
Για το μυθιστόρημα της Άυν Ραντ (Ayn Rand) «Ύμνος», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, σε μετάφραση της Κλαίρης Παπαμιχαήλ.
Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη
Η κατηργημένη ατομικότητα
Βρισκόμαστε σε μια απροσδιόριστη χρονική στιγμή στο μέλλον, και σε μια πόλη που είναι οργανωμένη με ένα ιδιαίτερο σύστημα, οικοδομημένο στην αρχή ότι «όλοι οι άνθρωποι είναι ένα και ότι δεν υπάρχει βούληση εκτός από τη βούληση όλων των ανθρώπων μαζί». Οι άνθρωποι που ζουν εκεί δεν έχουν ονόματα. Τα πάντα βασίζονται στη συλλογικότητα, ξεκινώντας από τη διαμονή και καλύπτοντας κάθε φάση της ζωής. Όλα τα παιδιά μέχρι τα πέντε τους χρόνια μένουν στον Οίκο των Νηπίων. Στη συνέχεια, και για μια ολόκληρη δεκαετία, πηγαίνουν στον Οίκο των Σπουδαστών, για να λάβουν τη βασική εκπαίδευση. Κι αφού γίνουν δεκαπέντε χρονών, το Συμβούλιο αποφασίζει για το επάγγελμα που θα ακολουθήσει ο καθένας. Δεν υπάρχουν επιλογές και προτιμήσεις. Όλοι είναι ταγμένοι στο κοινό καλό και κάθε τους προσπάθεια πρέπει να αποσκοπεί σε αυτό.
Όλοι, λοιπόν, εκτελούν το επάγγελμα που τους έχει ανατεθεί, και, μετά το πέρας του ωραρίου εργασίας τους και το δείπνο στην κοινή τραπεζαρία, ο ένας πίσω από τον άλλον, πηγαίνουν στις Αίθουσες της Πόλης για την Κοινωνική Συνάθροιση, όπου θα ακούσουν την ενημέρωση από τους ηγέτες για τους κανόνες και τις υποχρεώσεις τους. Ακολουθεί η τρίωρη Κοινωνική Ψυχαγωγία στο Θέατρο της Πόλης. Αυτό επαναλαμβάνεται καθημερινά, μέχρι να φτάσει κάποιος στην ηλικία των σαράντα ετών, κατά την οποία μετακομίζει στον Οίκο των Αχρήστων, και το κράτος έχει τη φροντίδα του. Όσοι καταφέρνουν να ζήσουν μέχρι τα σαράντα πέντε, πηγαίνουν στον Οίκο των Αρχαίων.
Κανείς δεν μπορεί να παρεκκλίνει από το καθημερινό πρόγραμμα που έχει ορίσει το Συμβούλιο. Οι παραβάτες των νόμων τιμωρούνται με φυλάκιση και όχι μόνο. Απαγορεύεται να έχει κανείς προτιμήσεις, να αγαπάει κάποιον περισσότερο από τους υπόλοιπους, να γελάει χωρίς λόγο, να κάνει ερωτήσεις, να ξεχωρίζει από το σύνολο, να σκέφτεται μόνο τον εαυτό του, να βρίσκεται σε χώρους όπου δεν είναι δικαιολογημένη η παρουσία του. Ακόμα και η αναπαραγωγή, γίνεται σε συγκεκριμένες ημερομηνίες κατά τις οποίες συνευρίσκονται σε συγκεκριμένο χώρο ζευγάρια, των οποίων τα μέλη πάλι αποφασίζει το Συμβούλιο. Τα παιδιά που γεννιούνται, δεν έχουν καμία επαφή με τους γονείς τους.
Η απαγορευμένη αγάπη για τη γνώση και η ανακάλυψη του φωτός
Σε αυτή τη δυστοπική κοινωνία ζει και ο αφηγητής της ιστορίας. Είναι ένας νέος άντρας, δυνατός και εμφανίσιμος. Όμως νιώθει καταραμένος. Γιατί ξεχωρίζει σωματικά και διανοητικά από τους υπόλοιπους, γιατί αναρωτιέται για τα πάντα, γιατί παρατηρεί τα αστέρια και κάθε τι που υπάρχει γύρω του και θέλει να μαθαίνει τους νόμους των πραγμάτων.
Το Συμβούλιο του αναθέτει το επάγγελμα του οδοκαθαριστή, το οποίο και δέχεται αδιαμαρτύρητα, αν και δεν είναι στις προτιμήσεις του. Μια μέρα, ενώ καθαρίζει μια περιοχή στην άκρη της πόλης, ανακαλύπτει ένα τούνελ, που έχει μείνει εκεί από την Ακατονόμαστη Εποχή. Το τούνελ γίνεται το καταφύγιό του. Την ώρα της Κοινωνικής Ψυχαγωγίας, εκείνος κρύβεται στο τούνελ και διαβάζει κλεμμένα χειρόγραφα ή κάνει πειράματα. Σε ένα από τα πειράματα αυτά ανακαλύπτει τον ηλεκτρισμό και καταλαβαίνει την τεράστια σημασία του για την κοινωνία. Αποφασίζει να παρουσιάσει την ανακάλυψή του στο Συμβούλιο των Λογίων, όπου όμως δεν γίνεται δεκτή, γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε αλλαγή και αναδιάταξη των επαγγελματικών ομάδων της κοινότητας.
Ο ήρωας, ο οποίος δεν έχει όνομα αλλά τον αποκαλούν Ισότητα 7-2521, κινδυνεύει. Τρέπεται σε φυγή, για να διαφυλάξει τα στοιχεία της ανακάλυψής του. Έχει βρει το φως και έχει χρέος να κρατήσει ζωντανή αυτή τη γνώση.
Ο ήρωας, ο οποίος δεν έχει όνομα αλλά τον αποκαλούν Ισότητα 7-2521, κινδυνεύει. Τρέπεται σε φυγή, για να διαφυλάξει τα στοιχεία της ανακάλυψής του. Έχει βρει το φως και έχει χρέος να κρατήσει ζωντανή αυτή τη γνώση. Φτάνει για πρώτη φορά στο Αχαρτογράφητο Δάσος, το οποίο κανείς δεν τολμά και δεν επιτρέπεται να διασχίσει. Στην αρχή φοβάται, όμως γρήγορα τον κατακλύζει μια αίσθηση ελευθερίας. Ελευθερία 5-3000 είναι και το όνομα της γυναίκας την οποία έχει ξεχωρίσει, και η οποία τον ακολουθεί μετά τη φυγή του από την πόλη.
Μια νέα εποχή ξημερώνει για κείνον. Βιώνει στην πράξη τον έρωτα, ανακαλύπτει την έκσταση της συνεύρεσης με μια γυναίκα της επιλογής του και ταυτόχρονα ανακαλύπτει τον εαυτό του. Βλέπει με άλλα μάτια το σώμα του, απολαμβάνει την τροφή του, νιώθει περήφανος για την ύπαρξή του. Παύει να αναφέρεται στον εαυτό του σε πληθυντικό αριθμό. Συνειδητοποιεί την ελευθερία του. Επιλέγει όνομα και είναι αποφασισμένος να φτιάξει μια νέα κοινωνία ελεύθερων ανθρώπων, που θα έχουν δικαίωμα να ρωτούν, να μαθαίνουν, να εξερευνούν. Και όπου όλοι θα σέβονται το δικαίωμα του καθενός να ζήσει τη δική του ζωή.
Ενάντια στα αυταρχικά καθεστώτα
Το βιβλίο δηλώνει την αντίθεση της Ραντ στον κολεκτιβισμό και στα αυταρχικά καθεστώτα, όπου θυσιάζεται η ατομικότητα για χάρη της συλλογικής συμμόρφωσης. Δίνεται έμφαση στα ατομικά δικαιώματα και στην προσωπική αυτονομία. Τα περισσότερα σχέδια που εφαρμόστηκαν και είχαν, υποτίθεται, ως στόχο το κοινό καλό, δημιούργησαν καταστάσεις δουλείας, γιατί περιόριζαν την προσωπική ελευθερία.
Αξιοσημείωτο και σπάνιο είναι αυτό που περιγράφει στο βιβλίο της η Ραντ. Στη συγκεκριμένη κοινωνία, όχι μόνο δεν έχουμε πρόοδο της τεχνολογίας, αλλά απουσιάζουν εντελώς βασικές ανθρώπινες ανακαλύψεις.
Συνήθως, τα βιβλία που αναφέρονται στο μέλλον, περιγράφουν κοινωνίες στις οποίες η τεχνολογία έχει εξελιχθεί σε επίπεδα που δεν μπορεί να συλλάβει ο νους. Αξιοσημείωτο και σπάνιο είναι αυτό που περιγράφει στο βιβλίο της η Ραντ. Στη συγκεκριμένη κοινωνία, όχι μόνο δεν έχουμε πρόοδο της τεχνολογίας, αλλά απουσιάζουν εντελώς βασικές ανθρώπινες ανακαλύψεις. Δεν υπάρχει ηλεκτρισμός, τηλέφωνο, τηλεόραση. Οι άνθρωποι ζουν σε συνθήκες πρωτογονισμού. Ίσως γιατί, όσο κι αν προοδεύσει η τεχνολογία, αν λείπει η ελευθερία του ατόμου, είναι σαν να γυρίζουμε αιώνες πίσω.
Το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Αγγλία το 1938 και στην Αμερική το 1946. Παρόλο που γράφτηκε σχεδόν έναν αιώνα πριν, είναι τρομακτικά επίκαιρο, καθώς το σκοτεινό μέλλον που περιγράφει, είναι ήδη προ των πυλών. Ο ήρωας της Ραντ τολμά να σκεφτεί, τολμά να αμφισβητήσει τους κανόνες, τολμά να αγαπήσει. Τολμά να ξεχωρίσει από το πλήθος και να ανακαλύψει την απαγορευμένη γνώση.
Ένα βιβλίο πρωτοποριακό για την εποχή του, καθηλωτικό και ιδιαίτερο. Ζωντανές περιγραφές, ταχύτατος ρυθμός, αφήγηση που σε κρατά σε όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης. Εξαιρετική η μετάφραση της Κλαίρης Παπαμιχαήλ. Αποδίδει όλες τις αποχρώσεις του σκοτεινού μέλλοντος που περιγράφει η συγγραφέας. Ένα βιβλίο ύμνος στην ελευθερία και στη μοναδικότητα του ανθρώπου.
* Η Χριστίνα Μουκούλη είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός.
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Πέσαμε, αλλά δεν αφήσαμε στιγμή το κουτί από τα χέρια μας. Έπειτα το βάλαμε στα πόδια. Τρέχαμε στα τυφλά και προσπερνούσαμε ανθρώπους και σπίτια που έμοιαζαν με κύμα δίχως σχήμα. Και ο δρόμος μπροστά μας δεν μας φαινόταν επίπεδος, μα σαν να ορμούσε για να μας συναντήσει και περιμέναμε να σηκωθεί η γη και να μας χτυπήσει στο πρόσωπο. Ωστόσο συνεχίσαμε να τρέχουμε. Δεν ξέραμε πού πηγαίναμε. Ξέραμε μονάχα πως έπρεπε να τρέξουμε, να τρέξουμε ως το τέλος του κόσμου, ως το τέλος των ημερών μας.»
Δυο λόγια για τη συγγραφέα
Η Ayn Rand –λογοτεχνικό ψευδώνυμο της Άλις Ο ’Κόνορ– γεννήθηκε ως Αλίσα Ζινόβιεβνα Ρόζενμπαουμ στην Αγία Πετρούπολη το 1905. Το 1917, μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, κατέφυγε με την οικογένειά της στην Κριμαία. Όταν επέστρεψε στην Πετρούπολη, σπούδασε φιλοσοφία και ιστορία. Το 1925 πήρε άδεια να επισκεφθεί συγγενείς της στις ΗΠΑ και εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Χόλιγουντ, όπου ο διάσημος σκηνοθέτης Σέσιλ ντε Μιλ την προσέλαβε ως αναγνώστρια σεναρίων. Εκεί γνώρισε και τον σύζυγό της, Φρανκ Ο ’Κόνορ, και άρχισε να εργάζεται ως σεναριογράφος και θεατρική συγγραφέας. Το πρώτο της μυθιστόρημα, Εμείς οι ζωντανοί (We the Living), δημοσιεύθηκε το 1936. Τα επόμενα δύο μυθιστορήματα, το Κοντά στον ουρανό (The Fountainhead) και το Ο Άτλας επαναστάτησε (Atlas Shrugged ), εκδόθηκαν το 1943 και το 1957 αντίστοιχα. Τα βιβλία της γνώρισαν αμέσως μεγάλη επιτυχία και μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες. Αργότερα στράφηκε στη φιλοσοφία και στην πολιτική, καθώς και στη συγγραφή μη λογοτεχνικών έργων. Πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1982.