτικός και πολύ καλός μελετητής του Καρλ Μαρξ, μελετά τους τρόπους με τους οποίους το κυρίαρχο εθνικιστικό αφήγημα –όχι μόνο του ελληνικού– περί συνέχειας του έθνους χάνεται στα πραγματικά γεγονότα της ίδιας της Επανάστασης του 1821. Το ’21 εξετάζεται ως η συγχώνευση των κοινωνικών, ιδεολογικών, πολιτικών αντιθέσεων της εποχής που οδήγησαν στο αίτημα και στον αγώνα για «το γκρέμισμα» του παλιού κόσμου. Στο πρώτο μέρος αναλύεται το ζήτημα των ορίων του έθνους, στο δεύτερο μέρος το αντικείμενο της μελέτης μετατοπίζεται στους συνταγματικούς θεσμούς και στους εμφύλιους και στο τρίτο ο συγγραφέας εστιάζει στη Μεγάλη Ιδέα ως παρόν και κληρονομιά της Επανάστασης που αφορά και τις ιδεολογικές χρήσεις της Επανάστασης. Σε εποχές που πατριωτισμός δεν είναι η αγάπη για ό,τι καλό έχει κάνει η χώρα μας και η κριτική για τις μαύρες στιγμές της, αλλά η μπαλακλάβα του εθνικισμού, τέτοια βιβλία είναι ανεκτίμητα. 

ROBERT BOYER
Οι καπιταλισμοί στη δίνη της πανδημίας 
Μτφρ. Άγγελος Μουταφίδης
Πόλις

Βιβλίο γραμμένο πριν τις προτάσεις Μπάιντεν – Γέλεν για τη φορολόγηση του μεγάλου πλούτου και των υψηλών κερδών και το οποίο προαναγγέλλει τη σημασία τους. Ο συγγραφέας, σημαντικός συντελεστής στην Οικονομική Σχολή της Ρύθμισης, θεωρεί την covid-19 αμείλικτο ανατόμο των σημερινών καπιταλισμών. Υποστηρίζει πως η αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας ανατρέπει την απομόνωση του οικονομικού από το κοινωνικό και εκ νέου επαναφέρει το αίτημα της επανασύνδεσης της οικονομίας με την κοινωνία. Πώς θα γίνει αυτό; Με τη δημιουργία μιας φορολογικής βάσης που θα επιτρέπει τη μείωση των χρεών και με την ενίσχυση των υπηρεσιών υγείας, παιδείας και πολιτισμού που θα λειτουργούν ως βάση μια ανάπτυξης στην υπηρεσία του ανθρώπου. Μαθήματα προς μαθητευόμενους σοσιαλδημοκράτες. 

JEAN - PAUL FITOUSSI
Τι μας κρύβουν οι λέξεις 
Πώς η νεογλώσσα επηρεάζει τις κοινωνίες μας 
Μτφρ. Α.Δ. Παπαγιαννίδης
Πόλις

Ο συγγραφέας είναι ένας από τους επιφανέστερους εκπροσώπους του γαλλικού κεϋνσιανισμού. Εδώ στοχεύει κατευθείαν στην καρδιά των απόψεων που χρησιμοποιούν τη  νεογλώσσα για να κρύψουν την πραγματικότητα και να ντύσουν με ωραίες λέξεις τη διαιώνιση του ανθρώπινου πόνου. Ο κορωνοιός έθεσε υπό αμφισβήτηση πολλά από τα αξιώματα αυτής της γλώσσας: το τέλος της εργασίας, τη δημοσιονομική ορθοδοξία, την αποθέωση του ανταγωνισμού και την εξαφάνιση της αλληλεγγύης, την ανάδειξη των επιτυχημένων και ευτυχισμένων άξιων και την υποτίμηση των κοινωνικών υπηρεσιών, την άρνηση τα πολιτικής διακυβέρνησης και της προοδευτικής φορολογίας. Όλα αυτά παρουσιάστηκαν με τη γλώσσα της μονόδρομης σκέψης. Ουδέν αναληθέστερον. Και τι θα γίνει όμως με τα χρέη; Κεντρικό εργαλείο θα είναι η νομισματική χρηματοδότηση των δημοσίων δαπανών με ισχυρό ρόλο στην ΕΚΤ, η φορολόγηση του πλούτου και η εγκατάλειψη των πολιτικών λιτότητας.

DIANA PRESTON
Οκτώ μέρες στη Γιάλτα
Πώς ο Τσόρτσιλ, ο Ρούζβελτ και ο Στάλιν μοίρασαν τον κόσμο
Μτφρ. Κωστής Πανσέληνος
Πρόλογος: Ηλίας Μαγκλίνης
Μεταίχμιο

Πώς τελικά έγιναν «φίλοι» οι Ρούσβελτ, Τσόρτσιλ και Στάλιν; Μα, μοιράζοντας τον κόσμο είναι η εύκολη απάντηση. Η Bρετανή συγγραφέας και ιστορικός δείχνει πως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Δείχνει πως στη σχέση των τριών, αυτές τις οκτώ μέρες που κράτησε η διάσκεψη, η καχυποψία εναλλασσόταν με την εμπιστοσύνη. Αυτές τις μέρες οι τρεις ήρθαν «σαγόνι με σαγόνι». Πού διαφωνούσαν, αλλά και πώς μέσα από πειράγματα του ενός προς τον άλλο, από αστεϊσμούς αλλά και το σήκωμα των τόνων, των «ελεφάντων σε δωμάτιο», έφτασαν στη Συμφωνία. Η Πρέστον μέσα από τη μελέτη νέων αρχείων παρουσιάζει νέα στοιχεία για τις σχέσεις των τριών και του περιβάλλοντός τους. Μια καθηλωτική αφήγηση για το πώς το πολιτικό γίνεται προσωπικό και το πώς το πολιτικό προσωπικό. Η έκδοση συνοδεύεται και από πρόλογο του Ηλία Μαγκλίνη, στον οποίο αναδεικνύεται το περιβάλλον στο οποίο λειτούργησε η Διάσκεψη. 

ΝΑΝΤΙΑ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ 
Οδυσσέας Ελύτης – René Char
Σημείο τομής αδαμάντινο 
Μια πολιτισμική σπουδή στην ποιητική της Μεσογείου 
Πρόλογος: Jacques Bouchard
Μελάνι

Ο ήλιος του Οδυσσέα Ελύτη ή η μουντάδα του ουρανού του René Char είναι το χαρακτηριστικό της Μεσογείου; Και τα δυο, μας λέει η συγγραφέας. Η πρωτοτυπία και η καινοτομία δεν βρίσκονται σ’ αυτή την απάντηση, αλλά στον υπέροχο τρόπο με την οποία στήνει το ψηφιδωτό της. Αυτό επιτυγχάνεται βάζοντας τους δυο ποιητές να διαλέγονται μέσω των ποιημάτων τους. Έτσι οδηγεί σε μια πολυεπίπεδη ανάγνωση του μεσογειακού χώρου και χρόνου, της φυσικής και της μεταφυσικής, της παράστασης και της αναπαράστασής του, για να καταλήξει σε ένα ιδεατό μεσογειακό ανθρωπισμό. Μαθήματα της συγγραφέως για το πώς η ποίηση γίνεται δοκιμιακός λόγος και το αντίστροφο. 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΛΕΙΟΣ
Παραποιημένες ειδήσεις (Fake News)
Ο μετασχηματισμός της προπαγάνδας στην κοινωνία της ενημέρωσης
Gutenberg

Μια πολύ αξιόλογη κοινωνιολογική μελέτη του καθηγητή επικοινωνίας που εξετάζει τις παραποιημένες ειδήσεις (Fake News) όχι ως ψευδείς αλλά ως γεγονότα που έγιναν αλλά παρουσιάζονται αλλοιωμένα με σκοπούς καθαρά προπαγανδιστικούς. Για να γίνει σαφές τι σημαίνει αυτό, ο συγγραφέας διεισδύει με έξυπνους τρόπους στα περιβάλλοντα που γενούν αυτές τις ειδήσεις και στους πολιτικούς σκοπούς που αυτά υπηρετούν. Ο μετασχηματισμός της προπαγάνδας στην κοινωνία της ενημέρωσης ακολουθεί τους κοινωνικούς και πολιτισμικούς μετασχηματισμούς και συνάμα τους αλλάζει. Η επιστημολογία και η κοινωνιολογία των παραποιημένων ειδήσεων αποτελούν τα δύο πρώτα μέρη της μελέτης και η παρακολούθηση και ανάλυση συγκεκριμένων τρόπων αλλοίωσης και χρήσης αυτών των ειδήσεων αποτελεί το τρίτο μέρος της εφαρμοσμένης ανάλυσης. 

IAN KERSHAW
Η Ευρώπη σε δίνη
1950-2017
Μτφρ. Γεώργιος-Μενέλαος Αστερίου
Αλεξάνδρεια

Ένα εμβληματικό έργο Ιστορίας αλλά και ένα ιστορικό εμβληματικό έργο. Ό,τι καλύτερο έχει γραφεί, μετά το 2005 και την Ευρώπη του Τόνι Τζαντ, για την μεταπολεμική Ευρώπη. Μια ηχηρή απάντηση στις συντηρητικές κοινοτοπίες περί μιας Ευρώπης που κινείτο σε ρηχά νερά όσον αφορά τις κοινωνικές συγκρούσεις και αντιθέσεις. Αντιθέτως, για τον σπουδαίο Βρετανό ιστορικό η ευημερεύουσα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 Ευρώπη θυμίζει τρενάκι του τρόμου που κινείται τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια πάνω στις ράγες της ανασφάλειας του πυρηνικού κινδύνου και μετά το 1980 πάνω στην ανασφάλεια της παγκοσμιοποίησης. Σημαντικά επιχειρήματα κατά του ελληνικού επαρχιωτισμού που θέλει η βία να παράγεται μόνο στην Ελλάδα, ο Μάης του 1968 να είναι ένα αρνητικό φαινόμενο και η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία να είναι κάτι σαν μια ελληνική Ένωση Κέντρου, θα βρει ο αναγνώστης στα κεφάλαια για την ευρωπαϊκή τρομοκρατία των δεκαετιών του 1960 και 1970, στην ιστορία της ευρωπαϊκής Αριστεράς, τμήμα της οποίας είναι η Σοσιαλδημοκρατία. Υψηλής αξίας είναι και η ανάλυσή του για την κατάρρευση του κομμουνιστικού συνασπισμού. Το βιβλίο όμως δεν αναλύει μόνο το παρελθόν, θέτει και σημαντικά ερωτήματα για το δύσκολο μέλλον. Εξακόσιες σελίδες που διαβάζονται σαν να είναι μία.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και δρ Κοινωνιολογίας. Τελευταίο βιβλίο του, η μελέτη «Το πρωτείο της δημοκρατίας - Σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» (εκδ. Αλεξάνδρεια).