
Για το μυθιστόρημα της Ρουθ Οζέκι [Ruth Ozeki] «Το βιβλίο της μορφής και του κενού» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Τhe Book of Henry».
Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη
«Όλα μιλάνε! Όμως μόνο οι ποιητές και οι προφήτες, οι άγιοι και οι φιλόσοφοι έχουν αυτιά για να ακούσουν». Η ευτυχισμένη ζωή του Μπένι ανατρέπεται απότομα μετά την ξαφνική απώλεια του πατέρα του. Η εύθραυστη οικογενειακή ισορροπία διαταράσσεται.
Ζώντας πλέον σε ένα αποδιοργανωμένο από κάθε άποψη περιβάλλον, ο δεκατριάχρονος Μπένι δεν μπορεί να διαχειριστεί το πένθος του, παρουσιάζει συναισθηματικά προβλήματα και έχει ακουστικές παραισθήσεις. Αρχικά νιώθει την παρουσία και ακούει τη φωνή του πεθαμένου πατέρα του, αλλά στη συνέχεια αντιλαμβάνεται και τους ήχους που παράγει κάθε τι που τον περιβάλλει.
Όσο κι αν προσπαθεί, δεν βρίσκει τρόπο να τις αποφύγει. Μπαίνουν στο κεφάλι του, τον εμποδίζουν να ακούσει τις φωνές των ανθρώπων, του υπαγορεύουν τι να κάνει.
Με δεδομένο ότι η μητέρα του Μπένι και λόγω δουλειάς και λόγω ιδιοσυγκρασίας συσσωρεύει στο σπίτι αντικείμενα κάθε είδους, άχρηστα τα περισσότερα, οι φωνές που φτάνουν σε αυτόν είναι υπερβολικά πολλές. Όσο κι αν προσπαθεί, δεν βρίσκει τρόπο να τις αποφύγει. Μπαίνουν στο κεφάλι του, τον εμποδίζουν να ακούσει τις φωνές των ανθρώπων, του υπαγορεύουν τι να κάνει. Η συμπεριφορά του γίνεται παράξενη, όλοι τον κοροϊδεύουν, δεν έχει φίλους και συχνά γίνεται θύμα κακοποιητικής συμπεριφοράς. Μετά από έναν αυτοτραυματισμό νοσηλεύεται για λίγο σε παιδοψυχιατρική κλινική με διάγνωση πρόδρομης σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής.
Η αναζήτηση του πραγματικού
Το μόνο μέρος όπου νιώθει ασφαλής είναι η δημόσια Βιβλιοθήκη, και εκεί περνάει αμέτρητες ώρες από τον ελεύθερο χρόνο του. Τα βιβλία είναι τα μόνα αντικείμενα δεν τον ενοχλούν. Εκεί γνωρίζει το Άλεφ, ένα παράξενο κορίτσι, το οποίο είχε συναντήσει και στην ψυχιατρική κλινική, και τον Σλαβόι, τον λεγόμενο Μπουκαλάκια, έναν ανάπηρο ποιητή και φιλόσοφο.
Μαζί τους ο Μπένι έρχεται σε επαφή με έναν καινούργιο κόσμο, όπου συμβαίνουν πράγματα που δεν τα αντιλαμβάνονται οι πολλοί, και με μυστηριώδη νοήματα που πασχίζει να καταλάβει. Η ζωή του αποκτά νόημα. Αρχίζει να διαβάζει Μπόρχες και Βάλτερ Μπένγιαμιν και μάλιστα διατυπώνει και το πρώτο του φιλοσοφικό ερώτημα: τι είναι πραγματικό και τι όχι; Τι είναι φυσιολογικό και τι αφύσικο; Και ποιος κάνει τον διαχωρισμό και με ποια κριτήρια;
Είναι όμως αληθινές οι φωνές που ακούει; Υπάρχει στ’ αλήθεια το Άλεφ και ο Μπουκαλάκιας; Ή μήπως είναι πλάσματα της φαντασίας του;
Ο Μπένι βλέπει ότι τα αντικείμενα γύρω του αποκτούν βούληση, μπορούν να αυτενεργήσουν, να επικοινωνήσουν, να καταλάβουν. Μιλούν για τα συναισθήματά τους. Είναι όμως αληθινές οι φωνές που ακούει; Υπάρχει στ’ αλήθεια το Άλεφ και ο Μπουκαλάκιας; Ή μήπως είναι πλάσματα της φαντασίας του; Και πώς μπορεί να μιλήσει γι’ αυτά που βιώνει ή γι’ αυτά που αισθάνεται, χωρίς να διακινδυνεύσει να τον χαρακτηρίσουν τρελό; Ίσως όμως να έχει τη δυνατότητα κάποιος άλλος να μιλήσει αντί για κείνον.
Ο ιδανικός αφηγητής
Μπορεί ένα βιβλίο να πει μια ιστορία; Προφανώς και μπορεί, θα βιαστούν κάποιοι να απαντήσουν. Αφού αποτελεί το κατεξοχήν πεδίο συγκέντρωσης ιστοριών. Μπορεί όμως το ίδιο το βιβλίο να είναι ο αφηγητής της ιστορίας; Στο μυθιστόρημα της Οζέκι Το βιβλίο της μορφής και του κενού (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Κλειδάριθμος) συμβαίνει αυτό ακριβώς.
Tο μυθιστόρημα αποτελεί μία συνομιλία ανάμεσα στον Μπένι και το βιβλίο του, γιατί ναι, αυτό είναι το δικό του βιβλίο. Τον ακολουθεί παντού, τον καθοδηγεί, τον συμβουλεύει.
Για να ακριβολογούμε, πρέπει να πούμε ότι το μυθιστόρημα αποτελεί μία συνομιλία ανάμεσα στον Μπένι και το βιβλίο του, γιατί ναι, αυτό είναι το δικό του βιβλίο. Τον ακολουθεί παντού, τον καθοδηγεί, τον συμβουλεύει, και είναι εκείνο που αναλαμβάνει να πει όσα αδυνατεί να πει ο Μπένι, είτε γιατί τον πονάνε είτε γιατί είναι τόσο παράξενα, που δεν μπορεί να τα κατανοήσει και να τα ερμηνεύσει. Εκείνο που τον διδάσκει να ακούει μόνο τα πράγματα που έχουν όντως σημασία.
![]() |
Η Ρουθ Οζέκι είναι βραβευμένη συγγραφέας, σκηνοθέτης και παραγωγός ταινιών. Το πρώτο της μυθιστόρημα ήταν το My Year of Meats και ακολούθησε το All over Creation. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Κονέκτικατ των ΗΠΑ. Ο πατέρας της είναι Αμερικανός και η μητέρα της Γιαπωνέζα. Τον Ιούνιο του 2010 χειροτονήθηκε ιέρεια του Βουδισμού Ζεν. Μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στη Βρετανική Κολομβία και τη Νέα Υόρκη. |
Το μυθιστόρημα αποτελεί έναν ύμνο στα βιβλία και στη δύναμή τους, στα βιβλία, τα οποία έχουν τη δική τους ζωή, που «δεν υπάρχουν μόνο σε μία και μοναδική κατάσταση, αλλά είναι μια διαρκώς μεταβαλλόμενη πολλαπλότητα, μια ασώματη ροή.» Που αλλάζοντας μορφές, διαιρούνται και πολλαπλασιάζονται και κινούνται μέσα στον χώρο και στον χρόνο. Που αποτυγχάνουν αν ο αναγνώστης τους δεν επενδύσει σ’ αυτά, αν δεν εισχωρήσει μέσα τους μέχρι να γίνει ο ένας κτήμα του άλλου, αλλά και που πάντα έχουν την τελευταία λέξη, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει κανείς να τα διαβάσει.
Η συγγραφέας έχει δηλώσει σε συνέντευξή της ότι και η ίδια αισθανόταν την παρουσία του πατέρα της, για πολύ καιρό μετά από τον θάνατό του. Επηρεασμένη από τη φιλοσοφία του Ζεν, πρεσβεύει ότι κάθε αντικείμενο έχει την ιστορία του, που είναι σημαντική.
Η συγγραφέας έχει δηλώσει σε συνέντευξή της ότι και η ίδια αισθανόταν την παρουσία του πατέρα της, για πολύ καιρό μετά από τον θάνατό του. Επηρεασμένη από τη φιλοσοφία του Ζεν, πρεσβεύει ότι κάθε αντικείμενο έχει την ιστορία του, που είναι σημαντική, και είναι λυπηρό το ότι δεν μπορούμε να την ακούσουμε. Θίγει με πολύ ωραίο τρόπο τη σχέση του ανθρώπου με τα αντικείμενα, την προσκόλληση στα υλικά αγαθά και τις συνέπειες του άκριτου καταναλωτισμού, το πώς συνδέεται η φτώχεια και η απώλεια με την ψυχική υγεία, τη σημασία που έχει η διασύνδεση μεταξύ των ανθρώπων.
Με μουσική υπόκρουση τα κομμάτια της τζαζ που άκουγε ή έπαιζε ο κλαρινετίστας πατέρας του Μπένι, και μέσα από τους εκκεντρικούς χαρακτήρες που περιγράφει, η Οζέκι μιλά επίσης για την κλιματική αλλαγή, για τη σχέση αγάπης και μίσους ανάμεσα στα παιδιά και στους γονείς, για τις σκοτεινές πλευρές των ανθρώπων. Το κείμενό της διαθέτει πρωτοτυπία, ευφυία και χιούμορ και η αφήγησή της είναι εξόχως δεξιοτεχνική. Τονίζει ότι ο καθένας είναι με τον τρόπο του ξεχωριστός και ιδιαίτερος και ότι βιώνει μια πραγματικότητα που μπορεί να είναι δύσκολο να την διακρίνουμε, όμως παρόλα αυτά υπάρχει. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να σκύψουμε πάνω του και να αφουγκραστούμε τι έχει να μας πει.
Ένα βιβλίο το οποίο έχει πολιτικές προεκτάσεις, που σε ρουφά κυριολεκτικά στις σελίδες του και δεν σου επιτρέπει να ασχοληθείς με τίποτε άλλο, παρά μόνο μαζί του. Τα εύσημα στη Μυρσίνη Γκανά για την εξαιρετική μετάφραση.
*Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι εκπαιδευτικός.
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Οι άνθρωποι γεννιούνται από τη μήτρα του κόσμου με διαφορετικές ευαισθησίες, και ο κόσμος χρειάζεται καθέναν από εσάς για να τον βιώσετε πλήρως, έτσι ώστε να μπορεί να βιωθεί πλήρως. Αν έστω και ένα άτομο έμενε απ’ έξω, ο κόσμος θα λιγόστευε. Και είπε ότι δεν χρειάζεται να ανησυχείς για το αν είσαι δημιουργικός. Ο κόσμος είναι δημιουργικός, ατελείωτα δημιουργικός, και η φύση του, που γεννά, είναι μέρος αυτού που είσαι. Ο κόσμος σού έχει δώσει τα μάτια για να βλέπεις την ομορφιά των βουνών και των ποταμών του και τα αυτιά για να ακούς τη μουσική του ανέμου και της θάλασσάς του και τη φωνή που χρειάζεσαι για να τα αφηγηθείς. Εμείς τα βιβλία είμαστε απόδειξη ότι έτσι είναι. Είμαστε εδώ για να σας βοηθήσουμε.»