paz

Πόσες υποσημειώσεις αντέχει ένα ποίημα; Ένα ποίημα του Octavio Paz σε δύο αποδόσεις.

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Πώς μεταφράζει κανείς τα «πράγματα» ενός κειμένου; Τα πρόσωπα και τα γεγονότα εκείνα δηλαδή που, ενώ είναι μεστά βιωμάτων και φόρτισης συγκινησιακής στο πρωτότυπο, στη δική σου τη γλώσσα δεν είναι παρά ψυχικά ουδέτεροι «αστερίσκοι», ψυχρές υποσημειώσεις για τον φιλομαθή;

Πόσες όμως υποσημειώσεις, ρωτούσε ο Τζορτζ Στάινερ στο Μετά τη Βαβέλ, αντέχει ένα ποίημα, ένα διήγημα, ένα δράμα, πόσο υπομνηματισμό μπορεί να σηκώσει η ράχη του χωρίς να βουλιάξει στον άτερπνο σχολαστικισμό και την ακαδημαϊκότητα;

Πότε μας φανερώνεται ο ουσιώδης άνθρωπος, στις ομαλές ή στις ανώμαλες, τις ακραίες και βάρβαρες περιόδους;

Αντί άλλης απάντησης, ένα πείραμα. Ένα ποίημα, φημισμένο, του Οκτάβιο Πας σε δύο αποδόσεις δικές μου. Η πρώτη μεταφράζει τις λέξεις του πρωτοτύπου επακριβώς. Η δεύτερη «μεταφράζει» τα μεξικανικά πρόσωπα και γεγονότα, αναζητά δηλαδή το ισοδύναμό τους στα ελληνικά συμφραζόμενα. Η πρώτη προϋποθέτει αναγνώστη κάπως ενήμερο, ή πρόθυμο να ενημερωθεί, για την νεώτερη ιστορία του Μεξικού. Η δεύτερη την παρατρέχει για να μεταφερθεί όσο μπορεί πιο άμεσα στον υπαρξιακό πυρήνα του αρχικού ποιήματος. Τι έχει στ’ αλήθεια να μας πει άξιο λόγου μια εποχή της ειρήνης και της καλοπέρασης; Μπορεί καν να κατανοήσει τις ακραίες συνθήκες του παρελθόντος; Πότε μας φανερώνεται ο ουσιώδης άνθρωπος, στις ομαλές ή στις ανώμαλες, τις ακραίες και βάρβαρες περιόδους; Και γιατί ακόμη και εμείς οι τυχεροί που δεν ζούμε σε τέτοιες, όταν θέλουμε να μιλήσουμε για την ανθρώπινη περιπέτεια, ανατρέχουμε και πάλι στην αλήθεια τους;

Τι έχει στ’ αλήθεια να μας πει άξιο λόγου μια εποχή της ειρήνης και της καλοπέρασης; Μπορεί καν να κατανοήσει τις ακραίες συνθήκες του παρελθόντος;

Πίσω από το ποίημα του Πας διακρίνει κανείς το αρχαίο παράπονο του Τάκιτου. Στα γραφτά του ο Λατίνος ιστορικός παραπονιόταν για την ισχνή σε γεγονότα εποχή του και ζήλευε τους «περαζούμενους καιρούς» των μεγάλων πολέμων και των κοσμοϊστορικών γεγονότων.

Δεν ήταν όμως προϊόν της ματαιοδοξίας ο φθόνος του, αλλά μάλλον της επίγνωσης. Μία είναι η προϋπόθεση του μεγάλου βιβλίου, έλεγε ο Χέρμαν Μέλβιλ: το μεγάλο θέμα. Προσφέρει τέτοια θέματα στ’ αλήθεια στους καλοζωισμένους συγγραφείς του ο καιρός μας; Κι αν πράγματι προσφέρει, οι ίδιοι, έτσι βιωματικά φτωχοί που είναι, μπορούν στ’ αλήθεια να τα συλλάβουν, μπορούν να εισδύσουν ψυχικά στον πυρήνα τους χωρίς να τα υποβαθμίσουν σε εξωτικό ντεκόρ πρόσφορο μόνο για ναρκωτική χρονοτριβή και ανώδυνη εκτόνωση; Γιατί τι άλλο είναι όλη αυτή η βία που ξεχειλίζει καθημερινά από τις μικρές μας οθόνες; Όλο αυτό το έγκλημα που πλημμυρίζει τις σελίδες των βιβλίων μας;

Μπορεί να υπάρξει καν μεγάλη λογοτεχνία στις μέρες μας; Ή σε εποχές αλεξανδρινές και μανδαρίνικες σαν τη δική μας; Αυτό είναι εντέλει το ερώτημα του Οκτάβιο Πας. Και σαν το αίνιγμα της Σφίγγας μοιάζει να έχει κι αυτό μια μόνο απάντηση.

Κανένα μεταφραστικό τερτίπι δεν μπορεί θεραπεύσει το βιωματικό έλλειμμα. Και καμιά μικρή εποχή δεν μπορεί να διαβάσει στ’ αλήθεια τη μεγάλη λογοτεχνία.

Ξανακοιτάζω τώρα τις μεταφράσεις και μου φαίνονται εξίσου άοπλες. Ναι, οι Μεξικανοί επαναστάτες και ήρωες έχουν το ισοδύναμό τους στην ελληνική ιστορία. Αυτή η τελευταία ωστόσο δεν έχει το ισοδύναμό της στη δική μας εμπειρία. Ο Μιχαλάκης Καραολής και ο Αλέκος Παναγούλης, σήμερα, τώρα, μας είναι απρόσιτοι, μια ξένη γλώσσα ολότελα αμετάφραστη όσο και εκείνη του Πορφίριο και του Ζαπάτα. Κανένα μεταφραστικό τερτίπι δεν μπορεί θεραπεύσει το βιωματικό έλλειμμα. Και καμιά μικρή εποχή δεν μπορεί να διαβάσει στ’ αλήθεια τη μεγάλη λογοτεχνία.

Canción mexicana

Mi abuelo, al tomar el café,
me hablaba de Juárez y de Porfirio,
los zuavos y los plateados.
Y el mantel olía a pólvora.

Mi padre, al tomar la copa,
me hablaba de Zapata y de Villa,
Soto y Gama y los Flores Magón.
Y el mantel olía a pólvora.

Yo me quedo callado:
¿de quién podría hablar?

 

Μεξικάνικο τραγούδι

Ο παππούς μου, πλάι στο φλυτζάνι του καφέ
μου μίλαγε για τον Χουάρες και για τον Πορφίριο,
για τους Ζουάβους και για τους ληστές.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Ο πατέρας μου, κει που κατέβαζε κανένα ποτηράκι
μου μίλαγε για τον Ζαπάτα και τον Βίγια,
τον Σότο υ Γάμα και τους Φλόρες Μαγόν.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Εγώ μένω βουβός:
για ποιον να μιλήσω;

 

Ελληνικό τραγούδι

Ο παππούς μου, πλάι στο φλυτζάνι του καφέ
μου ’λεγε για τον Βενιζέλο και τον Μεταξά,
για τις ορδές του Χίτλερ και για τους αντάρτες.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Ο πατέρας μου, κει που κατέβαζε κανένα ποτηράκι
μου ’λεγε για τον Γρίβα και για τον Καραολή,
για τα ΕΑΤ-ΕΣΑ, το «Βέλος» και τον Παναγούλη.
Και το τραπεζομάντιλο μύριζε μπαρούτι.

Εγώ μένω βουβός:
για ποιον να μιλήσω;


* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής. Τελευταίο βιβλίο του η συλλογή δοκιμίων «Τι είναι και τι δεν είναι η ποίηση» (εκδ. Μικρή Άρκτος).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το έργο και το δώρο της φιλίας» – Κείμενο του Γιάννη Κιουρτσάκη στη μνήμη του Λάκη Παπαστάθη

«Το έργο και το δώρο της φιλίας» – Κείμενο του Γιάννη Κιουρτσάκη στη μνήμη του Λάκη Παπαστάθη

Σκέψεις, αναμνήσεις, εντυπώσεις και στοχασμοί για την προσωπικότητα και το έργο του Λάκη Παπαστάθη. Κεντρική εικόνα: Γιάννης Κιουρτσάκης, Υβόννη Μαλτέζου, Λάκης Παπαστάθης, Νόρα Αναγνωστάκη. Φωτογραφία © Γιώργος Ζεβελάκης

Γράφει ο Γιάννης Κιουρτσάκης

...
Με αφορμή τους «Σφήκες» και το κεντρί τους

Με αφορμή τους «Σφήκες» και το κεντρί τους

Σκέψεις γύρω από την ελευθερία της Τέχνης και τα όρια της κοσμιότητας με αφορμή την παράσταση «Σφήκες» της Λένας Κιτσοπούλου, η οποία παρουσιάστηκε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 14 και 15 Ιουλίου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Με τον απρόσμενο καταιγισμ...

Μίλαν Κούντερα, νυν και αεί

Μίλαν Κούντερα, νυν και αεί

Μια συνοπτική παρουσίαση του πεζογραφικού και δοκιμιακού έργου του Μίλαν Κούντερα [Milan Kundera, 1929-2023].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

«Ευτυχώς τα σοβιετικά τανκς μπήκαν στην Πράγα», σκέφτηκε ο Τσέχος συγγραφέας στις 21 Αυγούστου 1968. Κι ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Την ώρα που το ευρύ τηλεοπτικό κοινό παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάποιες εξαιρετικές σειρές του Netflix και της HBO, όμως δεν ενοχλείται καθόλου από τα νέα ελληνικά σήριαλ, που σταθερά θέματά τους έχουν «τη βεντέτα, την τιμή της αδερφής και την κατσίκα του γείτονα» -όπως εύγλωττα είπε σε συνέντευξή του-, ο Δημήτρης Κ...

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 11ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου, σε μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης, από τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη μέχρι τα νεανικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, τη ζωή της στο Παρίσι, τα ταξίδια της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ