Μια συζήτηση με τον συγγραφέα Ίλια Λέοναρντ Πφέιφερ [Ilja Leonard Pfeijffer], ο οποίος ήταν καλεσμένος στο 3ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων για την παρουσίαση του βιβλίου του Grand Hotel Europa (μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, εκδ. Ίκαρος).
Συνέντευξη στον Διονύση Μαρίνο
Μιλάει κάποια λίγα ελληνικά και κυρίως σκέφτεται ελληνικά. Ο Ολλανδός συγγραφέας Ίλια Λέοναρντ Πφέιφερ είναι μια ξεχωριστή περίπτωση. Eίναι ένας άνθρωπος που έχει μελετήσει ενδελεχώς την Αρχαία Ελλάδα, αγαπάει τη χώρα μας και ταυτόχρονα επιθυμεί να κατοικεί σε μια ενωμένη Ευρώπη.
Αφορμή για τη συζήτηση μάς έδωσε το πρόσφατο βιβλίο του Grand Hotel Europa (μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, εκδ. Ίκαρος), αλλά και η παρουσία του στο 3ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων. Τι σημαίνει να είσαι ευρωπαίος στις μέρες μας; Είναι κίνδυνος οι λαϊκιστές και πώς η λογοτεχνία μπορεί να γίνει ασπίδα στη δημοκρατία; Αυτά και άλλα πολλά ήταν τα ερωτήματα που θέσαμε στον Ίλια Λέοναρντ Πφέιφερ.
Είπατε στην παρουσίασή σας εδώ στα Χανιά ότι έχετε ελληνική ψυχή. Τι σημαίνει για εσάς ελληνική ψυχή;
Ξεκινάμε αυτή τη συνέντευξη με μια δύσκολη ερώτηση. Στο παρελθόν το να λες ότι διέθετες ελληνική ψυχή σήμαινε να έχεις μεγαλώσει με τον Όμηρο. Εγώ μεγάλωσα μ’ αυτόν και με τις ιστορίες των θεών του Ολύμπου. Τα σημαντικά παραδείγματά μου για το τι σημαίνει σπουδαίος συγγραφέας ήταν οι Αρχαίοι Έλληνες δραματουργοί. Νιώθω σπίτι μου τον ουρανό, τις πέτρες, τα νησιά της Ελλάδας. Κάθε μέρος που συναντάω στην Ελλάδα έχει ένα βαθύ νόημα. Έχει ένα όνομα ή μια ιστορία που αναγνωρίζω. Όλα αυτά σημαίνουν ελληνική ψυχή για μένα.
Μιλάμε, λοιπόν, για το πνεύμα που αναδίδει η χώρα;
Πάνω κάτω ναι, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι και οι ιστορίες που προέρχονται από κάθε σημείο της χώρας. Θυμάμαι την έξοδο «Θήβα» που έχετε στην Εθνική Οδό. Αυτή είναι μια έξοδος για εκατοντάδες ιστορίες. Η Ελλάδα είναι πολύ ευρωπαϊκή, καθώς πολλές από αυτές της ιστορίες συνιστούν την Ευρώπη.
Το παράδοξο είναι ότι εμείς οι σύγχρονοι Έλληνες αγαπάμε την Ευρώπη, αλλά είμαστε πολύ σκεπτικιστές με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αντιλαμβάνομαι τους λόγους έπειτα από όσα συνέβησαν με την Τρόικα. Προκάλεσε μεγάλη ζημιά στη χώρα σας. Πώς να νιώσεις αγάπη για την Ε.Ε.; Από την άλλη, δεν έχουμε διαφορετική επιλογή απ’ αυτήν.
Το πιστεύετε αυτό;
Απολύτως! Θα ήταν ολότελα βλακώδες να σκεφτούμε ότι στον σημερινό κόσμο μπορούν τα κράτη από μόνα τους να αντέξουν. Πρέπει να δούμε, λοιπόν, τι μας ενώνει σε αυτή τη διαρκή προσπάθεια της ενοποίησης. Είναι ο μόνος δρόμος που έχουμε. Προϋποθέτει θάρρος όλη αυτή η προσπάθεια λόγω των δυσκολιών που εμφανίζονται στο δρόμο.
Και των διαφορών που έχουμε.
Βέβαια, των ιστορικών διαφορών. Παρόλα αυτά το προσπαθούμε. Έστω και με αργό ρυθμό, αλλά θέλουμε να το κάνουμε. Το θάρρος είναι μέρος αυτής της όμορφης διαδικασίας.
Δεν χωράει αμφιβολία ότι η σημερινή Ευρώπη είναι πιο «δεξιόστροφη» σε σχέση με το παρελθόν.
Οι πρόσφατες Ευρωεκλογές έδειξαν πως τα ακροδεξιά κόμματα αρχίζουν να αποκτούν δύναμη. Θα πρέπει να αρχίσουμε να ανησυχούμε; Αποτελούν έναν άμεσο κίνδυνο;
Ναι, είναι. Αυτά τα κόμματα είναι κίνδυνος για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Ίσως όχι άμεσος, γιατί δεν είναι ακόμη τόσο ισχυρά. Βέβαια, η επιρροή τους είναι πιο βαθιά και υπόγεια. Τα κυρίαρχα κόμματα αρχίζουν να χάνουν τη ψυχραιμία τους και αυτό είναι ένα πλεονέκτημα για τα ακροδεξιά κόμματα. Δεν χωράει αμφιβολία ότι η σημερινή Ευρώπη είναι πιο «δεξιόστροφη» σε σχέση με το παρελθόν.
Ποια μπορεί να είναι η ασπίδα της δημοκρατίας απέναντι σ’ αυτή την απειλή;
Το πρόβλημα είναι οι λαϊκιστές που κακομεταχειρίζονται τη δημοκρατία με σκοπό να την καταστρέψουν. Φυσικά είναι κάτι που το έχουμε δει στο παρελθόν. Συνέβη στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ. Το είδαμε τη δεκαετία του ’30 και το βλέπουμε ξανά τώρα. Οι λαϊκιστές διατείνονται πως είναι η φωνή του λαού, επομένως είναι σαν να λέμε πως δεν χρειάζονται τη δημοκρατία. Αυτό είναι το πρόβλημα.
Το ευτύχημα είναι ότι η ευρωπαϊκή διανόηση δεν μένει άπραγη. Έχει αρχίσει να βγαίνει μπροστά και να ενημερώνει τον κόσμο. Αυτά που λέτε εσείς τώρα τα είπε χθες και ο Γκιόργκι Γκοσποντίνοφ.
Προσωπικά κάνω ό,τι μπορώ. Το βλέπω ως ένα χρέος που έχω απέναντι στην κοινωνία. Το επικίνδυνο είναι ότι πολλοί άνθρωποι έχουν ήδη πειστεί από τους λαϊκιστές. Πώς να τους προσεγγίσεις και να σε ακούσουν; Ωστόσο, από κάπου πρέπει να ξεκινήσουμε και σίγουρα να μην σιωπήσουμε.
Όταν ξεκίνησα να διαβάζω το βιβλίο σας νόμιζα πως θα διάβαζα ένα βιβλίο σαν το Hotel Savoy του Γιόσεφ Ροτ, αλλά στη συνέχεια κατάλαβα πως έχω να κάνω με ένα πολιτικό βιβλίο. Αυτός ήταν ο σκοπός σας;
Να σας πω την αλήθεια δεν έχω διαβάσει το συγκεκριμένο βιβλίο που λέτε. Το βιβλίο μου γεννήθηκε από την ιδέα του ποια είναι η ευρωπαϊκή ταυτότητα και τι σημαίνει να είσαι Ευρωπαίος. Ξέρω πολύ καλά πως για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα χρειαζόμουν πολλές φωνές μέσα στο βιβλίο. Τεχνικά μου αρέσει να συνενώνω πολλά θέματα σε ένα βιβλίο. Ένα βιβλίο για την Ευρώπη πρέπει να περιέχει συγκρούσεις και αντιθέσεις.
Μιλάτε για το παρελθόν στο βιβλίο σας. Εσείς κοιτάζετε το δικό σας παρελθόν;
Δεν το σκέφτομαι πολύ. Προτιμώ να σκέφτομαι τι συνέβη πριν από 2.000 χρόνια. Το προσωπικό μου παρελθόν δεν έχει πολύ ενδιαφέρον.
Μήπως φοβόμαστε το μέλλον και πηγαίνουμε στο παρελθόν; Μήπως είναι ανακουφιστικό αυτό το πισωγύρισμα;
Το μέλλον είναι πάντα περίεργο και εκφοβιστικό. Η παγκοσμιοποίηση το κάνει ακόμη πιο δύσκολο να το προσεγγίσεις. Σε πολλές χώρες ήδη εμφανίζονται διαχωριστικές γραμμές που δεν είναι πλέον αυτές μεταξύ των δεξιών και των αριστερών, αλλά αυτών που φοβούνται την παγκοσμιοποίηση και των άλλων που τη βλέπουν ως μεγάλη ευκαιρία.
Επίσης, υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα σ' εκείνους που είναι μορφωμένοι και στους άλλους που δεν έχουν λάβει ούτε καν βασική εκπαίδευση. Όταν δουλεύεις σε ένα εργοστάσιο ως εργάτης έχεις κάθε λόγο να φοβάσαι την παγκοσμιοποίηση. Υπάρχει, επίσης, η διαφοροποίηση ανάμεσα στις μεγάλες πόλεις και την επαρχία. Στο Λονδίνο ψήφισαν το Brexit για την επαρχία. Αυτός ο φόβος του μέλλοντος είναι που οδηγεί τους ανθρώπους στο παρελθόν. Στην Ελλάδα, βέβαια, το παρελθόν είναι παντού, όπου κι αν κοιτάξεις.
Χρειαζόμαστε τη μετανάστευση. Χρειαζόμαστε κι άλλους μετανάστες. Ξέρω, αυτή η άποψη δεν είναι πολύ δημοφιλής για να κερδίσεις εκλογές. Όμως είναι αληθινή. Η Ευρώπη γίνεται ολοένα και πιο γερασμένη.
Πιστεύετε πως η μετανάστευση μπορεί να λειτουργήσει θετικά στην ανάπτυξη νέων ευκαιριών στην Ευρώπη; Οι ακροδεξιοί τη βλέπουν ως κίνδυνο να χάσει η Ευρώπη την «καθαρότητά» της.
Συμφωνώ απόλυτα με το πρώτο σκέλος της ερώτησής σας. Χρειαζόμαστε τη μετανάστευση. Χρειαζόμαστε κι άλλους μετανάστες. Ξέρω, αυτή η άποψη δεν είναι πολύ δημοφιλής για να κερδίσεις εκλογές. Όμως είναι αληθινή. Η Ευρώπη γίνεται ολοένα και πιο γερασμένη. Στην Ιταλία όπου ζω το βλέπω συνεχώς. Οι ηλικιωμένοι είναι περισσότεροι από τους νέους. Το ενεργό μέρος του πληθυσμού μικραίνει και εδώ δημιουργείται και ένα δημοσιονομικό κενό για το πώς το κράτος θα υποστηρίξει όλες αυτές τις συντάξεις. Στο μέλλον, για να διατηρήσουμε τον πλούτο μας, χρειαζόμαστε περισσότερους νέους. Επομένως, χρειαζόμαστε τους μετανάστες.
Επίσης, ξεχνάμε συχνά πως από τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι μετακινούνταν από τη μια περιοχή στην άλλη.
Φυσικά. Είναι χαζό να προσπαθείς να σταματήσεις τη μετανάστευση γιατί δεν γίνεται.
Η ευρωπαϊκή λογοτεχνία είναι μέρος αυτής της μεγάλης συζήτησης για το τι είναι η Ευρώπη και προς τα πού πηγαίνει;
Το καλό με τη λογοτεχνία είναι ότι είναι το μέρος όπου εμφανίζονται νέες απαντήσεις. Μας δείχνει πως δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις όπως πιστεύουν κάποιοι. Οι πολιτικοί θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε πως οι λύσεις είναι εύκολες. Χρειαζόμαστε τη λογοτεχνία γιατί μας θυμίζει πως τα πράγματα είναι περίπλοκα. Αυτός είναι ένα σημαντικός ρόλος.
Η λογοτεχνία σάς βοήθησε να κατανοήσετε τον εαυτό σας και τους άλλους καλύτερα;
Το να γράφεις μυθοπλασία είναι μια έντονη άσκηση στην ενσυναίσθηση. Για να γράψεις για ένα ήρωα πρέπει να τον καταλάβεις, να μπει στο μυαλό σου. Μαθαίνεις πολλά από αυτή τη διαδικασία. Μαθαίνεις να κατανοείς τους ανθρώπους. Μαθαίνεις για την εμπειρία που αποκομίζουν οι αναγνώστες σου διότι η ανάγνωση είναι, επίσης, μια άσκηση στην ενσυναίσθηση. Λυπάμαι τους ανθρώπους που δεν διαβάζουν διότι ζουν μόνο μια ζωή. Η ικανότητα να ζεις πολλές ζωές σε κάνει πιο πλούσιο ως άνθρωπο και ως πολίτη του κόσμου.
Τι κάνει έναν συγγραφέα καλό;
Είναι καθαρά μια τεχνική. Να ξέρει να γράφει καλές προτάσεις. Το θέμα του βιβλίου δεν έχει σημασία ούτε και πόσα βιβλία θα πουλήσει. Μόνο να ξέρει να γράφει καλά.
Τα βραβεία τον κάνουν καλύτερο;
Τα βραβεία είναι σαν μια ρουλέτα. Έχει πλάκα να λαμβάνεις βραβεία, αλλά δεν έχουν και τόση σημασία.
Το να μιλάς με τους αναγνώστες σου και να διαπιστώνεις πώς αισθάνθηκαν με το βιβλίο σου, είναι μια άλλη μορφή βραβείου;
Μου αρέσει αυτό. Είναι πολύ χρήσιμο γι’ αυτό που κάνω. Ως συγγραφέας είμαι συνηθισμένος να κάθομαι στο γραφείο μου και να γράφω. Κάτι που είναι πολύ μοναχικό, αλλά μου αρέσει. Από την άλλη, όμως, είναι πολύ υγιές να μιλάς με τον κόσμο και τους αναγνώστες σου.
*Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.