Μαριάνα Ενρίκες: «Οι άνθρωποι δεν είμαστε τόσο καλοί. Υπάρχει κρυφή βία μέσα σε όλους μας»

Ευθύς εξαρχής με ενημέρωσε πως της αρέσει ο Νικ Κέιβ. Άρα, ξεκινήσαμε καλά. Είναι χαρωπή, μικρή το δέμας και με χαρακτηριστικά ασπρόμαυρα μαλλιά (μέχρι προσφάτως τα είχε βάψει μοβ). Δύσκολο να πιστεύεις πως αυτή η γυναίκα γράφει ιστορίες τρόμου. Τα βιβλία της κάνουν γκελ στη χώρα μας. Κάτι που λογικά θα κάνει και το πολυσέλιδο μυθιστόρημά της Η δική μας πλευρά της νύχτας.

Το σίγουρο είναι ότι η Μαριάνα Ενρίκες είναι ένα γνήσιο τέκνο της λογοτεχνικής Αργεντινής. Με αφορμή την παρουσία της στην Αθήνα για το Φεστιβάλ ΛΕΑ, μιλήσαμε για τη λογοτεχνία τρόμου, τη δύσκολη περίοδο της δικτατορίας στη χώρα της, αλλά και για τα λογοτεχνικά βραβεία που έχει λάβει ως τώρα. 

Δεν ξέρω αν το γνωρίζετε αλλά στην Ελλάδα έχετε πολλούς και φανατικούς αναγνώστες. Ειδικά γυναίκες.

Αλήθεια; Δεν το γνώριζα.

Προσπαθώ να καταλάβω γιατί έλκονται από τον τρόμο που περικλείεται στις ιστορίες σας. Εσείς έχετε κάποια εξήγηση;

Προσπαθώ πάντα να σκέφτομαι τη δική μου παράδοση. Ο τρόμος και οι γυναίκες ήταν πάντα πολύ κοντά. Μιλάω πάντα για τη λογοτεχνία, γιατί στην καθημερινή ζωή ο καθένας κουβαλάει τους τρόμους του. Μιλούσαμε πριν για τον Νικ Κέιβ. Πολλές γυναίκες είναι φαν του κι όμως έχει σκοτώσει πολλές στα τραγούδια του.

Ειδικά στο άλμπουμ Murder Balands.

Και πιο πριν ακόμη. Μετά παντρεύτηκε και ηρέμησε. Ωστόσο, όλες εμείς που ήμασταν κοντά στα 40 τον βρίσκαμε πολύ σέξι. Όλο αυτό φέρνει στο νου τον Χίθκλιφ που είναι ένας ρομαντικός ήρωας. Αλλά ποιος τον δημιούργησε; Μια γυναίκα! (σ.σ.: αναφέρεται στο μυθιστόρημα της Έμιλι Μπροντέ Ανεμοδαρμένα ύψη). Η Μαίρη Σέλλεϊ έγραψε τον Φρανκεσνστάιν. Ολες οι ιστορίες φαντασμάτων των τελών του 19ου αιώνα, όλη η γκόθικ λογοτεχνία, ακούμπησαν τις γυναίκες της Λατινικής Αμερικής. Δεν χρειαζόταν να είναι μάγισσες. Ήταν ή θεραπεύριες ή αυτές που διατηρούσαν ζωντανή την παράδοση.

Μα το ίδιο ισχύει και με τη δική μας μυθολογία.

Φυσικά. Οι μάγισσες της Θεσσαλίας, ας πούμε. Η Περσεφόνη πάει στον Άδη. Οι γυναίκες έπρεπε πάντα να συμμορφώνονται σε συγκεκριμένες προσδοκίες της κοινωνίας που όμως οι ίδιες δεν ήθελαν. Γι’ αυτό κατέφευγαν στην προσποίηση και από την άλλη μεριά υπήρχε μέσα τους μια σκοτεινή πλευρά που έπρεπε πάντα να κρύβουν.

Από την άλλη, βέβαια, στις μέρες μας οι γυναίκες βιώνουν καθημερινά τη βία. Στην Ελλάδα καθημερινά ακούμε ειδήσεις για γυναίκες που δολοφονήθηκαν ή χτυπήθηκαν βάναυσα από τους συζύγους τους.

Ναι, σωστά. Ωστόσο, στη λογοτεχνία, γενικά, ο αναγνώστης βρίσκεται σε ένα προστατευμένο περιβάλλον. Η κλασική περίπτωση στις ταινίες τρόμου είναι μια γυναίκα να καταδιώκεται από έναν σίριαλ κίλερ. Για πολλές γυναίκες αυτό είναι μια πραγματικότητα. Φυσικά, μάλλον δύσκολα θα σε κυνηγήσει ο άντρας σου με ένα τσεκούρι.

Στη Λατινική Αμερική και ειδικά στην Αργεντινή, η βία κατά των γυναικών είναι κάτι που έχει επικρατήσει. Το χειρότερο που μπορούν να κάνουν οι γυναίκες είναι να το κρατούν σαν μυστικό. Όχι, πρέπει να μιλούν ανοιχτά. Με το να διαβάζεις βιβλία σαν τα δικά μου είναι σαν να σπας τη σιωπή.

Χμ, δεν είμαι τόσο σίγουρος πια…

Ναι, σωστά. Αυτές οι ταινίες, ακόμη και οι pulp, εμφανίζονταν ωσάν να ήταν πραγματικότητα ή σαν να ήταν διασκέδαση. Μπορεί να δεις μια γυναίκα να τρόμαζε όταν θα έβλεπε στην ταινία έναν αποκεφαλισμό, αλλά και πάλι, ο βασικός τρόμος έμενε εκεί. Κατά μια έννοια, όλο αυτό είναι μια προετοιμασία, μια εξάσκηση για τον τρόμο που μπορεί να συναντήσει στη ζωή της. Όταν τον αναγνωρίζεις, μπορείς να σχετιστείς μ’ αυτόν. Δεν γίνεται να ζητάς παρηγοριά μόνο από τα καλά πράγματα της ζωής. Οφείλεις να αναγνωρίζεις και τα επικίνδυνα σημεία της. Στη Λατινική Αμερική και ειδικά στην Αργεντινή, η βία κατά των γυναικών είναι κάτι που έχει επικρατήσει. Το χειρότερο που μπορούν να κάνουν οι γυναίκες είναι να το κρατούν σαν μυστικό. Όχι, πρέπει να μιλούν ανοιχτά. Με το να διαβάζεις βιβλία σαν τα δικά μου είναι σαν να σπας τη σιωπή.

Γιατί διαλέξατε τη λογοτεχνία τρόμου;

Πάντα μου άρεσε. Από μικρή είχα το ελεύθερο να παίρνω βιβλία από τη βιβλιοθήκη των γονιών μου. Ο πατέρας μου ήταν μηχανικός και η μητέρα του γιατρός, επομένως δεν μπορείς να πεις ότι ήταν διανοούμενοι. Μου άρεσε να αγοράζω βιβλία. Ειδικά αυτά που ήταν της μόδας τη δεκαετία του ‘70. Τα έβρισκες σε περίπτερα, ήταν πολύ φτηνά και πολλά από αυτά ανήκαν στην κλασική λογοτεχνία. Μπορούσες να βρεις από Καπότε και Μπόρχες έως Γκράχαμ Γκριν και Πόε. Θυμάμαι να τα αγοράζω κρίνοντας συνήθως από το χρώμα του εξωφύλλου. Μια φορά, όμως, βρήκα κάτι που ήταν πραγματικά τρομακτικό. Και τότε κατάλαβα πως μου άρεσε αυτό που διάβαζα. Θυμάμαι πως ακόμη και τη Χριστουγεννιάτικη ιστορία του Ντίκενς μου άρεσε γι’ αυτό το λόγο. Όταν ήμουν μικρή είχαμε δικτατορία στην Αργεντινή με αποτέλεσμα όλη η κατάσταση να είναι τρομακτική. Αυτές οι ιστορίες λειτουργούσαν ωσάν να ήταν ρεαλσιμός. Επιπλέον, πάντα μου άρεσε η μυθολογία από όλο τον κόσμο που πολύ συχνά είναι σκοτεινή. Για να μην πω για το Βίβλο που έχει πολλά σημεία, τα οποία μπορείς να τα χαρακτηρίσεις θρίλερ.

Ξεκινήσατε από την αρχή να γράφετε ιστορίες τρόμου;

Όχι, τα πρώτα δύο βιβλία μου δεν ήταν έτσι. Έγραφα τελείως ρεαλιστικά. Θα έλεγα πως κινούνταν σ’ αυτό που ονομάζουμε βρόμικο ρεαλισμό. Σαν αυτά που έγραφε ο Κάρβερ ή η Σίλβια Πλαθ.

Και τι έγινε ξαφνικά μέσα σας;

Δεν ξέρω, μάλλον άρχισα να κινούμαι περισσότερο «τοπικά». Η λογοτεχνία της Αργεντινής είναι εκπληκτική. Υπάρχει ο Μπόρχες, ο Κορτάσαρ, ο Κιρόγα, ο Ρούλφο, ακόμη και ο Μάρκες – κι ας ήρθε από άλλο μέρος. Ολοι τους κινούνταν στη λογοτεχνία του φανταστικού, ο καθένας με το δικό του στιλ. Αποφάσισα, λοιπόν, να κινηθώ πιο παραδοσιακά και άρχισε να μου αρέσει αυτό που έγραφα. Είχα, δε, την προπαίδεια σ’ αυτού του είδους τη λογοτεχνία από το σχολείο. Οι μικρές, κάπως τρομακτικές ιστορίες του Μπόρχες και του Κορτάσαρ ήταν τα βασικά λογοτεχνικά υλικά που έλαβα από τα σχολικά μου χρόνια.

Η Μαριάνα Ενρίκες γεννήθηκε το 1973 στο Μπουένος Άιρες. Σπούδασε δημοσιογραφία στο Πανεπιστήμιο Λα Πλάτα και είναι βοηθός αρχισυντάκτη στο ένθετο για τις τέχνες και τα γράμματα της εφημερίδας PaginaΙ12. Η πρώτη της συλλογή διηγημάτων με τίτλο Οι κίνδυνοι του να καπνίζεις στο κρεβάτι (2009, Εκδόσεις Πατάκη 2023) μπήκε στις βραχείες λίστες των βραβείων Booker International, Kirkus, Ray Bradbury και του βραβείου λογοτεχνίας των Los Angeles Times. Η τέταρτή της συλλογή με τίτλο Όσα χάσαμε στις φλόγες (2016, Εκδόσεις Πατάκη, 2018) μεταφράστηκε σε περισσότερες από 25 γλώσσες και το 2017 απέσπασε το βραβείο Ciutat de Barcelona. Το Η δική μας πλευρά της νύχτας (Εκδόσεις Πατάκη, 2024) είναι το τέταρτο μυθιστόρημά της. Πρωτοκυκλοφόρησε στα ισπανικά το 2019 και έχει μέχρι τώρα μεταφραστεί σε περισσότερες από έξι γλώσσες. Για το ίδιο βιβλίο, η Ενρίκες τιμήθηκε με τα βραβεία Premio de la Critica (2019), Premio Herralde de Novela (2019) και Kelvin 505 (2020).

Γίνατε γνωστή από τα διηγήματά σας, ωστόσο Η δική μας πλευρά της νύχτας είναι ένα ογκώδες μυθιστόρημα. Πώς ήταν αυτή τη μετάβαση;

Για να είμαι ειλικρινής άρχισα να βαριέμαι να γράφω συνέχεια μικρές ιστορίες. Κάποια στιγμή έγραψα μια νουβέλα που κινούνταν στο χώρο του φανταστικού, αλλά δεν περιείχε τρόμο και το εξέδωσα μόνη, όχι από κάποιον εκδοτικό. Στο τέλος είπα: «Αρκετά με τις μικρές ιστορίες». Ήθελα να περάσω πολύ καιρό με κάποιους ήρωες, να τους γνωρίσω καλά. Το μυθιστόρημα είναι μια συνάντηση με τον κόσμο. Ξεκίνησα και δεν μπορούσα να σταματήσω και ήθελα να βγει μεγάλο. Όσο μεγάλο έπρεπε. Να σκεφτείτε πως έκοψα περίπου 200 σελίδες που δεν χρειάζονταν. Ήθελα να βιώσω αυτή την εμπειρία. Ως συγγραφέας βαριέσαι κάποιες φορές και θέλεις να κάνεις κάτι άλλο.

Προφανώς και όλα αυτά δεν μπορούν να χωρέσουν σε ένα διήγημα.

Δεν μπορούν με τίποτα. Το διήγημα είναι μια εικόνα, μια ιδέα. Είναι σαν ένα τραγούδι. Αυτή τη φορά ήθελα να φτιάξω ένα διπλό άλμπουμ!

Η δική μας πλευρά της νύχτας περιέχει πολλά πράγματα: από μια παράξενη σέχτα έως ένα γιγάντιο Σκοτάδι που καταπίνει ανθρώπους. Από ομοερωτικές σχέσεις έως το δέσιμο ανάμεσα σε έναν πατέρα και τον γιο του. Κατά τη γνώμη σας, όμως, ποια είναι η «καρδιά» του μυθιστορήματος;

Νομίζω πως είναι η κληρονομιά, η οικογένεια και οι σχέσεις που διαμορφώνεται εντός της. Το ερώτημα είναι αν μπορείς να σπάσεις το δεσμό με την οικογένειά σου και να μην συνεχίσεις να τραυματίζεσαι. Φυσικά, το αποτέλεσμα είναι αρνητικό στο βιβλίο. Αυτό είναι το συναισθηματικό κέντρο του βιβλίου. Πρώτα, όμως, σκέφτηκα πως ήθελα να κινείται στο χώρο του φανταστικού. Σκέφτηκα αυτή τη σέχτα. Γενικώς έχω μια εμμονή με τις σέχτες, αλλά όχι με εκείνες που είναι συνωμοσιολογικές. Πιο πολύ με τις βρετανικές σέχτες του 19ου αιώνα στις οποίες μετείχαν και εξέχοντες συγγραφείς. Αυτές είχα στο μυαλό μου. Ήθελα αυτή η σέχτα να λατρεύει έναν θεό που δεν θα έχει όνομα και σχήμα. Πολύ μετά ήρθαν οι χαρακτήρες που πλαισίωσαν τη βασική ιδέα. Δημιούργησα εκείνους που έχουν δύναμη και τους άλλους που είναι σκλάβοι και είναι εντελώς αναιμικοί. Αυτό το βιβλίο είναι μια συλλογή από πράγματα με τα οποία έχω εμμονή.

Υπάρχει, πάντως, και η πολιτική πλευρά στο βιβλίο σας που δεν είναι καθόλου αμελητέα.

Συμφωνώ. Με ενδιαφέρει πολύ η πολιτική. Κάθε ιστορία που αναπτύσσεται στη Λατινική Αμερική, αναπόδραστα είναι πολιτική.

Η χούντα επηρέασε τους συγγραφείς στη χώρα σας; Εσάς σας άλλαξε τη ζωή;

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας ήμουν παιδί. Επιβλήθηκε το 1976, ενώ εγώ γεννήθηκα στο τέλος του 1973. Ολη η παιδική μου ηλικία πήγε παράλληλα με τη δικτατορία. Τα πράγματα που θυμάμαι είναι έντονα και άλλα που δεν θυμάμαι. Αυτό που γνωρίζω καλά είναι ότι ήμουν ένα αγχώδες παιδί. Φοβόμουν ότι μπορεί κάποια στιγμή οι γονείς μου να μην γύριζαν σπίτι, κάτι που θα μπορούσε να συμβεί. Μπορεί να μην ήξερα από πολιτική εκείνα τα χρόνια, ωστόσο δεν υπήρχε άλλη πραγματικότητα για ‘μένα. Γύρω στα 10 μου χρόνια άρχισα να καταλαβαίνω πολλά πράγματα, ενώ η Δημοκρατία πλησίαζε. Η καρδιά του μυθιστορήματος είναι ο φόβος του άγνωστου. Κι αυτό το άγνωστο ήταν καθαρά πολιτικό. Δεν ήταν ένα μυθολογικό τέρας. Από το ‘30 η δημοκρατική τάξη καταλύθηκε αρκετές φορές στη χώρα μου κι αυτό έκανε μπάχαλο την κοινωνία. Τα πάντα άρχισαν να γίνονται ασταθή και κανείς δεν ήξερε τι θα γίνει με τα χρήματά του και το μέλλον του. Δεν είναι τυχαίο ότι οι άνθρωποι άρχισαν να αποκτούν νευρώσεις και να τρελαίνονται.

Ήθελα να είναι τόσο σκληρός ο Χουάν, αλλά ήθελα να φαίνεται και η αγάπη μέσα του. Αυτό ήταν δύσκολο γιατί έχουμε να κάνουμε με ένα μαγικό πρόσωπο. Καθώς προχωράει το βιβλίο, ο Χουάν τρελαίνεται τόσο πολύ που δεν μοιάζει καν με άνθρωπο.

Στο βιβλίο υπάρχει ένας πολύ ιδιαίτερος ήρωας: ο Χουάν. Είναι μια έντονη προσωπικότητα. Ένας αντι-ήρωας που εύκολα μπορείς να μισήσεις. Ωστόσο, εδώ έχουμε έναν ήρωα που μπορεί να κάνει το κακό, αλλά ταυτόχρονα και το καλό.

Ο Χουάν είναι ένας τραυματισμένος ήρωας. Δεν μπορεί να ελέγξει τη δύναμή του που καταστρέφει άλλους. Είναι αγανακτισμένος. Αγαπάει το παιδί μου, αλλά δεν μπορεί να ξεφύγει από την αγανάκτησή του. Αυτό που λέει είναι ότι δεν μπορεί να κάνει κάτι άλλο για να σώσει το παιδί του. Παραδέχεται πως είναι άρρωστος και ότι πεθαίνει. Αυτό που σκεφτόμουν καθώς έγραφα τον Χουάν είναι ότι οι άνθρωποι όταν έχουν τη δύναμη στα χέρια τους για να κάνουν κακό στους άλλους, θα τη χρησιμοποιήσουν. Εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε τόσο καλοί. Υπάρχει κρυφή βία μέσα σε όλους μας. Αυτό που συμβαίνει ανάμεσα στον πατέρα και τον γιο στο βιβλίο είναι ενδοικογενειακή βία. Το παιδί τον αγαπάει, αλλά και τον φοβάται ταυτόχρονα. Ήθελα να είναι τόσο σκληρός ο Χουάν, αλλά ήθελα να φαίνεται και η αγάπη μέσα του. Αυτό ήταν δύσκολο γιατί έχουμε να κάνουμε με ένα μαγικό πρόσωπο. Καθώς προχωράει το βιβλίο, ο Χουάν τρελαίνεται τόσο πολύ που δεν μοιάζει καν με άνθρωπο.

Αρα υποθέτω ότι σας προβλημάτισε η παρουσία του στο βιβλίο.

Ναι, και ειδικά τεχνικά. Θα έπρεπε να είναι ένας αντι-ήρωας, αλλά όχι σε σημείο να γίνει αντιπαθής. Φυσικά, θα υπάρξουν αναγνώστες που θα τον μισήσουν. Κι όμως, ο Χουάν είναι θύμα της σέχτας.

Πόση αλήθεια υπάρχει στο βιβλίο και πόση επινόηση;

Τα περισσότερα είναι επινόηση. Αυτά που είναι πραγματικά είναι οι τόποι στους οποίους κινούνται οι ήρωες. Όλο το road trip του πρώτου μέρους είναι κάτι που το έχω κάνει κι εγώ μικρή με τους γονείς μου. Όλα τα μέρη που αναφέρω στο βιβλίο είναι πραγματικά. Το τελευταίο μέρος που αναπτύσσεται σε μια μικρή πόλη του Μπουένος Άιρες είναι επίσης πραγματική, καθώς έχω ζήσει εκεί. Ήθελα να υπάρχει κάτι αληθινό στο βιβλίο, καθώς όλα τα άλλα που συμβαίνουν είναι παλαβά. Ακόμη κι αν ο αναγνώστης δεν τα ξέρει τα μέρη, ήθελα να είναι σίγουρος πως κινείται σε μια ρεαλιστική αφήγηση.

Φυσικά και θέλω να βγάζω βιβλία που με εκφράζουν και αιαθάνομαι άνετα μ’ αυτό που έχω κάνει, αλλά δεν το βρίσκω και τραγικό να μην γράψω βιβλίο για ένα χρόνο.

Η δημοσιογραφία, που είναι και το επάγγελμά σας, επηρεάζει τη συγγραφή;

Κάποιες φορές εξηγώ πολύ αναλυτικά κάποια πράγματα. Δεν ξέρω αν αυτό είναι απαραίτητα κακό, αλλά κάποιοι μου το επισημαίνουν. Ωστόσο, ο δημοσιογραφία με έχει βοηθήσει να μην έχω πρόβλημα με τη λευκή σελίδα. Είτε είναι καλή ή κακή η δουλειά που έχω κάνει, την έκανα και τελείωσε. Αύριο είναι μια άλλη μέρα. Εχω γράφει τόνους από κακά άρθρα. Κανένας δεν τα θυμάται. Οι περισσότεροι συγγραφείς είναι πολύ πιεσμένοι. Εγώ δεν είμαι έτσι. Φυσικά και θέλω να βγάζω βιβλία που με εκφράζουν και αιαθάνομαι άνετα μ’ αυτό που έχω κάνει, αλλά δεν το βρίσκω και τραγικό να μην γράψω βιβλίο για ένα χρόνο ή αν αυτό που θα βγάλω δεν με κάνει να αισθάνομαι και τόσο άνετα. Η δική μου γενιά δημοσιογράφων γαλουχήθηκε να δουλεύει σε γραφείο και με αρκετή πίεση χρόνου για να γραφτούν γρήγορα τα άρθρα. Τα γράφαμε και αυτό ήταν. Δεν μας ενδιέφερε τίποτα άλλο. Το μοναδικό που με νοιάζει είναι να προσπαθώ και να προσπαθώ γράφοντας. Δεν πιστεύω πως πρέπει να υποφέρω για το γράψιμο, αλλά να το χαίρομαι.

Έχετε ήδη πάρει αρκετά βραβεία. Σας άλλαξαν τη ζωή;

Ποτέ δεν συνδύασα τα βιβλία με τα βραβεία. Είμαι ευγνώμων για τα βραβεία, αλλά δεν γράφω γι’ αυτά. Θυμάμαι την Ούρσουλα ΛεΓκεν, όταν πήρε Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας σε μεγάλη ηλικία και είπε ότι έβλεπε κάθε χρόνο να πηγαίνουν τα βραβεία σε συγγραφείς της ρεαλιστικής λογοτεχνίας. Το ίδιο σκέφτομαι κι εγώ. Ολα τα βραβεία που έχω πάρει είναι σαν μια έκπληξη για ‘μένα, αλλά δεν τα κυνηγάω. Ακόμη δεν έχω καταλάβει γιατί έλαβα βραβείο για τα διηγήματά μου. Το θέμα είναι ότι δεν έχω πάρει ακόμη το βραβείο που θέλω και είναι το Bram Stoker. Κάθε χρόνο λέω «γιατί δεν το πήρα εγώ; Γιατί δεν τους αρέσω;».

^＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.