«Η μοναχοκόρη» της Γκουαδαλούπε Νέτελ (κριτική) – Οι πολλαπλές αποχρώσεις της μητρότητας

Όσο η άποψη ότι ο γενετήσιος προορισμός της γυναίκας είναι η αναπαραγωγή κρατεί γερά, υπάρχουν πολλές νεαρές γυναίκες που προτάσσουν την ατεκνία τους σαν όπλο. Η Γκουαδαλούπε Νέτελ δημιουργεί έναν τέτοιο χαρακτήρα στο νέο της βιβλίο Η μοναχοκόρη (μτφρ. Νάννα Παπανικολάου, εκδ. Ίκαρος)., το οποίο βρέθηκε στη βραχεία λίστα του Διεθνούς Βραβείου Μπούκερ για το 2023. Σε αντίθεση, όμως, με τα φαινόμενα, η Μεξικανή συγγραφέας αποδεικνύει ότι το ζήτημα της μητρότητας, σήμερα, είναι ανεπίδεκτο απόλυτων κρίσεων και δε χωράει σε καλούπια ορθής ή λανθασμένης επιλογής.

Η εκούσια στείρωση

Η Λάουρα είναι μια τριαντάχρονη υποψήφια διδάκτορας, η οποία, μετά από αρκετά χρόνια σπουδών στην Ευρώπη, επιστρέφει στη γενέτειρά της, την Πόλη του Μεξικού, για να ολοκληρώσει τη διατριβή της. Η νεαρή αυτή αφηγήτρια δηλώνει ορκισμένη εχθρός της τεκνοποιίας και μάλιστα επισφραγίζει την απόφαση αυτή με τη μη αναστρέψιμη εγχείρηση απολίνωσης σαλπίγγων. Κόντρα στις κοινωνικές επιταγές, σε μια μητέρα που θα ήθελε εγγονάκι και σε πρώην συντρόφους που εύχονταν να γίνουν γονείς, η Λάουρα αποφασίζει να μη γίνει ποτέ μητέρα.

Με την επιστροφή της, η Λάουρα ανυπομονεί να δει την αγαπημένη της φίλη Αλίνα, με την οποία κάποτε μοιράστηκαν όρκους ατεκνίας. Όταν αυτή της ανακοινώνει ότι δεν συμμερίζεται πλέον την ίδια άποψη και μάλιστα προσπαθεί ενεργά με το σύντροφό της να γίνουν γονείς, η Λάουρα νιώθει προδομένη. Σύντομα, όμως, η εμπλοκή της στις υποθέσεις μιας γειτονικής της οικογένειας, του οξύθυμου Νίκολας και της μητέρας του, Ντόρις, θα συστήσει στην αφηγήτρια μια ιδιότυπη μορφή μητρότητας.

Η απόφασή της μοιάζει αυστηρά εντός των ορίων της αυτοδιάθεσης, όμως η ίδια φτάνει στο ακραίο σημείο να αναπαράγει σεξιστικές ταμπέλες για κάθε γυναίκα που επιθυμεί να γεννήσει.

Η κοσμοθεωρία της Λάουρας πηγάζει εν μέρει από έναν βουδιστικό αντιναταλισμό, κυρίως όμως από την φεμινιστική αντίδραση στις κοινωνικές επιταγές για το φύλο της. Χαρακτηρίζει την στείρωσή της «ένα πραγματικό εμβόλιο κατά της κοινωνικής πίεσης» και υπερασπίζεται σθεναρά το δικαίωμά της να αντισταθεί στον ρόλο που επιβάλλεται σε κάθε γυναίκα. Η απόφασή της μοιάζει αυστηρά εντός των ορίων της αυτοδιάθεσης, όμως η ίδια φτάνει στο ακραίο σημείο να αναπαράγει σεξιστικές ταμπέλες για κάθε γυναίκα που επιθυμεί να γεννήσει.

Μάθημα ενσυναίσθησης

Αυτή η άτεγκτη στάση αρχίζει να κάμπτεται, καθώς ρανίδες συναισθημάτων εισχωρούν στη ζωή της. Η απίστευτη χαρά της Αλίνας όταν συλλαμβάνει αλλά και ο απύθμενος πόνος όταν δέχεται μια ανησυχητική διάγνωση για το έμβρυο δεν αφήνουν ασυγκίνητη την Λάουρα. Το ίδιο και το σπαρακτικό κλάμα του μικρού γείτονά της, Νίκολας και η εξάντληση της μητέρας του, Ντόρις. Βιώνοντας από κοντά τις εμπειρίες των άλλων γυναικών στον περίγυρό της, η Λάουρα βλέπει τις πολεμικές θέσεις της να αμβλύνονται. Οι αιχμηρές της διατυπώσεις μετασχηματίζονται σε πιο διαλλακτικές τοποθετήσεις.

Η μητρότητα για τη Νέτελ δεν είναι απλά ένας άρρηκτος και γραμμικός βιολογικός δεσμός.

Χωρίς να υπαναχωρεί από την αρχική της θέση, η Λάουρα εμπλέκεται όλο και περισσότερο με τη διπλανή οικογένεια, αναλαμβάνοντας έναν ρόλο φροντιστικό για τον Νίκολας. Χωρίς περιγραφικά επίθετα ή συναισθηματικές εξάρσεις, υπόκωφα και σταδιακά, υπεισέρχεται μια αλλαγή στην αφηγηματική της φωνή. Μέσα από την πορεία της κεντρικής ηρωίδας, η Νέτελ παραδίδει ένα σημαντικό μάθημα για την ενσυναίσθηση, ότι, δηλαδή, αυτή καλλιεργείται μόνο εάν κανείς επιτρέψει στην εγγύτητα της τριβής να αλλοιώσει τις παραδεδεγμένες του αξίες.

Η Γκουαδαλούπε Νέτελ [Guadalupe Nettel] γεννήθηκε στο Μεξικό το 1973 και μεγάλωσε μεταξύ Μεξικού και Γαλλίας. Απέκτησε διδακτορικό στη Γλωσσολογία από το EHESS στο Παρίσι. Είναι συγγραφέας των βραβευμένων μυθιστορημάτων El huésped (2006), El cuerpo en que nací (2011) και Después del invierno (2014, Βραβείο Μυθιστορήματος Herralde). Έχει εκδώσει επίσης τρεις συλλογές διηγημάτων. Το έργο της έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από δεκαπέντε γλώσσες και έχει δημοσιευτεί σε έντυπα όπως τα Granta, The White Review, El País, The New York Times, La Repubblica και La Stampa. Σήμερα ζει στην Πόλη του Μεξικού, όπου είναι διευθύντρια του περιοδικού Revista de la Universidad de México.

Αποχρώσεις της μητρότητας

Η μητρότητα για τη Νέτελ δεν είναι απλά ένας άρρηκτος και γραμμικός βιολογικός δεσμός. Αντίθετα, εμφανίζεται σε αποχρώσεις και αόρατες εκφάνσεις, οι οποίες ξεδιπλώνονται μέσα από την αφήγηση. Η μητέρα που κουράστηκε να είναι μητέρα, αυτή που αναγνωρίζει ότι μπορεί να μοιραστεί τη γονεϊκότητα με άλλα υποκατάστατα μητέρας, ή η μητέρα που δε θέλει να γεννήσει αλλά μπορεί να σταθεί μητρικά στο παιδί μιας άλλης γυναίκας, είναι κάποια είδη που παρελαύνουν μέσα από τους ενδιαφέροντες γυναικείους χαρακτήρες που πλάθει η Μεξικανή συγγραφέας. Τα όρια μεταξύ μητρότητας και φροντίστριας είναι ρευστά, η μια υποκαθιστά την άλλη και το παραδοσιακό πρότυπο οικογένειας αποκαθηλώνεται από το βάθρο του.

Ένας σημαντικός άξονας που διατρέχει το βιβλίο είναι ο ρόλος της γυναίκας στο σημερινό Μεξικό. Οι συχνές γυναικοκτονίες, η έμφυλη βία, η επισφάλεια που νιώθουν οι γυναίκες στον δημόσιο χώρο δίνονται μέσα από την οπτική γωνία της αφηγήτριας.

Η φεμινιστική αλληλεγγύη

Ένας σημαντικός άξονας που διατρέχει το βιβλίο είναι ο ρόλος της γυναίκας στο σημερινό Μεξικό. Οι συχνές γυναικοκτονίες, η έμφυλη βία, η επισφάλεια που νιώθουν οι γυναίκες στον δημόσιο χώρο δίνονται μέσα από την οπτική γωνία της αφηγήτριας. Η Λάουρα, αρχικά, βλέπει από κάποια απόσταση τις φεμινιστικές διαδηλώσεις και τις φεμινιστικές οργανώσεις αλλά σύντομα καταλαβαίνει ότι την αφορούν άμεσα. Έχοντας παρέμβει ενεργητικά στις ζωές των γειτόνων της και αρνούμενη την παθητική παρατήρηση, πραγματοποιεί τα πρώτα βήματα προς τη φεμινιστική αλληλεγγύη, η σημασία της οποίας υπογραμμίζεται άρρητα.

Η δύναμη του συγκεκριμένου έργου βρίσκεται στην απλότητά του. Πολλές είναι οι αφηγήσεις από την Λατινική Αμερική και συγκεκριμένα το Μεξικό που εστιάζουν στη βία και στους προκαλούντες αυτήν, όπως το χαρακτηριστικό παράδειγμα της Φερνάντα Μελτσόρ. Η Νέτελ, όμως, εστιάζει στην ευαλωτότητα, στις καθημερινές δυστυχίες και τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας, κερδίζοντας και το ελληνικό αναγνωστικό κοινό που μοιράζεται πολλά από τα ίδια βιώματα.

^＊Η ΦΑΝΗ ΧΑΤΖΗ είναι μεταφράστρια, απόφοιτος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Αγγλικών και Αμερικανικών Σπουδών

Αποσπάσματα από το βιβλίο

«Για πολλά χρόνια προσπαθούσα να πείσω τις φίλες μου ότι η αναπαραγωγή ήταν λάθος ανεπανόρθωτο. Τους έλεγα ότι ένα παιδί, όσο τρυφερό και γλυκό και να είναι στις καλές του στιγμές, θα αποτελεί πάντα έναν περιορισμό της ελευθερίας τους, ένα οικονομικό βάρος, για να μη μιλήσω για τη φυσική και συναισθηματική φθορά που προκαλούν οι εννιά μήνες της κύησης, οι άλλοι έξι ή και παραπάνω μήνες του θηλασμού, τα συχνά ξενύχτια στην παιδική ηλικία και, μετά, το μόνιμο άγχος στην εφηβεία τους».

«Σκέφτηκε τη λέξη "αθλιότητα" και είπε στον εαυτό της ότι δεν χρησίμευε μόνο για να περιγράψει τη φτώχεια, αλλά και τις φάσεις της ακραίας ευαλωσίας στην οποία μπορούν να υποπέσουν οι άνθρωποι».