alt

Για τον συλλογικό τόμο «Ιστορίες μαθηματικής φαντασίας» (μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής, εκδ. Αλεξάνδρεια).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Σε μια εργασία του, που βρέθηκε μετά τον θάνατό του, ο Γερμανός μαθηματικός Άουγκουστ Μέμπιους (1790-1868) περιέγραψε τις ιδιότητες των επιφανειών μίας όψεως· μεταξύ αυτών, και της ταινίας Μέμπιους, που σχηματίζεται αν περιστραφεί το ένα άκρο μιας ορθογώνιας ταινίας κατά 180 μοίρες και στη συνέχεια ενωθούν οι δύο απέναντι πλευρές, αποχτώντας έτσι μόνο μία πλευρά, μία ακμή και την ιδιότητα, όταν κόβουμε την ταινία κατά μήκος, να παίρνουμε μία μεγαλύτερη αντί για δύο, κι όταν κόβουμε αυτή τη δεύτερη κατά μήκος, να παίρνουμε δύο ταινίες τη μια μέσα στην άλλη. Νωρίτερα από τον Μέμπιους, ο Ελβετός μαθηματικός Λέοναρντ Όιλερ είχε θέσει τις πρώτες βάσεις της τοπολογίας, του κλάδου των μαθηματικών στον οποίον δύο οντότητες θεωρούνται ισοδύναμες αν μπορούν με συνεχή παραμόρφωση, αλλά χωρίς θραύση ή σχίσιμο, να συμπέσουν η μια με την άλλη στο χώρο.

O Ελβετός μαθηματικός Λέοναρντ Όιλερ είχε θέσει τις πρώτες βάσεις της τοπολογίας, του κλάδου των μαθηματικών στον οποίον δύο οντότητες θεωρούνται ισοδύναμες αν μπορούν με συνεχή παραμόρφωση, αλλά χωρίς θραύση ή σχίσιμο, να συμπέσουν η μια με την άλλη στο χώρο.

Στη λωρίδα του Μέμπιους, και σε τοπολογικά παράδοξα, βασίζονται κάποια από τα καλύτερα διηγήματα στη συλλογή Ιστορίες μαθηματικής φαντασίας. Στο «Ένα μετρό που λεγόταν Μέμπιους», το μοναδικό που έγραψε ο αστρονόμος Άρμιν Γιόζεφ Ντόιτς, με αξιοζήλευτο ρυθμό εξιστορείται η εξαφάνιση ενός συρμού με τετρακόσιους επιβάτες από το μετρό της Βοστώνης όταν προστίθεται μια νέα παρακαμπτήριος στο σύστημα. «Η παρακαμπτήριος έκανε τη συνδεσιμότητα ολόκληρου του Συστήματος να φτάσει σε τόσο υψηλή τάξη, που δεν ξέρω πώς να την υπολογίσω. Υποψιάζομαι ότι η συνδεσιμότητα έχει γίνει άπειρη», λέει ο δόκτωρ Τούπελο, ο μαθηματικός που προσπαθεί να διαλευκάνει την πρωτοφανή αυτή εξαφάνιση, και η αφηγηματική ακρίβεια του Ντόιτς κάνει το απίστευτο πιστευτό – κι εξόχως διασκεδαστικό. 

Όπως εξίσου διασκεδαστικό είναι το διήγημα «Ο άπλευρος καθηγητής» του Μάρτιν Γκάρντνερ, όπου χάρη στην εφαρμογή τοπολογικών παράδοξων σε διπλώσεις κι αναδιπλώσεις ενός ανθρωπίνου σώματος, ζηλευτές ως κι από τον πλέον ικανό άνθρωπο λάστιχο («το δεξί χέρι κάτω απ’ το αριστερό πόδι, μετά γύρω απ’ το κεφάλι ώσπου ν’ αρπάξει το δεξί αυτί. Ύστερα στρίψιμο του αριστερού χεριού με παρόμοιο τρόπο, ώστε να πιάσει τη μύτη, κ.λπ.») ο καθηγητής Σλαπενάρσκι εξαφανίζει έναν άλλον καθηγητή κι έπειτα τον ίδιο του τον εαυτό. 

Και στο διήγημα «Κι έχτισε ένα στρεβλό σπίτι» του Ρόμπερτ Χάινλαϊν, ένας αρχιτέκτονας κατασκευάζει ένα σπίτι του οποίου το σχήμα είναι ένα «τεσσεράκτιο· οκτώ κύβοι που σχηματίζουν τις πλευρές ενός υπερκύβου σε τέσσερις διαστάσεις», που επιφυλάσσει λογής λογής εκπλήξεις, όχι τόσο ευχάριστες όλες, στους ιδιοκτήτες του, το ζεύγος Μπέιλι. 

Το πρώτο θεώρημα μη πληρότητας του Γκέντελ, πως «οποιαδήποτε αποτελεσματικά παραχθείσα θεωρία που είναι ικανή να εκφράσει τη στοιχειώδη αριθμητική δεν μπορεί να είναι και συνεπής και πλήρης», είναι η αιτία να μεταμορφωθεί ο κόσμος από μια αφελώς δοσμένη εντολή σ’ έναν υπολογιστή, στην «Κατάρα του Γκέντελ», του Τζορτζ Ζιμπρόφσκι· και στη «Συγκλίνουσα σειρά», του Λάρι Νίβεν, ένας δαίμονας ηττάται μ’ ένα απλό αλλά ιδιοφυές μαθηματικό τέχνασμα.

Η επιστημονική φαντασία έχει υπάρξει το κατεξοχήν λογοτεχνικό είδος που χρησιμοποίησε νέες επιστημονικές ιδέες –της φυσικής, της βιολογίας– για να ψυχαγωγήσει τους αναγνώστες και να τους προειδοποιήσει για τους κινδύνους που αυτές οι ιδέες ενέχουν.

Στον «Φωτοβόλο» του Γκρεγκ Ίγκαν, μια μάχη δίνεται με όπλο τα μαθηματικά, σε μιαν ιστορία βιομηχανικής κατασκοπείας κι επαφής με έναν παράλληλο κόσμο. Στο «Μέσα στον κομήτη» του Άρθουρ Κλαρκ, τα μέλη μιας αποστολής στο διάστημα, στο χείλος της καταστροφής όταν παύει ο υπολογιστής να λειτουργεί, φτιάχνουν με χάντρες περασμένες σε σύρμα άβακες, συνεργάζονται για να κάνουν όλοι μαζί τους πολύπλοκους υπολογισμούς που απαιτούνται για την πλοήγηση, και δημιουργούν έτσι «έναν υπολογιστή από ανθρώπινα όντα, αντί για ηλεκτρονικά κυκλώματα». Και στον «Άνθρωπο-π» ο Άφρεντ Μπέστερ, όπως στο μυθιστόρημα Γκόλεμ 100 και σ’ άλλα του έργα, «παίζει» με τα γράμματα, τις λέξεις και την όψη της σελίδας, ενσωματώνοντας στην αφήγησή του, ως δομικό στοιχείο της, αυτά τα τυπογραφικά παιχνίδια. 

Η επιστημονική φαντασία έχει υπάρξει το κατεξοχήν λογοτεχνικό είδος που χρησιμοποίησε νέες επιστημονικές ιδέες –της φυσικής, της βιολογίας– για να ψυχαγωγήσει τους αναγνώστες και να τους προειδοποιήσει για τους κινδύνους που αυτές οι ιδέες ενέχουν. Έτσι, αρχής γενομένης από την Επιπεδοχώρα (Flatland, 1884), που ο Έντουιν Άμποτ Άμποτ την εμπνεύστηκε, όπως γράφει ο Τεύκρος Μιχαηλίδης στον πρόλογό του στις Ιστορίες, «από τις νεόκοπες θεωρίες περί τέταρτης διάστασης, τοποθετώντας την αφήγησή του σ’ ένα χώρο δύο διαστάσεων, όπου η έννοια του βάθους είναι όχι μόνο ανύπαρκτη αλλά και ακατανόητη», η επιστημονική φαντασία δεν έχει πάψει να υφαίνει ιστορίες με μαθηματικές ιδέες και παράδοξα – και άλλωστε δεν ήταν λίγοι οι συγγραφείς της με μαθηματικές σπουδές, από τον Άρθουρ Κλαρκ ως τον Μπόρις Στρουγκάτσκι (συγγραφέα του Στάλκερ [Πικνίκ δίπλα στο δρόμο], μαζί με τον αδερφό του Αρκάντι). Κάποιες από τούτες τις ιστορίες ανθολογεί και μεταφέρει στα ελληνικά με αγάπη, εδώ, ο Χριστόδουλος Λιθαρής, έμπειρος μεταφραστής και λάτρης της επιστημονικής φαντασίας.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.


Απόσπασμα από το βιβλίο

«Τώρα πείτε μου τι έγινε», τους προέτρεψε ο Τιλ. «Νόμιζα ότι είχατε φύγει».
«Μα φύγαμε… Βγήκαμε από την εξώπορτα και βρεθήκαμε εδώ πάνω, στο καθιστικό».
«Μα τι στην ευχή μου λέτε; Χμμμ – για περιμένετε ένα λεπτό». Ο Τιλ πήγε στο καθιστικό. Εκεί ανακάλυψε ότι το μεγάλο παράθυρο στην άκρη του δωματίου ήταν ανοιχτό. Κοίταξε επιφυλακτικά από μέσα του. Αυτό που είδε δεν ήταν η ύπαιθρος της Καλιφόρνιας, αλλά το δωμάτιο του ισογείου – ή ένα πανομοιότυπο αντίγραφό του. Δεν είπε τίποτα, παρά γύρισε στο άνοιγμα της σκάλας και κοίταξε κάτω. Το δωμάτιο του ισογείου ήταν στη θέση του. Με κάποιο τρόπο, κατάφερνε να βρίσκεται σε δύο διαφορετικά μέρη ταυτόχρονα, σε διαφορετικά επίπεδα.

altΙστορίες μαθηματικής φαντασίας
Συλλογικό
Μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής
Πρόλογος Τεύκρος Μιχαηλίδης
Αλεξάνδρεια 2018
Σελ. 312, τιμή εκδότη €15,90

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, στο θέατρο Σταθμός (κριτική) – Κάνοντας τα μηνύματα του πλανήτη προσωπική υπόθεση

«2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, στο θέατρο Σταθμός (κριτική) – Κάνοντας τα μηνύματα του πλανήτη προσωπική υπόθεση

Το «2071» του Ντάνκαν ΜακΜίλλαν [Duncan Macmillan] παρουσιάζεται στο θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη. Φωτογραφίες: © Σπύρος Περδίου.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Το 2071, η σημαντική διάλεξη του...

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

Για το βιβλίο του Γουόλτερ Άιζακσον [Walter Isaacson] «Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος).

Γράφει ο  Διονύσης Μαρίνος

Πριν από λίγες ημέρες ο ...

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Ο Δημήτρης Καραντζάς σε συνεργασία με την Γκέλυ Καλαμπάκα, έγραψε και σκηνοθέτησε «Το Σπίτι», την πρώτη του παράσταση έπειτα από δώδεκα χρόνια, ύστερα από ανάθεση της Στέγης για τη δημιουργία ενός πρωτότυπου έργου. «Το Σπίτι» παρουσιάζεται στη Μικρή Σκηνή της Στέγης Τετάρτη - Κυριακή μέχρι και τις 19 Νοεμβρίου. Φωτο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

«Οδός Ευτυχίδου» της Χρύσας Φάντη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Χρύσας Φάντη «Οδός Ευτυχίδου», το οποίο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Σμίλη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Πέτρο;»
«Εμένα φωνάζεις, γιαγιά;»
«Εσένα, γιε μου. Πάμε να δούμε τη θ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ