Annie Ernaux Michel Houellebecq

Ανάμεσα στο έργο και στις πολιτικές αντιλήψεις συχνά... «η σκιά πέφτει». Η Ανί Ερνό και ο Μισέλ Ουελμπέκ, το έργο τους, οι αντιφάσεις τους και οι πρόσφατες γαλλικές εκλογές.

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

«Η άλλη κόρη»

Έπρεπε να περάσουν έξι ολόκληρες δεκαετίες, μόλις το 2011, για να αποφασίσει η Ερνό ν’ απαλλαγεί από ένα παιδικό και νεανικό της τραύμα και να μεταλλαχτεί, κατά κάποιον τρόπο, διά της γραφής, από «μοναχοπαίδι», όπως φανταζόταν πως ήταν στην παιδική της ηλικία, στην «άλλη κόρη». Κι όλα αυτά εξ αιτίας μιας συζήτησης που άκουσε κρυφά, την περίοδο των καλοκαιρινών διακοπών του ’50, στον κήπο του σπιτιού τους στο Ιβτό της Γαλλίας. Η δεκάχρονη, τότε, Ερνό άκουγε έκπληκτη από τα χείλη της μητέρας της πως η οικογένεια είχε χάσει ένα κοριτσάκι από διφθερίτιδα, δύο χρόνια προτού η ίδια έρθει στη ζωή. Ο εμβολιασμός κατά της διφθερίτιδας έγινε υποχρεωτικός επτά μήνες μετά τον θάνατο της αδελφής της Ερνό.

metaixmio ernaux i alli kori

Η συγγραφέας με το γνώριμο πυκνό, αντιλυρικό και αποστασιοποιημένο από γλυκερές νοσταλγίες και συναισθηματολογία αυτοβιογραφικό της λόγο, αφενός οδηγείται διά της αναπόλησης του γεγονότος της χαμένης της αδελφής σ’ ένα είδος κάθαρσης και συνειδητοποίησης της τωρινής της κατάστασης, αφετέρου καταδεικνύει μιαν ολόκληρη νοοτροπία της επαρχιακής γαλλικής οικογένειας, αρχές δεκαετίας του ’60, που αποσιωπούσε και δαιμονοποιούσε τέτοια τραγικά γεγονότα, κληροδοτώντας τύψεις κι ενοχές στα νεώτερα μέλη της.

Η Ερνό οδηγείται στο λυτρωτικό συμπέρασμα πως ό,τι έγινε, έγινε για να γεννηθεί εκείνη και να εξελιχθεί σε συγγραφέα.

Ακίδα, κατά την Ερνό, της απώλειας της αδελφής φαίνεται να αποτελεί η γέννηση της ίδιας, που ήρθε στον κόσμο για να υποκαταστήσει την πεθαμένη. Η Ερνό οδηγείται στο λυτρωτικό συμπέρασμα πως ό,τι έγινε, έγινε για να γεννηθεί εκείνη και να εξελιχθεί σε συγγραφέα. Ο πυρήνας της τραγικότητας, ωστόσο, είναι πως οι δύο αδελφές (που δεν συναντήθηκαν ποτέ σε κανέναν χωροχρόνο της ύπαρξης) ποτέ δεν υπήρξαν μοναχοπαίδια. Η πεθαμένη κόρη δεν πρόλαβε να ζήσει τη γέννηση της αδελφής, ενώ η Ερνό δεν πρόλαβε εν ζωή τη μεγάλη της αδελφή. Κι αυτό ακριβώς, με όλα τα ηθικά, συναισθηματικά και υπαρξιακά συμφραζόμενα και επακόλουθα, ήταν κάτι που, εκ των υστέρων, στοίχισε στη Γαλλίδα συγγραφέα. 

Η Ερνο και η Αριστερά

Όλα τα βιβλία της Ερνό –με εξαίρεση Τα χρόνια– είναι ολιγοσέλιδα και αμιγώς αυτοβιογραφικά. Το εκάστοτε, βέβαια, θέμα τους αφορά και προβάλλεται στους αναγνώστες της που σκέπτονται ή έχουν παρόμοια βιώματα με τη συγγραφέα (λ.χ. Το γεγονός, με την εξιστόρηση μιας παλιάς έκτρωσης), όμως στον πυρήνα τους δεν παύουν να είναι προσωποκεντρικά. Επιπλέον, το συγγραφικό ύφος και η τεχνοτροπία τους αντιβαίνουν και ξενίζουν αναφορικά με τις πολιτικές αντιλήψεις της συγγραφέως –η Ερνό, ενταγμένη από χρόνια στη γαλλική αριστερά, είναι προσωπική φίλη και υποστηρήκτρια του Μελανσόν, και, κατά δήλωσή της, μισεί τον Μακρόν περισσότερο κι από τον Σαρκοζί–, αφού στη διαχρονική μυθολογία της Αριστεράς προέχει η συλλογική αποτύπωση της ανθρώπινης περιπέτειας και όχι η προσωποκεντρική και ατομοκεντρική προσέγγιση πραγμάτων και καταστάσεων.

Στην περίπτωση της Ερνό αποκτούν ξεχωριστό ενδιαφέρον, αφού το σύνολο των έργων της και της προσωπικότητάς της της χάρισαν το 2022 κι ένα Νομπέλ, από έναν θεσμό που, αν μη τι άλλο, εναρμονισμένος με την πολιτική ορθότητα, προσέχει τέτοιου είδους αντιφάσεις κι αντικρούσεις.

Αυτά τα πράγματα, βέβαια –αφηγηματικό ύφος, πολιτικές αντιλήψεις– δεν είναι παγιωμένα και απόλυτα, όμως στην περίπτωση της Ερνό αποκτούν ξεχωριστό ενδιαφέρον, αφού το σύνολο των έργων της και της προσωπικότητάς της της χάρισαν το 2022 κι ένα Νομπέλ, από έναν θεσμό που, αν μη τι άλλο, εναρμονισμένος με την πολιτική ορθότητα, προσέχει τέτοιου είδους αντιφάσεις κι αντικρούσεις. Ας μην ξεχνούμε, άλλωστε, πως υπήρξαν ουκ ολίγες φωνές που δυσφόρησαν στο άκουσμα του ονόματός της για την απονομή του βραβείου: «Πώς είναι δυνατόν, εν έτει 2022, να βραβεύεται με Νομπέλ η αυτοβιογραφία;» Για την ιστορία, αξίζει ν’ αναφερθεί πως αρκετές απ’ αυτές τις γκρινιάρικες φωνές ήταν αριστερής πολιτικής κατεύθυνσης.

Ο Ουελμπέκ και οι γαλλικές εκλογές

Ο Μισέλ Ουελμπέκ, ευρισκόμενος στον ιδεολογικό και συγγραφικό (θεματολογικά, υφολογικά) αντίποδα της Ερνό, και όντας εν γένει συγγραφέας μη πολιτικά ορθός, με τα έως τώρα βιβλία του που εκδίδονται από την Εστία, έχει σημαντικό εκτόπισμα στη γαλλική κοινωνία – και όχι μόνο. Τον απασχολεί πρωτίστως το παρόν της χώρας του κι όχι το παρελθόν, γράφει, κατά κανόνα, μυθοπλασία κι όχι αυτοβιογραφία. Παρότι στο τελευταίο εξομολογητικό του βιβλίο Κάποιοι μήνες της ζωής μου (Εστία, 2023), όπου προσπαθεί να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα αναφορικά με τη συμμετοχή του σε μία πορνοταινία και τη μετέπειτα γελοιοποίησή του, το πρεστίζ του ως διανοητής ελαφρώς διερράγη, τα περισσότερα βιβλία του, εντοπισμένα στην, κατά τη γνώμη του, κάμψη της σημερινής γαλλικής κοινωνίας, έχουν βαρύτητα και αμεσότητα. Ο φόβος μιας πιθανής γενικευμένης ισλαμοποίησης της χώρας στο εγγύς μέλλον (Υποταγή), η κόπωση του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου (Σεροτονίνη), η έλλειψη εργατικών χεριών για τον πρωτογενή τομέα παραγωγής προϊόντων στη Γαλλία (Ο χάρτης και η επικράτεια, Σεροτονίνη), η ανεπάρκεια και ανικανότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να υπερασπιστεί τον ρόλο της και τους πραγματικούς σκοπούς της, το υπαρξιακό εν γένει αδιέξοδο του σύγχρονου ανθρώπου και η φυσική και ψηφιακή τρομοκρατία (Εκμηδένιση) είναι κάποια μόνο από τα θέματα των βιβλίων του.

Έχει επηρεάσει σημαντικά στις πρόσφατες γαλλικές εκλογές μερίδα αναγνωστών του με τη διαρκή ευρωσκεπτικιστική του στάση και την εμφανή, αν και μειούμενη συν τω χρόνω, ισλαμοφοβία του, οδηγώντας τους στην αγκαλιά της Λεπέν...

Ο Ουελμπέκ, σε τηλεοπτική του συνέντευξη στην εκπομπή “L’ emission politique» του France2, στις 4 Μαΐου 2017, δήλωσε πως δεν ψηφίζει από ιδεολογία αλλά λόγω κοινωνικής θέσης. «Είμαι πολύ πλούσιος για να ψηφίζω Λε Πεν ή Μελανσόν. Ψηφίζω Μακρόν», δήλωσε κατά λέξη. Έχω πάντως την υπόνοια πως, αν και υποστηρικτής, κατά τα λεγόμενά του, του Μακρόν, έχει επηρεάσει σημαντικά στις πρόσφατες γαλλικές εκλογές μερίδα αναγνωστών του με τη διαρκή ευρωσκεπτικιστική του στάση και την εμφανή, αν και μειούμενη συν τω χρόνω, ισλαμοφοβία του [1], οδηγώντας τους στην αγκαλιά της Λε Πεν. Ωστόσο ο κυνικός, ο πραγματιστής, ο (κατά πολλούς) ρατσιστής Ουελμπέκ, που προφανώς, όπως και ο Φίλιπ Ροθ, δεν θ’ αξιωθεί εν ζωή κανένα Νομπέλ, έθιξε σε πολλά του βιβλία τα προβλήματα και τα αδιέξοδα του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου, αποτύπωσε εύγλωττα και κρυστάλλινα την κόπωσή του –πνευματική, ιδεολογική, ηθική, σεξουαλική–, χωρίς πάντως να έχει να προτείνει ως τώρα πειστικές λύσεις αυτών των προβλημάτων.

hestia houellebecq ekmidenisi

Εν κατακλείδι

Τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών στη Γαλλία και το πολιτικό αδιέξοδο στο οποίο πιθανόν να περιέλθει αυτή η χώρα, θα πρέπει ως Ευρωπαίους πολίτες να μας καθιστούν ιδιαίτερα ανήσυχους, όχι όμως και να μας ξενίζουν. Όλα έχουν τις αιτίες και τις εξηγήσεις τους. Δύο σημαντικοί εκπρόσωποι της γαλλικής λογοτεχνίας, ανήκοντας σε διαφορετικά πολιτικά στρατόπεδα, πρόλαβαν ν αποτυπώσουν τόσο την μετεξέλιξη της γαλλικής οικογένειας και κοινωνίας τα τελευταία περίπου εξήντα χρόνια (Ερνό) όσα και τα σύγχρονα αδιέξοδα του δυτικού ανθρώπου (Ουελμπέκ). Και οι δύο έδρασαν και δρουν καταλυτικά, προφητικά και μάλλον συμπληρωματικά στις επερχόμενες εξελίξεις. Πάνω απ’ όλα, με τα βιβλία τους, μας εξήγησαν (και μας προετοίμασαν) γι’ αυτά τα κατ’ επίφαση παράδοξα που συμβαίνουν στη γαλλική πολιτική σκηνή. Η χώρα μας θα πρέπει ασφαλώς να είναι προσεχτική, μια μελλοντική γιγάντωση του «αβγού του φιδιού» πάντα ελλοχεύει.

[1] Γαλλικό δικαστήριο που δίκασε τον Ουελμπέκ για ισλαμοφοβικές αντιλήψεις, τον αθώωσε, λέγοντας πως έχει το δικαίωμα να ασκεί κριτική σε θρησκεία. Ο συγγραφέας, κατά δήλωσή του, αποδέχεται και σέβεται τους ισλαμιστές, όχι όμως και τη θρησκεία τους.


* Ο Παναγιώτης Γούτας είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο η συλλογή δοκιμίων Κήπος βιβλίων–Διαβάζοντας Θεσσαλονικείς και Αμερικανούς πεζογράφους, Νησίδες, 2023

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Γνώμη μου!» –  Ο υποκειμενισμός στην τέχνη ως σύμπτωμα της εποχής της μετριότητας

«Γνώμη μου!» – Ο υποκειμενισμός στην τέχνη ως σύμπτωμα της εποχής της μετριότητας

«Πόσο αντικειμενικός μπορείς να είσαι όταν έχεις να επιλέξεις μεταξύ τεράστιου όγκου μετριοτήτων όπου τίποτα δεν ξεχωρίζει τόσο ώστε να στεφθεί με τον κότινο του αριστουργήματος;». 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Η άνοδος και η εδραίωση του άκρατου υ...

«Φίλε, έλα απόψε που γιορτάζουμε...» – Μια προσωπική καταγραφή για τη φιλία σε κορυφαία λογοτεχνικά έργα

«Φίλε, έλα απόψε που γιορτάζουμε...» – Μια προσωπική καταγραφή για τη φιλία σε κορυφαία λογοτεχνικά έργα

Μια προσωπική καταγραφή για το πώς η φιλία παρουσιάζεται σε κορυφαία λογοτεχνικά βιβλία, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Φιλίας (30 Ιουλίου). Κεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος του Στίβεν Κινγκ [Stephen King] «Στάσου πλάι μου». 

Γράφει ο ...

Ο Προκρούστης και η λογοτεχνία – σκέψεις για τον αναπόφευκτο υποκειμενισμό της κριτικής

Ο Προκρούστης και η λογοτεχνία – σκέψεις για τον αναπόφευκτο υποκειμενισμό της κριτικής

Κανείς δεν έχει το αλάθητο και δεν μπορεί να βγει από τον υποκειμενισμό του. Έχει ενδιαφέρον να διαφωνούμε αν ο «Στόουνερ» του Τζον Γουίλιαμς [John Williams] ή οποιοδήποτε άλλο μυθιστόρημα είναι καλό ή όχι, αλλά ας μην θεωρούμε πως η άποψή μας είναι η μόνη σωστή. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Τζον Γουίλιαμς.

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...
«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

«Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες» (κριτική) – Η γκόθικ λογοτεχνική παράδοση της Ελλάδας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Ο άλιωτος και άλλες ιστορίες με βρυκόλακες – Μια ελληνική ανθολογία λαογραφικού τρόμου» (ανθολόγηση – εισαγωγή – επίμετρο: Γιώργος Θάνος, εκδ. Ροές).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Νεράιδες, στοιχει...

«Με μεγάλη θλίψη πληροφορηθήκαμε τον θάνατο του ιδρυτικού μέλους μας» – Ανακοίνωση της Εταιρείας Συγγραφέων για τον Θανάση Βαλτινό

«Με μεγάλη θλίψη πληροφορηθήκαμε τον θάνατο του ιδρυτικού μέλους μας» – Ανακοίνωση της Εταιρείας Συγγραφέων για τον Θανάση Βαλτινό

«Με μεγάλη θλίψη πληροφορηθήκαμε τον θάνατο του διακεκριμένου πεζογράφου Θανάση Βαλτινού (Καράτουλα Κυνουρίας 1932 - Αθήνα 2024), ιδρυτικού μέλους της Εταιρείας μας και Προέδρου της επί πέντε θητείες (1990-1994, 2005-2009).

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

«Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους» του Μίνου Ευσταθιάδη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Μίνου Ευσταθιάδη «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 5 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

...
«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

«Το Τέλος. Και Ξανά» του Ντίνο Μπάουκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Σλοβένου συγγραφέα Ντίνο Μπάουκ (Dino Bauk) «Το Τέλος. Και Ξανά» (μτφρ. Γιούλη Σταματίου) το οποίο θα κυκλοφορήσει αρχές Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Αγαπητή μητέρα, ...

«Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», ανέκδοτο θεατρικό του Γρηγορίου Ξενόπουλου (προδημοσίευση)

«Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», ανέκδοτο θεατρικό του Γρηγορίου Ξενόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το ανέκδοτο θεατρικό έργο του Γρηγορίου Ξενόπουλου «Η κωμωδία του θανάτου 
ή Ο μακαρίτης Μαύσωλος», σε επιμέλεια & εισαγωγή της Κυριακής Πετράκου, το οποίο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Νίκας το επόμενο διάστημα. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ