paradosi authentia

Επισημάνσεις για τη σχέση παράδοσης, πρωτοποριακών κινημάτων και των καλλιτεχνών σήμερα. Κεντρική εικόνα: [από αριστερά:] Ford Madox Ford, James Joyce, Ezra Pound, και ο δικηγόρος του Joyce John Quinn, φωτογραφημένοι το 1922, έξω από το ατελιέ του Pound στο νούμερο 70 της Notre Dame-des-Champs στο Montparnasse. 

Του Κώστα Κουτσουρέλη

1. Αν η αξιολόγηση της τέχνης είναι «ζήτημα υποκειμενικό», τότε κάθε καλλιτέχνης είναι «μεγάλος». Το μόνο που χρειάζεται είναι έναν θαυμαστή πρόθυμο να του το αναγνωρίσει – και ποιος δεν έχει έναν τέτοιον τουλάχιστον;

2. Δύο είναι, όχι τα κριτήρια της αισθητικής κρίσης, που κυμαίνονται, αλλά οι φορείς της: η παράδοση και η αυθεντία. Συνήθως παράδοση και αυθεντία συνυπάρχουν, ενίοτε όμως η αυθεντία ανατρέπει την παράδοση για να ιδρύσει μια δική της. Το ποια παράδοση και ποια αυθεντία επικρατεί εκάστοτε είναι άλλης τάξεως ζήτημα. Το βέβαιο είναι ότι χωρίς παράδοση και χωρίς αυθεντία, χωρίς οργάνωση και ιεραρχία, χωρίς κάποιου είδους Κανόνα, τέχνη σοβαρή, με εμβέλεια και επιρροή, δεν μπορεί να υπάρξει.

3. Ο ακραίος μοντερνισμός (φουτουρισμός, ντανταϊσμός, υπερρεαλισμός, ο Πάουντ, ο Τζόυς) είναι αμφίβολο αν έδωσε μεγάλα έργα, αν μπόρεσε να ιδρύσει μια παράδοση ικανή να αποδειχθεί ανθεκτική και μακρόπνοη. Ως άτομα όμως, ως γκουρού μιας ολόκληρης εποχής, οι πρωτουργοί του μας έδωσαν μια σειρά από αυθεντίες που η γοητεία του λόγου τους διαρκεί ως σήμερα. Κατά κάποιο τρόπο, τα μόνα ακραιφνώς μοντερνιστικά αριστουργήματα είναι τα μοντερνιστικά μανιφέστα. Αλλά αυτά βγαίνουν άπαξ, δεν γεννούν, δεν παράγουν παράδοση. Γι’ αυτό κι ενώ ακόμη τα θαυμάζουμε, εκείνοι που πασχίζουν να τα εφαρμόσουν δεν πείθουν.

4. Τα καλλιτεχνικά ρεύματα έχουν πάντα δύο όψεις, μια φωτεινή και μια σκοτεινή. Αν ο ρομαντισμός λ.χ. απελευθέρωσε το συναίσθημα από τα σχολαστικά στερεότυπα και τον εγκεφαλισμό του κλασσικισμού, είχε ήδη μέσα του εκείνα τα γνωρίσματα που στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα τον έκαναν να ξεπέσει στη ρητορεία, τη λυρικοπάθεια και την αισθηματολογία. Το ίδιο συμβαίνει με τους ποικίλους μοντερνισμούς. Δεν υποτιμά κανείς την ιστορική τους παρουσία όταν εντοπίζει τις παθογένειες στις οποίες ήταν αναπόφευκτο να οδηγήσουν εκατό χρόνια μετά.

Κατά κάποιο τρόπο, τα μόνα ακραιφνώς μοντερνιστικά αριστουργήματα είναι τα μοντερνιστικά μανιφέστα. Αλλά αυτά βγαίνουν άπαξ, δεν γεννούν, δεν παράγουν παράδοση. Γι’ αυτό κι ενώ ακόμη τα θαυμάζουμε, εκείνοι που πασχίζουν να τα εφαρμόσουν δεν πείθουν.

5. Η χειρότερη ζημιά που έκανε ο υπερρεαλισμός και οι λοιποί νεωτερίζοντες -ισμοί στην ποίηση είναι ότι εκμαύλισαν εντελώς τον αναγνώστη. Αφού πρώτα τον αναβίβασαν προγραμματικά στην περιωπή του δημιουργού («όλοι είμαστε ποιητές!», «να καταργήσουμε τη διάκριση τέχνης και ζωής!»), δεν μπορούσαν παρά να του παραχωρήσουν την άδεια να κάνει με τα ποιήματα ό,τι του κατέβει. Με τον τρόπο αυτό, η ερμηνεία από σκληρή μυητική άσκηση, από πειθαρχημένη μαθητεία στο νόημα του ποιήματος κατάντησε φαντασιοκοπία, αναπροβολή πάνω του της ρηχότητας, της οκνηρίας και του τετριμμένου συναισθηματισμού του μέσου όρου. Εμπρός στην tabula rasa, το κενό πρόσωπο που του προτάθηκε, ο αναγνώστης εθίστηκε να βλέπει –τι άλλο;– το δικό του.

6. Ακαδημαϊσμός δεν είναι τα αξιώματα και τα βραβεία, που είναι πράγματα δευτερεύοντα. Αλλά η συμμόρφωση της μεγάλης πλειοψηφίας των εκπροσώπων μιας τέχνης με μια τεχνοτροπία, μια γραμμή, μια αισθητική συνταγή. Τέτοια «Ακαδημία» στις μέρες μας υπάρχει μόνο μία, η μοντερνιστική, για τον απλό λόγο ότι υπάρχει μόνο μία κυρίαρχη αισθητική, ακόμη κι όταν οι οπαδοί της ντύνονται σαν μποέμ ή παριστάνουν τους μωντί.

Το σημαντικότερο αισθητικό κίνημα των ευρωπαϊκών Νέων Χρόνων, η Αναγέννηση, ήδη απ’ τον τίτλο της, υποστήριζε την επιστροφή στα κλασσικά ιδεώδη και τα πρότυπα της Αρχαιότητας. Όμως δεν ήταν ούτε ακαδημαϊσμός, ούτε οπισθοδρόμηση – ήταν Επανάσταση.

7. Από την άλλη πλευρά, η αντιπολίτευση στον κρατούντα ακαδημαϊσμό δεν μπορεί να είναι ένας άλλος ακαδημαϊσμός, για τον απλούστατο λόγο ότι είναι αντιπολίτευση, μειοψηφία. (Φυσικά μπορεί να γίνει στο μέλλον, όταν και αν επικρατήσει). Ούτε είναι ακαδημαϊσμός αν η αντιπολίτευση αυτή εμπνέεται από παλαιότερα πρότυπα και πρεσβεύει την επιστροφή σ’ εκείνα. Το σημαντικότερο αισθητικό κίνημα των ευρωπαϊκών Νέων Χρόνων, η Αναγέννηση, ήδη απ’ τον τίτλο της, υποστήριζε την επιστροφή στα κλασσικά ιδεώδη και τα πρότυπα της Αρχαιότητας. Όμως δεν ήταν ούτε ακαδημαϊσμός, ούτε οπισθοδρόμηση – ήταν Επανάσταση.

8. Όλη η τέχνη, μεγάλη και μικρή, αναπτύσσεται όταν υπάρχουν κατάλληλες συνθήκες. Όταν λείψουν, απαξιώνεται και σβήνει. Υπάρχουν λόγοι που η λογοτεχνία βουβάθηκε επί τόσους αιώνες μετά την αρχαιότητα, που μετά τον Σαίξπηρ έπρεπε να περιμένουμε τον 20ό αιώνα για να δούμε νέους αξιόλογους Βρετανούς δραματουργούς, που η σημερινή ποίηση δεν έχει αναγνώστες. Και δεν είναι ματαιόσπουδο να τους συζητάμε αυτούς τους λόγους.


Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής. Τελευταίο βιβλίο του η συλλογή δοκιμίων «Τι είναι και τι δεν είναι η ποίηση» (εκδ. Μικρή Άρκτος).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

Το βράδυ της Δευτέρας 11 Μαρτίου, δύο χρόνια από τον θάνατο του δημοσιογράφου και εκδότη της εφημερίδας «Το Ποντίκι» (1979-2005), Κώστα Παπαϊωάννου (1938-2022), διοργανώθηκε στην Ένωση Συντακτών τιμητική εκδήλωση στη μνήμη του. Βασικοί ομιλητές ήταν οι (από αριστερά στη φωτογραφία) Μιχάλης Ιγνατίου, Αλέξης Παπαχελάς...

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η ικανότητα της Αισθητικής είναι να αποδιώχνει το κακό και μέσω της εμπειρίας του ωραίου να οδηγεί τους ανθρώπους σε αυτοαποκαλύψεις, σε γνωστικές περιπέτειες, αλλά και σε ιατρικές θεραπείες. Κεντρική εικόνα: O Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου ©Wikipedia. 

Γράφει ο Δημο...

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

Σαράντα πέντε λογοτεχνικά περιοδικά: Τα μακροβιότερα, τα καινούργια, τα σπάνια. Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών και βιβλιολογικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή, παρουσιάζοντας το πρώτο και το τελευταίο τεύχος από το καθένα. Μια αναδρομή, επίσης, σε ορισμένα από τα σημαντικότερα, που...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ