«Μαύρος πάνθηρας, κόκκινος λύκος» του Μάρλον Τζέιμς (κριτική) – επέκταση των ορίων της λογοτεχνίας του φανταστικού

Στις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος φαντασίας του Μάρλον Τζέιμς, ο πρωταγωνιστής της ιστορίας στο Μαύρος πάνθηρας, κόκκινος λύκος που κυκλοφορεί σε μετάφραση Πάνου Τομαρά από τις εκδόσεις Αίολος, ο μισθοφόρος με το προσωνύμιο Ιχνηλάτης, οδηγείται σιδηροδέσμιος στους ανακριτές του, προκειμένου να περιγράψει λεπτομερώς την τελευταία αποστολή του. Ο Ιχνηλάτης εξιστορείται την πολυτάραχη ζωή του, τις περιπλανήσεις του σε μια φανταστική χώρα όπου οι θεοί, οι δαίμονες, οι μάγοι και τα τέρατα από την αφρικανική μυθολογία υπάρχουν στα αλήθεια.

(...) αντλεί έμπνευση από τις παραδόσεις της αφρικανικής ηπείρου, καινοτομώντας, και επεκτείνοντας κατά αυτόν τον τρόπο τα σύνορα της «μαύρης» λογοτεχνίας.

Ο Μάρλον Τζέιμς χρησιμοποιεί τα ταξίδια του πρωταγωνιστή του, ενός περιπλανώμενου παρία, για να χαρτογραφήσει τον φανταστικό κόσμο που έχει δημιουργήσει. Ο Ιχνηλάτης επισκέπτεται μαγικά βασίλεια σε κάθε γωνιά του κόσμου, ταξιδεύει σε ερήμους και δάση, συγκρούεται με κάθε λογής εχθρό. Οι ιστορίες, οι μύθοι που αφηγείται στους δεσμοφύλακές του είναι κομμάτια ενός ψηφιδωτού, δομούν μια ολόκληρη μυθολογία. Παρά τις πολλές συγκρίσεις που έχουν γίνει μεταξύ του Μαύρου πάνθηρα και του δημοφιλούς Game of Thrones, το βιβλίο του Τζέιμς θυμίζει περισσότερο κάποιο έπος, κάποιον θρύλο όπου η μαγεία είναι αληθινή και διάχυτη, όπου οι άνθρωποι συνυπάρχουν με τους θεούς.

Σε αντίθεση όμως με τα ομηρικά έπη, τα οποία διατηρούν μια ουδετερότητα ως προς την αφήγηση των γεγονότων, καθώς και σε αντίθεση με τα σκανδιναβικά έπη, τα σάγκα, τα οποία συχνά περιγράφουν τις περιπέτειες και τις διαμάχες μεταξύ διαφόρων οικογενειών, το έπος του Μάρλον Τζέιμς θέτει στο επίκεντρο έναν χαρακτήρα ο οποίος ενδεχομένως ψεύδεται, ή αποκρύπτει την αλήθεια προς όφελός του, έναν χαρακτήρα ο οποίος έχει απαρνηθεί την οικογένειά του και πορεύεται ολομόναχος. Ο Μάρλον Τζέιμς δεν βασίζεται στα έπη που ενέπνευσαν τη λογοτεχνία του φανταστικού του δυτικού κόσμου, αλλά αντλεί έμπνευση από τις παραδόσεις της αφρικανικής ηπείρου, καινοτομώντας, και επεκτείνοντας κατά αυτόν τον τρόπο τα σύνορα της «μαύρης» λογοτεχνίας.

Ο Μάρλον Τζέιμς γεννήθηκε στην Τζαμάικα το 1970. Το πρώτο του βιβλίο, John Crow’s Devil (2005), διακρίθηκε και προτάθηκε για διάφορα βραβεία. Το δεύτερο, The Βook of Night Women (2009), κέρδισε το λογοτεχνικό βραβείο Ειρήνης «Ντέιτον» και το βραβείο βιβλίου Μινεσότα και ήταν ανάμεσα στα επιλαχόντα βιβλία για τα βραβεία του Κύκλου Αμερικανών Βιβλιοκριτικών. «Η σύντομη ιστορία επτά φόνων» (2014) είναι το τρίτο του μυθιστόρημα, το οποίο κέρδισε το βραβείο Man Booker 2015, το βραβείο Αμερικανικού Βιβλίου, το βραβείο Άνισφιλντ-Γουλφ 2015 στην κατηγορία μυθοπλασίας. Το «Μαύρος Πάνθηρας, Κόκκινος Λύκος» (2020) αποτελεί το πρώτο μέρος μιας τριλογίας που θα συνεχιστεί με το Moon Witch, Spider King και το The Boy and the Dark Star. Κείμενά του, λογοτεχνικά και μη, έχουν δημοσιευθεί στα περιοδικά Esquire, Granta κ.ά. Διδάσκει Αγγλική Φιλολογία και Δημιουργική Γραφή στο Κολέγιο Μακάλεστερ στη Μινεσότα των ΗΠΑ.

Διάφοροι συγγραφείς έχουν χρησιμοποιήσει περίτεχνα το εύρημα του αναξιόπιστου αφηγητή, του αφηγητή που παρουσιάζει την ιστορία του με έντονη υποκειμενικότητα προκειμένου να κατευθύνει τις εντυπώσεις του κοινού του. Κλασσικό παράδειγμα είναι ο Χάμπερτ Χάμπερτ του Ναμπόκοφ, ο οποίος, παρά τις ειδεχθείς του πράξεις, αυτοπαρουσιάζεται ως θύμα της ανήλικης Λολίτας και προσπαθεί να φέρει τον αναγνώστη με το μέρος του. Ο Ιχνηλάτης, ο πρωταγωνιστής του Μαύρου πάνθηρα, εκπέμπει στο ίδιο μήκος κύματος, μιλά την ίδια γλώσσα, της Αναξιοπιστίας. Με αγαπημένο του όπλο την ειρωνεία, πλάθει μια ατμοσφαιρική ιστορία που γοητεύει τον αναγνώστη, παρά το μίσος και τον φθόνο που τρέφει μέσα του ο πρωταγωνιστής, παρά τη βίαιη φύση του. Ο νάρκισσος Ιχνηλάτης αυτοπαρουσιάζεται ως ένας μισθοφόρος με κώδικα τιμής, που ενδιαφέρεται περισσότερο για την πρόκληση της αποστολής του παρά για το υλικό αντίκρισμα. Ο αναξιόπιστος Ιχνηλάτης είναι ένας αντιήρωας που συγκρούεται με σκοτεινούς αντιπάλους, με εχθρούς που είναι πιο αποτρόπαιοι από τον ίδιο - άλλωστε, το μη χείρον βέλτιστον.

Ο βραβευμένος με Μπούκερ Μάρλον Τζέιμς υπογράφει ένα σύνθετο βιβλίο. Παρά τον μεγάλο όγκο του μυθιστορήματος, παρά τον αριθμό των προσώπων που συντροφεύουν τον Ιχνηλάτη στις περιπέτειές του, η ιστορία ξεδιπλώνεται περίτεχνα – η αφήγηση είναι κατά κύριο λόγο γραμμική, και εστιάζει πάντα στο ουσιώδες. Ο προσεκτικός αναγνώστης δεν αποπροσανατολίζεται, δεν αισθάνεται πως ο Ιχνηλάτης φλυαρεί, παρά την αχανή έκταση των επτακοσίων, περίπου, σελίδων του μυθιστορήματος.

Η κοινή γνώμη συνήθως υποτιμά τα έργα της λογοτεχνίας του φανταστικού ως δευτεροκλασάτα. Ως προς αυτό, μερίδιο της ευθύνης φέρει και η ίδια η λογοτεχνία του φανταστικού. Οι συγγραφείς του είδους συχνά δυσκολεύονται να μιλήσουν, με κομψό τρόπο, για τις ιδιαιτερότητες του κόσμου που έχουν πλάσσει, και αναλώνονται σε χαοτικές περιγραφές τόπων, φυλών, χαρακτήρων και ούτω καθεξής. Αντιθέτως, ο Τζέιμς ποτέ δεν παραθέτει απλώς πληροφορίες για τον κόσμο που έχει δημιουργήσει, μα επιλέγει να τις αναδείξει οργανικά, καθώς εκτυλίσσεται η κεντρική πλοκή του. Αντί να περιγράψει συνολικά τον κόσμο του, αντί να φωτίσει όλο το δωμάτιο μεμιάς, προχωρά με έναν φακό στο σκοτάδι, φωτίζει όσα στοιχεία είναι πράγματι σημαντικά για την εξέλιξη της ιστορίας του. Όταν εντέλει σβήσει τον φακό του, ο αναγνώστης μπορεί να περιηγηθεί μόνος του, εφόσον πλέον γνωρίζει όλες τις γωνιές του δωματίου.

Η επικείμενη συνέχεια του Μαύρου πάνθηρα, το δεύτερο μέρος της τριλογίας του Μάρλον Τζέιμς, θα παρουσιάσει την ίδια ιστορία, ειπωμένη από διαφορετική οπτική. Με αυτή τη φιλόδοξη κίνηση, ο Τζέιμς στοχεύει να καλύψει τα κενά της αφήγησης του Ιχνηλάτη και να εμπλουτίσει περαιτέρω τον σκληρό, μα όμορφο φανταστικό του κόσμο.

Απόσπασμα από το βιβλίο:

«Σ’ αυτά τα μέρη οι άνθρωποι δεν συναλλάσσονται με χρήματα ούτε ανταλλάσουν αγαθά. Ανταλλάσουν μόνο ψέματα». Αυτό το είπε κοιτώντας με κατάματα.

«Ή σου λένε μόνο όσα πιστεύουν ότι πρέπει να γνωρίζεις», του είπα.