paz

Πόσες υποσημειώσεις αντέχει ένα ποίημα; Ένα ποίημα του Octavio Paz σε δύο αποδόσεις.

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Πώς μεταφράζει κανείς τα «πράγματα» ενός κειμένου; Τα πρόσωπα και τα γεγονότα εκείνα δηλαδή που, ενώ είναι μεστά βιωμάτων και φόρτισης συγκινησιακής στο πρωτότυπο, στη δική σου τη γλώσσα δεν είναι παρά ψυχικά ουδέτεροι «αστερίσκοι», ψυχρές υποσημειώσεις για τον φιλομαθή;

Πόσες όμως υποσημειώσεις, ρωτούσε ο Τζορτζ Στάινερ στο Μετά τη Βαβέλ, αντέχει ένα ποίημα, ένα διήγημα, ένα δράμα, πόσο υπομνηματισμό μπορεί να σηκώσει η ράχη του χωρίς να βουλιάξει στον άτερπνο σχολαστικισμό και την ακαδημαϊκότητα;

Πότε μας φανερώνεται ο ουσιώδης άνθρωπος, στις ομαλές ή στις ανώμαλες, τις ακραίες και βάρβαρες περιόδους;

Αντί άλλης απάντησης, ένα πείραμα. Ένα ποίημα, φημισμένο, του Οκτάβιο Πας σε δύο αποδόσεις δικές μου. Η πρώτη μεταφράζει τις λέξεις του πρωτοτύπου επακριβώς. Η δεύτερη «μεταφράζει» τα μεξικανικά πρόσωπα και γεγονότα, αναζητά δηλαδή το ισοδύναμό τους στα ελληνικά συμφραζόμενα. Η πρώτη προϋποθέτει αναγνώστη κάπως ενήμερο, ή πρόθυμο να ενημερωθεί, για την νεώτερη ιστορία του Μεξικού. Η δεύτερη την παρατρέχει για να μεταφερθεί όσο μπορεί πιο άμεσα στον υπαρξιακό πυρήνα του αρχικού ποιήματος. Τι έχει στ’ αλήθεια να μας πει άξιο λόγου μια εποχή της ειρήνης και της καλοπέρασης; Μπορεί καν να κατανοήσει τις ακραίες συνθήκες του παρελθόντος; Πότε μας φανερώνεται ο ουσιώδης άνθρωπος, στις ομαλές ή στις ανώμαλες, τις ακραίες και βάρβαρες περιόδους; Και γιατί ακόμη και εμείς οι τυχεροί που δεν ζούμε σε τέτοιες, όταν θέλουμε να μιλήσουμε για την ανθρώπινη περιπέτεια, ανατρέχουμε και πάλι στην αλήθεια τους;

Τι έχει στ’ αλήθεια να μας πει άξιο λόγου μια εποχή της ειρήνης και της καλοπέρασης; Μπορεί καν να κατανοήσει τις ακραίες συνθήκες του παρελθόντος;

Πίσω από το ποίημα του Πας διακρίνει κανείς το αρχαίο παράπονο του Τάκιτου. Στα γραφτά του ο Λατίνος ιστορικός παραπονιόταν για την ισχνή σε γεγονότα εποχή του και ζήλευε τους «περαζούμενους καιρούς» των μεγάλων πολέμων και των κοσμοϊστορικών γεγονότων.

Δεν ήταν όμως προϊόν της ματαιοδοξίας ο φθόνος του, αλλά μάλλον της επίγνωσης. Μία είναι η προϋπόθεση του μεγάλου βιβλίου, έλεγε ο Χέρμαν Μέλβιλ: το μεγάλο θέμα. Προσφέρει τέτοια θέματα στ’ αλήθεια στους καλοζωισμένους συγγραφείς του ο καιρός μας; Κι αν πράγματι προσφέρει, οι ίδιοι, έτσι βιωματικά φτωχοί που είναι, μπορούν στ’ αλήθεια να τα συλλάβουν, μπορούν να εισδύσουν ψυχικά στον πυρήνα τους χωρίς να τα υποβαθμίσουν σε εξωτικό ντεκόρ πρόσφορο μόνο για ναρκωτική χρονοτριβή και ανώδυνη εκτόνωση; Γιατί τι άλλο είναι όλη αυτή η βία που ξεχειλίζει καθημερινά από τις μικρές μας οθόνες; Όλο αυτό το έγκλημα που πλημμυρίζει τις σελίδες των βιβλίων μας;

Μπορεί να υπάρξει καν μεγάλη λογοτεχνία στις μέρες μας; Ή σε εποχές αλεξανδρινές και μανδαρίνικες σαν τη δική μας; Αυτό είναι εντέλει το ερώτημα του Οκτάβιο Πας. Και σαν το αίνιγμα της Σφίγγας μοιάζει να έχει κι αυτό μια μόνο απάντηση.

Κανένα μεταφραστικό τερτίπι δεν μπορεί θεραπεύσει το βιωματικό έλλειμμα. Και καμιά μικρή εποχή δεν μπορεί να διαβάσει στ’ αλήθεια τη μεγάλη λογοτεχνία.

Ξανακοιτάζω τώρα τις μεταφράσεις και μου φαίνονται εξίσου άοπλες. Ναι, οι Μεξικανοί επαναστάτες και ήρωες έχουν το ισοδύναμό τους στην ελληνική ιστορία. Αυτή η τελευταία ωστόσο δεν έχει το ισοδύναμό της στη δική μας εμπειρία. Ο Μιχαλάκης Καραολής και ο Αλέκος Παναγούλης, σήμερα, τώρα, μας είναι απρόσιτοι, μια ξένη γλώσσα ολότελα αμετάφραστη όσο και εκείνη του Πορφίριο και του Ζαπάτα. Κανένα μεταφραστικό τερτίπι δεν μπορεί θεραπεύσει το βιωματικό έλλειμμα. Και καμιά μικρή εποχή δεν μπορεί να διαβάσει στ’ αλήθεια τη μεγάλη λογοτεχνία.

Canción mexicana

Mi abuelo, al tomar el café,
me hablaba de Juárez y de Porfirio,
los zuavos y los plateados.
Y el mantel olía a pólvora.

Mi padre, al tomar la copa,
me hablaba de Zapata y de Villa,
Soto y Gama y los Flores Magón.
Y el mantel olía a pólvora.

Yo me quedo callado:
¿de quién podría hablar?

 

Μεξικάνικο τραγούδι

Ο παππούς μου, πλάι στο φλυτζάνι του καφέ
μου μίλαγε για τον Χουάρες και για τον Πορφίριο,
για τους Ζουάβους και για τους ληστές.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Ο πατέρας μου, κει που κατέβαζε κανένα ποτηράκι
μου μίλαγε για τον Ζαπάτα και τον Βίγια,
τον Σότο υ Γάμα και τους Φλόρες Μαγόν.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Εγώ μένω βουβός:
για ποιον να μιλήσω;

 

Ελληνικό τραγούδι

Ο παππούς μου, πλάι στο φλυτζάνι του καφέ
μου ’λεγε για τον Βενιζέλο και τον Μεταξά,
για τις ορδές του Χίτλερ και για τους αντάρτες.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Ο πατέρας μου, κει που κατέβαζε κανένα ποτηράκι
μου ’λεγε για τον Γρίβα και για τον Καραολή,
για τα ΕΑΤ-ΕΣΑ, το «Βέλος» και τον Παναγούλη.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Εγώ μένω βουβός:
για ποιον να μιλήσω;


* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής. Τελευταίο βιβλίο του η συλλογή δοκιμίων «Τι είναι και τι δεν είναι η ποίηση» (εκδ. Μικρή Άρκτος).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

Το βράδυ της Δευτέρας 11 Μαρτίου, δύο χρόνια από τον θάνατο του δημοσιογράφου και εκδότη της εφημερίδας «Το Ποντίκι» (1979-2005), Κώστα Παπαϊωάννου (1938-2022), διοργανώθηκε στην Ένωση Συντακτών τιμητική εκδήλωση στη μνήμη του. Βασικοί ομιλητές ήταν οι (από αριστερά στη φωτογραφία) Μιχάλης Ιγνατίου, Αλέξης Παπαχελάς...

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η ικανότητα της Αισθητικής είναι να αποδιώχνει το κακό και μέσω της εμπειρίας του ωραίου να οδηγεί τους ανθρώπους σε αυτοαποκαλύψεις, σε γνωστικές περιπέτειες, αλλά και σε ιατρικές θεραπείες. Κεντρική εικόνα: O Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου ©Wikipedia. 

Γράφει ο Δημο...

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

Σαράντα πέντε λογοτεχνικά περιοδικά: Τα μακροβιότερα, τα καινούργια, τα σπάνια. Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών και βιβλιολογικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή, παρουσιάζοντας το πρώτο και το τελευταίο τεύχος από το καθένα. Μια αναδρομή, επίσης, σε ορισμένα από τα σημαντικότερα, που...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ