Κατερίνα Ρουντσενκόβα: «Όλος ο κόσμος είναι πηγή έμπνευσης»

Ο ήχος του νερού μάς συντροφεύει σταθερά, καθώς περπατάμε στους αμμόλοφους με την Κατερίνα Ρουντσενκόβα. Συναντάμε αόρατους επισκέπτες, σκιές από το παρελθόν, ένα δελφίνι που ψάχνει για νάρκες, έναν καλομαθημένο κροκόδειλο, ακόμα και μια μυθική θεά του βάλτου. Το μοναχικό σύμπαν της Τσέχας ποιήτριας κατοικείται από παράξενα πλάσματα και σιωπηλούς περαστικούς, και δεν είναι δύσκολο να σκιαγραφήσουμε το πορτρέτο μιας εσωστρεφούς γυναίκας που βρίσκει την έμπνευση κυρίως στην ενδοσκόπηση και τον στοχασμό πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις.

Εντούτοις, η Κατερίνα Ρουντσενκόβα τυχαίνει να είναι, επίσης, μια πολυτάλαντη και ακούραστη δημιουργός, η οποία έχει σπουδάσει συγγραφή σεναρίου, οικονομικά και μάνατζμεντ, έχει ασχοληθεί με τη μουσική, τη φωτογραφία, την υποκριτική και τη μετάφραση, ενώ μέχρι την έναρξη της πανδημίας ήταν συστηματικά στη λίστα των προσκεκλημένων μεγάλων λογοτεχνικών φεστιβάλ ανά τον κόσμο. Αναγνωρισμένη θεατρική συγγραφέας εντός και εκτός Τσεχίας, στα έργα της συχνά αναδεικνύει τα παράδοξα της γυναικείας ταυτότητας. Η δουλειά της έχει μεταφραστεί σε περίπου 20 γλώσσες αποσπώντας σημαντικές διακρίσεις. Η ποιητική συλλογή Περπατώντας στους αμμόλοφους είναι το πρώτο της βιβλίο που εκδίδεται στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της σειράς «Ποίηση από όλον τον κόσμο» των εκδόσεων Βακχικόν.

Ποιοι συγγραφείς και ποιητές καθόρισαν την εφηβική και νεανική σας ηλικία;

Από τους Τσέχους ποιητές οι Vladimír Holan, Jiří Orten, Ivan Diviš, Zbyněk Hejda. Από τους πεζογράφους οι Mπόχουμιλ Χράμπαλ και Μίλαν Κούντερα και φυσικά ο θεατρικός συγγραφέας Βάτσλαβ Χάβελ. Από τους ξένους ποιητές οι Πάουλ Τσελάν, Υβ Μπονφουά, Γκότφριντ Μπενν, η Σαπφώ, ο Μπασό και πολλοί άλλοι. Και από τους θεατρικούς ο Μπέκετ, ο Τσέχωφ, ο Τενεσί Ουίλιαμς, ο Τόμας Μπέρνχαρντ. Ως φεμινίστρια με διαμόρφωσαν η Βιρτζίνια Γουλφ, η Σιμόν ντε Μποβουάρ και η Σίλβια Πλαθ.

Σας προβληματίζει το γεγονός ότι τα ποιήματά σας χάνουν λίγη από την ουσία τους όταν μεταφράζονται; Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα χαρακτηριστικά μιας καλής μετάφρασης;

Τα ποιήματα που μεταφράζονται αναπόφευκτα χάνουν κάτι από την ουσία τους, η οποία είναι άρρηκτα δεμένη με τη γλώσσα. Μα μπορούν να αποκτήσουν καινούριο νόημα αν ο μεταφραστής έχει μια καλή αίσθηση της γλώσσας ή είναι και ο ίδιος ποιητής, οπότε κατορθώνει να βρει τα γλωσσικά ισοδύναμα των λέξεων, του ρυθμού, των αμφισημιών, των παρηχήσεων... Προσωπικά θεωρώ ότι μπορούμε να αναγνωρίσουμε έναν καλό μεταφραστή επειδή θέτει στον συγγραφέα ερωτήματα σχετικά με τα γραπτά του. 

Η μοναξιά είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης και γι’ αυτόν τον λόγο συνιστά ανεξάντλητη πηγή λογοτεχνικής έμπνευσης.

Θα λέγατε ότι η μοναξιά αποτελεί μια ανεξάντλητη πηγή λογοτεχνικής έμπνευσης ή αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης κατάστασης;

Η μοναξιά είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης και γι’ αυτόν τον λόγο συνιστά ανεξάντλητη πηγή λογοτεχνικής έμπνευσης.

Πιστεύετε ότι οι γυναίκες εξακολουθούν να υπό-εκπροσωπούνται στη λογοτεχνία και τις τέχνες;

Φυσικά, αν και δεν έχω στατιστικές στη διάθεσή μου, δεν είμαι ιστορικός, ούτε θεωρητικός ή κοινωνιολόγος, επομένως αυτή είναι απλώς η προσωπική μου εντύπωση. Έχω την αίσθηση ότι η κατάσταση βελτιώνεται στη λογοτεχνία και το θέατρο, εκδίδονται πολλά βιβλία από γυναίκες ποιήτριες και μυθιστοριογράφους, τα θέατρα ανεβάζουν έργα γυναικών συγγραφέων και περισσότερες γυναίκες δραματουργοί και σκηνοθέτες συμμετέχουν σε δημιουργικές ομάδες. Το ερώτημα είναι αν θα κατορθώσουν να περάσουν στην «επίσημη» θεωρία εφόσον η ιστορία της τέχνης παραμένει ανδροκρατούμενη. Στη Γερμανία προσπαθούν να γεφυρώσουν το χάσμα εξασφαλίζοντας ότι παρουσιάζονται ισάριθμα έργα ανδρών και γυναικών σκηνοθετών. Το μέτρο είναι αμφιλεγόμενο, αλλά νομίζω πως συνιστά έναν αποτελεσματικό τρόπο να αντιμετωπίσεις μια ιστορική ανισορροπία.

Που αναζητάτε έμπνευση για τη δουλειά σας;

Στη ζωή μου, τα όνειρά μου, στην τέχνη – τη λογοτεχνία, τη μουσική, το θέατρο, τις καλές τέχνες... Εν συντομία, σχεδόν παντού, στη φύση, την οικογένειά μου, τις ιστορίες των φίλων μου... όλος ο κόσμος είναι πηγή έμπνευσης!

Πώς έχει επηρεάσει η πανδημία τη ζωή και τη δημιουργικότητά σας; 

Εργάζομαι περισσότερο από το σπίτι, έχω λιγότερες κοινωνικές επαφές αλλά αφιερώνω περισσότερο χρόνο στη γιόγκα και τον διαλογισμό. Ξανάρχισα να παίζω πιάνο και να συνθέτω τραγούδια, μαθαίνω ισπανικά... και ελπίζω όλα αυτά να περάσουν σύντομα και, το πιο σημαντικό, να αρχίσουμε πάλι να ταξιδεύουμε.

Και τι συμβαίνει με τη θεατρική σκηνή της Πράγας; Πιστεύετε ότι θα ξεπεράσει το πλήγμα έπειτα από το λοκντάουν και τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης;

Από την αρχή της πανδημίας κάποια θέατρα δοκίμασαν να κάνουν streaming τις παραστάσεις τους. Τώρα δημιουργούν παραγωγές ειδικά σχεδιασμένες ή προσαρμοσμένες στη διαδικτυακή προβολή. Ορισμένα θέατρα είχαν την ιδέα να παρουσιάσουν παραστάσεις σε εσωτερικό χώρο, ενώ οι θεατές παρακολουθούσαν απ’ έξω. Φυσικά τίποτα απ' όλα αυτά δεν υποκαθιστά την πραγματική θεατρική εμπειρία, η οποία μου λείπει τρομερά. 

Ο δικός μας θίασος, για τον οποίο έγραψα το τελευταίο μου έργο (στο οποίο είχα και τον πρωταγωνιστικό ρόλο), αναγκάστηκε να ακυρώσει πολλές παραστάσεις και όλα έχουν αναβληθεί για κάποια στιγμή στο μακρινό μέλλον. Είναι θλιβερό. Όμως δεν έχω αμφιβολία πως, όταν η πανδημία τελειώσει, το θέατρο θα ζωντανέψει ξανά!

* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΑΝΟΥΔΟΥ είναι δημοσιογράφος.

Η Κατερίνα Ρουντσενκόβα (Kateřina Rudčenková, 1976) είναι Τσέχα ποιήτρια και θεατρική συγγραφέας. Έχει κερδίσει τα Βραβεία Hubert Burda (2003) και Magnesia Litera (2014) για την ποίησή της, και το Β’ Βραβείο Alfréd Radok (2006) για θεατρικό της έργο. Τα ποιήματά της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες (αγγλικά, γερμανικά, σλοβένικα, ελληνικά, γαλλικά, κ.ά.) και έχουν περιληφθεί σε διάφορες διεθνείς ανθολογίες.