paz

Πόσες υποσημειώσεις αντέχει ένα ποίημα; Ένα ποίημα του Octavio Paz σε δύο αποδόσεις.

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Πώς μεταφράζει κανείς τα «πράγματα» ενός κειμένου; Τα πρόσωπα και τα γεγονότα εκείνα δηλαδή που, ενώ είναι μεστά βιωμάτων και φόρτισης συγκινησιακής στο πρωτότυπο, στη δική σου τη γλώσσα δεν είναι παρά ψυχικά ουδέτεροι «αστερίσκοι», ψυχρές υποσημειώσεις για τον φιλομαθή;

Πόσες όμως υποσημειώσεις, ρωτούσε ο Τζορτζ Στάινερ στο Μετά τη Βαβέλ, αντέχει ένα ποίημα, ένα διήγημα, ένα δράμα, πόσο υπομνηματισμό μπορεί να σηκώσει η ράχη του χωρίς να βουλιάξει στον άτερπνο σχολαστικισμό και την ακαδημαϊκότητα;

Πότε μας φανερώνεται ο ουσιώδης άνθρωπος, στις ομαλές ή στις ανώμαλες, τις ακραίες και βάρβαρες περιόδους;

Αντί άλλης απάντησης, ένα πείραμα. Ένα ποίημα, φημισμένο, του Οκτάβιο Πας σε δύο αποδόσεις δικές μου. Η πρώτη μεταφράζει τις λέξεις του πρωτοτύπου επακριβώς. Η δεύτερη «μεταφράζει» τα μεξικανικά πρόσωπα και γεγονότα, αναζητά δηλαδή το ισοδύναμό τους στα ελληνικά συμφραζόμενα. Η πρώτη προϋποθέτει αναγνώστη κάπως ενήμερο, ή πρόθυμο να ενημερωθεί, για την νεώτερη ιστορία του Μεξικού. Η δεύτερη την παρατρέχει για να μεταφερθεί όσο μπορεί πιο άμεσα στον υπαρξιακό πυρήνα του αρχικού ποιήματος. Τι έχει στ’ αλήθεια να μας πει άξιο λόγου μια εποχή της ειρήνης και της καλοπέρασης; Μπορεί καν να κατανοήσει τις ακραίες συνθήκες του παρελθόντος; Πότε μας φανερώνεται ο ουσιώδης άνθρωπος, στις ομαλές ή στις ανώμαλες, τις ακραίες και βάρβαρες περιόδους; Και γιατί ακόμη και εμείς οι τυχεροί που δεν ζούμε σε τέτοιες, όταν θέλουμε να μιλήσουμε για την ανθρώπινη περιπέτεια, ανατρέχουμε και πάλι στην αλήθεια τους;

Τι έχει στ’ αλήθεια να μας πει άξιο λόγου μια εποχή της ειρήνης και της καλοπέρασης; Μπορεί καν να κατανοήσει τις ακραίες συνθήκες του παρελθόντος;

Πίσω από το ποίημα του Πας διακρίνει κανείς το αρχαίο παράπονο του Τάκιτου. Στα γραφτά του ο Λατίνος ιστορικός παραπονιόταν για την ισχνή σε γεγονότα εποχή του και ζήλευε τους «περαζούμενους καιρούς» των μεγάλων πολέμων και των κοσμοϊστορικών γεγονότων.

Δεν ήταν όμως προϊόν της ματαιοδοξίας ο φθόνος του, αλλά μάλλον της επίγνωσης. Μία είναι η προϋπόθεση του μεγάλου βιβλίου, έλεγε ο Χέρμαν Μέλβιλ: το μεγάλο θέμα. Προσφέρει τέτοια θέματα στ’ αλήθεια στους καλοζωισμένους συγγραφείς του ο καιρός μας; Κι αν πράγματι προσφέρει, οι ίδιοι, έτσι βιωματικά φτωχοί που είναι, μπορούν στ’ αλήθεια να τα συλλάβουν, μπορούν να εισδύσουν ψυχικά στον πυρήνα τους χωρίς να τα υποβαθμίσουν σε εξωτικό ντεκόρ πρόσφορο μόνο για ναρκωτική χρονοτριβή και ανώδυνη εκτόνωση; Γιατί τι άλλο είναι όλη αυτή η βία που ξεχειλίζει καθημερινά από τις μικρές μας οθόνες; Όλο αυτό το έγκλημα που πλημμυρίζει τις σελίδες των βιβλίων μας;

Μπορεί να υπάρξει καν μεγάλη λογοτεχνία στις μέρες μας; Ή σε εποχές αλεξανδρινές και μανδαρίνικες σαν τη δική μας; Αυτό είναι εντέλει το ερώτημα του Οκτάβιο Πας. Και σαν το αίνιγμα της Σφίγγας μοιάζει να έχει κι αυτό μια μόνο απάντηση.

Κανένα μεταφραστικό τερτίπι δεν μπορεί θεραπεύσει το βιωματικό έλλειμμα. Και καμιά μικρή εποχή δεν μπορεί να διαβάσει στ’ αλήθεια τη μεγάλη λογοτεχνία.

Ξανακοιτάζω τώρα τις μεταφράσεις και μου φαίνονται εξίσου άοπλες. Ναι, οι Μεξικανοί επαναστάτες και ήρωες έχουν το ισοδύναμό τους στην ελληνική ιστορία. Αυτή η τελευταία ωστόσο δεν έχει το ισοδύναμό της στη δική μας εμπειρία. Ο Μιχαλάκης Καραολής και ο Αλέκος Παναγούλης, σήμερα, τώρα, μας είναι απρόσιτοι, μια ξένη γλώσσα ολότελα αμετάφραστη όσο και εκείνη του Πορφίριο και του Ζαπάτα. Κανένα μεταφραστικό τερτίπι δεν μπορεί θεραπεύσει το βιωματικό έλλειμμα. Και καμιά μικρή εποχή δεν μπορεί να διαβάσει στ’ αλήθεια τη μεγάλη λογοτεχνία.

Canción mexicana

Mi abuelo, al tomar el café,
me hablaba de Juárez y de Porfirio,
los zuavos y los plateados.
Y el mantel olía a pólvora.

Mi padre, al tomar la copa,
me hablaba de Zapata y de Villa,
Soto y Gama y los Flores Magón.
Y el mantel olía a pólvora.

Yo me quedo callado:
¿de quién podría hablar?

 

Μεξικάνικο τραγούδι

Ο παππούς μου, πλάι στο φλυτζάνι του καφέ
μου μίλαγε για τον Χουάρες και για τον Πορφίριο,
για τους Ζουάβους και για τους ληστές.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Ο πατέρας μου, κει που κατέβαζε κανένα ποτηράκι
μου μίλαγε για τον Ζαπάτα και τον Βίγια,
τον Σότο υ Γάμα και τους Φλόρες Μαγόν.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Εγώ μένω βουβός:
για ποιον να μιλήσω;

 

Ελληνικό τραγούδι

Ο παππούς μου, πλάι στο φλυτζάνι του καφέ
μου ’λεγε για τον Βενιζέλο και τον Μεταξά,
για τις ορδές του Χίτλερ και για τους αντάρτες.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Ο πατέρας μου, κει που κατέβαζε κανένα ποτηράκι
μου ’λεγε για τον Γρίβα και για τον Καραολή,
για τα ΕΑΤ-ΕΣΑ, το «Βέλος» και τον Παναγούλη.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Εγώ μένω βουβός:
για ποιον να μιλήσω;


* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής. Τελευταίο βιβλίο του η συλλογή δοκιμίων «Τι είναι και τι δεν είναι η ποίηση» (εκδ. Μικρή Άρκτος).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Για έναν νέο ανθρωπισμό – Η επανεφεύρεση του μυθιστορήματος μετά τον μεταμοντερνισμό

Για έναν νέο ανθρωπισμό – Η επανεφεύρεση του μυθιστορήματος μετά τον μεταμοντερνισμό

Σκέψεις για την εξέλιξη του μυθιστορηματικού είδους και της λογοτεχνίας ανά τους αιώνες, καθώς και τη σημερινή θέση της, στην εποχή «μετά» τον μεταμοντερνισμό. Στην κεντρική εικόνα, ο Φρέντρικ Τζέιμσον (Fredric Jameson), θεωρητικός που μελέτησε αναλυτικά τον μεταμοντερνισμό. 

...
Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας;

Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας;

Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας; Μια προσπάθεια ορισμού, κατηγορίες μεταμυθοπλασίας και ενδεικτικά παραδείγματα.

Του Π. Ένιγουεϊ

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας μιλήσουμε για τον όρο «μεταμυθοπλασία», που...

«Καρτεσιανή σονάτα και άλλες νουβέλες» – Οι φιλοσοφημένες αφηγήσεις του Γουίλιαμ Γκας

«Καρτεσιανή σονάτα και άλλες νουβέλες» – Οι φιλοσοφημένες αφηγήσεις του Γουίλιαμ Γκας

Για τo «Καρτεσιανή σονάτα και άλλες νουβέλες» του Γουίλιαμ Γκας [William H. Gass],...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη, 20 Μαΐου, στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...
Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Βραβείο Κλεψύδρα 2025: Ανακοινώθηκε η μακρά λίστα – Τα βιβλία και οι συγγραφείς τους

Ανακοινώθηκε η μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλία που κυκλοφόρησαν το έτος 2024. Στην κεντρική εικόνα, από πρόσφατη βράβευση.

Επιμέλεια: Book Press

Στη μακρά Λίστα του Λογοτεχνικού Βραβείου Κλεψύδρα 2025 που αφορά βιβλ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ