alt

Για τον συλλογικό τόμο «Ιστορίες μαθηματικής φαντασίας» (μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής, εκδ. Αλεξάνδρεια).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Σε μια εργασία του, που βρέθηκε μετά τον θάνατό του, ο Γερμανός μαθηματικός Άουγκουστ Μέμπιους (1790-1868) περιέγραψε τις ιδιότητες των επιφανειών μίας όψεως· μεταξύ αυτών, και της ταινίας Μέμπιους, που σχηματίζεται αν περιστραφεί το ένα άκρο μιας ορθογώνιας ταινίας κατά 180 μοίρες και στη συνέχεια ενωθούν οι δύο απέναντι πλευρές, αποχτώντας έτσι μόνο μία πλευρά, μία ακμή και την ιδιότητα, όταν κόβουμε την ταινία κατά μήκος, να παίρνουμε μία μεγαλύτερη αντί για δύο, κι όταν κόβουμε αυτή τη δεύτερη κατά μήκος, να παίρνουμε δύο ταινίες τη μια μέσα στην άλλη. Νωρίτερα από τον Μέμπιους, ο Ελβετός μαθηματικός Λέοναρντ Όιλερ είχε θέσει τις πρώτες βάσεις της τοπολογίας, του κλάδου των μαθηματικών στον οποίον δύο οντότητες θεωρούνται ισοδύναμες αν μπορούν με συνεχή παραμόρφωση, αλλά χωρίς θραύση ή σχίσιμο, να συμπέσουν η μια με την άλλη στο χώρο.

O Ελβετός μαθηματικός Λέοναρντ Όιλερ είχε θέσει τις πρώτες βάσεις της τοπολογίας, του κλάδου των μαθηματικών στον οποίον δύο οντότητες θεωρούνται ισοδύναμες αν μπορούν με συνεχή παραμόρφωση, αλλά χωρίς θραύση ή σχίσιμο, να συμπέσουν η μια με την άλλη στο χώρο.

Στη λωρίδα του Μέμπιους, και σε τοπολογικά παράδοξα, βασίζονται κάποια από τα καλύτερα διηγήματα στη συλλογή Ιστορίες μαθηματικής φαντασίας. Στο «Ένα μετρό που λεγόταν Μέμπιους», το μοναδικό που έγραψε ο αστρονόμος Άρμιν Γιόζεφ Ντόιτς, με αξιοζήλευτο ρυθμό εξιστορείται η εξαφάνιση ενός συρμού με τετρακόσιους επιβάτες από το μετρό της Βοστώνης όταν προστίθεται μια νέα παρακαμπτήριος στο σύστημα. «Η παρακαμπτήριος έκανε τη συνδεσιμότητα ολόκληρου του Συστήματος να φτάσει σε τόσο υψηλή τάξη, που δεν ξέρω πώς να την υπολογίσω. Υποψιάζομαι ότι η συνδεσιμότητα έχει γίνει άπειρη», λέει ο δόκτωρ Τούπελο, ο μαθηματικός που προσπαθεί να διαλευκάνει την πρωτοφανή αυτή εξαφάνιση, και η αφηγηματική ακρίβεια του Ντόιτς κάνει το απίστευτο πιστευτό – κι εξόχως διασκεδαστικό. 

Όπως εξίσου διασκεδαστικό είναι το διήγημα «Ο άπλευρος καθηγητής» του Μάρτιν Γκάρντνερ, όπου χάρη στην εφαρμογή τοπολογικών παράδοξων σε διπλώσεις κι αναδιπλώσεις ενός ανθρωπίνου σώματος, ζηλευτές ως κι από τον πλέον ικανό άνθρωπο λάστιχο («το δεξί χέρι κάτω απ’ το αριστερό πόδι, μετά γύρω απ’ το κεφάλι ώσπου ν’ αρπάξει το δεξί αυτί. Ύστερα στρίψιμο του αριστερού χεριού με παρόμοιο τρόπο, ώστε να πιάσει τη μύτη, κ.λπ.») ο καθηγητής Σλαπενάρσκι εξαφανίζει έναν άλλον καθηγητή κι έπειτα τον ίδιο του τον εαυτό. 

Και στο διήγημα «Κι έχτισε ένα στρεβλό σπίτι» του Ρόμπερτ Χάινλαϊν, ένας αρχιτέκτονας κατασκευάζει ένα σπίτι του οποίου το σχήμα είναι ένα «τεσσεράκτιο· οκτώ κύβοι που σχηματίζουν τις πλευρές ενός υπερκύβου σε τέσσερις διαστάσεις», που επιφυλάσσει λογής λογής εκπλήξεις, όχι τόσο ευχάριστες όλες, στους ιδιοκτήτες του, το ζεύγος Μπέιλι. 

Το πρώτο θεώρημα μη πληρότητας του Γκέντελ, πως «οποιαδήποτε αποτελεσματικά παραχθείσα θεωρία που είναι ικανή να εκφράσει τη στοιχειώδη αριθμητική δεν μπορεί να είναι και συνεπής και πλήρης», είναι η αιτία να μεταμορφωθεί ο κόσμος από μια αφελώς δοσμένη εντολή σ’ έναν υπολογιστή, στην «Κατάρα του Γκέντελ», του Τζορτζ Ζιμπρόφσκι· και στη «Συγκλίνουσα σειρά», του Λάρι Νίβεν, ένας δαίμονας ηττάται μ’ ένα απλό αλλά ιδιοφυές μαθηματικό τέχνασμα.

Η επιστημονική φαντασία έχει υπάρξει το κατεξοχήν λογοτεχνικό είδος που χρησιμοποίησε νέες επιστημονικές ιδέες –της φυσικής, της βιολογίας– για να ψυχαγωγήσει τους αναγνώστες και να τους προειδοποιήσει για τους κινδύνους που αυτές οι ιδέες ενέχουν.

Στον «Φωτοβόλο» του Γκρεγκ Ίγκαν, μια μάχη δίνεται με όπλο τα μαθηματικά, σε μιαν ιστορία βιομηχανικής κατασκοπείας κι επαφής με έναν παράλληλο κόσμο. Στο «Μέσα στον κομήτη» του Άρθουρ Κλαρκ, τα μέλη μιας αποστολής στο διάστημα, στο χείλος της καταστροφής όταν παύει ο υπολογιστής να λειτουργεί, φτιάχνουν με χάντρες περασμένες σε σύρμα άβακες, συνεργάζονται για να κάνουν όλοι μαζί τους πολύπλοκους υπολογισμούς που απαιτούνται για την πλοήγηση, και δημιουργούν έτσι «έναν υπολογιστή από ανθρώπινα όντα, αντί για ηλεκτρονικά κυκλώματα». Και στον «Άνθρωπο-π» ο Άφρεντ Μπέστερ, όπως στο μυθιστόρημα Γκόλεμ 100 και σ’ άλλα του έργα, «παίζει» με τα γράμματα, τις λέξεις και την όψη της σελίδας, ενσωματώνοντας στην αφήγησή του, ως δομικό στοιχείο της, αυτά τα τυπογραφικά παιχνίδια. 

Η επιστημονική φαντασία έχει υπάρξει το κατεξοχήν λογοτεχνικό είδος που χρησιμοποίησε νέες επιστημονικές ιδέες –της φυσικής, της βιολογίας– για να ψυχαγωγήσει τους αναγνώστες και να τους προειδοποιήσει για τους κινδύνους που αυτές οι ιδέες ενέχουν. Έτσι, αρχής γενομένης από την Επιπεδοχώρα (Flatland, 1884), που ο Έντουιν Άμποτ Άμποτ την εμπνεύστηκε, όπως γράφει ο Τεύκρος Μιχαηλίδης στον πρόλογό του στις Ιστορίες, «από τις νεόκοπες θεωρίες περί τέταρτης διάστασης, τοποθετώντας την αφήγησή του σ’ ένα χώρο δύο διαστάσεων, όπου η έννοια του βάθους είναι όχι μόνο ανύπαρκτη αλλά και ακατανόητη», η επιστημονική φαντασία δεν έχει πάψει να υφαίνει ιστορίες με μαθηματικές ιδέες και παράδοξα – και άλλωστε δεν ήταν λίγοι οι συγγραφείς της με μαθηματικές σπουδές, από τον Άρθουρ Κλαρκ ως τον Μπόρις Στρουγκάτσκι (συγγραφέα του Στάλκερ [Πικνίκ δίπλα στο δρόμο], μαζί με τον αδερφό του Αρκάντι). Κάποιες από τούτες τις ιστορίες ανθολογεί και μεταφέρει στα ελληνικά με αγάπη, εδώ, ο Χριστόδουλος Λιθαρής, έμπειρος μεταφραστής και λάτρης της επιστημονικής φαντασίας.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Τώρα πείτε μου τι έγινε», τους προέτρεψε ο Τιλ. «Νόμιζα ότι είχατε φύγει».
«Μα φύγαμε… Βγήκαμε από την εξώπορτα και βρεθήκαμε εδώ πάνω, στο καθιστικό».
«Μα τι στην ευχή μου λέτε; Χμμμ – για περιμένετε ένα λεπτό». Ο Τιλ πήγε στο καθιστικό. Εκεί ανακάλυψε ότι το μεγάλο παράθυρο στην άκρη του δωματίου ήταν ανοιχτό. Κοίταξε επιφυλακτικά από μέσα του. Αυτό που είδε δεν ήταν η ύπαιθρος της Καλιφόρνιας, αλλά το δωμάτιο του ισογείου – ή ένα πανομοιότυπο αντίγραφό του. Δεν είπε τίποτα, παρά γύρισε στο άνοιγμα της σκάλας και κοίταξε κάτω. Το δωμάτιο του ισογείου ήταν στη θέση του. Με κάποιο τρόπο, κατάφερνε να βρίσκεται σε δύο διαφορετικά μέρη ταυτόχρονα, σε διαφορετικά επίπεδα.

altΙστορίες μαθηματικής φαντασίας
Συλλογικό
Μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής
Πρόλογος Τεύκρος Μιχαηλίδης
Αλεξάνδρεια 2018
Σελ. 312, τιμή εκδότη €15,90

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ηθοποιός» της Αν Ένραϊτ (κριτική) – Κόρη που μεγαλώνει στη σκιά μιας μητέρας σταρ

«Ηθοποιός» της Αν Ένραϊτ (κριτική) – Κόρη που μεγαλώνει στη σκιά μιας μητέρας σταρ

Για το μυθιστόρημα της Αν Ένραϊτ (Anne Enright) «Ηθοποιός» (μτφρ. Μαρία Φακίνου, εκδ. Καστανιώτη). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Sunset Boulevard» του Μπίλι Γουάιλντερ.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...
«Οι ξαδέλφες» της Αουρόρα Βεντουρίνι (κριτική) – Ιστορία μιας μοναδικής κι αλλόκοτης οικογένειας

«Οι ξαδέλφες» της Αουρόρα Βεντουρίνι (κριτική) – Ιστορία μιας μοναδικής κι αλλόκοτης οικογένειας

Για το βιβλίο της Αουρόρα Βεντουρίνι (Aurora Venturini) «Οι ξαδέλφες» (μτφρ. Μαρία Αθανασιάδου, Θεώνη Κάμπρα, Αλίκη Μανωλά, Ιφιγένεια Ντούμη, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Carnivora). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία του Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι «Santa Sangre» (1989).

...
«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

Για το μυθιστόρημα του Κόρμακ ΜακΚάρθι (Cormac McCarthy) «Stella Maris» (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «God's Crooked Lines» του Oriol Paulo.

Γράφει ο Γιάννης Χατζηκρυστάλλης

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

O Μπενχαμίν Λαμπατούτ στη Στέγη: «Όλοι οι αγαπημένοι μου δημιουργοί πέθαναν φτωχοί και μόνοι, οπότε κάτι κάνω λάθος»

O Μπενχαμίν Λαμπατούτ στη Στέγη: «Όλοι οι αγαπημένοι μου δημιουργοί πέθαναν φτωχοί και μόνοι, οπότε κάτι κάνω λάθος»

Ο Χιλιανός συγγραφέας Μπενχαμίν Λαμπατούτ (Benjamín Labatut) μίλησε χθες με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση, στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης. Τα βιβλία του συγγραφέα, που ήταν διαθέσιμα στο φουαγιέ του ισογείου της Στέγης, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Δώμα.

...
«Τα καταστρέψατε όλα» της Λάρα Καλέγια (προδημοσίευση)

«Τα καταστρέψατε όλα» της Λάρα Καλέγια (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη βραβευμένη με το «Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUPL) 2021» συλλογή διηγημάτων της Μαλτέζας συγγραφέως Λάρα Καλέγια (Lara Calleja) «Τα καταστρέψατε όλα» (μτφρ. Βίκυ Πορφυρίδου), η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: ...

«Ηθοποιός» της Αν Ένραϊτ (κριτική) – Κόρη που μεγαλώνει στη σκιά μιας μητέρας σταρ

«Ηθοποιός» της Αν Ένραϊτ (κριτική) – Κόρη που μεγαλώνει στη σκιά μιας μητέρας σταρ

Για το μυθιστόρημα της Αν Ένραϊτ (Anne Enright) «Ηθοποιός» (μτφρ. Μαρία Φακίνου, εκδ. Καστανιώτη). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Sunset Boulevard» του Μπίλι Γουάιλντερ.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα καταστρέψατε όλα» της Λάρα Καλέγια (προδημοσίευση)

«Τα καταστρέψατε όλα» της Λάρα Καλέγια (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη βραβευμένη με το «Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUPL) 2021» συλλογή διηγημάτων της Μαλτέζας συγγραφέως Λάρα Καλέγια (Lara Calleja) «Τα καταστρέψατε όλα» (μτφρ. Βίκυ Πορφυρίδου), η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: ...

«Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα-φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 - 1991» του Αχιλλέα Σύρμου (προδημοσίευση)

«Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα-φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 - 1991» του Αχιλλέα Σύρμου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την εισαγωγή της μελέτης του Αχιλλέα Σύρμου «Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα–φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 – 1991», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Τέσσερις πρόσφατες ποιητικές συλλογές που ξεχωρίζουν

Τι διαβάζουμε τώρα; Τέσσερις πρόσφατες ποιητικές συλλογές που ξεχωρίζουν

Τέσσερις ενδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές από την περισσότερο ή λιγότερο πρόσφατη εκδοτική σοδειά. Τρία έργα από δόκιμους δημιουργούς και ένα αξιοπρόσεκτο ντεμπούτο.

Γράφει ο Γιώργος Δρίτσας 

...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα κλασικά και σύγχρονα μυθιστορήματα μεταφρασμένης λογοτεχνίας

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα κλασικά και σύγχρονα μυθιστορήματα μεταφρασμένης λογοτεχνίας

Σταντάλ, Φώκνερ, Έσσε, αλλά και σύγχρονες φωνές συγκροτούν μια δεκάδα βιβλίων που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και που αξίζει να διαβάσουμε. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ